ուրեմն երէկ ոլոմ֊ում ինչ֊որ աղջիկներ էին, ում անունը չգիտեմ (չգիտէի) բնաւ, ու ինձ ասին՝ կարո՞ղ ա ֆլեշկա ունենաք։
սովորաբար ունեմ ventoy֊ով լիքը ֆլեշկաներ։ բայց էս անգամ չունէի։
փնտրեցի, ասացի՝ չէ։ տխրեցին։
իրականում լաւ ա որ չունէի, որովհետեւ կը տայի, կը տառապէին իզուր։ փոխարէնը ասացի՝ իսկ ինչի՞ համար էր պէտք։
ասաց որ ֆայլ ա տալիս մարդկանց մէյլով, բայց մակօսի տակ էդ ֆայլը «չի բացում», իսկ ուինդոուս համակարգում բացում ա։
ասում եմ՝ էս ի՞նչ ֆայլ ա։ ասում ա՝ զիպ ֆայլ ա։
ասի մի հատ տեսնեմ՝ ինձ էլ հետաքրքիր եղաւ ինչ ա կատարւում։ բացեց իր կարգիչը՝ պարզուեց մակ ա։
ասաց տես՝ էս ա, գուգլ դրայւից եմ քաշում էս պանակը (ու լիքը ինչ֊որ համարակալուած պանակներ ունէր) որպէս զիպ՝ ու ահա իմ ներբեռնումների մէջ ա։
ասում ա՝ տես, հէնց ուզում եմ բացել՝ ահա, մի պահ ցոյց ա տալիս նկարները։ իսկապէս՝ պատուհան ա բացւում, ցոյց ա տալիս։ ասում ա՝ էստեղից կարողանում եմ պատճէնել, փակցնել այլ տեղ։ բայց հէնց սա փակեցի՝ այլեւս չեմ տեսնում պանակը որ «անզիպ» էր եղել։
ու իսկապէս՝ էդ պանակը մի պահ երեւում ու անհետանում էր։
փորձեցի աջ կտոցով (չեմ կարողանում մակում թաչփադով աջ կտոցներ անել, հա իրան էի խնդրում ամէն ինձ համար բարդ գործողութիւնն անել), տեսնեմ կայ՝ «անքոմփրես» հնարաւորութիւն։ օկէյ, անում եմ՝ կարծես եթէ ճիշտ եմ յիշում՝ էլի մի պահ յայտնուեց ու կորաւ։
մի հատ էլ՝ ու էլի թէ չյայտնուեց էլ, թէ յայտնուեց ու կորաւ։
բայց յիշում եմ որ որոշ դէպքերում յայտնւում կորում էր։
դէ չեմ հասկանում էդ ֆայլերի կառավարիչը ոնց ա աշխատում, գտայ տերմինալը, դրա մէջ գտայ պանակը, գտայ զիպ ֆայլը, ձեռքով արեցի unzip ու տեսնեմ բացել ա՝ .2 3 պանակում։
նայեմ՝ էլի շատ պանակներ կան՝ .2, 2. 1, 2.2 ու նմանապէս .1, .1 1, .1 2, 1. 3 … , .3, .3 1.3 2 եւ այլն։
հասկանում եմ որ զիպի միջի պանակի անունը .2 ա ու էդ աղջիկը երբ գրաֆիկայով զիպը բացում էր, ստեղծւում էին այդ պանակները ամէն անգամ։ նոյն ֆայլերով։ արեցի՝
mv .2 2
ու տեսնեմ ֆայլային կառաարչի մէջ յայտնուեց 2 անունով պանակ։ արեցի՝
mv .2\ 1 2_1
ու յայտնուեց նոյն ֆայլերը պարունակող 2_1 պանակը։
եւ այլն։
տեսնեմ՝ գուգլ դրայւի մէջ իսկապէս, էն պանակներո որ նա քաշում ա որպէս զիպ ֆայլեր, կէտով սկսուող անուններ ունեն։
չհարցրի ինչի ա էդպէս անուանել։ բայց պարզ ա արդէն ինչի ուինդոուս համակարգը պանակները ցոյց ա տալիս՝ իւնիքսն ա որ կէտով սկսուողները համարում ա թաքնուած։
մտածեցի՝ լաւ, էդ ֆայլային կառավարիչը՝ «ֆայնդեր» ոնց որ, չունի՞ կարգաւորում որ թաքնուած ֆայլերը ցոյց տայ։ փնտրեցի, փնտեցի դրա մէջ՝ չգտայ։ ըստ երեւոյթին՝ չունի։ ինչը շատ նման ա էփլի քաղաքականութեանը՝ պէտք չի օգտատիրոջը տեսնել կարգաւորումների ֆայլերը։ ով գիտի ինչ կանի՝ բա որ մտնի խմբագրի՞՝ այ այ այ։ աւելի լաւ ա թող չիմանա՛յ։ եւ լինի չիմացող, հետեւաբար կախուածութեան մէջ եւ կառավարելի։
ինչեւէ։
հիմա ի՞նչ ա, հնարաւո՞ր չի մակօսում կէտով սկսուող պանակներ տեսնել, եթէ տերմինալի հետ աշխատել չգիտես։ գուցէ այլընտրանքային ֆայլային կառավարիչներ են պէտք։ պայմանական «լինուքսի» իսկ իրականում ամէն ազատ միջավայրի ֆայլային կառավարչում՝ օրինակ «գնօմ»֊ի «նաուտիլուս»֊ում կարելի ա «չէք բոքս» ընտրել որ ցոյց տայ «թաքնուած» նիշքերը։
բայց ես պատկերացնում եմ ոնց ա մարդը «ֆայնդեր»֊ով ստեղծում կէտով պանակ, ու այն իր աչքերի առաջ անհետանում ա։ փորձում ա նոյն անունով ստեղծել՝ ու չի ստեղծւում, զի արդէն կայ։ բայց չի երեւում։
էդ չեմ փորձել, զի համ ուշ էր, ու ոլոմ֊ն կը փակուէր, համ իրա կարգիչն էր նստում, ու պէտք ա ֆայլերն ուղարկէր, կիսէր մարդկանց հետ։
փաստօրէն սկզբից «դրայւի» յղում էր տալիս, քաշում էին զիպ, ու չէին կարողանում հասնել պարունակութեանը։ յետոյ նա մէյլով փորձեց նոյն զիպը նա քաշել, ուղարկել՝ էլի չէին կարողանում «բացել» ու յետոյ նա էլ տեսաւ որ չի կարողանում։
այնպէս որ թողեցի որ վերանուանի, նոր զիպերը կիսի մարդկանց հետ քանի իր կարգիչը չի նստել ու էլ թեստեր չարեցի։
բայց դուք կարող էք անել, պատմել ինչ ա լինում։
իսկ ես ամփոփելով կրկին դնեմ դա շրջանակի մէջ՝ օգտատիրոջը պէտք չի դնել դեբիլի տեղ, որովհետեւ այնպէս նա չի կրթւում։ բայց կարծում եմ՝ դա էլ կապիտալ եւ շահ հետապնդող ընկերութիւններին պէտք ա՝ որ չկրթուի, չիմանայ օգտագործել կարգիչներ։
եւս մի շրջանակ՝ երբ փորձում ես «հեշտացնել», որ մարդը օգտուի ինչ֊որ բանից առանց հասկանալու ինչ ա անում՝ աւելի վատ ա լինում։ դա նաեւ վերաբերում ա ծրագրաւորման լեզուներին, որ օրինակ ցուցիչները մարդուց թաքցնում են։
բրիտանական գիտնականները պարզեցին որ ազատ antenna pod֊ն աւելի լաւ ա քէշ անում նուագարկուող թրէքը, քան սեփականատիրական soundcloud֊ի յաւելուածը։
արագիւղ֊հարթաւան հատուածի ձորի կողմերում կապ չկայ ու soundcloud֊ի յաւելուածը, չնայած նուագարկում էր 128կ որակի mp3 ֊ներ՝ բաւակեն շատ քէշ չէր անում ու ձորում ձայնն ընդհատւում էր։
հետազօտողները պարզեցին որ նոյն տեղում ու նոյն երթուղով շարժուելիս antenna pod֊ը կարողանում ա անընդհատ նուագարկել 320կ որակի հոսքեր, չնայած ձորի շրջակայքում բաւական մեծ հատուածում կապ բնաւ չկայ։
ես dhh֊ի հետ համամիտ չեմ։ պայմանական «լինուքս» օգտավործելն էսօր ոչ մի հմտութիւն չի էլ պահանջում։ աւելին, այն աւելի հեշտ ա տեղակայել քան «ուինը»։
եւ դրա տակ աւելի հեշտ ա ծրագրեր տեղակայել։
ես կարծում եմ որ կայ երկու֊երեք հիմնական պատճառ՝
ա) իներցիա։
շատ հզօր ուժ ա իներցիան։ մի պեդալների պտոյտ ու գնում ես հարիւր մետր։ օպերացիոն համակարգի/էկոհամակարգի իներցիայի դէպքում վստահ չեմ որ կայ հակազդող շփման ուժը կամ լանդշաֆտի փոփոխութիւնը։
մայքրոսոֆթը նոյնիսկ թոյլ ա տալիս ոչ արտօնագրուած «ուինդոուս» օգտագործել՝ որ իներցիային հակազդող ուժ չլինի։ դու չես վճարի՝ միւսը կը վճարի։ բայց դու չօգտուես՝ միւսը կարող ա նոյնպէս չուզի օգտուել։
նաեւ կան կորպորատիւ խաղեր՝ որ կապեն քեզ իրենց էկօհամակարգին ու չկարողանաս դուրս գալ։
իներցիայի օրինակ՝ ծրագրեր որ մարդիկ սովոր են օգտագործել։ նրանք հազիւ են սովորել պայմանական «ֆոտոշոփ»֊ին, ու արդէն իրենց վերջն են զգում եթէ մի երկու «առաջադէմ» օգտագործման ձեւ գիտեն։
բ) մարդիկ չգիտեն որ կայ այընտրանք։ ոմանք գիտեն որ կայ տարօրինակ մակերի աշխարհ։
գ) մարդիկ չեն ընտրում։ մարդիկ ցանկացած օպերացիոն համակարգն անուանում են «ուինդոուս»։
ասում են՝ «ձեր ուինդոուսն ի՞նչ ա» հասկանալով կամ զգալով որ այլ, ոչ մայքրոսոֆթի օպերացիոն համակարգ ա։
չեն ընտրում որովհետեւ կամ ստանում են «ուինդոուս» կարգիչ առնելիս, կամ ինչ֊որ մէկը՝ «կամպիւտռշիկ», այն տեղակայում ա։
եթէ այդ մարդը այլ օհ֊ի մասին իմանար կամ չվախենար փորձել, գուցէ կը սկսէր պայմանական «լինուքս» օգտագործել, զի լիքը բան այդ աշխարհում կամ աւելի հեշտ ա լուծւում կամ խնդիրները չեն առաջանում որ դրանք լուծեն։
բայց վախենում ա։ եթէ չվախենար, գուցէ եւ չմնար «կամպիւտռշիկ», կը դառնար անպիտան ադմին, ինչպէս շատերը։ իսկ յետոյ գուցէ եւ պիտանի ադմին։
ի՞նչ ասել այն մարդկանց մասին որ պատրաստ են վճարել «ուինդոուս» տեղակայելու համար՝ իրենց վախն անհամեմատ աւելի մեծ ա՝ զի գաղափար չունեն էդ ինչ մագիա ա ու հազիւ են սովորել մկնիկի եւ «սթարտ» կոճակի տեղը։
եւ «սթարտ» կոճակն ինտերֆէյսում հէնց այդ մարդկանց համար ա՝ միացաւ կարգիչը, ի՞նչ անել՝ ունես մի կոճակ՝ վրան գրուած ա «սթարտ»։ դէ սեղմիր, երեւի։
«լինուքս» ասածն օգտագործելու համար յատուկ գիտելիք կամ հմտութիւն պէտք չի։
պէտք ա պարզ գրագիտութիւն, որը կարգիչներից օգտուողներից քչերն ունեն։ ինչպէս հարիւր տարի առաջ քչերը գիտէին կարդալ։ իսկ մոբայլ սարքերի գալով եւ քչացել ա յոյսն որ այդ պարզ համակարգչային գրագիտութիւնը կունենան։
ուզում եմ bsd արտօնագիր սիրողները հասկանան որ bsd ընտանիքի օպերացիոն համակարգերը էսօր անհամեմատ աւելի զարգացած կը լինէին, եթէ apple֊ը իրենց կոդը չվերցնէր ու չսարքէր macos ու ios։ եթէ չկարողանար՝ ապա աշխարհը շատ աւելի շարժառիթ կունենար եւ ջանք կուղղոէր նաեւ bsd համակարգերը զարգացնելուն։
macos֊ը այնքան լաւն ա ինչքան կայ էն պատճառով, որ apple֊ը խնայել ա ահռելի գումարներ երբ վերցրել ա տասնամեակների ընթացքում ամենատարբեր մարդկանց ջանքերով ստեղծած freebsd֊ի սորսը։
էդ մարդիկ ջանք են դրել, որ էսօր apple֊ը լինի էդքան հարուստ։
եթէ apple֊ը չկարողանար վերցնել սորսը՝ չէր էլ կարողանայ գրել էն macos֊ը որն ունէր։ զի aqua գրելը էդքան բարդ չէր ինչքան տասնամեակների զարգացում ստացած հիմքը։
ու չէր լինի macos։ իսկ եթէ չլինէր macos՝ ազատ օպերացիոն համակարգերը, ու նոյն bsd ընտանիքի համակարգերը աւելի մեծ ուշադրութեան կարժանանային։
նաեւ էն բոլոր մարդիկ որ գործ են արել ու կոդ են նուիրել freebsd համակարգին՝ փաստացի հարստացրել են apple֊ը։ եւ հիմա գուցէ իրենց երեխաները առնում են overpriced սարքեր եւ հպարտանում են որ էդ սարքերն ունեն։
շատ բարի մարդիկ դուրս եկան bsd֊ին աջակցողները։
համ apple֊ին օգնեցին որ սնանկ չլինեն, համ հարստացրին, համ ոչ մի բան չստացան, համ էլ դրանից յետոյ նոյն apple֊ին փող են տալիս։
յ․ գ․ սկզբից գրեցի որ «macos֊ը այդքան լաւը չէր լինի»՝ նշանակում ա որ ընդունում եմ որ լաւն ա։ բայց նաեւ կոմերցիան սպանում ա լաւը։ ու էդքան էլ լաւը չի macos֊ը։ եթէ apple֊ը չկարողանար օգտուել իրեն նուէր հասած աշխատանքից՝ freebsd֊ն էսօր շատ աւելի լաւը կը լինէր քան apple֊ը ստացել ա այն ֆորք անելով։ զի կոմերցիան եւ աւտորիտարիզմը այլ նպատակներ ա հետապնդում քան ժողովրդավարապէս կառավարուող ազատ նախագիծը։
եօթիւբում հրապարակել են an impossible project ֆիլմը, ու ամենասկզից խօսում էին թուանշային դետոքսի մասին։
ու ես կարծում եմ՝ սիրելով կեանքի ոչ թուանշային մասը, սիրելով զբօսնել, հեծանիւ քշել, անալոգ լուսանկարել եւ երեւակել, եւ երազելով որ լաւ տպել մի օր կը սովորեմ՝ այնուամենայնիւ ես չէի հակադրի թուանշայինը դրան, շեշտելով դետոքսի անհրաժեշտութիւնը։
դետոքս պէտք չի լինել թիւից։ դետոքս լինում են ոչ թէ համակարգիչներից, այլ կորպորատիւ եւ տոքսիկ միջավայրից։
էս ամէն ինստագրամներն ու ֆէյսբուքները՝ համացանցում մասնաւոր տարածքներ են՝ մոլլ գնալու պէս ա։
համացանցում հանրային տարածքներ էս մարդիկ չգիտեն։ իսկ մասնաւոր տարածքները abusive ու մանիպուլատիւ վարքագիծ ունեն։ չէ որ նրա համար չեն ստեղծուած որ դու էնտեղ զբօսնես։ եթէ փող չես տալիս, գոնէ մի բան քերեն վրայիցդ՝ տուեալներդ, որ վաճառեն, գոնէ մի օգուտ լինի։ (գոնէ չի, շատ ա)
մտածեցի ընկերոջս մէյլ գրեմ՝ riseup֊ում ա իր մէյլը։ ու մտածեցի՝ ես էլ է ունեմ էնտեղ մէյլ, բայց չեմ օգտագործում։
ինչի՞՝ որովհետեւ ես իմն ունեմ։ ես անտուն չեմ, ես իմ սպասարկիչն ունեմ։ ինձ պէտք չի սրա֊նրա տարածքի, թէկուզ հանրային, յոյսին լինել։
ու էն որ էջն անուանում էին home page՝ իմաստ ունի, բայց եթէ իսկապէս քոնն ա, եթէ տուն ունես համացանցում։
հանրային տարածքներ համացանցում կան։ ու տարածքն անվերջ ա՝ մարդիկ կարող են իրենք իրենց տուն սարքել։ ու կախուած չլինել ոչ մէկից։
դրա համար պէտք ա հասկանալ որ քեզ վատ ա, ու մի քիչ գրագէտ լինել։
ժամանակ կար, փորձում էին սիրել ռումբը։ հիմա ջանում են եթէ ոչ սիրել, ապա ընդունել պանօպտիկոնը։
դէ շատ էդպիսի մարդ կայ, սկսած քուչի «թաքցնելու բան չունեցողներից» վերջացրած քաղաքագէտներով որ բացատրում են թէ էդպիսի կարգ ա հիմա, իրանք մեզ են նայում, մենք՝ իրանց ենք վերահսկում որպէս քաղ․ հասարակութիւն, ամէնը աննախադէպ թափանցիկ ա, գոհ ու երջանիկ եղէք որ ընտրութիւններ ունէք ու բիւրոկրատիա։
էս մարդը հաշուել ա որ իրան կարելի ա 23 ձեւով գրել։
դէ ես բազմիցս ասել եմ՝ 25 տարի առաջ էլ մարդիկ ունէին՝ aol, yahoo messenger, icq, microsoft֊ի ինչ֊որ բան, ու տեղական bumerang messenger֊ը որ աշխատում էր freenet֊ով կպած լիենլով, կամ եթէ ընկերներդ են freenet.am֊ով կպել։
ու հա, քանի որ չեն թողնում մի տեղից միւս գրել, եւ մի հարթակ լքելու գինը քեզ համար շատ են բարձրացնում, զի դէ իրենք կը մեռնեն, եթէ բոլորն իրենցից գնան, էդ իրենց համար կեանքի֊մահուան հարց ա, էդ պատճառով էլ բոլորը տառապում են հազար հատ նոյն գործառոյթով, բայց տարբեր ծրագրից ունենալով։ զի էս մարդու հետ շփւում ես սրանով, իսկ էն մարդու հետ՝ նրանով։
բայց ձեզ խաբել են, գցել են, կարելի ա մի հաշիւ ու մի ծրագիր ունենալ, ու շփուել բոլոր֊բոլորի հետ։
պարզապէս ձեզ չեն թողնում։
ես կրկնեմ, գուցէ պիտի շաբաթը մէկ գրեմ դա։ երբ ինձ ասում են՝ արի ֆէյսբուք կամ այլ տեղ, որ կարողանաս մեզ հետ շփուել, ես պատասխանում եմ, որ էդ ինձ չի որ չեն թողնում շփուել, ես կարող եմ, էդ իրանց չեն թողնում ինձ հետ շփուել իրենց հարթակից դուրս։
ի՞նչ անել երբ քեզ չեն թողնում։ չեն թողնում ծնողները, օրինակ։ մեծանում ես՝ գնում են։
բայց էս կորպորացիաների ձեռքը բոլորը անզօր երեխաներ են։ բա ի՞նչ ենք անելու եթէ վեհ էս ընկերութիւնը իրա վեհ լուծումով չլինի։ ու դեռ լաւ ա եթէ մի քիչ նեարդայնացած երեխաներ են, զգում են որ իրենց չեն թողնում, բայց չեն կարողանում էդ տոքսիկ յարաբերութիւնից դուրս գալ։ իսկ մարդիկ էլ կան վայելում են։ հոգոց։
ասում ենք՝ համացանց, բայց համա չի։ մի հատ լար ա դէպի էս մի կորպորացիա, մի հատ էլ լար ա դէպի էն մէկը։ ու կորպորացիան քեզ լաւութիւն ա անում, թելերից քաշելով։
հա, ինչն ազատ ա, կարողանում ենք օգտագործել։ բայց արդե՞օք ուզում ենք, եթէ lowtech չի։
օրինակ, անդրոիդը աւտորիտար պրոդուկտ ա, կայսերական՝ խոշոր ընկերութեան պրոդուկտ ա, նախագծուած ա ոչ թէ օգտուողի, այլ բիզնէսի համար՝ օրինակ կարելի ա արգելել յաւելուածին էկրանահան անել։
մի տեղ գուցէ պատմել եմ, որ չկարողացանք թարումեանի տառատեսակները contribute անել անդրոիդի մէջ, զի մի տարի իրանց բզելուց եւ տշուելուց յետոյ պատասխանեցին որ third party փաթչ չեն վերցնի։ յետոյ իրենք աւելացրին հայերէն, ու շատ աւելի վատը, քան թարումեանը նկարել էր։
մենք հակուած ենք դիտարկել սի լեզուն որպէս lowtech, որովհետեւ իրա սինտաքսը մեծ չի, երկաթին մօտ ա՝ կարելի ա արդիւնաւէտ կատարուող կոդ գրել, քոմփայլեր գրելը տեսականօրէն շատ բարդ չի, ու ինտերնետում տարբեր նախագծեր կան, որ սուղ ժամանակում սի քոմփայլեր իրականացրել են։
բայց մոռանում ենք որ սի կոդի զգալի մասը, եթէ ոչ մեծ մասը՝ օգտագործում ա gcc֊ի ընդլայնումները։ ու լինուքս միջուկն էլ։ որովհետեւ էս կամ էն ընկերութեանը պէտք էր, փաթչ են արել, gcc֊ն ընդունել ա, առհասարակ կապիտալը սիրում ա նոր ու շատ ֆիչըրներ, իսկ երբ դրանք աւելանում են՝ սկսում են օգտագործուել։ էստեղ էական ա կապիտալի/կորպորացիայի ազդեցութիւնը gcc֊ի վրայ։
էսպէս քոմփայլերը ստացւում ա բարդ, իսկ այն օգտագործելով գրուած կոդը՝ ոչ տեղափոխելի։
իրականում սրանից բխում ա մտահոգիչ բան՝ լինուքս միջուկը ինքը lowtech չի՝ շատ լաւ ա աշխատում, շատ ֆիչըրներ ունի, ու lowtech չի։ ունի շատ կորպորատիւ ներդրում, ու պահանջում ա ոչ lowtech քոմփայլեր։ երեւի էսօր իւնիքսներից ամենա lowtech֊ը netbsd֊ն են ու openbsd֊ն։ ու դէ minix֊ը։ բայց էլի, netbsd֊ն ոնց որ դեռ gcc֊ի վրայ ա, openbsd֊ն անցաւ llvm֊ի, իսկ minix֊ն ի սկզբանէ շինում էին թանենբաումի amsterdam compiler kit֊ով, բայց վաղուց անցան llvm֊ի, որը էլի թոյլ ա տալիս օգտագործել լիքը ֆիչըրներ ու մեծ կախուածութիւն ա ստեղծում։
ինձ թւում ա, tcc֊ն ա lowtech։ ու ուրախ եմ որ voc֊ը tcc֊ի հետ աշխատում ա։
կայ gm2 (gnu modula-2) նախագիծ՝ տեսականօրէն modula-2 քոմփայլերը կարող ա ինքն իրան շինել մի քսան վայրկեանում նոյնիսկ շատ հին երկաթի վրայ։ բայց քանի որ gm2֊ը ինտեգրուած ա gcc֊ի հետ, gcc ծառի մաս ա (որը նաեւ ոգեւորում ա, մի կողմից պաշտօնական ա դարձնում լեզուն) նշանակում ա, որ այն քոմփայլ անելու համար պէտք ա նախ քոմփայլ անել gcc֊ն՝ գուցէ մի երեք ժամ, ու յետոյ նոր մի քսան վայրկեան մոդուլա֊2 ֊ի ֆրոնտէնդը։ հետեւաբար gm2֊ը lowtech չի, բայց ինչ֊որ մի այլ modula-2 քոմփայլեր, օրինակ mocka֊ն՝ երեւի ա։
փայթընը նոյնպէս lowtech չի։ կարելի ա հեշտ սկսել, անշուշտ, բայց շատ կորպորատիւ ներդրումներ ունի։ շատ կուզէի ասել որ go֊ն ա lowtech, զի լեզուն ինքը փոքր ա, քոմփայլերն ինքը առանց գրադարանների շինւում ա մի քանի րոպէում։ բայց կրկին՝ կորպորատիւ ներդրումներ, փաթեթների առատութիւն՝ արդե՞օք այն lowtech ա։
freepascal֊ը երեւի lowtech ա։ չնայած լեզուն կորպորատիւ նախագծման արդիւնք ա (ու դրանից լիքը ոչ հետեւողական բաներ), բայց համեմատ էսօրուայ լեզուների նոյնիսկ փոքր ա դիտւում։ առաւել եւս որ կարելի ա սահմանել ստանդարտ՝ օրինակ turbo pascal֊ինը, որը ընդհանուր առմամբ ամէն ինչի համար բաւական ա։ շատ էլ ա։
freepascal֊ը գրեթէ չունի կորպորատիւ ազդեցութիւն, ու իրա հետեւում ոչ թէ կապիտալ ա, այլ կոմպետենտ ու նուիրուած համայնք։ այնպէս որ երեւի lowtech ա, ու երեւի վերնակուլար ա։ օրինակ, երբ delphi֊ում հնարաւոր դարձաւ ամէնուր փոփոխական յայտարարել, freepascal֊ում դա քննարկուեց ու համայնքը որոշեց որ էդ լաւ չի ու պէտք չի։
c#֊ը հաստատ վերնակուլար չի՝ էդքան մեծացած լեզու ա ու էդքան բարդ շերտեր ա պահանջում։
lisp֊ը (բայց ոչ ansi common lisp֊ը) lowtech ա, վերնակուլար ա։
կրկին՝ ստանդարտիզացուած, յղկուած տէքը մեզ մօտ աւտորիտար ա ու կայսերական։
gemini֊ն՝ մարդու մասշտաբի զբօսնելի կամ հեծանուելի տէք ա։
ոչ ստանդարտ տէքը՝ ոչ ֆէյսբուքի կամ նոյնիսկ մաստոդոնի պէս՝ տարօրինակ ա։ իսկ տարօրինակը հարցեր ա առաջացնում, եւ պատահական չի որ աւտորիտար վարչակարգը փորձում ա պատսպարել, թաքցնել տարօրինակը, որ մարդկանց մտքերում անպէտք հարցեր չառաջանան։
որովհետեւ ինչի՞ համար կարող ա պէտք գալ windows համատեղելի համակարգը՝ սեփականատիրական windows ծրագրակազմ աշխատեցնելու։ դա նաեւ գրուած ա reactos֊ի կայքում որպէս նպատակներից մէկը։
էնպէս չի որ reactos֊ը պէտք ա որպէս ինտերֆէյս՝ պարզապէս windows ֊ոտ ինտերֆէյս ստեղծելն անհամեմատ աւելի քիչ ջանք կը պահանջէր։
եւ այդպիսի նախաձեռնութիւններ եղել են՝ կար (ի դէպ պասկալով գրուած) xpde֊ն, որ կրկնօրինակում էր xp֊ի տեսքն ու աշխատելու ձեւերը, նոյնիսկ շատ նման «կառավարման վահանակ» ունէր։
կայ icewm նախագիծը։
բայց ոչ մէկը չստացաւ ներդրումներ եւ շատ պէտք չեղաւ եւ չվայելեց ժողովրդականութիւն։ որովհետեւ թիթիզ compiz֊ը կամ enlightenment֊ը թողած, linux քշես ինչի՞ համար՝ որ նոյն դախ եւ անփոփոխ windows միջավա՞յրն ունենաս։ հազիւ պրծել ես ու այլընտրանքների առատութիւն ունես։
reactos֊ը հէնց windows ֊ի համար գրուած փակ ծրագրեր աշխատեցնելու համար ա։
իսկ մեզ պէտք չեն փակ ծրագրեր՝ ոչ unix֊ում ոչ էլ reactos֊ում։ մեր պայքարը լոկ ազատ հարթակ ունենալու համար չէր, այլ՝ ամէն տեսակ ազատ ծրագրակազմ։
reactos֊ը իր իմաստով նաեւ նման ա redhat֊ին՝ վերջինը փող ա աշխատում որպէս սեփականատիրական ծրագրակազմ նախագծելու եւ աշխատեցնելու հարթակ։ որպէս կորպորատիւ իւնիքս, որպէս սոլարիսի փոխարինիչ։
բայց redhat֊ը ինուեստաւորելով ազատ տեքնոլոգիաների մէջ բոլորիս ա օգտակար՝ թէեւ կան մարդիկ (ես էլ) որ կասեն թէ իրենց gnome֊ը պէտք չի , ու որ չեն քշի redhat֊ոտ տէք եւ կը խուսափէն systemd֊ից, միեւնոյնն ա, դրական ա եւ gnome֊ի գոյութիւնը՝ որպէս շատերի համար յարմարաւէտ ազատ միջավայր, եւ redhat֊ի՝ միջուկում ներդրումներից ենք բոլորս շահում, եւ շատ ազատ նախագծեր են redhat֊ի կողմից ֆինանսաւորւում։
կարելի ա reactos֊ը դիտարկել որպէս, օրինակ windows֊ի համար նախագծելու ազատ հարթակ, բայց ինչի՞ համար նախագծել windows֊ի համար։ հզօրացնելու համար այդ հարթա՞կը, որ արդէն շահում ա շատ իւնիքս ազատ գործիքների պորտերից՝ gimp, audacity, blender, krita եւ այլ։ զի մեր ամբողջ իւնիքս ստէքն ա ազատ, որը միեւնոյն ա թոյլ ա տալիս մեր ծրագրերը տանել իրենց մօտ։
ինչի՞ գրել windows սպեցիֆիկ ձեւով, որ մեզ մօ՞տ դժուար լինի մեր գրուածն օգտագործել, ունենալ։
այնպէս որ չնայած ես նոստալգիկ զգացողութիւններ ունեմ reactos֊ի ինտերֆէյսը տեսնելով՝ գիտակցում եմ որ այն անիմաստ, եթէ ոչ ազատ համայնքին վնաս տուող նախագիծ ա։
ու ես չէի ուզի այն քշել եւ ունենալ այդ միակ ինտերֆէյսը։ կամ windows api֊ի ամբողջ խառնաշփոթը տակից։
մեզ մեր խառնաշփոթն էլ ա բաւական։ եւ նոյնիսկ redhat֊ի gtk֊ն են պարզեցնում, ու իհարկէ չեն պահում հետ համատեղելիութիւն, որովհետեւ ազատ աշխարհում այն պէտք չի։
մեզ պէտք չեն համատեղելիութեան շերտեր, զի ազատ ծրագրերը կարելի ա փոխել՝ նոր ինտերֆէյսներին համապատասխանեցնելով։ չկայ քոմիթմենթ որ մեզ պէտք ա էս փակ ծրագիրը ու այն չենք կարող փոխել։ դրանից էլ խուսափում էինք ազատ աշխարհ ստեղծելով
speculative execution֊ը բարդ լուծում ա, իսկ բարդութիւնից կարող են բխել խնդիրները։ պարտադիր չի որ բխեն, բայց մենք մարդ ենք, ու մեզ բարդ ա գործ անել բարդ համակարգերի հետ։
#մարդ_ես
ես հասկանում եմ որ մրցակցութիւնն ա ստիպում բոլոր տէք նախագծողներին բարդացնել դիզայնը, գտնել բարդ լուծումներ։ չնայած կարող ա եւ տակից դուրս չգան։
ու մրցակցութիւնը ոնց որ ստիպի իրանց լինել անպատասխանատու։ իրենք կարողանում են բարձր գնահատականներ հաւաքել տարբեր չափումներում ու թեստերում, բայց ահա հիմա ունեն բագ։ օկէյ, կը ֆիքսեն ու ուրախ կը վաճառեն մեզ նոր պրոցեսորներ։
իսկ եղած պրոցեսորի համար ֆիքսը եթէ լինի՝ ապա ծրագրային, ու կը դանդաղեցնի աշխատանքը։ ու էն ինչ շահել ենք speculative execution֊ի պատճառով, կը կոմպենսացուի ծրագրային ուղղումով։ լաւ ա եթէ աւելի դանդաղ չի աշխատի, քան առանց դրա կաշխատէր։
ու մի կողմից հա, նախագծողներն են, որ ուզում են գլխից վերեւ թռնել, ֆիզիկայի օրէնքներն անցնեն, ժամանակից առաջ ընկնեն։ իսկ նրանք որ չեն կարողացել՝ դուրս են մնում շուկայից, բիզնէսից։
միւս կողմից էդ մենք ենք, շուկան, որ չի ջոկում ինչ ա կատարւում, մանաւանդ էդ նոր ոլորտում, ու ուրախ գնում ենք էդպիսի պրոցեսորներ։
պահանջ չենք դնում որ լինեն աւելի դանդաղ, բայց աւելի պարզ դիզայնի ու յուսալի։
միւս կողմից՝ աշխարհն ա հիմա բարդացել։ ու գուցէ միայն ոլորտից չի՝ մենք առհասարակ չենք ջոկում ինչ ա կատարւում ու չենք կողմնորոշւում ինչ ա շուկան առաջարկում այս բարդ աշխարհում։
ինչն ա նաեւ սարսափելի՝ ջաւա սկրիպտ էքսփլոյթ կայ, ինչպէս եւ ինթելի նմանատիպ խնդիրների ժամանակ կար։ այսինքն՝ դիտարկչի մէջ կարող ա վնասակար կոդ աշխատել, իսկ դու չես էլ իմանայ։
ու ես տեսնում եմ որ արհեստական բանականութիւն ա օգտագործուելու որպէս quality assurance, որպէս թեստեր։ ու արդէն օգտագործւում ա։ ինչը մտահոգիչ ա, որովհետեւ ինքը կարող ա սխալուել, իսկ մենք կարող ա դա չջոկենք։
ու կարելի ա աւելի խորը գնալ ու նշել որ պետութեան կողմից ստանդարտիզացուած կրթութեան եւ թեստաւորման համակարգն ա բերում նրան որ բոլորը սովորում են մի ձեւով։ ու հիմա կը գայ արհեստական բանականութիւնը որը կը համարուի, որ աւելի լաւ ա իրան դրսեւորում, քան մարդիկ էդ նոյն ստանդարտիզացուած թեստերում։
>իրենց բնոյթի հետեւանքով մեծ քաղաքները նուիրում են մարդկանց այն, ինչ այլապէս հնարաւոր էր վայելել միայն ճամփորդելով։ քանի որ տարօրինակը հարցեր է առաջացնում եւ ընթացիկ կարգն է խաթարում, այն նպաստում է, որ միտքը բարձրանայ ամենակարեւոր թեմաներին։
…
>դրա ամենալաւ ապացոյցն է՝ տարօրինակից քաղաքացիներին պատսպարելու բոլոր տոտալիտար ռեժիմների ձգտումը։
…
>մեծ քաղաքը մասնատւում է հսկողութեան, մաքրման եւ միատեսակեցման ենթակայ կտորների։ քաղաքից արտաքսւում են ինչպէս տարօրինակի խորհուրդն, այնպէս էլ մարդկանց քննադատական մտածողութիւնը։
փոլ թիլիխ, հարուարդի համալսարանի աստուածաբանութեան պրոֆեսոր։
իւանովի յաջորդ դասախօսութիւնն եմ դիտում, ու մտածեցի, որ էն մարդիկ, որ չեն սիրում systemd, pulse, wayland, dbus, redhat֊ի ստանդարտիզացիան, զգում են կայսերականը, աւտորիտարը, պարտադրածը տէքում։
ու հակառակը՝ gemini֊ն՝ հին քաղաքին, մարդու մասշտաբի հին ինտերնետին, միջավայրին ձգտումն ա, գուցէ մի քիչ overreact ա, գուցէ տրամաբանական զարգացում ա gopher֊ի մշակոյթի մարդկանց համար։
մենք սիրում ենք մեր փոքր xmpp սերուերներն ու ծուռումուռ կլիենտները, եւ մեզ օտար ա այօսի յղկուած ու «անթերի» յաւելուածների կոկիկ վեհութիւնը։
ոմանք ձգտում պարզ պատուհանային կառավարիչների՝ օրինակ dwm֊ի որովհետեւ gnome֊ը ոնց որ երեւանի հանրապետութեան հրապարակը լինի՝ ֆենսի, մեծ, ու կապ չունեցող։
windowmaker֊ն էլ NeXT Step չի բնաւ՝ աւելի նման ա նրան ոնց գիւմրուայ վարպետները ջանացել են սարքել իրանց իմացած եւրոպական շէնքերի նման, բայց ստացուեց ուրոյն եւ մարդկային։
երբ սիրում ենք ոչ թէ կորպորատիւ java֊ն կամ c#֊ը, այլ ֆլորիան կլաեմպֆլի եւ ընկերների freepascal֊ը, մոռացուած cm3֊ը՝ modula-3֊ի կոմպիլեատորը, երբ ձգտում ենք մարդու մասշտաբի oberon֊ի կամ lisp֊ի։
երբ forth ու uxn եմ յիշում, կամ 6502 ծրագրաւորում՝ դրա մէջ տեսնում եմ երաժշտական գործիքի հետ աշխատելու, կատարելագործուելու մշակոյթ։ այդ ցածր մակարդակի գործիքները շօշափելի են՝ ոնց կիթառի լարերը։
ու լինուքս դիստրիբուտիւը ապրող քաղաքի պէս ա՝ տարբեր մայլաներ կան ուր տարբեր լեզուներով են խօսում, որոշ ֆայլեր էնքան խորն են թաքնուած որ կոնդի փողոցիկներում մոլորուելու պէս ա ֆայլային համակարգով շրջելը։
հրապարակեցի յաւելուած, որի վրայ վերջերս աշխատում էի։ այն քերում ա նկարներ յայտնի կոմիքսների կայքից, եւ ցոյց ա տալիս։ շատ յարմար ա։ կարելի ա նաեւ այդ նկարը, եթէ դուր ա գալիս, մի կոճակ սեղմելով ներբեռնել։
ահա, comics-daily֊ն maemo-leste֊ի շտեմարանում՝
ահա պիտակը յաւելուածների ցանկում՝
մինչ կոմիքսը քաշում ա, բան ա հաշւում, սէնց միջատ ա վազում էկրանով՝
ու թաքնւում ա կոճակների տակ՝
ահա, նախորդ կոմիքսը խնդրեցի՝
ու ահա, զում եղանք՝
maemo֊ի տակ նաեւ պտտուելն ա աշխատում։ կարող էք հեռախօսը պահել դիմանկարի ռեժիմում, ու յաւելուածը կը փոխուի ոնց պէտք ա։
մէկը հպէկրանի ստեղնաշարը բացում ա վերեւից, միւսը՝ ներքեւից, իսկ երրորդը ներքեւից դոք ա անում, այսինքն չի ծածկում եղած մատուհանը, այլ փոքրացնում ա պատուհանը, զբաղեցնելով պատուհանից ներքեւ էկրանի մասը։
ես այն մի թեթեւ փոխել եմ, աբսոլիւտ ուղիներ դնելով։
պէտք ա կարգաւորել օհ֊ը այնպէս, որ այս սկրիպտը կանչուի ամէն անգամ, երբ սեղմում ես որեւէ երկաթէ կոճակ։ ես xev֊ով ստուեցի որն ա pinephone֊ի power ստեղնի կոդը, եւ կարգաւորեցի ~/.xbindkeysrc նիշքը՝
$ cat ~/.xbindkeysrc
# bind power button to a script
"/home/user/coolkbd/maemo/switch.sh"
m:0x0 + c:124
ահա, հիմա եթէ աշխատեցնում ենք xbindkeys այն գնում ա բեքգրաունդ, ու ամէն անգամ երբ սեղմում եմ սնուցման կոճակը, ստեղնաշարը կամ յայտնւում ա տարբեր տեղերում, կամ անհետանում ա։
ահա ներքեւից՝ դոք եղած՝
իսկ ահա՝ ներքեւից, բայց ոչ դոք եղած, ծածկում ա dino֊ի պատուհանը՝
կան տարբեր շարուածքներ՝
հայերէն՝
ռուսերէն՝
յատուկ՝
ու լրիւ՝
սեղմում ենք power կոճակն, ու կորում ա, յետոյ էլի ենք սեղմում՝ յայտնւում ա վերեւից՝
յաջորդ վիճակը՝ անհետանում ա՝
ու տէնց շարունակ, քանի xbindkeys֊ը աշխատում ՝ վերեւից, ներքեւից, դոք եղած, անհետացած։
պէտք ա նշել, որ power֊ը սեղմելիս նաեւ maemo֊ի մենիւն ա դուրս գալիս։ դա ոչինչ, արհամարհում եմ, սեղմում եմ մի տեղ՝ կորում ա։
ես կարծում եմ, netsurf֊ը էն ուեբ դիտարկիչն ա, որով կարելի ա գնահատել ուեբ կայքերը։ եթէ netsurf֊ը ցոյց չի տալիս՝ ուրեմն վատ կայք ա։ ուրեմն պէտք չի դրանով օգտուել։
նաեւ netsurf֊ը աշխատում ա համարեա գրեթէ ամէնի վրայ, օրինակ՝ amiga֊ի վրայ։
netsurf֊ն ունի իր լռելեայն փնտրելու համակարգերի ցանկը՝
բադիկն արդէն էդքան վատ չի, բայց եկէք աւելացնենք ինչ֊որ այլ փնտրելու համակարգ։
պարբերաբար տարբեր ճամբարների մարդկանցից լսում եմ՝ սրանք գան իշխանութեան՝ ես կը գնամ հայաստանից։ երկու ճամբարից էլ լսւում են նման ձայներ։
ես ուզում եմ ասել, որ տէնց չի լինի։
հասկանում եմ որ բեւեռացուած են կարծիքները, ու հասկանում եմ որ բաժանումներ կան արժէքային։
բայց ո՞րտեղ չկան։
հիմա ինչ ունենք՝ էս հայաստանն ա։ էս ա էս մարդկանցով ու ուրիշը չկայ։
ինչի՞ չմնալ հայաստանում՝ օրինակ եթէ քո դէմ ադմինիստրատիւ, ուժային լծակներ կարող են կիրառել ազատ արտայայտուելու համար։
դա լուրջ պատճառ ա չմնալու։
ու ապա պէտք ա հասկանալ որ մեզ բոլորիս ա պէտք խօսքի ազատութիւնը եւ խաղի այլ ընդունուած կանոնները։
մեզ բոլորիս ա պէտք որ ընտրութիւնները չկեղծուեն՝ դա դաղալութիւն ա, դա խաղի կանոնների կոպիտ խախտում ա։
ես իմ վրայ էլ եմ զգում՝ ինչի՞ ես չեմ կարողանում նախկին վարչակարգի հետ աշխատած, իրանց սատարած մարդկանց ժպտալ կամ ձեռք սեղմել։ որովհետեւ՝ իրենք խաղի կանոններ խախտող էին։ ես չեմ ուզում այլեւս էդպէս լինի, ես ուզում եմ «ատելութեան էջը փակ լինի»։
բայց դրա համար մեզ պէտք ա որ բոլոր կողմերը ընդունեն, իսկապէս ընդունեն, որ խաղի կանոններ կան։ ում քուէարկեցին՝ նրան քուէարկեցին։ էդ ա։ միւս ընտրութիւններին սպասիր, ու աշխատիր էդ ընթացքում՝ նաեւ ազատ խօսքն օգտագործելով։
ու էստեղ այլ հարցեր են գալու՝ ով ա վերահսկում մեդիան, արդե՞օք հնարաւոր ա ազատ խօսքը հասցնել առանց «էստաբլիշմենթի» մեդիաների, եւ այլն։
ու եթէ ես իմանամ որ էդ մարդիկ այլեւս դաղալութիւն չեն անի՝ ես կը ժպտամ եւ ձեռքը կը սեղմեմ։ մենք բոլորս մի կեցութիւն ենք կիսում, ու պէտք ա հասկանալ որ ընդհանուր շահ ունենք։ ինչպէս եւ հակասող շահեր ունենք։ բայց ընդհանուր էլ ունենք։ ու էդ ընդհանուրը՝ ազատ խօսքն ա եւ խաղի այլ կանոնները՝ արդար ընտրութիւնները։ որի նախապայմանն էլ ա ազատ խօսքը եւ ուժեղ քաղաքացիական հանրութիւնը։
դրսից կարող ա թուալ, որ գաղութացման զոհերը պէտք ա հասկանան ինչ վատ ա իրենց կայսերութեան ռասիզմը, ազգայնամոլութիւնը, շովինիզմը, խտրականացումները, ռեպրեսիաները, բռնութիւնները, ու պէտք ա որ նրանք՝ որպէս այդ ամէնը զգացածը, պատուաստուած լինեն ազգայնամոլութիւնից։
բայց ի․ թ․ ստացւում ա նէնց որ գաղութացման զոհերը բնաւ չունեն էդ իմմունիտետը, ու հակառակը՝ իրենք մեծ յաջողութեամբ կարող են դառնալ նոյնն ինչ իրենց ճնշածը, միայն եթէ ուժը պատի։
մասամբ դա նոյն գաղութացնողի ազդեցութիւնն ա՝ գաղութացուած ժողովրդները հետ են մնացել, չեն կարողացել զարգանալ, թէկուզ կարող ա թուայ որ կայսրութիւնն իրենց տարածքում ներդրումներ ա արել՝ ու կառուցել ա գործարաններ, հանքեր եւ շքեղ (ինչքան ուժը պատի) շէնքեր՝ նաեւ այդ ժողովրդի՝ գաղութին հաւատարիմ ծառայող «էլիտայի» համար։
նրանք կը գնահատեն այդ կայսերական շէնքերը, կասեն՝ «ստալինկա», կը գնահատեն էդ թոզ փչող շքեղութիւնը, եւ չեն գնահատի ու չեն էլ իմանայ այն մասին ինչ ա եղել դրա փոխարէն։ զի իրանց պատմութեան գրքերում գրուած ա, որ հողից սարքած տներ էր ամէնը։ ու չի գրուած՝ ինչի, որ կայսերական պատերազմների ընթացքում ամէն կառուցուածը ջնջել են։
մասամբ էն պատճառով որ գաղութացուած ժողովուրդը չի անցել էն մեծանալու ստադիաները, որ մնացածն անցել են։ ինքը մնացել ա մանկութեան մէջ, իրա պատանեկութիւնը չի անցել, իրա մեծանալու պրոցեսը չի ունեցել։ չկայ ժողովրդավարութեան կուլտուրա՝ այն անհնար ա պարզապէս հաստատել, մարդիկ պէտք ա իւրացնեն դա ինչ ա, ու էդ պատճառով էլ ա երեւի որ երբ կայսրութիւնը գնում ա, ստացւում ա պայմանական զիմբաբուէ։
յետոյ կայսերականները կասեն՝ տեսաք՝ ոտներս քաշեցինք ինչ եղաւ։ չեն «կարում» էլի էդ կապիկները։ մենք էլի։
որպէսզի խնդիր չունենայ, աշխարհի զարգացած մասը պէտք ա փլուզուող կայսրութիւնների մնացորդներին մեծ ուշաժրութիւն դարձնի։
ու չմտածի թէ՝ հեռու ա,դէ լաւ, մեզ ինչ։ էդ մարդիկ ինքնուրոյն չեն կարող դուրս գալ էն ծուղակից, որի մէջ են։ մէջքին գցած բզէզների պէս են։ հարաւսլաւիան էր որ մօտ էր, որ ուշադրութիւն դարձրին։ միւս կողմից էլ՝ իրենք չեն կարող միշտ «ուշադրութիւն դարձնել», ու երբեմն դա անտանելի թանկ ա եւ անիմաստ, ինչպէս աֆղանստանում էր։
երբեմն էդ պրոցեսը շատ բարդ ա անցնում, նոյնիսկ երբ ուշադրութիւն դարձնում են՝ լիբանանում, օրինակ, ոնց որ ահագին ուշադրութիւն կար, եւ փորձել են մարդկանց հաշտեցնել, բայց հանրութիւնը շատ ա բաժանուած։ ու չի ընկալում որ ինչ կայ էդ ա՝ էս լիբանանն ունեն, ու եօլլա չեն գնում իրար հետ։ բայց նրանք էն պրոցեսը չեն անցել, որ բելգիան անցել ա։ իրենց մօտ չի եղել ժողովրդավարացման դանդաղ գործընթաց, ֆլամանդացիների՝ իրենց իրաւունքների եւ լեզուի համար պայքարը, իսկ ֆրանսախօսների գիտակցումը, որ երեւի ֆլամանդացիների հանդէպ արհամարհանքը պէտք ա վերանայել։
էդ ամէն պատմութիւնն իրենք չեն անցել։
իսկ եթէ դուք գնաք հետ ժամանակի մէջ, եւ ասէք ինքներդ ձեզ, որ էս քայլերը սխալ են, մի արա, ու աւելի լաւ ա սէնց անես՝ էդ մարդը չի անի։ զի ինքը պիտի էդ սխալները գործի, որ զգայ։ մարդիկ էդպիսի կենդանիներ են։
օրինակ մենք գիտենք, որ mesh (ցանցաւո՞ր, բջջայի՞ն) ցանցերը լաւ չեն մասշտաբաւորւում։ ու պատահաբար չի որ համացանցը՝ հիերարքիկ կառուցուածք ունի՝ դա արդիւնաւէտ ա մեծ մասշտաբներում։
փոքր մասշտաբում՝ լրիւ ապակենտրոն mesh ցանցը կարող ա շատ արդիւնաւէտ աշխատել։
ըստ երեւոյթին նման պատճառով ա որ ունենք պետութիւններ՝ երբ մասշտաբաւորում ես՝ արդիւնաւէտ եւ կենսունակ դիզայնն ա, ուր ապակենտրոնացումը պահպանւում ա, բայց առաջանում ա հիերարքիա։
ու էւոլիւցիայի պէս պրոցես ա եղել որ բերել ա նրան ինչ կայ՝ պետութիւնների ձեւին։
կարեւոր ա նշել՝ հիերարքիա՝ չի նշանակում ուղղահայեաց։ ուղղահայեացը՝ բացարձակ ձեւն ա, երբ հանգոյցներ այլեւս չկան։ այդպէս էլ բնութագրում են դիկտատուրան՝ անուանում են՝ իշխանական ուղղահայեաց։ դիկտատուրան ձգտում ա ապակենտրոն հիերարքիկ հանգոյցները բերել ուղղահայեացի։ դրա հակառակը mesh֊ն ա, բացարձակ տափակն ա, երբ բացակայում ա հիերարքիա։ այդ երկու ծայրայեղութիւնների արանքում հիերարքիկ համակարգը կարող ա լինել շատ տարբեր։ եւ լինում ա։
դիկտատորների կամ աւտորիտար առաջնորդների զռանները մեզ լինում ա, ասում են թէ ժողովրդավարութիւն չկայ, ի նկատի ունենալով որ բացարձակ ժողովրդավարութիւն չի լինում։ իսկապէս, սովորաբար mesh չի՝ բայց միեւնոյնն ա, ապակենտրոն ա։ պարզապէս ամէն հանգոյցի շահերը հաւասար չեն հաշուի առնւում, կան աւելի հաւասար հանգոյցներ։ ու այդ վիճակը կարող ա լինել շատ տարբեր, երբ աւելի հաւասարները քիչ են, կամ շատ, ուժեղ են կամ տկար։
ու մեզ չեն ասում որ դիկտատուրա չի լինում։ որովհետեւ աւելի հեշտ ա պատկեացրնել դիկտատոր որ համակարգը բերել ա ուղղահայեացի կամ դրան մօտ, քան mesh ցանց։
ու զռանին պատասխանն այն ա, որ եթէ mesh չի, դա չի նշանակում որ ժողովրդավարութիւն չի։ դա տարբեր ձեւերի ապակենտրոն հիերրաքիկ ցանցեր են՝ աւելի կենտրոնին հպատակ, կամ աւելի տափակ։ ինչքան աւելի տափակ՝ այնքան լսելի ա դառնում առանձին հանգոյցի ձայնը, կամ այդքան աւելի մեծ ա հաւանականութիւնը որ գարաժում սկսուած ընկերութիւնը կը սնանկացնի գիգանտների։
մակ֊ն էլ բաւական դիսֆունկցիոնալ ա իրան դրսեւորում երբեմն՝ ու էն պատճառով որ հիերարքիան բաւական ուժեղ չի՝ ուղղահայեաց չի, չէ՞, խսհմ֊ի պէս չի, եւ ապակենտրոնացումը՝ ուժեղ ա արտայայտուած։ մի կողմից՝ չի լինում որոշ խնդիրները լուծել, միւս կողմից՝ ուղղահայեացը շատ ա վախենալու, դրա համար էլ էդպէս չի։
ինձ թւում ա մենք, շատերս, կարօտ ենք մինչ ինդուստրիալ եւ երեւի մինչ ագրարային, աւելի mesh֊ին մօտ համայնքների։ մարդկութեան պատմութեան իննսուն տոկոսը մենք եղել ենք փոքր համայնքներում ապրող հաւաքող֊որսորդներ։ ու փոքր համայնքում mesh֊ը լաւ ա աշխատում։ այդ պատճառով էլ ձգտում ենք աւելի տափակ համակարգեր կառուցել, որտեղ հնարաւոր ա։ նոյն համացանցում ու նոյն համացանցի վրայից վերացարկուելով։ լաւ ենք մեզ զգում դաշնեզերքի փոքր քոզի համայնքներում։
չենք կարողանում իւրացնել կապիտալիզմը։ համակերպուել դրա հետ։ նախկինում մէկը արհեստաւոր էր։ նա ունէր նշանակութիւն եւ առեւտրային mesh֊ին մօտ ցանցի հպարտ հանգոյց։
հիմա նա վարձու աշխատող ա գործարանում։
երբեմն նա գտնում ա ինքն իր համար բացատրութիւն, սիրում ա ռումբը, սիրում ա կորպորացիան, դառնում ա կորպորացիայի պատրիոտ, նոյնականացնում ա ինքն իրան մի հզօր բանի հետ, մխիթարանք գտնում նրա մէջ որ հզօր, մեծ, ու ոչ ընկալելի օրգանիզմի բջիջ ա։
ու հեռախօսների համակարգն ա մեզ յիշեցնում ով ենք մենք՝ ու ինչքան ենք մասշտաբաւորուած՝ երեւանի բնակիչը գիտի քանի նիշ ա պէտք երեւանի հեռախօսահամարին։
իսկ դաշնեզերքում դու էսինչ համայնքի էսինչն ես, օգտանուն@հանգոյց, դու նշանակութիւն ունես, ինչպէս էն գիւղի դարբինը, կամ նշանակութիւն որ ունէիր մինչ ագրարային շրջանում։ (դա նաեւ արտայայտւում էր արտաքնապէս՝ մի կեաժ մարդու պատճառով մի երկու սերունդ անց ամբողջ համայնքը կարող էր դառնալ կեաժ, իսկ մեր մեծ աշխարհում դժուար թէ մի մարդ այդքան ազդեցիկ լինի)։
մենք սովոր ենք լինել փոքր ակուարիումի մեծ ձուկը, կամ գոնէ ձուկը, զի այդպէս ենք ապրել գրեթէ միշտ։
իթ աւելի արտօնեալ մարդիկ՝ օրինակ մանր ձեռներեցի զաւակները, աւելի են սովոր mesh֊ին, աւելի են սովոր հպարտութեանը եւ ուղղահայեացի մաս լինել չեն երազում։ իսկ սուպերմարկետի աշխատողն աւելի անյոյս ա՝ սովոր ա ուղղահայեացին, ելք չի տեսնում։
Ազատութիւնը՝ ինչ ուզես անելու իրաւունքն ա։ Իշխանութիւնը՝ ինչ ուզես ուրիշներին ստիպելու իրաւունք ա։ Իշխանութիւնը՝ ըստ սահմանման՝ ուրիշների ազատութիւնը սահմանափակելու ունակութիւնն ա։
Copyleft֊ը գործիք ա, որ քեզ տալիս ա ազատութիւն, բայց ոչ իշխանութիւն։
Թոյլատրող (permissive) արտօնագրերը տրամադրում են ե՛ւ ազատութիւն ե՛ւ իշխանութիւն՝ թոյլ տալով իշխանութիւն ունեցող մարդկանց՝ սահմանափակելու ուրիշների ազատութիւնները։
Ահա ինչու իշխանութիւն ունեցող մարդիկ (ու նրանք որ ձգտում են իշխանութեան) չեն սիրում copyleft։ Երբ դու սովոր ես իշխանութեան արտօնութիւններին, ուրիշների ազատութիւնը քեզ համար ճնշման ա նմանւում։
Մի՛ լսէք իշխանութիւն ունեցող մարդկանց։ Նրանք ձեզ ասելու են որ պէտք ա պաշտպանել իշխանութիւնը զի դու էլ գուցէ մի օր ունենաս իշխանութիւն։ Իրենք ասելու են որ դու պէտք ա լինես հարկերին դէմ, զի դու էլ գուցէ մի օր կունենաս իշխանութիւն։ Ասելու են որ դու՝ «ժամանակաւորապէս նեղուած միլիոնատէր» ես։ Նմանապէս, նրանք ասել են քեզ որ պէտք է օգտագործել MIT/BSD արտօնագրերը, որովհետեւ դու գուցէ մի օր ինքդ դառնաս «միլիարդատէր եւ սեփականատիրական ծրագրակազմի մագնատ»։
Դա, իհարկէ՝ սուտ ա։ Նրանք արդէն կալուածատէրեր են։ Նրանք ուզում են օգտագործել քո կոդը՝ քո իսկ ազատութիւնը սահմանափակելու համար։ Մենք չպէտք ա հիանանք իշխանութիւն ունեցող մարդկանցով, այլ պէտք ա պայքարէնք նրանց դէմ։
Դու կարող ես երազել իշխանութեան մասին, բայց այն ինչ քեզ պէտք ա՝ ազատութիւնն ա։
Մեզ պէտք ա պաշտպանել ազատութիւնը՝ ոչ իշխանութիւնը։ Մեզ պէտք ա յարգել մարդկանց եւ ոչ կալուածատէրերին, ոչ շէֆերին եւ ոչ առեւտրական հետաքրքրութիւնները։
Առաջարկիր մի քիչ ազատութիւն ինքդ՝ օգտագործիր copyleft արտօնագրեր։
մէկն ասում ա՝ դէ մակ լափթոփիս մարտկոցն էլ չի պահում, մի րոպէ ա պահում, պատուիրել եմ դրա հետ համատեղելի մարտկոց (ոնց հասկանում եմ չինական անանուն) ու տարել եմ «էփլ կենտրոն» որ փոխեն, ասել են՝ մենք միայն «ֆիրմա» մարտկոց ենք դնում, դա էլ արժի՝ դէ նոր մաքբուքից թանկ, բնականաբար։
զարմանալի չի՝ դէ իրենք միշտ են էդպէս անում, զարմալին էդ աղջիկն ա, որ էդքան մաքուր ու միամիտ ա ու դեռ չգիտի կապիտալիստ խոզերի բարքերը։
ու դէ մենք ենք զարմանալի, որ դրա հետ օկ ենք, թէ չէ կապիտալիստ խոզերը կը փոխէին իրենց բարքերը։
ինչեւէ։
ասում եմ՝ գնա բարեկամութեան տակի անցում, էնտեղ տարբեր ձեաձկէք են նստած, մէկը կայ՝ շատ հաւէսն ա, միկրոսկոպ ունի, ու մաքբուքեր ա սարքում։
ասում ա՝ բայց վստահելի՞ ա բարեկամութեան անցումի ձեաձկան։
ասում եմ՝ դու տեսե՞լ ես 1979֊ի blade runner֊ը։ կամ դէ ցանկացած հակաուտոպիայում էլ կան էն ազատ ու ոչ վերահսկուող տեղերը՝ կեղտոտ շուկաներ են։ մերն էլ՝ բարեկամութեան տակինն ա, ուր դեռ ազատ ա ու կարող ես խնդրել մարտկոց փոխել։
իսկ մենք վաղուց արդէն հակաուտոպիայում ենք ապրում, ու վաղուց արդէն կիբերպանկի ժամանակն ա, ու նաեւ կրիպտօպանկ ենք։
իսկ անցումի մարդիկ՝ դէ նայած ով, տարբեր ձեւի վստահելիութեան, բայց բարեկամութեան անցումն ա մեր հակաուտոպիական շուկան ու ազատութեան խորհրդանիշ ա։
նախ ասեմ որ կորի դոկտորովի բեռլինի ելոյթը վերջն էր ու շատ կուզէի լսէիք կամ տեքստը կարդայիք։
իսկ մենք էն օրը խօսում էինք արհեստական բանականութիւնից։
մէկը՝ դասախօս էր, ասում էր՝ չեմ հասկանում ինչ ա կատարւում։ ես իրան ասում եմ՝ առաջադրանք գրի՝ գրում ա, ուղարկում եմ ուսանողներին։ իրանք իրան են տալիս որ լուծի, յետոյ ուղարկում են ինձ։ ես էլի իրան եմ տալիս, ասում եմ՝ ընկեր, դո՞ւ ես գրել, ասում ա՝ հա՛։
մէկն էլ ասաց՝ դէ ուսանողներն էլ են իրան տալիս, ասում են՝ ընկեր, դո՞ւ ես գրել՝ ասում ա՝ հա, ասում են՝ դէ ոնց գրել ես՝ տէնց էլ լուծի։
էսօր էլ մտածում էի, որ արհեստական բանականութիւնը դեռ չարացած չի, դեռ փող չեն աշխատում իրանով, ոնց հասկանում եմ։
ու եթէ էսօր գուգլի տուած առաջին յղումները գովազդ են, ապա ապագայում բնաւ բացառուած չի, որ արհեստական բանականութեան առաջին պատասխաննեերը լինեն վճարուած։
օրինակ, հարցնես՝ վնասակա՞ր ա հեռախօսը գիշերը թողնել լիցքաւորուի, կամ հեռախօսը հետդ տանել գոլորշիով բաղնիք՝ կասի՝ դէ չէ, առանձնապէս՝ թող լիցքաւորուի, էդպէս աւելի յարմար ա։ որովհետեւ այդ համար հեռախօս արտադրող ընկերութիւնները վճարել են՝ որ էսպէս ասի որ շուտ փչանայ մարտկոցդ ու շուտ առնես յաջորդ հեռախօսը։ իսկ եթէ աւելի շատ խօսեցնես, ասես՝ բայց ինչքանո՞վ ա ազդում, ո՞նց չի վնասում, կարող ա եւ խոստովանի, որ եթէ էսպէս ու էսպէս անես՝ աւելի երկար կը ձգի։
ի՞նչ ա արդէն էսօր անում, որովհետեւ այդ համար վճարուած ա՝ աստուած գիտի։ բայց ինքն էլ շատ հզօր՝ փնտրող համակարգից աւելի շատ հզօր, օրակարգ տանելու ձեւ ա։
ու ապագայում շատ կարեւոր կը լինի քո սերուերի վրայ քո արհեստական բանականութիւն քշելը։
ընկերներիցս մէկը շատ ոգեւորւում ա հէնց մասնաւորապէս յաւելուածների (այսինքն՝ ոչ կարգիչների համար ծրագրակազմի) ստեղծմամբ էն պատճառով, որ լրիւ տեսանելի ա, շօշափելի ա, որ մի հոգի կարող ա ստեղծել կիրառելի ծրագիր, եւ կունենայ մեծ շուկայ՝ մարդիկ աւելի շատ են օգտւում հեռախօսներից էսօր, քան կարգիչներից։
ինձ իր մտածողութեան մէջ հարազատ ա մենակ ունակ լինելու մասը։ էդ պատճառով ես ձգտում եմ կարողանալ շինել համակարգս, աւելի շատ օգտագործել էն ինչ ես կարող եմ ստեղծել, ու աւելի քիչ՝ էն ինչ չեմ կարող(պայմանական ջեմինի ընդդէմ պայմանական ֆայրֆոքսի)։
բայց ամենակարեւորը՝ ես զգում եմ էսօր, որ ծրագիր գրելու ունակութիւնը՝ ազատագրող արտօնութիւն ա։
նախ իհարկէ պէտք ա լինի զգացողութիւն, որ ազատ չես։ որ նորմա չի, որ օկէյ չի, երբ ծրագրակազմն ա (դրա հետեւում եղած մարդիկ) թելադրում կամ պարտադրում։
իսկ յետոյ՝ ազատագրող ունակութիւնը այդ ծրագրակազմը փոխարինելու։
օրինակ՝ էսօր իմ ձեռքի մէջ ընկել ա wifi sd card ադապտեր։ այն ստեղծում ա հոտսփոթ, որին կարող ես կպնել եւ… եւ պարզւում ա ոչ մի բան չես կարող անել առանց արտադրողի յաւելուածի։ այսինքն՝ կիրառելի չի կարգչից, կիրառելի չի սարքից որը մէյնսթրիմ մոբայլ օհ չունի։ բայց դա դեռ քիչ ա։ ծրագրակազմը բագոտ ա եւ յաճախ մեռնում ա, ֆայլերը յաճախ սխալներով են փոխանցւում, եւ այլն՝ եւ այդ ծրագրակազմը՝ մենաշնորհ ա։
ես, եթէ դեռ ուզեմ դրանով զբաղուել, երբ աւելի ազատ լինեմ մօտակայ ժամանակ, եւ եթէ կարողանամ (բայց ինչի՞ պիտի չկարողանամ) կը փորձեմ ռեւերս ճարտարագիտութիւն անել իրանց հաղորդակարգը, եւ բաց, ազատագրող մոդուլ որը իմպլեմենտ կանի հաղորդակարգը, եւ ծրագիր, որն այն օգտագործում ա։
եւ ինձ ամենաշատը յուզում ա ծրագրաւորելու հմտութիւն ունենալու մէջ այն որ դա թոյլ ա տալիս աւելի ազատ լինել։
եւ էս մտքերով երբ ընկայ, մտածեցի՝ դէ էսպէս ա ստեղծուել ամբողջ ծրագրակազմի շարանն, ինչ օգտագործում եմ՝ պայմանական «լինուքսը», եւ դրա հետ եկող ամէն բանը։ մարդիկ լուծում էին իրենց՝ աւելի ազատ լինելու խնդիրը։
ու իհարկէ տխուր ա, որ դա շատերը չեն հասկանում, եւ չեն գնահատում, եւ չեն ուզում օգտուել, զի կամ սովորութիւնները չեն ուզում փոխել, կամ «պրակտիկ» են, եւ համեմատում են ազատագրող ծրագրակազմը «ֆիչըրներով» սեփականատիրականի հետ։
սա ինձ պէտք եղաւ pidgin֊ի lurch֊ի մատնահետքով qr code ստանալու համար։ որ նկարեմ այլ կլիենտներով ու վահանային վստահութիւն փորձեմ ստեղծել իմ փիջինի հանդէպ։
դեռ չեմ հասկանում, արդեօք օգնել ա։ առաւել եւս որ conversations֊ը ոնց որ lurch֊ի հետ վատ չի աշխատում՝ dino֊ն ա որ չի տեսնում էդ սարքը։
conversations֊ից երբ գրում են, ոնց որ երբեմն lurch֊ը չի կարողանում ապակրիպտաւորել, բայց հէնց lurh֊ից պատասխանես omemo֊ով, ապա ոնց որ սկսում ա նորմալ աշխատել։
գուցէ դա՞ դզուի այս արածից։ կամ գուցէ siski՞n֊ն աւելի լաւ կարողանայ աշխատել lurch֊ի հետ։
չգիտեմ, տեսնենք։
բայց ասեմ ինչպէս եմ արել։ դէկրիպտ եմ արել dino֊ի սարքած qr կոդը՝
ես չեմ հասկանում ու երեւի էլ չեմ հասկանայ, ոնց ա որ մարդիկ չեն ընկալում, որ համացանցում չեն, որ հեռուստատեսութեան թարմացուած/ժամանակակից տարբերակն են օգտագործում, երբ վայելում են իրենց ինսագրամը, ֆէյսբուքը, տելեգրամը, վայբերը, ուոթսափը, դիսքորդը, ու նաեւ սիգնալը ու չգիտեմ էլ ինչը։
ոնց ա որ ընկալում են xmpp֊ն կամ activity pub֊ը «եւս մի հարթակ» որն իրենց համար նաեւ էդքան էլ մրցունակ չի՝ չի ձգում։
ախր բացատրել են, պատմել են, ու տեսնում են՝ սա էս սերուերից ա, նա՝ էն, իսկ էս սենեակը էն սերուերում ա, էն սենեակը՝ էն։
տեսնում են, ու վստահ եմ՝ հասկանում են։
չեն ընկալում։
ու դէ չեն օգտւում, կամ հազարից մէկ կը մտնեն, կասեն՝ «էս հարթակը», որը հարթակ չի՝ ինտերնետ ա։ վերջապէս ինտերնետից ես օգտւում, ո՞նց չես զգում որ մինչեւ էդ չէիր օգտւում։
կամ գուցէ ես ծեր եմ, ինձ համար ինտերնետի սահմանո՞ւմն ա այլ, քան իրանց։ իրանք կարծում են որ ինտերնետը՝ հեռուստատեսութեան ժամանակակից տարբերա՞կն ա։
բայց ո՞նց չեն զգում, ո՞նց չեն ձգտում իսկական ինտերնետին։
կամ ինչպէ՞ս ա ստացւում որ որոշ մարդիկ զգում են, իսկ որոշ մարդիկ՝ չէ։
ու ես արդէն յոյս չունեմ որ չզգացողները կը զգան։
իսկ ո՞վ ա զգում։
պիտի ասեմ որ նախ դաշնեզերքի մարդկանց զգալի մասը օգտւում ա դաշնեզերքի հանգոյցներից, բայց մէկ ա ընկալում ա դաշնեզերքը որպէս եւս մի հարթակ։ նրանք որ օգտւում էլ են՝ էլի չեն ընկալում։
չէ՛, կարող ա եւ ընկալում են որ միայն «մաստոդոն» չի ու դրա մի հանգոյցը չի։
բայց մէկ ա գրում են՝ այստեղ լաւ ա, այստեղ սէնց մարդիկ են։ իսկ այ պայմանական «թուիթերում» վատ ա՝ այնտեղ այլ մարդիկ են։
օգտուողներից շատերն էլ են նոյնն անում ու նոյն ձեւ համեմատում անհամեմատելին։ տարբեր տիպերի են։ չես կարող ցանցը համեմատել պարանի հետ, որի ծայրին հանգոյց ա։ ցանցը կարող ես համեմատել այլ ցանցի հետ։
ինտերնետը կարող ես համեմատել ֆիդօնէթի հետ։ նոյնիսկ ոչ «ֆրինէթի» կամ «սքաթլբաթի» (որ ցանցեր են ի տարբերութիւն նրա ինչ կոչում են «սոցիալական ցանցեր» չնայած դրանք ընդամէնը հանգոյցներ են), զի դրանք ինտերնետի վրայից են աշխատում՝ էլի ինտերնետի մաս են։
իսկ ով ջոկում ա՝ յաճախ ինձ շատ օտար մարդիկ են։ մարդիկ են որ էնքան են ատում ամն֊ն եւ այդ պայմանական արեւմուտքը , որ չեմ հասկանում ոնց՝ սիրում են պուտինին , լաւրովին, ու նոյնիսկ հիւսիսային կորէայի կիմին։
ասում են՝ «տեսա՞ր ոնց լաւրովն ասեց» ու ուրախանում են որ որեւէ քչից֊շատից հզօրութիւն ունեցող էութիւն իրանց գիտակցածը ասեց՝ ապտակեց իրանց ատածին։
բայց դա ասում են յարմարաւէտ տեղաւորուելով էդ նոյն արեւմուտքում, ուր իրանց աւելի լաւ ա, քան ռուսաստանի դաշնութիւնում (որը դաշնութիւն չի) կամ կորէայի ժողովրդական հանրապետութիւնում (որը հանրապետութիւն չի՝ պարզապէս «յաջողուած» դոնէցքի ժողովրդական հանրապետութեան պէս էութիւն ա։ եթէ յաջողուած բառով կարելի ա անուանել սով ունեցող երկիրը)։
իհարկէ, դաշնեզերքում կան մարդիկ որ հասկանում են ինտերնետն ինչ ա ու դրան են ձգտում։ բայց իմ տպաւորութեամբ՝ քիչ։
նախ չեմ հասկանում ոնց չեն ընկալում նրանք ում դաշնեզերքը չի գրաւում։ ու յետոյ չեմ հասկաիում ոնց չեն ընկալում նրանք որ դաշնեզերքն օգտագործում են ու անում են նոյն տրամաբանական սխալը՝ համեմատում են ինտերնետը պայմանական «թուիթերի»՝ ինչ֊որ ծառայութեան հետ։
իսկ ով ընկալում ա՝ շատերին ես չեմ ընկալում։ զի ո՞նց ա կարելի չտեսնել որ ռուսաստանը կամ հիւսիսային կորէան նախանձելի տեղեր չեն։
ո՞նց ա կարելի մի տեղում լինել պատերազմի դէմ, իսկ միւս տեղում՝ ռազմական ագրեսիան արդարացնել, ու նոյնիսկ ուրախանալ եթէ յաջողում ա։ կամ դժգոհել որ արեւմուտքը օգնում ա բռնութեան զոհին, չի թողնում մենակ։
ու երբ ասում եմ՝ ինտերնետ, ինձ ասում են՝ տէք ես կարեւորում, եւ ոչ թէ շփումը։ էլի՛ չեն ընկալում՝ ազատութիւնն եմ գնահատում ու դրան աւելի մօտ լինելու միջոցները։
բա տեսա՞ք նիկոլն ինչ ասեց՝ մէյլով որ գրանցուէք ոստիկանութեան կայքում, ծանուցումները մէյլով կը ստանաք, քիչ կը վճարէք, եւ այլն։
բայց եւ յետոյ՝ էդ մէյլը պետութիւնը կօգտագործի ամէն ծանուցում քեզ ուղարկելու համար, ու դու կը համարուես ծանուցուած, հէնց ուղարկեցին։
ու էն ձայնը (նախարարի՞ երեւի) ասում ա՝ չէ, տէնց չի լինի, չենք կարող համոզուած լինել որ կարդացել ա, իսկ նիկոլը պնդում ա թէ ոնց ա կարելի համոզուել՝ դէ դրանից յետոյ եղած մէյլին արձագանքել ա, սա էլ ուրեմն ստացած կը լինի։
ես չգիտեմ ռդ֊ից բացի այլ երկիր որ նման բաներ ա անում։
ըստ որում նիկոլը չի ջոկում ինչ ա անում՝ էդ ես հասկացայ դեռ էն ժամանակ երբ ասում էր՝ կազինօները առցանց փակենք։ զի չի ընկալում մարդը, չի զգում ցանցային ազատութիւնը մեզ պէս՝ դէ կազինօ ա իրա համար, բայց մենք այլ կերպ ենք ընկալում՝ էսօր՝ կազինօն, վաղը՝ թերթը, միւս օրը՝ քո ֆեդի հանգոյցը։
ու ըստ որում իրա իսկ «ընդդիմութիւնը» գալու ա փակի, ասի՝ դէ ձեր նիկոլն ա էդ պրոցեսը սկսել։ ու ճիշտ կասի։
եթէ շատ խիստ լինել՝ անդրոիդն էլ ա «մոբայլ լինուքս»։
բայց «լինուքս» ասելով այլ բան ենք հասկանում։
պարտադիր չի՝ «gnu + linux», օրինակ alpine֊ը, ու հետեւաբար postmarketos֊ը musl ա օգտագործում, բայց մէկ ա զգացւում ա (feels like) «gnu + linux»։
«ls»֊ը gnu֊ինն ա։
բայց դա էլ չի։ թո՛ղ լինէր bsd֊ինը։
ո՞րն ա մեր «իմացած» «լինուքսը»։
երեւի դա փաթեթային կառավարիչն ա (որեւէ) որն աշխատում ա կոնսոլից։
երեւի դա այն ա, երբ ssh ես լինում սարքին, ու կարողանում ես x forwrading անել։
հա՞։ բայց էսօր մէյնսթրիմ դիստրիբուտիւները անցնում են wayland֊ի ու էդպէս չես անի։
բա ո՞րն ա մեր իմացած «լինուքսը»։
ես երեւի նեղւում եմ նրանից, որ maemo֊ում կան maemo սպեցիֆիկ ծրագրեր։ դրանք չեն աշխատի առանց maemo֊ի hildon միջավայրի։
էդպէս չի մեր «լինուքսներում»։
kde֊ական ծրագրերն աշխատում են gnome֊ում եւ հակառակը։ եւ ցանկացած միջավայրում։
միւս կողմից maemo-leste֊ում կարելի ա օգտագործել սովորական դեբեանի ծրագրեր։ ես օրինակ քշում եմ սովորական dino որը իրենց շտեմարաններից ա, ու մաեմօ սպեցիֆիկ չի։
(էդպէս չէր fremantle֊ում)
ապա վերցնենք sailfish֊ը։
wayland ա։ կարելի ա սակայն օգտագործել «սովորական» «լինուքսի» ծրագրեր։
ոչ բոլորը՝ qt ծրագրերը։ որովհետեւ ոնց որ ոչ մէկ gtk չի շինել sailfish֊ի համար։ թէ չէ կարելի կը լինէր dino տեղակայել։
sailfish֊ի միջին մասը՝ ինտերֆէյսի տակինն ու միջուկի վրայինը՝ mer֊ը, լրիւ առանձին ա։ այսինքն հնարաւոր չի միացնել օրինակ fedora֊ի շտեմարաններն ու էնտեղից մի բան աւելացնել։
բայց եթէ ինչ֊որ մի բան շինես՝ պիտի աշխատի։
այլ հարց ա, որ sailfish սպեցիֆիկ ծրագրերը այլ տեղում չեն աշխատի։
էդ խնդիրը, ոնց հասկանում եմ, աւելի հեշտ լուծելի ա, քան maemo֊ի յաւելուածների առանց hildon չաշխատելը։ որովհետեւ sailfish֊ի յաւելուածները կախուած չեն lipstick֊ից, այլ կախուած են qt֊ի sailfish սպեցիֆիկ կլասերից։
եթէ դրանք մի օր բաց լինեն՝ ապա sailfish յաւելուածները կարելի կը լինի օգտագործել ինչպէս «սովորական» «լինուքսում», այնպէս էլ այլ «մոբայլ» «լինուքսներում»։
բայց միեւնոյնն ա, նոյնիսկ maemo֊ն ահագին «լինուքսի» տպաւորութիւն ա թողնում։
ահագին հասկանում ես ինչ ա կատարւում։
ու երեւի ահագին նման ա «իսկական» «լինուքսի»։ դէ՝ debian ա։ նոյնիսկ devuan, ինչի՞ պիտի նման չլինի։
ու կարելի ա իրան էդպէս օգտագործել։ պարզապէս լաւ չեմ պատկերացնում էդ «էդպէսը» յստակ որն ա։
ու ինչ ա «մեզ» պէտք։
տարբեր մարդկանց՝ տարբեր բաներ։
բայց մօտաւորապէս ի՞նչ ենք ուզում։ կամ ինչքա՞ն հեռու կարող ենք գնալ։ արդե՞օք maemo֊ն կամ sailfish֊ն էդքան հեռու գնացել են։
phosh֊ը էդքան հեռու չի գնացել։ այն օգտագործում ա gnome֊ի ստանդարտ ծրագրեր։ բոլոր ծրագրերը տեղափոխելի են։ ու postmarketos + phosh֊ը լրիւ իսկական «լինուքս» ա։ անկասկած։
sxmo֊ն էլ։ լրիւ իսկական։
դա gnome֊ի յաւելուածներն են փոխւում, փորձում են ադապտացուող լինել տարբեր մեծութեան էկրաններին։
ու էսօր գիտեմ որ հակւում եմ այդ լրիւ իսկականի։ հնարաւորինս։
ու առհասարակ ոչ մի սեփականատիրական «մեսենջեր» կոչուածն ինձ հետաքրքիր չի որ ես այն համեմատեմ կամ չհամեմատեմ։
ես դժբախտութիւնս եմ համարում այն որ ես օգտագործել եմ teams ծրագրակազմը։
icq֊ն էլ շատ չի տարբերւում՝ բաց հաղորդակարգ էր, կարելի էր գրել third party կլիենտներ՝ դա լաւ էր։ բայց կենտրոնացուած սերուիս էր։
հաղորդակարգը՝ համայնքի կողմից չէր կառավարւում։ ամէնը պատկանում էր կոնկրետ ընկերութեան։
բայց նոյնիսկ եթէ այդ ամէնը թողնենք մի կողմ ու խօսենք լոկ տէքի մասին՝ էն ժամանակ մարդիկ չէին կարող եւ չէին գրի պրոդուկտ js֊ով։ ինչպիսին teams֊ն ա։
icq֊ն երեւի չէր գրուած երազածս լեզուով, բայց երեւի գրուած էր c֊ով։ ու երեւի էդ պատճառով էլ էր արագ աշխատում։
(չդիմանամ ու նշեմ որ skype֊ի առաջին վարկածները pascal֊ով էին գրուած։ ու գուցէ ամենաարագ աշխատող ծրագիրը չէր, բայց այն անում էր բարդ բաներ՝ աշխատում էր բաշխուած ձեւով։ կենտրոնացած էր, կախուածութիւն կար կենտրոնական սերուերից, ինչը շատ վատ ա, ու ոչ մի ձեւ չեմ արդարացնում, բայց կարողանում էր նաեւ կլիենտից կլիենտ աշխատել, կամ մի կլիենտ օգտագործել որպէս ուղի այլ կլիենտին հասնելու համար։ դա իհարկէ արժէզրկուած ա նրանով որ skype֊ը սեփականատիրական ծրագիր ա։ ամէն դէպքում, ms֊ը դա փոխեց, ու skype֊ը շատ արագ դարձաւ պարզապէս կենտրոնացուած համակարգ, ինչպէս մնացածն են։)
ես կը փոխէի էս մէմը՝ միայն ձախ մասում տեղաւորելով որեւէ ազատ հաղորդակցման գործիք։
բայց ո՞րը։ pidgin֊ը՝ կարող ա լինել էնտեղ։ psi֊ն՝ կարող ա լինել։
նոյնիսկ dino֊ն, եթէ համեմատենք teams֊ի հետ՝ արագագործ ա, վազում ա։
բայց կարելի ա եւ քննադատել dino֊ն՝ չի սազում ազատ ծրագրակազմին լինել էդքան դանդաղ։
ուտել էդքան մարտկոց։
dino֊ն գրուած ա vala֊ով, ու gtk4֊ով։
ինչը երեւի էդ տէքի մասին շատ լաւ չի խօսում։
արդե՞օք մեզ պէտք էր էդքան ծանր gtk4֊ը։ ես երբեմն զգում եմ, տեսնում եմ ոնց ա մաս մաս dino֊ի պատուհանը նկարւում էկրանիս։
«իսկ էդի լա՞ւ ա»։
էսպէս ես տեսնում էի նախկինում ոնց ա java֊ով գրուած icq֊ն իրան նկարում։ շատ դանդաղ։
java֊ն ես ատում էի որպէս օգտատէր՝ դրանով գրուած գրաֆիկական ծրագրերը շատ դախ էին ու դանդաղաշարժ։
իսկ ի՞նչ ծրագրեր էի տեսնում՝ հիմնականում կորպորատիւ։
ծրագրեր, որ կորպորացիաները ծախել են այլ կորպորացիաների վրայ։ որպէսզի դրանք պարտադրեն իրենց աշխատողներին էդ համակարգերն օգտագործել։ զի աշխատողը շատ ընտրութիւն չունի, նա չի ընտրում ծրագրակազմը՝ ընտրում ա իր մենեջերը, իսկ մենեջերը կամ էդ ծրագրակազմը չի օգտագործի, կամ եթէ եւ օգտագործի՝ իրան աւելի կարեւոր ա իրա մենեջմէնթին ներկայացնել որ նա յաջող գործարք ա արել, քան էդ ծրագրակազմը ոնց ա աշխատում կամ ինչքանով ա կիրառելի։
teams֊ը նոյն պատմութիւնն ա։ ms֊ը ունի հարուստ պարտնեօրներ, որոնց վրայ վաճառում ա իրանց գրասենեակային արտադրանքը։
իրանք լրիւ կարող են յաջողակ լինել եւ slack֊ի պէս գործիք անելով։ ճիշտ ա, teams֊ը ամէն դետալի մէջ slack֊ից դախ ա, բայց ընդհանուր առմամբ նոյն դախութիւնն ա՝ դանդաղ ա, ուտում ա լիքը օպերատիւ յիշողութիւն եւ պրոցեսորի ժամանակ։ երկուսն էլ գրուած են js֊ով ու պահանջում են ինտերպրետատոր։
ընդհանուր առմամբ էդքանն էի ուզում ասել։
կրկնեմ այլ միտք վերջում՝
իրանք կարողանում են վաստակել փող ոչ էն պատճառով որ գժանոց գործիքներ են սարքում։ այլ էն պատճառով որ մենք դախ ենք եւ անկիրթ։
էն պատճառով որ մեզ կարելի ա դայեաղ անել, գրաբարով ասեմ, էդ գործիքները որպէս մրցունակ եւ լաւ լուծում։
չաթեր միշտ կային։ ազատ համայնքը միշտ չաթւում էր՝ զի էնտեղ բաց եւ շփուող մարդիկ են։
միշտ չաթւում էր xmpp եւ irc չաթերում։
irc֊ն էլ, xmpp֊ն էլ ունեն մուտքի շեմ։ էնպէս չի որ միացնում ես ու աշխատում ա։ պէտք ա անես ընտրութիւններ։ պէտք ա սովորես հրամաններ։ էդ բարդ չի, բայց էդ թւում ա բարդ նրան, որ սովոր ա որ իրանից ոչ մի բան չի պահանջւում։
սովոր ա որ իրա փոխարէն ամէնը կարուի։ բայց ի՞նչ գնով՝ չի գիտակցում։
էն մարդիկ որ աշխատում են էդ ընկերութիւններում, նոյնիսկ եթէ նրանք ծրագրամիստ են՝ էլի դախ են մեծ մասամբ։ ոչ հետաքրքրասէր են, ոչ բաց, ոչ էլ շփուող։
իրանք չեն եղել նստած չաթերում միշտ։
իսկ մենք միշտ չաթերում շփուել ենք, կիսուել ենք, հարցրել ենք, տուֆտել ենք, եւ այլն։ եւ էդպէս ենք եւ աշխատել ինչ֊որ մէկի վրայ, օգնելով իրար լուծել խնդիրներ, եւ աշխատել մեզ հետաքրքրող բաների վրայ։
ու յանկարծ սլէքը անում ա irc կամ xmpp դեբիլի համար։ ու յանկարծ մենեջերները դա սկսում են առնել։ ու յանկարծ բոլորին տարաւ դրա վրայ։
չնայած այն ակնյայտօրէն վատ ա գրուած քան մեզ ծանօթ լուծումները, վատ ա աշխատում քան մեզ ծանօթ լուծումները, եւ այլն։
դրան էլ կպցրել են ինչ֊որ բոտ, ու ինչ֊որ բիզնէս «ֆիչըրներ» ու ամբողջ աշխարհը ապշեց, երջանկացաւ։
ինչպիսի երջանկութիւն՝ ապրել այն աշխարհում ուր «սլէք» կայ։
ու հիմա եթէ բողոքեն՝ ապա oldschool մարդիկ որ յիշում են icq֊ն։ ոչ թէ irc֊ն, այլ icq֊ն։ աւաղ։
ազատ ծրագրակազմի խնդիրներից մէկը շատ մարդկանց համար ոչ կայուն աշխատանքն ա, դա էլ իր հերթին՝ նոր ու նոր «ֆիչըրներ» ուզելուց ա։
օրինակ, կար gtk2՝ համարել են հնացած, չեն նայում դրան այլեւս։ ամբողջ ջանքը գնաց gtk3֊ի իսկ յետոյ gtk4֊ի մէջ։
բայց gtk2֊ը հազիւ կայունացել էր, նորմալ աշխատում էր, իրան հետեւելը, պարզապէս որ շինուի ու շարունակի աշխատել, ոնց կար՝ էդքան էլ ծանր չի։
կար gtk2֊ով գրուած gnome2։ էլի հազիւ կայունացել էր, նորմալ աշխատում էր։
գրեցին gnome3, որ ամենասկզբից, իհարկէ շատ խնդիրներ ունէր։ նոյնը kde֊ների մասին ա կարելի ասել։
ու մարդիկ հա գտնում էին իրանց էդ օղակի մէջ, սպասում սպասում են, որ կայունանայ վիճակը, սխալներն ուղղեն, հազիւ ուղղւում են՝ նոր վարկած ա դուրս գալիս, ու կրկին սխալներն են ուղղում։
իհարկէ, կարող են gnome/kde/gtk/qt չօգտագործել։ բայց դժուար չօգտագործեն, մանաւանդ սկսնակները։
իմ օգտագործած windowmaker֊ը քսան տարուց աւել ա ինչ կայուն ա։ շատ կոդ էլ չկայ։ չի էլ փոխւում։
եւս մի պատճառ ջենթու օգտագործելու (բազմաթիւ այլ պատճառներ ունեմ) ինձ համար այն ա, որ եթէ ինչ֊որ բան չեմ կարողանում հաւաքել, կամ բարդ ա հաւաքել՝ չեմ օգտագործում։
օրինակ, էս պահին փայնբուքս տառապում ա որ ֆայրֆոքսն ու դրա կախուածութիւնները հաւաքի։
դեռ կարողանում ա։
օկէյ, դեռ կօգտագործեմ։ բայց միւս անգամ ես արդէն կը մտածեմ, արդե՞օք ինձ դա պէտք ա։ եթէ ինքն էդքան տառապում ա՝ երեւի ինձ դա պէտք չի։
netsurf֊ը հաւաքւո՞ւմ ա՝ ուրեմն էդ ա։
չի՞ ցոյց տալիս էջեր՝ ուրեմն էլ աւելի կը լծուեմ պարզ էջեր ստեղծելուն կամ ջեմինի անցնելուն։ որի ուղղուց ես չեմ շեղուելու, պարզապէս բարդ ա անց կացնելը իմ ուեբ ներկայութիւնը, զի շատ լեգասի ունես, բայց կանցնեմ մի օր։
ըստ որում՝ երբ ես ասում եմ մարդկանց՝ մի դուրս եկէք ֆէյսբուքից, բայց մեզ հետ էլ շփուէք դաշնեզերքում, նման բան ես ասում եմ հիմա ինձ՝
դեռ օգտագործի լինուքս, բայց զարգացրու օբերոն համակարգը։
դեռ օգտագործի վեբ, բայց հնարաւորինս շատ գնա դէպի ջեմինի։
փայնֆօնը ենթադրում ա որոշակի ապրելակերպ։ ապրելակերպ, որ ես ունեմ, բայց ոչ բոլորն ունեն։
ու ինձ թւում ա լաւ ձեւ ա անել հետեւեալը՝
պատուիրել փայնֆօն։ էն էժան $150֊ոց վարկածը։ եթէ շատ էք ուզում, ապա փայնֆօն պրօ֊ն, երեւի աւելի արագ ու յարմար կը լինի։
երբ հասնի, տեղակայէք ձեր ուզած ծրագրակազմը։ մէյլ, xmpp չաթ, պոդքաստ, rss ընթերցիչ, գրքերի ընթերցիչ։ օկէյ, կայ մաստոդոնի կլիենտ։ էլ ձեզ բան պէտք չի։ սա ա փայնֆօնով հնարաւոր ապրելակերպը։
էս պահին նուիրէք հեռախօսը մէկին, էնպէս որ չկարողանաք հետ վերցնել։ թէ չէ ձեռքը ձգուելու ա դէպի նախկին ծանօթ հեռախօսը։
երբ ինչ֊որ բան վատ աշխատի, կամ չաշխատի՝ ընդունէք դա։ ուրեմն պէտք չի որ աշխատի։ պարբերաբար թարմացրէք ու կուղղուի։ կամ գրէք այդ մասին չաթերում, շփուէք։
պրոֆիտ
երեւի անհրաժեշտ կը լինի ձեզ հետ ունենալ լիցքաւորիչ կամ մարտկոց ու լար։ զի փայնֆօնի էներգակառավարումը չնայած լաւացրել են, դեռ կատարեալ չի։ բայց հաւանաբար մէկ ա հիմա էլ ունէք ձեզ հետ եւ լար եւ մարտկոց։
ու մնացածը պէտք ա ընդունել։ դուք ունէք փայնֆօն ոչ նրա համար որ ստանաք ինստագրամի ծանուցումները, ոչ նրա համար որ աշխատեցնէք յաւելուածներ որ ձեր ամէն քայլն արձանագրում են։
այո, անյարմար ա՝ բայց ազատ համայնքը չունի էն ռեսուրսներն ինչ նաեւ ձեր փողերով եւ ժամանակ տրամադրելով հարստացած «բիգ տէքը»։
ինչքան շատ մարդ օգտուի ազատ օհ֊երով հեռախօսներից, այդքան շատ մարդ դրանց միջից կը լինի դեւ, ու էդքան շատ մարդ կը մասնակցի ազատ հարթակների սպասարկման եւ զարգացման գործին։
այո, դուք մնալու էք ինքներդ ձեզ հետ շատ անգամ։ որովհետեւ ազատ յաւելուածներն ու ծառայութիւնները ձեզ չեն ծնգլահան անելու, ծանուցումախեղդ անելու, ու չեն մանիպուլացնելու որ աւելի շատ ժամանակ անց կացնէք էկրանի մօտ։ էդ պատճառով ա որ դիասպորայից կամ մաստոդոնից շատ քիչ մարդ ա օգտւում՝ մանիպուլացուած չեն ու չեն օգտւում։ պէտք ա անել քաղաքական ընտրութիւն ու ընդունել չմանիպուլացուած լինելու հանգստութիւնը եւ ծրագրակազմի հում լինելը։
էսօր ես քայլել եմ, լսել եմ պոդքաստ։ չաթս աշխատում ա, դիտարկիչս նոյնպէս։ խցիկս նոյնպէս՝ դանդաղ ա, բայց աշխատում ա։ վիդեօ նկարելու ծրագրակազմ ոնց որ դեռ չկայ։ լինում ա ապրել։ ես էդպէս ապրում եմ՝ դուք էլ կարող էք։
ես յաճախ փայնֆոնը համարում էի արտաքնապէս քեարթու սարք։ տէնց սիաօմի֊օտ, ամբողջ յարգանքով յանդերձ։ բայց մաքուր եւ ազնիւ հոգէպէս։ (:
հիմա մտածում եմ՝ ախր չէ, հաւէսն ա։ զի «վատն» ա։ պլաստիկ ա։ ու հաստ ա։
ու գիտէք, էկրանին նայում եմ, տեսնում եմ gpodder֊ը, որ շատ դանդաղ ա, ի դէպ սքրոլլ լինում, տեսնում եմ freetype֊ի տառատեսակների շատ գեղեցիկ նիւթաւորումը, ու էնքան յաճելի ա դա վայելելը։
էքսպերիաս խնդիր ունէր՝ մարտկոցը գիտէք, փոխել չի լինում հեռախօսների մէջ։ առնուազն բաւական բարդ ա։ նախկինում ես մի քանի մարտկոց էի ունենում, ու երբ պէտք էր՝ փոխում էի։ էդ պատճառով էլ droid4֊ի բացասական կողմերից մէկն եմ համարում այն, որ ոնց որ էս ա, տեսնում ես մարտկոցը, բայց վինտիկներով ձգած ա, պտուտակահան ա պէտք որ հանես։ droid3֊ն այդ խնդիրը չունի։ (բայց droid3֊ի վրայ maemo leste֊ն դեռ կայուն չի աշխատում)։
ու էնքան յաճելի ա իմանալ որ մարտկոց ունես։ բացում ես ու ունես։
հիմա փորձառութեան մասին մի քիչ։ նաեւ զրուցել ենք էսօր էդ մասին դաշնեզերքում։
փորձառութիւնը շատ վերջը չի։ ինչը շատ լաւ ա։ ես յաճախ յուսահատ եմ, կամ գիտեմ որ ինչ֊որ բան էնքա՛ն բարդ ա լինելու անել, որ էլ ձեռքս չի էլ գնում դէպի սարքը։
ես ուզեմ էլ՝ չեմ կարող նստեցնել ծրագրեր, որ չեմ ուզում ունենալ, ու դուք չէք ուզում ունենալ։
ես քասթոմայզ եմ արել megapixels֊ի սկրիպտն ու այն ինձ անմիջապէս sensia֊ի lut֊ը կիրառած նկարն ա տալիս։ ու իհարկէ, raw նիշքը։
նէնց հաւէս ա որ խցիկը վատ որակի ա։ ու աղմուկ ա տալիս։
ես կարողանում եմ կիսել էկրանը sxmo֊ում։ ես կարողանում եմ լսել պոդքաստներ։
ամենաշատը հաւանում եմ sxmo֊ի ստեղնաշարի հետ աշխատանքը։ երբ ստեղնաշարը չի երեւում՝ դրա պրոցեսն էլ չկայ։
երբ մատով կպնում ես մուտքագրելու դաշտին՝ այն չի յայտնւում։ դա շատ լաւ դիզայն ա իմ կարծիքով։ ստեղնաշարը յայտնւում ա այն ժամանակ, երբ դու կանչես։ ժեստով։ ու երբ հանես, էլի ժեստով՝ անհետանում ա իր պրոցեսի հետ միասին։
ու ստեղնաշարը լիարժէք xorg ստեղնաշար ա։ ուզում ես սեղմիր tab, ուզում ես ctrl+r։ ամէն տեղ։ սէյլֆիշում տերմինալը գալիս ա իր ստեղնաշարի հետ, որ քիչ թէ շատ յարմար լինի։ էստեղ ստեղնաշարը x֊ի ստեղնաշար ա։ ինչ ուզում ես արա։
ու այո։ ունենալով էսպիսի սարք, չես կարող ասել որ ունես կախուածութիւն։ բայց կարող ես, եթէ ուզում ես զանգ անել։ կարող ես ջաբերով չաթուել։
չե՞ս կարող բանկային յաւելուած աշխատեցնել՝ ազնիւ խօսք, դու չես ուզում էդ անել։ փայնֆոնը լաւն ա դրանով որ դու այն ունես, եթէ չես ուզում անել էն, ինչ իրանով անելը շատ բարդ ա կամ անհնար։
սովէտական շէնքերի մուտքերում երբեմն լինում էր մանր քարիկներով յատակ։ երեւի տեսած կաք։
իրականում թանկ բան ա, կոչւում ա՝ տերացօ։
բա ո՞նց են կարողացել։
պատասխանը՝ համարեա գրեթէ ձրի աշխատուժ։
մարդիկ չէին կարող երկրից դուրս գալ, փախչել, ու ստիպուած էին աշխատել էն գումարով, որը տալիս էին։ հնարաւոր չէր աշխատավարձ սակարկել՝ բոլորը նոյն պաշտօնում ստանում էին նոյն աշխատավարձը։
իսկ չաշխատելը էլի չէր թոյլատրւում՝ յօդուած կար դրա վերաբերեալ։
էդպէս գրեթէ միայն մինիմալ գոյատեւելու ծախսերը փակելով մարդիկ աշխատում էին, զի այլընտրանք չունէին։ այլապէս զանգուածային արտագաղթ կը լինէր։ ստրկութիւնից շատ հեռու չէր։ էլ չեմ նշում որ երկար ժամանակ գիւղացիներն իրաւունք չունէին տեղափոխուելու, եւ նրանց դա թոյլ տուեցին միայն էն ժամանակ, երբ զգացին որ քաղաքների նոր գործարաններին պէտք կը լինեն։
ու էսպէս շատ բան սովէտում արուել ա շատ էժան՝ մարդկանց չվճարելով։
մի ճարտարապետ ասում էր, որ իր նեարդերին ահաւոր ազդում ա, երբ շինարարութիւն ա գալիս ու բանուորները հողաթափերով են։
ասում ա՝ ես ընկալում եմ դա որպէս ուղերձ՝ մենք չենք աշխատում, սա մեր գործը չի։ ու հետեւաբար նաեւ արդարացուած անպատասխանատւութիւն։
իսկ երէկ չաթերից մէկում մէկն ասաց՝ «ո՞վ ես դու այսօր»։
ու ես պատասխանեցի, որ հարցրի իւնիքս մեքենայիս՝ whoami ու այն պատասխանեց՝ inky։
ու ես մտածեցի որ դա գուցէ եւ լաւ ա։ որովհետեւ երբ աշխատում ես մեծ կազմակերպութիւնում, եւ թէկուզ գործ ունես իւնիքս համակարգերի հետ, դա չի նշանակում ազատութիւն, դա նշանակում ա համակարգի մաս լինել։ ու ըստ համակարգի քո օգտանունն իրենք են որոշում՝ ըստ ալգորիթմի օգտագործելով քո իրական անունն ու ազգանունը։
ու ես մտածեցի որ վերջին քանի տարին միջազգային կորպորացիայում աշխատելիս ես համակարգչիս օգտատիրոջ անունը փոխել էի։
ճիշտ ա, երբ ընդունւում էի, իմ ապագայ գործընկերներից մէկն ինձ լաւութիւն արեց, ասաց որ կարելի ա հատուկ դիմել որ օգտանունը չլինի իրենց ալգորիթմով, այլ լինի քո ուզածը։ ինձ ոչ մի բան չէին հարցրել, ու ես ոչ մի բան չէի նկատել։ բայց նա այդ ջանքը դրեց, փոխանցեց իրենց, ու իմ օգտանունը բաւական «լիթ» էր, ի տարբերութիւն հէնց այդ մարդու օգտանունի, կամ ուրիշների։
նաեւ առաջին օրուանից ես ջնջեցի իրենց «ուինդոուսը» ու չնայած միշտ չէր հեշտ՝ կարողանում էի իմ կարիքները հոգալ էնպէս որ համ ինձ յարմար լինի, համ իրենց ինտերֆէյսներին կարողանամ համապատասխանել, ոչ մէկ չկարողանայ նկատել որ ուրիշ օհ ա կամ ծրագրակազմ, ու ոչ մէկ չկարողանայ մատնացոյց անել, թէ վատ ա այսինչ բանը, որովհետեւ էսպէս ես արել։
իսկ վերջին տարիներին այո, ես դա էլ փոխեցի ու դարձայ inky։ աւելին, իրենց իսկ մեքենայի վրայ աշխատելիս ես այլեւս ջանում էի բոլորովին ինտեգրուած չլինել իրենց միջավայրի հետ։ միայն մի պատուհան էի բացում որ կպած էր իրենց սերուերներից մէկին, ու ամէն այլ տերմինալներն էնտեղ էի բացում։
ու դա մի կոնկրէտ ուորքսփէյսում էր։
մնացած, իմ տերմինալները բացած էին ամէնուր, բոլոր տիրոյթներում։
դա ուժեղ փոփոխութիւն էր, որովհետեւ ես այդպէս չէի անում, երբ աւելի փոքր էի։ ու գուցէ դրական փոփոխութիւն։ փորձեմ բացատրել՝ նախկինում ես «embrace» էի անում իմ ստատուսը։ ասում էի՝ ես կեղտոտ զինուոր եմ։ ես աշխատող եմ որ չունի իրաւունք անելու սա ու սա։ ես չէի շօշափում թույլատրելի եզրերը։ ես մի անգամից ընդունում էի ամենանուաստացուած վիճակը որպէս նորմա։ բայց այն գործի տեղում նուաստացուած վիճակն էր, ոչ մի կեանքում, ուր ես ջանում էի լինել լրիւ այլ։ ու յստակ բաժանում էի աշխատանքային եւ չաշխատանքային կեանքը։
հիմա էլ կուզէի բաժանել։ կուզէի չաշխատել էդպէս, բայց կուզէի բաժանել։ շատ բարդ ա ինձ պատկերացնել մի միջավայր, ուր կուզէի խառնել։
այդ միջավայրը պիտի ես ստեղծած լինէի, կամ իմ պէս մարդիկ։ ու երեւի դա անհնար ա մեծ կազմակերպութիւններում։
էսօր ես նոր չեմ բացայայտել որ «ֆիթ չեմ լինում»։ չեմ եղել շուէյցարական հանրութեան մէջ, չեմ եղել գրեթէ ոչ մի աշխատավայրում։ բայց դա նորութիւն չի, ու չեմ զարմանում։ գիտեմ ու փորձում եմ այնպէս անել որ էդքան վատ չլինի, բայց կարողանամ գոյատեւել։
էսօր ամենամեծ վախերիցս ա որ ստիպուած եմ լինելու էլի համակարգի մաս լինել։ ու ընկնել այդ շրջանի մէջ, երբ քեզ էդքան վատ ա դրանից, բայց դու ստանում ես փող, որը ծախսում ես որ քեզ էդքան վատ չլինի։
երէկ շատ լաւ անցաւ դասս, ու ես ամբողջ օրը շատ լաւ տրամադրութիւն ունէի, ու շատ ստեղծագործական տրամադրութիւն։ եւ սա էի ուզում անել, եւ նա, եւ պլաններ, եւ ինքս ինձնից էդքան գոհ էի։
երէկ չէ առաջ օրը դասս շատ վատ էր անցել, ինձ թւում ա։ կամ գոնէ միջինից վատ։ ու օրս լաւը չէր։
ու ես զգացի որ երբէք ես ինձ լաւը չէի զգայ, ու ինձնից գոհ չէի լինի, եթէ գործի տեղում ես ինչ֊որ բան անէի որը յաջողուէր կամ ընդունուէր։ նախ ես գրեթէ երբէք չեմ աշխատել այնպիսի տեղում ուր համեմատաբար «վինտիկ» կամ գուցէ ասենք «մեխի գլուխ» չէի։ որը ակնյայտ ա՝ որոշողները լրիւ ուրիշ մարդիկ են, ու որպէս կանոն այլ երկրում։ բայց դա էդքան կարեւոր չի։ ես մէկ ա ինձնից գոհ չեմ եղել, երբ օգնել եմ մարդկանց, ու իրենք չեն տառապել մի շաբաթ ինչ֊որ բանի վրայ, այլ լուծել եմ խնդիրը մի ժամում կամ մի օրում։ ինչ էլ անէի միջազգային կորպորացիայում, ես բաւարարուած չէի զգայ։ ես կարող էի ստանալ բաւարարուածութիւն միայն դրանից դուրս։
դասի ժամանակ ես փորձեր եմ անում։ իսկ եթէ էսպէս անենք։ իսկ եթէ էսպիսի լաբ անենք։ իսկ կը ձգե՞ն հիսուն րոպէի ընթացքում։ սա շատ ստեղծագործող գործ ա, ու ես ի տարբերութիւն հայկական պետական համալսարանների, չպիտի ներկայ֊բացակայ անեմ։ կանեմ եթէ ուզեմ։ ու չեմ ուզում։
ես ահաւոր մոտիւացուած եմ, որովհետեւ էն ինչ ես տալիս եմ՝ գործիք ա։ գործիք ա որ իրենց խնդիրն ա ինչպէս են յետոյ օգտագործելու։ իսկ ես վաղուց գրել եմ որ ես սիրում եմ սարքել գործիքներ։ կուզէի սարքել գործիքներ։ ու դաս տալը գործիք սարքելու պէս ա։ էդ ես չեմ լինի որ ահաւոր ոչ էթիկական կոդ ա գրելու օգտագործելով էն գիտելիքը, որ, եթէ յաջողեմ, կը փոխանցեմ։ ու էդ ես չեմ լինի, որ ահաւոր լաւ ստարթափ ա ստեղծելու, ու աշխարհը դարձնի աւելի լաւ տեղ։ ինձ լաւ ա գիտակցել որ այդ երկուսն էլ ես չեմ։
բայց ես ունեմ խնդիր որն ահաւոր մոտիւացուած եմ հնարաւորինս լաւ լուծել՝ փոխանցել գիտելիք։
ու ունեմ ստեղծագործական լիքը հնարաւորութիւն։
համ մերոնք չգիտեն ինչ request֊ներ ես անում։ համ վրաստանը մօտ ա։ եթէ հայաստանի հետ ես կապւում՝ մօտ ա հետ գալը։ եթէ դուրս ես գնում՝ արագ ա՝ մէկ ա վրաստանով էիր դուրս գնալու, ուր էլ գնայիր։
ուր էլ գնաս՝ ̶հ̶ե̶տ̶դ̶ ̶կ̶ը̶ ̶գ̶ա̶մ̶ վրաստանով գնա։ (:
մի քանի գրառում տեսայ threads յաւելուածի/համակարգի մասին։
չեմ իմանում ինչ տեսք ունի ինտերֆէյսը նոյնիսկ, բայց յոյս եմ յայտնել որ երբ/եթէ կպնեն activity pub ցանցին, կապի մէջ կը լինեմ իմ որոշ ընկերների հետ, որ չեն «կարում» կամ ուզում, ինչը նոյն բանն ա, գրեթէ, լինել ինտերնետում։
երբ իրենք ասում էին՝ «արի ֆբ կամ ինստա կամ եսիմուր ու կապի մէջ լինենք կամ չաթուենք», ես միշտ իրենց շեշտել եմ՝ էնպէս չի որ էդ ես եմ որ չեմ կարող ձեզ հետ չաթուել։
էնպէս ա որ դուք էք որ ձեզ թոյլ չեն տալիս ինձ հետ չաթուել կամ շփուել։
ահա, եկաւ threads֊ը որ մեծահոգի թոյլ ա տալու։
իսկ իրականում, եթէ չես կարող պայքարել՝ ընդունիր եւ արագացրու նրա գալը, ինչի դէմ պայքարել ես։ կամ առաջնորդիր։
առաջնորդելը էս դէպքում երեւի հնարաւոր չի, բայց հնարաւոր ա լինել առաջինը մէյնսթրիմ կոմերցիոն կորպորատիւ ինտերնետ մեդիայից, որ կապ կունենայ արդէն կայացած դաշնեզերքի հետ։
բայց իրականում դաշնեզերքի հետ կապ չունի։ (: պարզապէս մի քիչ աւել ազատութիւն ա տալու օգտատէրերին։ գուցէ։
էս մեր համայնքներում շփւում եմ, տեսնում եմ նէնց մարդիկ կան, ես իրենց կողքը բնաւ մարգինալ չեմ, այլ մէյնսթրիմ դախ մարդ եմ։
ասենք մէկն ասում ա՝ ամերիկացիների գրած կոդը չեմ օգտագործի։ կարեւոր չի, ասում ա, թէ ազատ ա կամ չէ։ կարեւորը ամերիկացու ձեռքի կոդ չլինի։
մտածում եմ, ապա ո՞ւմ կոդն ես օգտագործելու։ ուրիշ կոդ մնա՞ց։
(նկատի ունեմ, ճնշող մեծամասնութիւնը ազատ կոդի ամն֊ում ա գրուել՝ իրենք ունեն կուլտուրան, ու էնտեղ ա տնտեսութիւնն էնքան զարգացած որ ազատ կոդ գրելը կարող ա ձեռք տալ)
իսկ լեննարտ պոետերինգի կոդը կօգտագործե՞ս, նա ոնց որ բրազիլացի ա։ թէ՞ փչացած բրազիլացի ա։
մէկ էլ խօսում են թէ «լինուքսը» չաղ ա։
ես հասկանում եմ, ինչ նկատի ունեն՝ ժամանակակից զարգացած ուիդջէթները՝ gtk֊ն, qt֊ն, ու դրանցով գրած միջավայրերը՝ gnome֊ն ու kde֊ն։
բայց ինչի, դրանք չկա՞ն օրինակ bsd֊ներում։ կամ ի՞նչ ծրագիր էք քշում ոչ «լինուքս»֊ում՝ նոյն qt֊ո՞վ չի գրուած։ կարո՞ղ ա tk֊ով գրուած ծրագրեր էք քշում։ (այ ես քշում եմ, ի դէպ)։
իսկ միջուկը չաղ չի։ դէ, ես ինքս հետեւում եմ ոնց ա չաղանում, ու նկատեցի երբ անցանք էն պահը որ ֆլոփիի վրայ էլ մինիմալ օհ տեղ չի տեղ անի։ բայց ֆլոփիի վրայ այլեւս պէտք էլ չի՝ ֆլեշ սթորէջի մէջ ա պէտք, ու թող 10մբ լինի, մէկ չլինի։ էդ դժուար համարեն «չաղ»։
«չաղ» ասում են զի մէյնսթրիմ լինուքս դիստրօները «նորմալ» մարդկանց համար՝ բա ի՞նչ լինեն, պիտի լինեն գրաւիչ եւ «ֆէնսի» եւ հետեւաբար «չաղ»։ բայց ես դա չեմ քշում չէ՞։
չեմ ասում, նոյնիսկ gentoo քշէք, կամ alpine՝ սովորական debian֊ը կամ manjaro֊ն եթէ նիհար միջավայր դնես, էդքան էլ սարսափելի չեն։
ու էդ չի նշանակում որ bsd֊ներին ինչ֊որ կտրականապէս դէմ եմ, զուտ ուզում եմ շեշտել որ պայմանական «լինուքսը», եթէ ռացիոնալ մօտենանք, «չաղ» անուանել էդքան էլ ճիշտ չի։
ի դէպ՝ ամերիկացիների կոդի մասին։
բա ի՞նչ լեզուով էք գրում։ պարզւում ա՝ նիհար, c լեզուով։ օ՛, բա gnu ընդլայնումներ չէ՞ք օգտագործում, եթէ աւելի պարզ կոմպիլեատորով հաւաքենք, կը շինուի՞ ձեր կոդը։ իսկ c֊ն ամերիկացու ստեղծա՞ծ չի։
իսկ կարո՞ղ էք ջանք դնել, օրինակ modula-3֊ով գրէք։ մի փոքրիկ նախագծիկ։ երեւի շատ բարդ կը լինի։
ու էլի վերադառնամ նրան, թէ «ով ա գրել»։ չեմ հասկանում լաւ, ազնիւ խօսք, ազատ կոդը ինչ կապ ունի թէ ով ա գրել։ ասենք պայմանական «թուրք» ա գրել։ ասենք «թալաատն» ա գրել։ օրինակ չինաստանում եւ հիւսիսային կորէայում, եւ իրանում հանգիստ օգտագործում են ամերիկացիների գրած ազատ ծրագրակազմը։ ու հէնց ամերիկայի դէմ։ կամ իրենց քաղաքացիներին ճնշելու համար։ դէ ում կարողանում են, աւելի ճիշտ՝ կարում են՝ նրանց են ճնշում։
դիցուք մ․ մինասեանն ա գրել ազատ կոդը։ կամ ա․ գեւորգեանը։ չէի ուզում էս անունները տալ։ բայց եթէ բեքդոր չունի, ու ինձ պէտք ա, ինչի՞ չօգտագործեմ։ դէ հա, եթէ c֊ով ա գրուած, ու կարեւոր նախագիծ ա ու պիտի յուսալի ծրագիր լինի, ապա գուցէ եւ չէ՝ բայց դա տեքնոլոգիայի հարց ա, գրողի հարց չի։
ինձ համար ժողովրդավարութիւնը մօտաւորապէս նման բաների մասին ա՝ որ տարբեր քաղաքական ուժեր կարող են էս հարցում միասին պայքարել, կամ ցոյցի գնալ, կամ քուէարկել, կամ ակցիա կազմակերպել, իսկ էն հարցում իրար դէմ լինել։
ու դիցուք էսինչ կոդի հեղինակը ձեր հետ քաղաքական հարցերում համակարծիք չի։ կամ ինչ֊որ դեբիլութիւն ա դուրս տուել։ նախ՝ սաղս դեբիլ ենք, ում հարցնես, եթէ արտայայտուի՝ կը պարզուի որ լիքը դեբիլութիւն կարող ա դուրս տալ։ երկրորդը՝ էն մի հարցում՝ ազատ ծրագրակազմի, որը էսինչ խնդիրը լուծում ա, մենք ըստ երեւոյթին կիսում ենք արժէք ու պահանջ ու կարծիք։
ինչի՞ այն չօգտագործել։
իրա կոդի մէջ չի գրուած ինքը ինչ ա կարծում։ իրա կոդի մէջ գրուած են այլ բաներ՝ ինչպէս էս խնդիրը լուծել, ու ինչպէս էն։
իսկ էդ ծրագրակազմն օգտագործելով կարող ա գրել ինչ ա կարծում։ բայց կարող ա եւ այլ ծրագրակազմ օգտագործելով գրել։ կարող ա ինքը չի գրել էն ծրագրակազմը որով գրում ա կարծիքները։
կամ կարող ա մէյլ կլիենտով ա գրում փաբլիկ մէյլինգ լիստ։ հիմա եթէ նա կպել ա էդ մէյլ կլիենտին, էդ մէյլ կլիենտը փչացա՞ծ ա, չօգտուե՞նք դրանից։ կամ մէյլ հաղորդակարգից։ իսկ եթէ նա իր գրած մէյլ կլիենտով ա գրել, դրանից հաղորդակարգը վա՞տն ա, կամ իր գրած մէյլ կլիենտը, որ քեզ կարող ա օգտակար լինել։
վարկած ունեմ որ էս արտայայտում ա մարդկանց՝ խմբերի բաժանուելու ու իրար չհանդուրժելու ուժեղ պահանջը։ էնքան ուժեղ, որ նոյնիսկ ծրագրակազմին ա կպնում։ որը ինքնին մեղք չունի, զի չի կարող ունենալ։ այն էլ ազատը։
գուցէ չաթ ծրագիրը կարող ա ունենալ ոչ միայն ազատ, այլեւ սեփականատիրական հաղորդակարգի սափորտ։ չե՞ս ուզում էդ կոդը՝ հանի իրան, նոր շինի։
աաահ, systemd֊ի պէս նէնց են արել որ բա՞րդ լինի հանել՝ այ դա խնդիր ա, մի՛ օգտուիր systemd֊ից։ ես չեմ օգտւում։ բայց այն պատճառով չէ որ էս մարդն ա գրել ու էն օրը սէնց բան ա դուրս տուել։
ես nsa֊ի կոդից եմ օգտւում։ նէնց չի որ աշխարհի ամենաբարի ու ամենալաւ գործերն անող կազմակերպութիւնն ա։ բայց պէտք ա, օգտւում եմ, ինձ օգուտ ա տալիս։ օգնում ա գաղտնիութեան եւ անվտանգութեան հարցերում։ իրանի կառավարութիւնն էլ ա օգտագործում։ չեն ասում՝ «քըխ» ա, օգտագործում են։ (:
հետաքրքիր ա որ արեւմտեան քաղաքակրթութեան մէջ ա դա հնարաւոր որ nsa֊ի կոդը լինի ազատ, ու ես կարողանամ օգտագործել։
լիքը մարդ «սմարտֆօններին» այլընտրանք ընտրում են շատ պարզ, միայն «զանգող» ու «սմսող» սարքեր։
իմ խնդիրը էդ հեռախօսների հետ էն ա, որ՝
— ես չեմ ուզում «սմս» անել, որը կրիպտած չի «քարիերի» համար, ու որն ուղարկելու համար ինձ պէտք են իր ծառայութիւնները։
ես ուզում եմ ինտերնետ, որ արդէն ինչպէս ուզեմ՝ շփուեմ։
— չխելախօսը աւելի քիչ համակարգիչ ա, քան խելախօսը։
ինձ համար խնդիր ա, երբ համակարգիչ սարքը չի օգտագործւում որպէս համակարգիչ։ այլ դրա հնարաւորութիւնները արհեստականօրէն սահմանափակւում են։
իսկ չխելախօսը էլ աւելի չհամակարգիչ ա, քան խելախօսը։ խելախօսի օհ֊ը կարելի ա փոխել, տեղակայել աւելի կիրառելի օհ։ գուցէ դա լինի լինեէյջ, գուցէ գրաֆէն, իսկ գուցէ մէյնլայն լինուքսով՝ պոստմարկէտօս կամ մաեմօ։
իսկ չխելախօսի դէպքում այն օգտագործելը ազատ ծրագրակազմի կառավարմամբ շատ աւելի քիչ իրատեսական ա։
նոյնիսկ վատ կորպորատիւ անդրոիդի տակ կարելի ա աշխատեցնել ազատ ծրագրակազմ, ու շփուել սիգնալի կամ ջաբերի պէս լուծման օգնութեամբ։
կիմչիի սեղանին ծաղիկներ էին դրած, նկարեցին android֊ի գործիքներից մէկով ու պարզեցին որ շանբերան ծաղիկն ա, անգլերէն՝ snapdragon։
մէկն էլ փորձեց snapdragon փնտրել, ասացի՝ էսա chipset֊ն ա բերելու qualcomm֊ի։ ու հա, բերեց։
ու էդ պահին ընկերս հարցրեց՝ ո՞նց անեմ, որ եօթիւբը «բեքգրաունդ» վիճակում շարունակի նուագել։
ասում ա՝ գնացի նոյնիսկ հիւսիսային պօղոտայի xiaomi֊ի, էնտեղ էլ նայեցին, նայեցին, ասին՝ չենք կարող անել։
ասում ա՝ յետոյ ես ձեւը ինքս գտել էի՝ դիտարկիչով էի աշխատացնում, դրա մէջ աշխատում էր։ յետոյ ասում ա «քրոմը» թարմացաւ, ու մի պահ սկսեց էլ չթողել։
ասի՝ ինչ֊որ բան կարդացել եմ այդ մասին։
ասի՝ սպասի։ տեղակայեցի իրան fdroid, մտածեցի՝ դրա մէջ հաստատ մի բան կը գտնուի որ էդպէս կաշխատի։ փնտրեցի youtube, տեսայ ինչ֊որ libretube կայ։
ասի՝ փորձենք, տե՛ս, սա ազատագրող յաւելուած ա, այն կաշխատի «բեքգրաունդ»֊ում երեւի։
իհարկէ, հոգիներս դուրս եկաւ, մինչեւ xiaomi֊ի android֊ի վրայ fdroid֊ը տեղակայեցինք, բայց ես արդէն փորձ ունէի, գիտէի ինչ բարդ ա։ եւ ի դէպ, դրա միջերէսը ամենաշատը չեմ սիրում տարբեր android֊ներից, զի չունի յաւելուածների ցանկ, պիտի գտնես պատկերակը էկրանին։
չգիտեմ ինչի՞ էն էդպէս արել, համարում են որ դեբի՞լ են իրեցն օգտուողները, եթէ էկրանին չդնեն, չե՞ն ֆայմի գտնել։ ինչեւէ։
իսկապէս, աշխատեց libretube֊ը, ու ես ասացի, թէ՝ տես, ազատում ա, ազատագրող ա։
ու մտածեցի որ ասում ենք «ազատ» մարդիկ չեն ջոկում ինչ ենք ասում։ իսկ «ազատագրող»֊ը կամ «ազատողը» շատ աւելի հասկանալի ա։ ու իմաստն աւելի ա արտայատում։
երէկ մի այլ ընկերոջս տեղակայեցինք մաեմօ լեսթէ (փաստացի դեբեան, նոկիայի նախագծուած հիլդոն դէսքթոփով)։
իր դրոիդ չորսը եկել էր կոտրուած էկրանով։ սիրտս ցաւում էր, որ իրան էդպիսի սարք հասաւ։ բայց նա գտաւ համացանցում էդ մեքենայի համար դիջիթայզեր։ ես հա, հեռախօսին էլ եմ մեքենայ ասում, զի ինչպէս եւ կարգիչը՝ մեքենայ ա։ կարգիչ չլինելը՝ ծրագրակազմի սահմանափակում ա։
ես էլ մեկնաբանեցի, որ իմ կարծիքով լաւ բան կանի, իսկապէս, քանի արդէն էս կոտրուած էկրանով մեքենան ունի, ծանօթացնի իրան նաեւ լաւ էկրանի հետ՝ եւ էկրանը կօգտագործուի, եւ նա կունենայ լաւ էկրանով մեքենայ, եւ աշխարհում կը լինի մի չկոտրուած էկրանով սարք աւել։ ու թէկուզ նա յետոյ այն չօգտագործի՝ գուցէ մէկ ուրիշին տայ կամ վաճառի, բայց կիրառելի կը լինի։
կան, օրինակ, կոպիմիստներ, որ հաւատում են՝ պատճէնելու գործընթացը սուրբ ա։ հարարին ասում ա՝ էսօր շատերը դատայիստ են։
ես զգացի, որ ես հաւատում եմ որ վերանորոգումն ու վերօգտագործումը՝ սուրբ են։
նախ իհարկէ, ազատ ծրագրակազմն էլ ա այն, ինչ թոյլ ա տալիս, ոչ միշտ, բայց թոյլ ա տալիս ունենալ ամենաժամանակակից ծրագրեր թէկուզ եւ այդ հին սարքի վրայ։ թոյլ ա տալիս օգտագործել այն էսօր, չնայած իր բնիկ ծրագրակազմը վաղուց չի թարմացուել։ երբ կարդում ենք հեռախօսների մասին, գրում են՝ գալիս ա անդրոիդ էսինչով, կը ստանայ էսինչ թարմացումը։ ու վերջ։ ու էդ սարքը առնուազն դառնում ա անապահով նոյնիսկ, խոցելիութիւններով։
ազատ ծրագրակազմն էդ խնդիրը լուծում ա։ եթէ կարողանում ենք սարքը կոտրել, իսկապէս տիրանալ իրան ու ապա տիրութիւն անել, հոգ տանել՝ դրա համար յաճախ՝ փոխել ծրագրակազմը։ իհարկէ կատարեալ աշխարհում երբ ձեռք ենք բերում սարք՝ կը նշանակէր նաեւ ունենք իրաւունք դրա ծրագրակազմը փոխելու՝ բայց էսօր միշտ չի էդպէս։ ու թեէ էդպէս չի՝ կոտրելն էլ ա սրբութիւն։ զի կոտրում ես, որ կարողանաս հոգ տանել սարքի մասին, որ ինքն էլ հոգ տանի քո մասին։
ազատ ծրագրակազմը նաեւ ծրագրակազմ վերանորոգելու կամ վերօգտագործելու խնդիրն ա լուծում։ բաց ա՝ լինում ա նորոգել։
եւ բաց ա՝ լինում ա վերօգտագործել։ ինչպէս, ի դէպ, այո՝ նոկիայի միջավայրը էսօր կարողանում ենք օգտագործել ոչ միայն նոկիայի մեքենաների վրայ։
էսօր վերօգտագործումը յաճախ ասոցացւում ա ճարտարապետութեան հետ՝ եւ իսկապէս, մարդկութիւնն էդքան կառուցելու խնդիր չունի, ինչքան՝ վերօգտագործելու արդէն կառուցուածը։ դա հայաստանին չի վերաբերում, զի մեզ մօտ կառուցուածն էնքան անորակ ա, իսկ տարածաշրջանը վտանգաւոր, որ միայն կարեւոր, նշանակութիւն ունեցող շէնքերն են որ պէտք ա ամրացնել ու վերօգտագործել, իմաստ չկայ ամէն խրուսչեօվկան ամրացնել՝ աւելի ճիշտ ա փոխարէնը լաւ նախագծուած եւ իրականացուած նոր շէնքեր ու թաղամասեր սարքել։ բայց դա էլ ա վերօգտագործում՝ տարածքի, հոգ տանել ա, յոյս ունենալ ա։
արդէն ամէնը պարզ ա, բայց եւս մի օրինակ կարող եմ բերել՝ ֆոտօ խցիկներն ունենում են չիպեր, որ օրինակ հաշւում են պահաժամը, բացուածքը։ էդ չիպերը «general computing device» չեն՝ քասթըմ սարքած են որ կոնկրէտ մի հաշուարկ անեն։ ու երբեմն փչանում են։ շատ մարդ, ի դէպ, նախընտրում ա լրիւ մեքանիկական խցիկներ, զի էլեկտրոնիկայի խնդիրները շատ աւելի բարդ ա, երբեմն իրատեսական չի լուծել, իսկ մեքանիկական խնդիրները աւելի հեշտ՝ կարելի ա օրինակ պէտք եկած ատամնանիւից տպել, կամ պատուիրել որ կտրուի։ եւ հասկանալն ա հնարաւոր՝ եթէ մեքանիկայից հասկանում ես։ եթէ էլեկտրոնիկայից հասկանում ես՝ միշտ չի բաւական որ նորոգես՝ էդ չիպը որ փչացել ա՝ ոչ գիտես որ ոտիկին ինչ ա ստանում, ինչ ա տալիս, ոչ գիտես որտեղից էլ դրանից ճարես՝ էլ չի արտադրւում՝ գուցէ միայն այլ փչացած խցիկից։
եւ օրինակ պոլարոիդ sx-70֊ը կուլտային սարք ա, էն սարքերից ա, որ չես ուզում փչացած մնայ։ եւ մարդիկ հասկացել են, թէ չիպը ոնց ա հաշւում, ու ազատ նախագիծ են արել, արդէն «general computing» սարքով՝ «arduino» մեքենայով, ու կարողանում են էսօր փչացած չիպերի փոխարէն դրանք օգտագործել։ եւ կրկին՝ աշխարհում լինում ա մի պոլարոիդ sx-70 շատ, դու ունես իրանից, եւ ինքն էլ քեզ ծառայում ա, ուրախացնում ա, կոմֆորտ ա ստեղծում։
ուրեմն, դինօս պոստմարկէտօսի ոչ մի ձեւ չէր կպնում իւնիկոդ տիրոյթիս։ ասում էր՝ սերտիֆիկատների խնդիր կայ։
բայց սերտիֆիկատների խնդիր չկայ, openssl֊ով ստուգել եմ՝ նորմալ ա։
երբ միացնում էի դինօն դեբագ ռեժիմում, էսպիսի հաղորդագրութիւններ էի տեսնում՝
յետոյ խորհուրդ տուեցին ստուգել ոչ թէ openssl֊ով, այլ gnutls֊ով, զի դինօն պարզւում ա դա ա օգտագործում։ ու ահա՝
pine64-pinephone:~$ gnutls-cli -p 5269 ծոց.հայ --starttls-proto=xmpp
|<1>| There was a non-CA certificate in the trusted list: CN=xn--89ave6c.xn--cbbu1a.xn--y9a3aq.
|<1>| There was a non-CA certificate in the trusted list: CN=xn--cbbu1a.xn--y9a3aq.
|<1>| There was a non-CA certificate in the trusted list: CN=xn--y9aa5a3bb4bo5cd.xn--cbbu1a.xn--y9a3aq.
Processed 149 CA certificate(s).
Cannot convert ծոց.հայ to IDNA: An unimplemented or disabled feature has been requested.
իսկ իմ մեքենայ վրայ ամէնը նորմալ էր։
պարզեցի՝ gnutls֊ը alpine֊ից ա գալիս postmarketos, էնտեղ էլ ստուգեցի, շինման գրանցամատեանում տեսայ
checking for LIBIDN2... no
configure: WARNING: *** LIBIDN2 was not found. You will not be able to use IDN2008 support
ես սքանթորփի խնդրին ինքս էլ եմ առնչուել՝ մեր կորպորատիւ բրանդմաուերը զտում էր «arm» պարունակող կայքերը՝ զի զէնք ա։ ակնյայտ ա՝ հայաստանին վերաբերող կայքերի զգալի մասը արգելափակուած էր։
դրանից մտածեցինք, կարո՞ղ ա «gun» էլ զտի՝ ու այո, պարզեցինք որ այդ բառը պարունակող բառերն էլ են փակ։
ես իհարկէ մտածում եմ, որ անկապ են էս ջղաձգումները։ աշխարհն ու լեզուն էնպիսին են ինչպիսին կան։
այլ հարց ա որ մարդն ինքը չի ուզում հանրային վայրում (նախկին «nsfw»֊ն դարձել ա այսօր «nsfss»՝ not suitable for screen sharing) որոշ կայքեր բացել։ եւ պարտադիր չի պորն՝ գուցէ դեղ ա առնում, առողջութիւնն էլ ա նէնց բան որ միշտ չի որ ուզում ես գործընկերներդ իմանան։
յիշեցի՝ ես մարդ գիտեմ որ ուզել ա։ կամ չի դիմացել։ էնքան չի դիմացել, որ գրասենեակում պարբերաբար պորն ա բացել դիտել։ լիքը մարդու ներկայութեամբ։ իրան կանչել խօսել են մի քանի անգամ, ասել են՝ մի արա։ ինքը էլի չի դիմացել ու իրան գործից հանել են։
մտածում եմ՝ ես գործից հանելը շատ աւելի եմ հասկանում, քան կայք փակելը։
նոր յիշեցի՝ դրսում, ինստիտուտում երբ աշխատում էի՝ մի օր իմ սենեակ մտաւ մեր խմբից, գլխաւորների յարկից մէկը։
ասում ա՝ մեզ հաղորդեցին որ էս սենեակում թորենթ են օգտագործել։
ասի հա՝ ես եմ։ բաց էր՝ փակ չէր։
ասաց՝ հա բաց էր, բայց հետազօտական նպատակներով։ եւ ոչ պիրատական։
ասի՝ լինուքս եմ քաշել։ չգիտեմ ինչքանով ա դա հետազօտական նպատակ։ բայց եւ պիրատութիւն չի։
ասին՝ մի արա։
(((:
նման պատմութիւն ա՝ մի դէպքում տող էին համեմատում, միւս դէպքում՝ թիսիփի սեգմենտներ, բայց երկու դէպքում էլ «false positive» սխալ են թոյլ տուել։
ու համակարգն էդպէս ա աշխատում, բան չեն կարող անել։
զի համակարգի, ու բիւրոկրատիայի դէմ խաղը շատ բարդ ա։ դա քո ստեղծած ծրագրին էլ ա վերաբերում։
էս պահին էլ մի կորպորացիայի վերնախաւից մարդ կարգադրել ա որ ինչ֊որ տեղ ինչ֊որ աքսէս բացուի։ այնտեղ, ուր էդ աքսէսը փակ ա։
ու միայն էդ աքսէս բացելը նէնց պատմութիւն ա դարձել։
քանի շաբաթ ա վիզ են դնում, դէ վիզ դնելը ո՞րն ա՝ կորպորատիւ ատամնատիւները դանդաղ են շարժւում, իսկ թրեդերը լոք են լինում, բայց ամէն դէպքում քանի շաբաթ ա էս խնդիրը չի լուծւում։
քաղաքակրթութիւնները ընդունուած ա բաժանել ըստ նրա, ոնց են եռանդուժ ստանում։
նոր մտածեցի, որ ամէն քաղաքակրթութեան զարգացման աստիճաններից մէկն ա՝ երբ այն հասնում ա տէքնոլոգիաների, որ միայն մեծ կորպորացիաները, կամ դրանց միաւորումներն են կարողանում նախագծել եւ իրականացնել։
սա ստեղծում ա կենտրոններ եւ մենաշնորհներ։
այդ պարագայում լինում են էակներ, որ կենտրոնից կախուած տէք չեն օգտագործում՝ ոմանք էն պատճառով որ հաւատացեալ են, իսկ ոմանք էն պատճառով որ զգում են կախուածութեան վտանգն ու սիրում են անկախութիւն։
բայց էդ մարդիկ, չօգտագործելով մէյնսթրիմ տէք դառնում են շուկայում ոչ մրցունակ՝ եւ աշխատանքի շուկայում, եւ յարաբերութիւնների ու կապերի։ դառնում են մարգինալ։
ու մի պահ քաղաքակրթութիւնը անցնում ա կարեւոր խաչմերուկ եւ որոշում՝ ինչպէս ա վարւում այդ վիճակի հետ։
օրինակ, մեզ մօտ շատ վատ չեղաւ՝ կորպորացիաները ներդրում են անում կոդի մէջ, որ բաց ա ու ազատ, որովհետեւ հասկացող ծրագրաւորողների հանրութիւնը միաւորելով ուժերը ստեղծել ա աւելի մրցունակ տէքնոլոգիա, որը ստիպել ա կորպորացիաներին ազատուել իրենց իսկ տէքնոլոգիաներից, եւ բացել ելատեքստը, բերել իրենց համար կարեւոր տէք այդ բաց նախագիծ՝ փաստացի նուիրելով ամբողջ մարդկութեանը՝ եւ մրցակիցներին։
բայց ամէն պարագայում էդպէս չեղաւ։ ու եթէ ինչ֊որ տեղ լինէր՝ երեւի պէտք ա ամենաառաջինը լինէր ելատեքստի հետ՝ զի տեքստ ա։ շատ գործիքներ չի պահանջում բացի ուղէղից ու կարգչից։
նման ա նաեւ պատենտների դէպքը՝ ելատեքստի պէս են, ու պետութիւնները ժամկէտ են սահմանում, որից յետոյ պատենտներն ազատւում են ու կարող են օգտագործուել այլ ուժերի կողմից։
երեւի սա շատ ա կապուած էակների կենսաբանութիւնից, եւ ապրելաձւեից։
մարդիկ ապրում են քաղաքներում՝ արդէն աւելի ու աւելի շատ, ու դա բերում ա գիտակցում որ կան ընդհանուր խնդիրներ, որ ընդհանուր ա պէտք լուծել։ ու որ ամէն խնդիր ունի իր լուծման մակարդակը՝ որոշ խնդիրների համար պէտք եղաւ բոլոր պետութիւններով պայմանաւորուել, որ օրինակ օզոնային շերտը վերականգնուի։
մայքրոսոֆթը իր սրիկայութիւնները շարունակում ա։
սկայպը վեբով ասում ա՝ «Skype has limited functionality in this browser, we recommend to use different browser. (Try Microsoft Edge)»։
իսկ dpreview.com֊ը փակւում ա։
մէյլ են ուղարկել։ դրա մէջ գրուած ա՝ «Please enable HTML in your email client to read this newsletter»։
իսկ ես չեմ կարող, իմ կլիենտում դա չես միացնի։ (: այնպէս որ՝ չէ, կներես։
ամէն դէպքում տխուր ա որ փակւում ա՝ շատ խցիկների ռեւիւներ ունէին, ու թեստեր էին արել՝ թէ ոնց ա նկարում նոյն բանը, ու կարելի էր էս խցիկն էն խցիկի հետ կողք կողքի համեմատել՝ նաեւ ինչպէս են նկարում նոյն բանը։
ու շատ հետաքրքիրա շղթաներ կային իրենց ֆորումներում։ դա ամենակարեւորն ա երեւի։
վերջերս (վերջե՞րս) ինչ֊որ մէկը գրել էր՝ «ինչի՞ քեզ սահմանափակես», ու ես գրել էի՝ «ես սիրում եմ սահմանափակումներ», ու ես վստահ չեմ որ հասկացուած եղայ, բայց իհարկէ, գիտենք, ուժեղ տիպաւորումն էլ ա սահմանափակում, ու ահա, էս մարդն էլ ասում ա, որ ֆունկցիոնալ ձեւով գրելն էլ ա սահմանափակում ու մարդիկ իրենց զգում են ոնց որ ձեռնաշղթաների մէջ, ու ասում ա՝ ձեռնաշղթաները վերածւում են հեծանուի, երբ սովորում ես։
ինչեւէ, ֆունկցիոնալ ծրագրաւորման մասին ամենալաւ ելոյթներից մէկն, ինչ ես տեսել եմ՝
ես վերջապէս հասկացայ, իմ վերակենգանացուած live wallpaper֊ի այս պաստառն ինչ պիտի ցոյց տայ։ ահա, ցոյց ա տալիս որ մէյլ ունեմ՝
վերջին թարմացումը մի քանի բան ուղղեց, ու modest֊ը՝ լռելեայն մաեմօյի մէյլ կլիենտը, սկսեց ինքնուրոյն ստուգել մէյլերը՝ նախկիում պիտի անէր, բայց չէր անում։
ու ահա, ծանուցումները ստանում եմ, բայց նաեւ այդ պաստառի վրայ են երեւում։
ու արգելափակուած էկրանի վրայ էլ ա երեւում, որ մէյլ ունեմ։ արդէն մոռացել էի ոնց էր n900֊ի վրայ։
ուզում եմ ասել, մաեմօ֊ի տակ ծրագրերը, որ տեղակայում էք, յաճախ մի քանի կիլոբայթ են։ բառացիօրէն։ երբեմն՝ 7 կիլոբայթ, երբեմն՝ 12 կիլոբայթ։ էս անգամ եղաւ 79՝ հիմնականում դրանից քիչ ա լինում։
hsbc֊ն էլ ա ուզում որ ունենանք իր յաւելուածը։ ու եթէ չունենք բանկինը, գոնէ սա ունենանք։
ameria֊ում կարելի ա վերցնել էդ սարքը, վճարելով 5.000 դրամ։ կամ սկզբից ընտրելով թուանշայինը, յետոյ հրաժարուելով, ու վճարելով 1.000 դրամ ծառայութեան փոփոխութեան համար։ տեղակայել յաւելուածը հեռախօսի վրայ մինչ հրաժարուելը պարտադիր չի։ յուսամ hsbc֊ն էլ կը շարունակի տրամադրել երկաթէ սարքը։
ինձ դուր ա գալիս sxmo֊ն նախ որովհետեւ x֊ն xorg֊ի մասին ա։
նոյն պատճառով ինձ դուր ա գալիս maemo֊ն՝ hildon֊ը x միջավայր ա։ ճիշտ ա՝ էնպէս չի որ էն ժամանակ ընտրութիւն ունէին։
x֊ը լաւ ա նրանով, որ կարող եմ օրինակ իմ հեռախօսից մէյլ կլիենտ խփել իմ լափթոփի էկրանին, գրել նամակ։ wayland֊ը, ասում են, յարմար api ունի ծրագրաւորողի համար։ գուցէ, բայց ախր server չի։ ինձ դուր ա գալիս, որ x֊ը տանում ա գրաֆիկական պրիմիտիւներ՝ գիծ, ուղղանկիւն, իսկ wayland֊ը՝ նկարներ, բայց wayland֊ի երկրպագուները շեշտում են, որ էսօր դա ակտուալ չի՝ ժամանակակից «ֆրէյքմուորքները» մէկ ա էնպիսի բարդ կոնտրոլներ ու կոճակներ են նկարում, որ մէկ ա չես կարող պրիմիտիւներով ուղարկել՝ պիտի նկար ուղարկես։ ինչին ի պատասխան ես ունենում եմ զգացողութիւն՝ պէտքս չի ձեր գրադիենտ կոճակները, գնամ տեսնեմ ո՞ր գրադարաններով եմ կարողանում մինիմալիստական կոնտրոլներ նկարել։ (գտել եմ վերջ գրադարան՝ modula-3֊ով գրուած trestle֊ն ա։)
sxmo֊ն չի օգտագործում ու չի պահանջում եռաչափ արագացում։ դա նշանակում ա, որ եթէ ունես վիդեօ «քարդ», դէ, չիպսէթի մէջ, որն ունի, բնականաբար արագացում, բայց դու չունես դրա ազատ դրայւեր՝ քեզ մօտ միջավայրը մէկ ա աշխատելու ա՝ այն չի օգտագործում արագացում։
օրինակ, droid4 ես երկար ժամանակ չէի կարողանում օգտագործել, զի առանց արագացման maemo֊ի hildon֊ը փաստացի կիրառելի չէր։ մօտ մի տարի էր, ինչ maemo֊ն տեղակայել էի ու չէի քշում՝ մի տեղ սեղմում էիր, քանի որ արագացում էր պահանջում, պիտի մի տաս վայրկեան սպասէիր, միջանկեալ կադրերը չէր նկարի, բայց վերջնական արդիւնքը կը լինէր։
maemo֊ում ինձ դուր ա գալիս, որ սովորական linux ծրագրերն այնտեղ աշխատում են։ էսօրուայ maemo leste֊ում՝ առաւել եւս՝ դա փաստացի devuan ա, վրայից մի քանի maemo֊ի փաթեթ։ devuan֊ի շտեմարաններից ինչ ուզում՝ տեղակայում ես։
nokia֊ի, այսօր գոյութիւն չունեցող maemo֊ում էդպէս չէր։ իրենք maemo֊ն հաւաքել էին debian֊ի իրենց «ֆորքի» վրայ՝ ու չէր լինում debian֊ի շտեմարանները միացնել ու դրանցից բաներ տեղակայել՝ համատեղելի չէին։ եւ լրիւ նոյն ծրագրերը, չնայած լինում էր օգտագործել՝ պէտք էր առանձին փաթեթաւորել maemo֊ի համար, չնայած debian֊ում արդէն կային։
nokia֊ից մնացած մի այլ վատ ժառանգութիւն՝ maemo֊ի համար գրուած ծրագիրը՝ եթէ այն օգտագործում ա hildon գրադարանի հնարաւորութիւններ՝ չի աշխատի սովորական linux֊ի վրայ։
վիճակն էդքան վատ չի, ոնց հասկանում եմ, ոնց sailfish֊ի դէպքում։ sailfish֊ի դէպքում լրիւ ui֊ը պէտք ա արտագրուի, որ նորմալ համակարգում աշխատի՝ sailfish սպեցիֆիկ դասերի գրադարանները (դե՞ռ) փակ են։ maemo֊ի դէպքում շատ բան պէտք չի արտագրել, կարելի ա կոդի մի մաս նախապրոցեսորի հրամաններով փակել՝ ու այդպէս էլ անում էին շատ մաեմօ ծրագրերում, ասում էին՝ եթէ symbian ա, ապա էս կոդը, եթէ maemo ա, ապա՝ էս, այլապէս՝ էս։ բայց էլի հաւէս չի որ չես կարող պարզապէս ելատեքստը վերցնել, շինել ցանկացած տեղ ու աշխատի։
նշանակում ա՝ մի տեղ դրուած ջանքը պէտք ա կրկնուի։
առհասարակ, մոբայլ linux համակարգերի աղէտն էն ա, որ ամէն իրականացում շատ էր առանձնանում, ու կապում ամէնն իր մէջ։ մասնաւորապէս նրանից էր, որ կորպորատիւ համակարգեր էին։ կորպորատիւ «մենեջմէնթի» տեսանկիւնից այսպէս էր՝ «օգտուենք ազատ ելատեքստով ծրագրերից, որ նուազեցնենք ծախսերը, եւ ամէնը զրօյից չգրենք», բայց իրենց տեսանկիւնից կարեւոր չէր, արդեօք այն ինչ իրենք սարքել են, իրենց սարքերից եւ համակարգերից դուրս որեւէ կիրառութիւն կունենայ։
էսօրուայ maemo նախագիծը կրում ա էդ տխուր ժառանգութիւնը։ մի քանի բան լրիւ աղէտալի են, օրինակ՝ ստեղնաշարը։ nokia֊ն իր հպէկրանի ստեղնաշարը նախագծել ա էնպէս, որ այն աշխատի իր համակարգում։ իսկ իր համակարգում, ենթադրւում էր, որ աշխատում են ծրագրեր, որ link են եղած hildon գրադարաններին։ նաեւ, իրենք «ֆորք»֊ել են ոչ միայն debian֊ը, իրենց մօտ իրենց իսկ gtk֊ի ու qt֊ի «ֆորքերն» էին, ու ստեղնաշարը աշխատում էր հէնց այդ «ֆորքած» գրադարաններով գրուած յաւելուածների հետ միայն։ nokia֊ի մենեջմէնթին դա բնաւ չէր նեղում, բայց մենք մինչ էսօր տառապում ենք ստեղնաշարի պատճառով։
maemo֊ի ստեղնաշարը չէր կարողանում ուղարկել նիշեր սովորական x ծրագրերին։ առհասարակ, maemo֊ի ստեղնաշարը ուղարկում ա unicode նիշեր, ոչ թէ երկաթէ ստեղնաշարի keycode֊եր։ ես մի պահ աջակցեցի, գեներացրի վերնագրային նիշք, որ պարունակում ա մի սիւնակում unicode նիշեր, միւսում՝ xkeycode համարներ։ համեմատել էի սաkeysimdef.h֊ի հետ։ եւ maemo֊ն ստացաւ ստեղնաշարի երկրորդ, x «բեքենդ»։ հնարաւոր դարձաւ գրել սովորական x ծրագրերի մէջ։ մինչ այդ լինում էր՝ բայց միայն երկաթէ ստեղնաշարով։ որը շատ հեռախօսներ չունեն։ ու էս պահին էսպէս ա՝ ուզում ես գրել hildon ծրագրի մէջ, մատիկով սեղմում ես ծրագրի դաշտի մէջ, յայտնւում ա ստեղնաշար որը գրում ա hildon յաւելուածների մէջ։ ուզում ես գրել x ծրագրերի մէջ՝ սեղմում ես որեւէ երկաթէ կոճակին, որը այդ սարքի համար յատուկ «մէփ» եղած ա՝ ու գրւում ա սովորականի մէջ։
բայց՝ droid4֊ի համար այդ կոճակը խոշորացոյցի պատկերակով կոճակն ա։ իսկ pinephone֊ի համար դա vol up֊ն ա։ բայց վերջին թողարկումներում vol up֊ն այլեւս չի հանում հպէկրանի ստեղնաշար՝ դրան խանգարում ա ձայնի ապլետը։ այն կարելի ա հանել, եւ ապա կոճակը սկսում ա աշխատել եւ ստեղնաշարը յայտնւում ա։ իսկ դա շատ պէտք էր հէնց pinephone֊ի դէպքում՝ զի pinephone֊ը չունի երկաթէ ստեղնաշար, դէ, եթէ այն չես առնում առանձին։
էս ստեղնաշարի հետ էլի խնդիր կայ՝ դրանով լինում ա գրել x ծրագրերի մէջ, բայց միայն լատինատար։ եթէ փոխում ես հայերէն, կամ որեւէ այլ չլատինատառ լեզուի՝ չի գրում։ պիտի նաեւ տերմինալի մէջ մի տեղ գրես՝ setxkbmap ու նշես շարուածքը, որ սկսից գրել։ էդ ամէն անգամ տերմինալի փոխուելն ու ձեռքով շարուածք փոխելը ամենահեշտ ու չնեարդայնացնող բանը չի։ ամէն օր չես արթնանում մտածելով՝ «ու՛խ, էսօր էլ պիտի էդ ստեղնաշարն օգտագործեմ»։ բնաւ այդպիսի մտքերով չես արթնանում։
ինչեւէ, ես շեղուեցի։ sxmo֊ի ստեղնաշարը՝ suckless֊ի svkbd֊ն ա։ կայ նաեւ wvkbd — այն աշխատում ա wayland֊ում, ոչ թէ sxmo֊ում այլ sway֊ում։ իսկ svkbd֊ն՝ x֊ում։ wvkbd֊ն ունի վրացերէն շարուածք՝ զի վրացի էնթուզիաստ կայ, որ օգտւում ա։ իսկ svkbd֊ն ունի հայերէն շարուածք, զի կայ հայ էնթուզիաստ որ օգտւում ա։
ստեղնաշարը շատ լաւն ա։ ինձ դուր ա գալիս որ չի դուրս գալիս երբ պէտք չի։ մատիկով հանում ես աջ ներքեւի մասից՝ յայտնւում ա։ ոչ միայն յայտնւում ա՝ իրականում էդ պահին ա սթարտ լինում։ մատիկով տանում ես հակառակ ուղղութեամբ՝ ոչ միայն կորում ա՝ ծրագիրը անջատւում ա, ռեսուրս չի ուտում, յիշողութեան մէջ չի մնում, պրոցեսորի ժամանակ չի տանում։ մէկ ա արագ ա սթարտ լինում՝ կարելի ա անջատել միացնել։ դա նաեւ ըստ երեւոյթին պարզ լուծում էր՝ այդ պատճառով էդպէս արին։
նաեւ, արդէն գրել եմ՝ շատ ա դուրս գալիս, որ sxmo֊ում էկրանը լինում ա կիսել։
մէկ էլ, ես ինչի՞ վերջին անգամ անցայ sxmo֊ի։ gnomeփորձեցի, հետ եկայ phosh, որից երբեք հիացած չէի, այն էլ մէկ մէկ ինչ֊որ բան չի կարողանում կառավարել, սկսում ա թրթռալ էկրանը, ու այլեւս ոչ մի բան չես կարող անել՝ պիտի ռեսթարտ տաս։ դա սարքը դարձնում ա շատ անկայուն՝ գիտես ցանկացած պահի սկսելու ա թրթռալ ու չես կարողանայ անել ինչ պէտք էր։
sxmo֊ում այսպէդ չի լինում՝ երեւի նաեւ էն պատճառով որ ոչ մի բարդ բան չեն անում, որ պահի տակ օգտագործեն դրայւերի կամ ինչ֊որ այլ ենթահամակարգի հնարաւորութիւն, որը սխալ կաշխատի, ու թրռոց կը սկսուի։ ու նաեւ հիմա կպել եմ, որ այդքան պարզ ու հաւէսն ա։
չաթեր կան, որ չեմ հասցնում կարդալ, բայց կախուած մնում եմ։
ինչի՞՝ նախ իհարկէ յոյս կայ որ կը ստացուի կը կարդամ։
բայց ամենակարեւորը՝ որ հասանելի լինեմ, որ ես կամ։
եթէ հարց լինի ինձ հետ կապուած՝ կը բզեն, կը զգամ։ ես այնտեղ եմ իրենց համար։ որ կապ լինի։
ըստ որում՝ ոչ թէ նոյնիսկ կապ էս կամ էն մարդու հետ՝ այլ հէնց կապ չգիտեմ ում հետ էն հանրային սենեակում։
ես զգացի որ դա կարեւոր ա, երբ հանրային սենեակներից անհետանում էին մարդիկ, ում պահի տակ ուզում էի բան պատմել։ կամ հարցնել։ ու զգում էի՝ չկան։ յետոյ գալիս էին, ասում էին՝ շատ էր աշխատանքը։
ու ես այնտեղ եմ, ես կամ իրենց համար։
բայց ցաւում եմ, որ ես, չնայած այդքան ցանկութեան լինելու՝ չկամ իմ իրական ընկերների համար։
ու չէ, նրա համար չի որ «ես տեքը աւելի եմ կարեւորում քան յարաբերութիւնները», ինչպէս նշեց նախկին ընկերս։ նաեւ տեքը չէ՝ ազատութիւնը։ ու նրա համար չէ որ իրենք դէ տեք մարդիկ չեն՝ չեն ջոկում, չեն «կարում»։ լիքը ծրագրաւորողներ կան էդ իրական մարդկանց մէջ, որ երեւի կանէին, եթէ ուզէին։
բայց ընդհանուր ընկալումն ա՝ սա ա դախ կամ կտցրած, սրա համար առանձին յաւելուած չենք պահի։ ի՞նչ աշխարհ կայ այդ «յաւելուածի» հետեւում, որը յաւելուած չի, այլ հաղորդակարգի մասին ա՝ չի էլ հետաքրքրում։
ու դէ, շատ ցաւում եմ, որովհետեւ եթէ մի քիչ այլ աշխարհ լինէր ու իրենք լինէին այլ աշխարհի գեներացուած մարդիկ, ոչ թէ այս՝ լրիւ այլ ձեւ կը լինէր։ ես իրենց չեմ մեղադրում՝ մարդիկ միջավայրից շատ կախուած են։ ես էլ։
բախտս էլ ա բերել, շաաաատ շատ յանգամանքներում, որ էսպէս ստացուեց ու էսպէս մարգինալացայ՝ չկարողացայ չմարգինալանալ։
փայնֆոնի վրայ տեղակայեցի միջավայր, որ postmarketos֊ում կոչւում ա gnome-mobile, դրա փաթեթն ա՝ postmarketos-ui-gnome-mobile։ իրականում դա նոյն գնօմն ա, պարզապէս աւելացուող, գերժամանակակից կոդով, որը միջավայրը դարձնում ա փոքր էկրաններին կիրառելի։
ու գիտէք, ահագին հաւանում եմ այն։
իրենք գրում են, որ փայնֆոնի երկաթը թոյլ ա դրա համար։ գրում են՝ չգիտենք էլ ինչի վրայ փորձէք։ փայնֆոնի երկաթը թոյլ ա, բայց դրայւերների վիճակը քիչ թէ շատ լաւ ա։ փայնֆոն պրօ֊ի երկաթն ուժեղ ա, բայց դրայւերների վիճակը դեռ լաւ չի։ նոյնը «ուան փլաս»֊ի մասին են գրում։
ես զգում եմ, որ «ֆօշ»֊ից ծանր ա, բայց նէնց չի որ կիրառելի չի։ մի քիչ երկար ա սթարտ լինում։
ինչն ա հաւէս՝
— «մինիմայզ» արած պատուհանների մէջ երեւում են թարմացումները, դրանք էկրանահաններ չեն։ ես դրա վրայ «բզիկ» ունեմ, մարդիկ կան ում էդ մէկ ա, բայց ինձ մաեմօ֊ից յետոյ դա շատ պէտք ա։
— պատկերակները հեշտ ա տեղափոխել, վերադասաւորել։ կան նաեւ պատկերակների խմբեր, բայց ես դրանք չեմ օգտագործում։ ընդամէնը պատկերակներ քո ուզած ձեւով վերադասաւորելը, ինչպէս դա հնարաւոր ա սէյլֆիշի մենիւ֊ում, ինձ շատ պակասում էր «ֆօշ»֊ում եւ նոյնիսկ մաեմօ֊ում։
— շատ հաւէս անիմացիա ա, երբ ծրագիրը «մինիմայզ» անելու համար ներքեւից քաշում ես վերեւ, մենիւն ա դուրս գալիս, ծրագրի պատուհանն էլ փոքրանում ա, քիչ քիչ գնում բաց ծրագրերի ցանկում աւելանում։ հետ առաջ կարող ես տանել, վայելել անիմացիան։
ծրագրերը փակւում են անդրոիդի պէս, ներքեւից վերեւ ցանկի միջի քարտը տշելով՝ ձեւ, որ գալիս ա, երեւի, hp֊ի մոբայլ ինտերֆէյսից։ ինձ աւելի ա դուր գալիս մաեմօ֊ի ձեւը, երբ բոլոր պատուհանները տեսնում ես ոչ թէ մի շարքով, այլ՝ մի քանի։ ու աւելի արագ կարող ես ընտրել, որն ես ուզում, առանձ շատ ձախ֊աջ գնալու, ինչպէս «ֆօշ»֊ում ստիպուած ես անել։
ընդհանուր առմամբ, շատ կենդանի միջավայր ա երեւում, երբ պատկերակները կարողանում ես վերադասաւորել, ինչ֊որ բան որին կպնում ես՝ արձագանքող ա։
ինչն ա վատ՝
— գնօմի շարուածքներն աշխատում են, բայց միայն երկաթէ ստեղնաշարից դեռ։ լռելեայն փայնի եւ բացատի ստեղներով շարուածքը փոխւում ա, տեսնում ես էկրանին որն ես ընտրում, եւ կարողանում ես սկսել գրել։ բայց հպէկրանի ստեղնաշարի վրայ այդ ընտրածդ շարուածքը չի երեւում՝ իրենք դեռ չունեն, չեն կարողանում հպէկրանով ցոյց տալ դա։ այնտեղ ընդամէնը մի, qwerty ստեղնաշար կայ։ դեռ։ ասում են՝ կաւելացնեն այդ հնարաւորութիւնը։
փայնֆոնի երկաթէ ստեղնաշարի վերեւի շարքում թ֊ից աջ, ծ ու ց տառերը բացակայում են, պէտք ա սեղմել աջ ստեղները ներքեւի շարքում, դրանք այնտեղ են։ ընդհանուր առմամբ, եթէ երկաթէ ստեղնաշար օգտագործել՝ լինում ա։ հպէկրանով հայերէն գրել էս պահին չի լինի։
— «լանդսքէյփ» ռեժիմում աջ մասը էկրանի կամ չի ցուցադրւում, կամ շատ են թռթռոցներն էկրանի, յաւելուածների, մենիւ֊ի։ գրեթէ կիրառելի չի էդ վիճակում։ ինչը վատ ա այն առումով, որ երկաթէ ստեղնաշարով հէնց այդպէս ես ուզում աշխատել։ յաճախ պահում եմ հեռախօսը դիմանկարի ձեւով, բայց հաւաքում եմ երկաթէ ստեղնաշարի վրայ՝ մի ձեւ։
սոնի հեռախօսների՝ ինձ համար կարեւոր առանձնայատկութիւնները՝
— խցիկի կոճակ
— 3.5մմ ջէք
— խցիկը էկրանի տակ չի, ոչ էլ մտնում ա էկրանի մէջ
— ունի լուսադիոդ ծանուցումների համար
— զուսպ, մոդերնիստական, ու միաժամանակ ճապոնական՝ չգիտեմ ինչպէս նկարագրել, դիզայն
մի ժամանակ շատ կարեւոր էր, որ սոնի հեռախօսների վրայ հնարաւոր ա տեղակայել սէյլֆիշ։ սէյլֆիշն իսկապէս լաւն ա, բայց ես էսօր նախընտրում եմ աւելի ազատ օհ֊եր։ թէկուզ ֆօշը դախ ա, բայց լրիւ ազատ։ չնայած իրան էլ չեմ սիրում։ բայց պէտք ա նշել, պոստմարկէտօսը ահաւոր հետաքրքիր գործ ա անում։ ու շատ տարբեր միջավայրեր ա առաջարկում։ աւաղ, էս պահին հնարաւոր չի տեղակայել glacier, որը սէյլֆիշոտ, harmattan֊ոտ միջավայր ա, զի մէյնթէյներ չկայ։ բայց չշեղուեմ։
սոնիներ կան, որոնց վրայ պոստմարկէտօսը մէյնլայն միջուկով աշխատում ա։ չգիտեմ ինչպէս։ բայց ոնց որ հին մոդելներ կային, որ նոյնիսկ 3d աքսելերացիան էր աշխատում։ մէյնլայն միջուկով խցիկը դժուար աշխատի, ու ըստ երեւոյթին արագ ա նստելու։
թերութիւններ՝
— չունեն մոդել, որ կունենար փոխուող մարտկոց։
դէ հնարաւոր ա քանդել, փոխել։ բայց, օրինակ, իմ սէյլֆիշ հեռախօսի դէպքում, տպասալի վրայ մաշուածութիւն կայ։ եմ֊ն սկսելու ա պարտադրել ոչ միայն usb type-c, եւ այլընտրանքային «խանութներ», այլ եւ հեշտ փոխուող մարտկոց։ բայց դա կը տեւի տարիներ։
հեռախօսներից խօսելիս կարելի ա նշել գերմանական shift սարքերը՝ դրանք հեռախօսների աշխարհի framework֊ն են՝ հեշտ քանդուող ու հաւաքուող։
այստեղից իմացայ որ կան ընկերութիւններ, որ «ուայրգարդով» տալիս են իրական այփի։
յօդուածագիրը պատմում ա ինչպէս ա կարգաւորել արեւային էներգիայով սնուցուող բլոգ՝ շատ հաւէս մարտահրաւէր։
եւ ամիսը ութ դոլար վճարելով առնում ա իրական այփի հոփի ֊ից։
անթել կապի շատ նման սեթափով ես էլ եմ օգտուել երբ ապրում էինք արուարձանում՝ այնտեղ մեզ լարով միացնելու ազատ բնիկ չգտնուեց։
ես էլ էի օգտագործում «kuwifi»֊ի «երթուղիչ», որի վրայ տեղակայեցի openwrt եւ ձեռք բերեցի «ջիէսէմ» մոդուլ, միացրի այն իր տպասալի minipcie սլոտին։ օգտագործում էի հին, դեռ «օրանժից» մնացած սիմ քարտ, որով հնարաւոր էր ստանալ անլիմ ինտերնետ։ առանց տրաֆիկի սահմանափակման, ոչ թէ առանց արագութեան լիմիտի։ արագութիւնը բաւական թոյլ էր։
իմանայի՝ գուցէ կը փորձէի այդ տարբերակը, մտքովս նման բան անցել էր, բայց փնտրեցի ու չգտայ։ եթէ ճիշտ եմ յիշում, «վիպիէն» որ իրական այփի տրամադրէր գտել էի, բայց դրան նոյնիսկ «օփենվիպիէնով» չէր լինում կպնել՝ լոկ հատուկ «ուինդոուս» ծրագրով։
այն ժամանակ ուայրգարդն էլ մէյնլայնի մաս չէր։ սա օրինակներից ա որ մանրուք, որն առաջ պարզապէս չկար, այսօր փոխում ա կեանքի որակը։
աւելացնեմ՝ եթէ ձեր սպասարկիչը ամիսը 200 գբ֊ից քիչ տրաֆիկ ա ծախսում՝ հանգիստ կարող էք օգտուել վիւասելի այս ծառայութեամբ։
երէկ կացը նիւթ էր հրապարակել այն մասին, ոնց ա պետութիւնը վերահսկում հեռուստաընկերութիւնները (մասնաւորապէս գովազդի միջոցով) ու ոնց ա հիմա գրաւում բլոգերներին վկոնտակծիկ փողերով, որ այնտեղ աւելի վերահսկելի դարձնի։
իսկ դուօ լինգօն, ասում են, հիմա հայերէն գովազդում ա վկ֊ն։
>Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի Գիտութեան, կրթութեան, մշակոյթի, երիտասարդութեան և սպորտի հարցերի մշտական յանձնաժողովի նախագահ Արամ Յարութիւնեանի նախաձեռնութեամբ՝ դեկտեմբերի 17-ի երեկոյեան Ստեփանակերտում տեղի է ունեցել ֆլեշ-մոբ՝ «Կյանքի ճանապարհ» խորագրով։
իհարկէ, եթէ արցախում «ֆլեշմոբ» ա տեղի ունենում՝ այն կազմակերպուած ա պետական մարմնի կողմից։
արցախում պէտք ա ոչ միայն պետական համաձայնութիւն, այլ եւ սանկցիա՝ նախաձեռնութիւն։ այլապէս «ֆլեշմոբը» սարսափելի ա եւ չար արեւմուտքի, սորոսի եւ այլնների «պետութիւն քանդել» ա։
եւ մարդիկ սովոր են էդ վիճակին՝ զգացողութիւն ունեն, որ ոչ մի բան չի կարելի, բացի նրանից, ինչ կարելի ա։
հիմա կասէք՝ ինչի՞ չես խօսում «էկոլոգների» մասին։ դրանց մասին խօսելու բան չկայ, նախ պարզ ա, որ բնապահպանների համար այլ էթնոսի բնակչութիւն սովամահ անելը միշտ չի առաջնային նպատակ։ բայց կարեւորը՝ դրանք իրենց՝ ադրբեջանցիների խնդիրն են, էդ թող ադրբեջանցիները մտածեն ոնց անեն, իրենց մօտ իրական բնապահպաններ լինեն։ ես մեր հանրութեան խնդիրն եմ ուզում արձանագրել։
շատ հետաքրքիր ա ոնց ա արցախում յաջողուել խեղդել անձնական նախաձեռնութիւնները, պատերազմի վտանգը որպէս պատրուակ օգտագործելով, եւ այդ նոյն պատերազմը գուցէ մի քիչ աւելի պակաս ահաւոր հետեւանքներ ունենար, եթէ անձնական նախաձեռնութիւնները տաբուացուած չլինէին։ սա վստահ չեմ, չեմ հասկանում բանակից։
ու հետաքրքիր ա ոնց են իւրացրել արցախի պաշտօնեաները, եւ այլ աւտոկրատները քաղ․ հասարակութեան գործիքները՝ նոյն ֆլեշմոբը։ կամ հա, նոյն «էկոակտիւիզմը»։ այդ առումով շատ չենք տարբերւում իրարից, ու ամօթ ա, իսկապէս ամօթ ա։
ա չէ՝ տարբերութիւն կայ՝ մերոնք չեն էլ ամաչում, հպարտութեամբ գրում են՝ կազմակերպուած ա գիտութեան, կրթութեան եւ այլնի նախագահ էսինչ էսինչեանի կողմից։
թող բոլորը էդպէս գրեն, որ միշտ երեւայ։ համ իրենք լաւ զգան, որ իրենք են՝ յայտնի ա ժողովրդին իրենց գործը, համ մենք իմանանք, ինչ վատ ա վիճակը որ ֆլեշմոբերը, գրաֆիտիները, հաքերները, եւ ամէնը ֆէյք են։
իհարկէ, կան մարդիկ որ տտ֊ով չեն հետաքրքրուած, ու ոչ մի բանով էլ չեն հետաքրքրուած, ու այդ պատճառով չգիտեն՝ ի՞նչ կարելի ա անել։
բայց եւ կան նրանք, որ հետաքրքրուած են, բայց կրկին չգիտեն՝ ի՞նչ կարելի ա անել։
մտածում են թէ ինչ անել։
ու ես մտածում եմ՝ ի՞նչ կարելի ա անել, որ իրենք զգան ինչ ա կարելի անել։
եւ ի՞նչն ա խոչընդոտում որ իրանք իմանան։
խոչընդոտում ա, ընդհանուր առմամբ՝ բաւարարուածութիւնը։
իսկ բաւարարուածութեանը մասնաւորապէս նպաստում ա ուինդոուսը։
էդ մարդիկ քշում են ուինդոուս, ու տարիների ընթացքում ստեղծել են իրենց համար կիրառելի միջավայրեր։
իրենք ունեն գործիքներ, որոնց սովոր են՝ դրանք ընտրել են ուինդոուսում հասանելի գործիքներից։ դրանցից շատերը՝ սեփականատիրական եւ պիրատած։
իրենք սովոր են այդ գործիքներին, որովհետեւ այդ գործիքներն էին տեսանելի։
ու իրենց բնաւ չի մտահոգում, որ գործիքները պիրատած են։
այդ շրջանակում շատ կարեւոր ա յիշատակել կախուածութեան հասկացութիւնը։
ուինդոուսը լրիւ խելացի մարդկանց կողմից ընկալւում ա որպէս ինչ֊որ բան, որը չի ստեղծում աւելորդ կախուածութիւններ, աւելորդ խնդիրներ։
ես ու էդ մարդիկ, որ չգիտեն ինչ անել՝ գալիս ենք նման տեղից, ունենք նման մտածողութիւն։
ես ուզում եմ չստեղծել կախուածութիւն, ու փորձում եմ օգտագործել կատարեալ դէպքում այն, ինչ ես կարող եմ գրել, իսկ պրակտիկօրէն գոնէ այն, ինչ կարող եմ շինել։
իրենք՝ այն, ինչ հաւաքել են։ ֆլեշկայի վրայ ունեցած էսինչ վարկածի էս ծրագրակազմը ու էնինչ վարկածի էն ծրագրակազմը՝ քրեքերով, ստեղծում են ապահովութեան, կոմֆորտի, ու վերահսկողութեան զգացողութիւն։
իսկ որ հնարաւոր ա օգտուել նրանով ինչ ինքդ կարող ես գրել՝ դա չեն պատկերացնի։ պարզապէս հնարաւոր չի թւում։
ի՞նչ անել, որ հնարաւոր թուայ։
երբ ես տեսնում եմ, դիցուք անդրանիկն օգտագործում ա սեփականատիրական ծրագիր, ես ունենում եմ կրեատիւ մղում՝ նման մի ծրագիր գրել, բայց ազատ։ ու տալ իրան, ասել՝ ահա, օգտագործիր։
որովհետեւ ես գիտեմ, որ նախ բաւարարուած չեմ ծրագրով, որը չեմ կարող շինել, երկրորդը՝ կարող եմ գրել։
իրենք արդէն բաւարարուած են՝ ունեն ծրագիրը, քրեքը ֆլեշկայի վրայ։
ազատութեան մասին զրոյցները շատ կրօնական են ընկալւում։
պէտք ա մարդը զգայ, որ այն, ինչ թւում ա վերահսկելի՝ իրականում չի։
ու ամէն սեմեստր պայծառ եւ առաջադէմ երեխաներ տեսնելիս ես հա մտածում եմ այդ մասին՝ ի՞նչ անել, որ իրենք իմանան ինչ ա կարելի անել։
գրել էսպիսի ծրագրից, որ օգտագործում են՝ շարժառիթ չունեն զի այդ ծրագիրն, իրենց պատկերացմամբ արդէն ունեն՝ օգտագործում են, ֆլեշկայի վրայ ա։
լինուքսի անցնելը այդ մարդկանց համար շատ բարդ քայլ ա՝ նշանակում ա այդ տարիներով ստեղծուած կոմֆորտից եւ վերահսկողութեան զգացողութիւնից զրկուել։ դասերին զուգահեռ նման էքսպերիմենտի մասին ոչ ոք չի մտածի։
ոչ մի լաւ լուծում չեմ կարողանում մտածել։ արդէն վաղուց։ ու երեւի չկայ այդ լուծումը։
այսինքն կան մտքեր, բայց դրանք նման են հայկական եօթիւբի եթերում հնչող բազմաթիւ յանճարէղ մտքերի՝ պէտք ա սէնց անել, կամ պէտք էր սէնց արուէր վաղուց։
էսօր ի՞նչ անել, որն իրատեսական ա։ ո՞նց խօսել, ո՞նց հասցնել խելացի մարդու միտք, որը շատ դիսկոմֆորտ միտք ա՝ որ իրենք իրականում չունեն յարմարաւէտութիւն ու իրավիճակի վերահսկողութիւն։
այդ ժամանակ ստեղծագործական դրայւը կարող ա ազատուել՝ յայտնուելու են բարդ աշխարհում, ուր պարզւում ա ամէն ինչ լուծուած չի, ու պէտք ա լիքը գործ անել։ ոչ միայն ցածր մակարդակի՝ ամէն տեսակ գործ կայ։
մենք շատ տպաւորուած էինք նոկիա ն900֊ի մաեմօ ֆրեմանթլ համակարգով՝ այն անասելու կիրառելի եւ սիրուն էր այն ժամանակուայ, եւ աւելի ուշ անդրոիդների համեմատ։
նաեւ այն ունէր շատ հարուստ խանութ, որը լրացւում էր բաւական մեծ համայնքի կողմից։
լաւ կողմերի մասին շատ էր ասուել, ամենակարեւրները երեւի՝ իրական, լրիւ «զինուած» լինուքս համակարգ, որն ունի ազատ աշխարհի ժառանգութիւնը, իրականում բազմախնդիր լինելն էր ու հասցէագրքի հետ ինտեգրուած հաղորդակցութիւնը։
իսկ հիմա ուզում եմ գրել՝ ինչի ա այսօրուայ մաեմօ լեսթէն այն ժամանակուայ ֆրեմանթլից լաւը։
նախ՝ դէ ազատ ա, ու համայնքի գործ ա։ ես ինքս իրան քանի անգամ աջակցել եմ։ չաթում կարելի ա քննարկել եւ ազդեցութիւն ունենալ։ ճիշտ ա դա նաեւ փոքր համայնքի մասին ա։
նախկին մաեմօն դեբեանի վրայ չէր հաւաքած, այլ նոկիայի դեբեանի ֆորքի վրայ։ ու դա շատ էական ա, զի դեբեանի ժառանգութիւնը, հնարաւորութիւնները, ամբողջութեամբ օգտագործել չէր լինում, ընդամէնը միացնելով դեբեանի շտեմարանները։
պէտք էր նոյն սորսը վերցնել ու հաւաքել մաեմօ֊ի փաթեթ, տեղաւորել այն մաեմօյի շտեմարաններում։
դրանից նաեւ բխում էր որ նոկիան շարժառիթ չունէր պահել համակարգը դեբեանի հետ համատեղելի։ ֆրեմանթլի դիզայնում լրիւ երեւում ա տտ կառավարիչների մտածողութիւնը՝ վերցնել «օփեն սորս» եւ այն օգտագործելով ստանալ «պրոդուկտ»։ ինչքանով ա այդ «պրոդուկտը» համատեղելի եղած համակարգերի հետ՝ իրենց չէր հետաքրքրում։
արդիւնքում ամենավատ ժառանգութիւններից, ինչ մենք ֆրեմանթլից ստացել ենք՝ ահաւոր ստեղնաշարն ա։ ոչ միայն այն գրում ա իր իսկ բացած պատուհանի մէջ, եւ ոչ թէ այնտեղ, ուր կուրսորն ա, այլ եւ այն ուղարկում ա ոչ թէ ստեղնաշարի «քիյկոդ» այլ իւնիկոդ կոդ էքսօրգին։
իսկ էքսօրգը չի հասկանում դա առհասարակ։ էդ պատճառով նոկիան տուել էր շատ տգեղ լուծում՝ ինչպէս նոր ասացի՝ իրենք շարժառիթ չունէին մնալու համատեղելի ափսթրիմ դեբեանի հետ, եւ փոխարէնը ֆորք են արել gtk֊ն եւ qt֊ն։ «կօգտագործենք օփեն սորս մեր պրոդուկտը սարքելու համար»։ եւ իրենց gtk֊ն այպէս ասած «hildonized» էր, այն ունէր փաթչեր, որոնց միջոցով միայն նոկիայի gtk֊ի ֆորքն էր, որի մէջ հնարաւոր էր գրել վիրտուալ, հպէկրանի ստեղնաշարով։
իհարկէ, դա gtk2֊ն էր։ ու էդ փաթչերը, գոնէ լաւ ա, ազատ էին, ու այդ պատճառով ա որ էսօր մենք կարողանում ենք այդ փաթչերը կիրառել եւ մաեմօ֊ի շտեմարաններում ունենալ մեր gtk2֊ի ֆորքը։ այդ պատճառով ա որ հպէկրանի ստեղնաշարով հայերէն լինում ա գրել pidgin֊ում, բայց ոչ dino֊ում, որն արդէն gtk4֊ով ա գրուած առհասարակ։
հիմա էս մարդիկ պլանաւորում են ինտեգրել հիլդոնացումը նոր gtk֊ներում եւ qt֊ներում։ էսօր լուծումը դա ա։
այլ ծրագրերի մէջ գրել չի լինի։
հիմա էլ աւելի բարդ՝ հին ծրագրերը որ աշխատեն, հինդոնացուածները, կայ ստեղնաշարի հիլդոն բեքենդ։ իսկ կայ եւ նոր բեքենդ՝ x11֊ի համար։ այն, ի դէպ աւելի քիչ բագոտ ա ու աւելի լաւ ա աշխատում։
ու էդ խնդիրը՝ որ x11 բեքենդով չի լինում ներմուծել հպէկրանի ստեղնաշարից ես մասաաաամբ լուծեցի գեներացնելով սի վերնագրային նիշք ու մարդիկ արեցին էս քոմիթը ու հիմա հնարաւոր ա գրել ամէն լեզուով ու ամէն ծրագրի մէջ, բայց՝ պէտք ա իքսն իմանայ որ լեզոոով ես գրում։ այսինքն, հայերէն գրելուց առաջ պէտք ա անել՝ setxkbmap am ու ապա նոր հպէկրանի ստեղնաշարը հայերէն կը գրի՝ բայց ամէն ծրագրի մէջ։
ստեղ էլի խնդիրներ կան։ զի հայերէն գրելիս եթէ պէտք ա գրես օրինակ թիւ, ապա չես կարող, պէտք ա անես ապա setxkbmap us, ու նոր գրես թիւ։ ու էդպէս հա փոխես մեփերը։ սա լաւացնելու կարիք ունի, օրինակ կարելի ա, ամենավատ դէպքում, մէփ կազմել, թէ որ մաեմօյի ստեղնաշարը համապատասխանաում ա որ xkb լեզուին ու էդպէս աննկատ փոխել։
հիլդոնայզդ ծրագրերի մէջ գրելը խնդիր չի՝ հանգիստ գրում ես։ դէ, մեզ սովորականի պէս յարմար չի, բայց լինում ա։
բայց իրականում ստեղնաշարը երեւի պէտք ա ինչ֊որ աւելի լաւ ձեւով փոխուի։ դա աւելի շատ աշխատանք ա, ու պէտք ա մտածել՝ ինչպէս։ ես էս պահին պատրաստ չեմ ֆորք անել, եւ էդքան շատ բան փոխել, բայց հնարաւոր ա, եթէ հին մաեմօյի հիլդոնայզդ ծրագրերի վարքագիծը չփչացնէք, ու մի խելացի լուծում տաք՝ ընդունեն։
սա գրեցի որ նկարագրեմ՝ ինչի ա լեսթէն աւելի լաւը։ երբ վատն ա՝ ունի էդ նոկիայի տտ կառավարիչների որոշումների ժառանգութիւնը։ երբ լաւն ա՝ նրանից ա որ չունի։ նրանից ա որ ունի օրինակ նոկիայի ինտերֆէյսի դիզայներների որոշումները։
երբ լաւն ա՝ նրանից ա որ այսօր էլ պէտք չի փաթեթաւորել mcabber֊ը մաեմօյի համար՝ էն ա դեբեանի ռեպօներից վերցնում ես։ առաջ եղած խանութների հարստութեան զգալի մասը՝ դեբեանից վերցուած ու նորից փաթեթաւորուած ծրագրերն էին։
երեւի էսքանը։ ու կարեւոր չի կարդաք։ բլոգն ու «սոց․ ցանցը» լաւ են հէնց նրանով, որ մարդը հանգիստ կարող ա գրել, արտայայտուել, իսկ թէ ով կը կարդայ՝ էական չի։ նա արտայայտուեց, էներգիա ծախսեց, որոշ չափով բաւարարուեց որ մէջը չի պահել, ասել ա։ ու էդ արդէն լաւ ա։
ի՞նչ եմ իմացել՝ ուրեմն իրանում վաղուց «փակ են» «մաստոդոնը» ու «քոնուերսէյշնսը»։
այսինքն՝ mastodon.social֊ը եւ converations.im֊ը։
նաեւ (սա նորութիւն չի) իրանոոմ փակ էին թուիթերն ու տելեգրամը, բայց նախարարութիւնները շարունակում էին իրենց պաշտօնական թուիթերեան եւ տելելեգրամեան ալիքները թարմացնել։ ֆարսիով, տեղացիների համար։
քոնուերսէյշնս, բլաբբեր, մոնոկլես ու նաեւ դինօ օգտագործելիս հնարաւոր ա օմէմօ բանալիները փոխանակել qr code֊ով, ապա բանալիների էջում ցոյց ա տալիս ոչ թէ blindly trusted ու այն միացնել անջատելու հնարաւորութիւն, այլ՝ վահան։
հիմա մարդիկ եկել են «մաստոդոն», ու օրինակ, խնդրում են էն, ինչ ունէին թուիթերում՝ մէջբերելու հնարաւորութիւն։
գարգրմնն էլ դէմ ա դրան, ու նա ա նախագծի հեղինակն ու ղեկավարը։
հարցն այն ա որ մարդիկ ոչ մի բեքգրաունդ չունեն՝ նախ չգիտեն ինչ ա ազատ ծրագրակազմը, նոր են իմանում որ կայ այլընտրանք, ու գալիս են այլընտրանք, չիմանալով դաշնեզերքի մասին, նոր են սովորում որ այ ապակենտրոն լուծում ա, պարզւում ա։
նախ՝ չեն իմանում դաշնեզերքի ու հաղորդակագրի մասին
յետոյ՝ չեն իմանում ինչ ա ազատ ծրագրակազմը
ապա չեն իմանում ինչ տարբեր ձեւերով են կառավարւում տարբեր ազատ ծրագրակազմերը։
չեն իմանում որ հաղորդակարգը՝ «activity pub»֊ն ա, իսկ մաստոդոնը՝ իմպլեմենտացիաներից մէկը։
չեն իմանում որ հաղորդակարգը՝ ժողովրդավարական կառավարում ունի, իսկ այ մաստոդոն նախագիծը՝ ոչ։
չունեն բեքգրաունդը, որ իմանան՝ եթէ պէտք ա՝ ֆորք արէք մաստոդոնը, եւ կառավարէք ժողովրդավարական սկզբունքներով՝ եւ ձեր ուզած մէջբերումն աւելացրէք։
էնքան ցնդած ու կտցրած մարդիկ եմ հանդիպում առցանց, ռուսական ազատ ծրագրակազմի համայնքներում։ դրան գումարւում ա վեհ կոմունիստական անցեալի կարօտը, եւ ազատ ծրագրակազմը կոմունիզմի հետ նոյնականացնելը։
կարդում եմ իրանց, ու մտածում եմ, որ ես շատ լաւ հասկանում եմ, շատ լաւ զգում եմ իրենց ցաւը, ու ահագին նոյնականացնում եմ ինձ իրենց հետ։
պարզապէս նաեւ հասկանում եմ որ շատ են մեկուսացուած, շատ են մարգինալ, հետները մարդ չի շփւում, ու գնալով աւելի են ցնդում։
իրենց հետ մոտիւացուած եմ զրուցել, զի հասկանում եմ որ ես իրենց վիճակում կարող ա լինէի։
ու հարցնում եմ ինձ՝ բա ո՞նց եղաւ որ ես էդքան մեկուսացուած, ու հետեւաբար՝ ցնդած չեղայ։
երկու պատճառով՝ ես ուզում էի շփուել, ու հանրութիւնը ինձ չթողեց ես չշփուեմ։ հանրութիւնը մեր ներգրաւուող էր, եթէ մի քիչ շատ չանհետանաս։ եթէ միջոցառմանը գնաս՝ կը ծանօթացնեն, կը խօսեցնեն, կը ներգրաւեն։ կը հանդիպեն միջոցառումից յետոյ։ կը կանչեն։ առցանց նոյնպէս, մեկուսացուածները մեկուսացուածների հետ դաշինքներ են կազմել։ ձախական սրճարան֊ակումբում, չնայած մեր բանավէճերի, ինձ լաւ են վերաբերուել, ու նոյնիսկ շատ լաւ։
ինձ թոյլ չի տուել ցնդել հանրութիւնը։
ու մտածեցի՝ դէ եթէ մոսկուայից հեռու ես՝ միջոցառում էլ չի լինի։ խօսեցի ռուս ընկերոջս հետ, որ մոսկուայից հեռու ա ապրում, կիսուեցի մտքերովս։ ասաց՝ լաւ էլ ունենք միջոցառումներ՝ «ժողովրդական միասնականութեան օր», «յաղթանակի օր», «մերոնց սատարելու համերգ» — միլիտարիստական եւ պետական միջոցառումների շարք։
երազում «եւրոպայի դեսպանի» հետ էինք շփւում։ ինչ֊որ միջոցառումից յետոյ։ նա ստիւեն ֆրայի կերպարի մարդ էր։
անձրեւ էր։ օղակաձեւ այգու էն մասում էինք, ուր գետառն այլեւս գետնի տակ ա։
բայց գետառը կար, ափերը պատեր էին «երազ թաղամասի» պատեր՝ եւ գոյնը, եւ էն ձեւաւոր բազրիքների սիւնակները։
պատերի մէջ կար կամրջակ։ այն, փաստացի, գետնի տակ էր, ոչ թէ երկրի մակարդակից բարձր։ ու ոչ էն իսկական գետառի կամրջակի պէս (նախկին) կլոր, այլ՝ ուղիղ։
մի պահ դեսպանը կանգնած էր այդ կամրջակի վրայ, մենք էլ խօսում էինք։
այդ միջոցառումից յետոյ հարցեր առաջացան մօտս, ու ես, փորձելով շատ «օրբանապուտինեան» չերեւալով, հարցնել՝
— բայց արդե՞օք այդ մօտեցումները, այդ օրէնքները ձեզ համար խօսքի ազատութեան մասին են, արդե՞օք չէք համարում որ սահմանափակում են այն։
ու նա չհասցրեց պատասխանել, ոնց ես զգացի՝ հէնց, երեւի, այն պատճառով, որ զգում էի՝ ասածս պէտք ա ձեւակերպել որ դուգինի պէս չհնչի, զի ես իր երկրպագուն չեմ։
զգացի, որ ըստ զուտ տեղանքի, մենք շատ տարբերակ չունենք։
կամ ռուսաստանի մաս ենք լինելու, կամ՝ եւրոպայի։ եթէ ռուսաստանի՝ դէ ի՞նչ խօսքի ազատութիւն։ եթէ եւրոպայի՝ եւրոպական։ (նաեւ զգում եմ որ հայերը եւրոպական ընկալմանը մօտ են, գուցէ սովէտի հետքերով, չգիտեմ)։ դէ կամ էլ հայաստան չի լինում, ցրւում ենք աշխարհով, լեզուն էլ մի երկու դար ամենաշատը թպրտում ա, ու անհետանում։ ռուսաստանի մաս լինելով էլ ա անհետանում։
ինձ ազատական եմ համարում, բայց ոչ ծայրայեղ, ու ապա նաեւ մտածեցի՝ ծայրայեղ ազատականները հայ, բա ի՞նչ անեն, ո՞ւր գնան, որ իրենց հարազատ միջավայր լինի։ մնում ա կամ ամն֊ի անվերջ «սփրոլը», կամ նիւ եօրքի քաղաքը, ուր խաղալիք զէնքն արգելուած ա։
տաս տարի առաջուայ motorola droid սարքերից էնքա՛ն եմ ոգեւորւում ոնց որ էսօրուայ դրօշաշակիր սարք լինի։
գիտեմ ինչի, բացի նրանից որ վերջ սարքեր են՝ մէյնլայն միջուկով համակարգ եմ աշխատեցնում դրանց վրայ, հետեւաբար ունեմ արդէն ոչ հեռախօս, այլ պորտատիւ համակարգիչ, որը լրիւ ինձ ա ենթարկւում, ազատ ծրագրակազմով ա, կարող եմ օգտագործել ինչպէս ուզեմ։
հիմա սա գրեցի ու զգացի որ մարդիկ կասեն՝ բանկի յաւելուածը կամ ինստագրամը չի լինի աշխատեցնել։ երեւի ճիշտ ա ասել նաեւ ծրագրակազմի մասին, որ ոչ թէ ազատ ա, այլ անկախ։ զի անկախը շատ բաներ անել չի կարող, ազատ չի, երբեմն էլ անայարմար ա, բայց փոխարէնը անկախ ա։
բերներս լին պատմել ա որ կրիպտօ աշխարհի վեբ երեքը կապ չունի վեբի հետ՝ իսկապէս «վեբ» բառը նկարագրում ա http֊ի ու https֊ի շուրջ եւ հիման վրայ կառուցաուած տեքը, նաեւ պատմեց այն մասին որն ա իր տեսլաւանը որ իրականացնելու են իր ստարթափի միջոցով՝
գլոբալ «single sign on»
login id
api ցանկացած տուեալ տանել բերելու համար
դէ, նման բան մենք վաղուց ունենք, ունենք openid, որով կարելի ա ներկայանալ, ունենք rss ու w3c ստանդարտ «activity pub»֊ը տեղեկատւութիւն փոխանակելու համար։
իմ հասկանալով խնդիրը տեքնոլոգիական չի՝ խնդիրը մարդկային ա, սոցիալական ա։ մարդիկ իրենց շատ լաւ են զգում «թմրանիւթերի» վրայ եւ չեն հասկանում որն ա համացանցն օգտագործելու իրենց ձեւի խնդիրը։ եթէ մտահոգութիւններն աւելի շատ մարդ կիսէր, «բիգ տեքը» ստիպուած կը լինէր ընդունել եղած ստանդարտները, ճիշտ այնպէս, ինչպէս ժամանակին rss չտրամադրելը մի տեսակ ամօթ էր։
յուսանք, ամէն դէպքում, բերներսս լիի անունը ազդեցիկ կը լինի։ տեսնենք։ շատ այլ յոյսեր չկան։
ալփայնի ու պմօսի ռեպօներում շատ բան չկայ, ինչն ինձ դրդեց տեսնել, ի՞նչ կայ ֆլատհաբում։ ու ֆլատհաբում, պարզւում ա, կայ «շազամ»֊ի ամպին կպնող ազատ ծրագիր։
pine64-pinephone:~# flatpak search songrec
Name Description Application ID Version Branch Remotes
SongR… An open-source, unofficial Shazam client for Linux, written in Rus… com.github.marinm.songrec 0.3.2 stable flathub
փայնֆոնը ստեղնաշարով ամաչում եմ օգտագործել։ յաճախ սեղանի տակ եմ ինչ֊որ բաներ անում։ զի շատ գրաւիչ տեսք ունի ու շատերը ծռւում են, մտածում են որ շատ «քուլ» ու թանկ սարք ա։
այ գրեցի ու մտածեցի՝ թող խօսեն, կը բացատրեմ որ էժան ա, որ ազատ ծրագրակազմով ա։ ու որ իրենք երեւի չեն ուզի օգտագործել։
հազար անգամ նոյնը գրել եմ, էսօր էլ մեկնաբանել եմ մի տեղ, այստեղ էլ փակցնեմ, ոչինչ, մէկ ա այլ ձեւ ա գրուած՝
սոցցանցը չեմ իմանում ինչ ա, իրականում։
համացանցը՝ մարդկանց ցանցն ա, առաջին հերթին։ ու մարդիկ պահանջ ունեն մի քանի բանի։ գրել մի բան, արտայայտուել, ու կարդալ այլ մարդիկ ինչ են գրել, կամ ոնց են արտայայտուել։
եթէ աբստրակտ՝ ապա դա ա։
նախկինում էսպէս էր՝ մարդը ներկայացուած էր իր համալսարանի սպասարկչով (սերուերով)։ ունէր էնտեղ հաշիւ, ու էդ հաշիւն օգտագործելով շփւում էր այլ մարդկանց հետ՝ այլ սերուերներից։
մէյլն այդպէս ա աշխատում չէ՞։ այ այդ ձեւը։ զի համացանցն ի սկզբանէ նախագծուած ա որպէս ապակենտրոն համակարգ։
հիմա ֆէյսբուքը, օրինակ, մի հանգոյց ա այդ ցանցում։ տուել ա մարդկանց, որ չեն իմանում ինչպէ՞ս կայք բացել ու այնտեղ գրել, ու ինչպէ՞ս հետեւել այլ մարդկանց համացանցում, այդ հնարաւորութիւնը՝ գրելու եւ կարդալու։ եւ անուն մտածեց նոր դրա համար՝ «սոցիալական ցանց»։ բայց մոլորեցնում են էդ անուանումով, զի ցանց չեն՝ հանգոյց են։
ու «բոլորը֊բոլորը» ունեն հաշիւ այդ հանգոյցում։ որ իրար հետ շփուեն։
ինչի՞՝ զի ֆէյսբուքը չի թողնում շփուել իրանից դուրս՝ այն պարադրում ա իր հանգոյցում հաշիւ ունենաս որ այլ մարդկանց հետ շփուես այդ հանգոյցում գտնուող։
եւ մարդիկ չգիտեն, որ իրականում համացանցն ապակենտրոն ա։ իրենք մտածում են որ նորմալ ա որ ֆբ֊ի մարդկանց համար պէտք ա կպնել ֆբ, իսկ թուիթերի մարդկանց հետ շփուելու համար պէտք ա կպնել թուիթեր։
ինձ ասում են՝ «արի ֆբ, որ մեզ հետ կարողանաս շփուել»։ ու չեն իմանում, որ նէնց չի որ ես չեմ կարողանում իրենց հետ շփուել՝ իրենք են որ չեն կարողանում, իրենց ա որ թոյլ չի տալիս ֆբ֊ն ինձ հետ շփուել։
իրենք են պարիսպի հետեւում։ ես չեմ։
այլ հարց ա, որ այո՝ քանի որ ես պարիսպից դուրս եմ՝ ես իրենց հետ չեմ կարող շփուել։
այստեղ ուր գրում ես, եթէ նկատել ես, դու թութ.հայ հանգոյցից ես, բայց կան մարդիկ ամենատարբեր հանգոյցներից՝ չոլից, ոստայնից, արեւից, կէտից, ծմակուտից, անքունից, եւ այլն։
եւ ծմակուտն այլ տեսք ունի, եւ ծմակուտը որ աշխատի՝ այլ ծրագրակազմ ա իրա վրայ օգտագործւում։
էս աղջիկը մինչեւ սպանուելը վախեցել ա սպառնալիքներից ու զանգել ա ծնողներին, ասել ա իբր իրան չեն առեւանգել, ինքն ինքնակամ փախել ա տանից։ ոստիկանութիւնը գործով չի զբաղուել էդ պատճառով։ ու նոյնիսկ մի պահ նա ներկայացրել ա բռնաբարողին ու պատանդ պահողին որպէս բոյֆրենդ։
պուտինն էլ սերժին թուղթ ա տուել ստորագրելու որ մենք ուզում ենք եատմ մտնել ու խնդրում ենք աջակցել այդ հարցում։
մեզ պարբերաբար սպառնում էին պատերազմով եւ զիջելով եւ վախենալով մենք միեւնոյնն ա ստացանք պատերազմը, պարտութիւնը, ու իհարկէ դրանով «չպրծանք», մեզ շարունակում ա ճնշել ռուսաստանը։
մենք ասում ենք որ ընտրել եաք եատմ֊ը, եւ այլ պետութիւններում մեզ հաւատում են՝ որ ընտրել ենք ինքնակամ եւ որ պատանդ պահող չկայ։
պէտք ա հասկացնել մարդկանց, որ իրենք ինտերնետը չեն օգտագործում, եւ ապրում են փակ փաբերում, որտեղից ելքն արգելուած ա։ ու իրենց տեսնելու համար պէտք ա դու էլ մտնես այդ փաբը։ եւ տեսնես փաբում կախուած գովազդը։
եւ քո ամէն վարքագիծը՝ ուր ես եղել, ինչ ես արել՝ տաս փաբին։ որ ծախեն։
ու որ այլ մարդիկ քեզ իմանան քեզնից լաւ։
մայրիկս ահաւոր տարած ա «դուօ լինգօ» յաւելուածի վրայ, արդէն երկու տարի ա միշտ պարապում ա, անգլերէն ա սովորում։ հաւէսի համար։
ոչ միայն յաւելուածով, բայց յաւելուածը ամենօրեայ ա իր համար։
նոր հեռախօսները չի սիրում, զի էկրանները մեծ են։ կարգչով չի սիրում «դուօ լինգօ» անել, զի յոգնում ա։
կարճ ասած, լիքը աղբ կար իր հին հեռախօսի մէջ, նախապէս դրուած ծրագրեր որ տեղ եւ ռեսուրսներ էին զբաղեցնում, հա քեշ մաքրելով էր զբաղոոած։
մտածեց՝ չի լինի հայրիկիս հին հեռախօսի վրայ, որն էլի փոքր էկրանով ա, «դուօ լինգօ» աշխատեցնել։
բայց այդ անդրոիդ չորսի վրայ յաւելուածը չաշխատեց՝ չէր լինում մուտք գործել։
ասացի՝ տուէք փորձեմ, կամ կը փչացնեմ, կամ մի բան կանեմ։
կարողացայ նստեցնել լինեէյջ 18.1, ու փաստօրէն էս հեռախօսի մէջ այլեւս չկայ լռելեայն աղբ, եւ այն դարձել ա անդրոիդ 11։
ու լաւ էլ արագ աշխատո՛ւմ ա։
հիմա ես լսել եմ, որ «դուօ լինգօ»֊ն առանց «գուգլ փլէյ սերուիսների» չի աշխատում։
էլի փնտրեցի, տեսնեմ մի հնդիկ ա պատմում ոնց չի կարողանում մուտք գործել յաւելուած «գուգլ» օպցիայի վրայ սեղմելով, ու յետոյ մոբայլ դիտարկիչով ա սկսում օգտագործել։
մտածեցի՝ հմ, չլինի՞ միայն գուգլով մտնելու համար ա այդ «գափս»֊ի պահանջը։
էնքաաան չէի ուզում «գափփս» տեղակայել, վերջը չտեղակայեցի, «աւրորա սթոր»֊ից տեղակայեցի «դուօ լինգօն», մուտք գործեցի իմէյլով։ ու աշխատե՛ց։
ճիշտ ա, նաեւ իմացայ որ դիտարկչի մէջ ա հնարաւոր օգտագործել։ իսկ յաւելուածը երեւի մէկ ա վեբ տեքով ա գրուած ու էլի ծանր ա, բայց գուցէ մի քիչ պակա՞ս ծանր լինի էս սարքի վրայ, քան դիտարկչի հետ միասին։
ամէն դէպքում չէի սպասում որ էս հնութեան սարքի վրայ կը լինի բաւական արագ օգտագործել գրեթէ վերջին անդրոիդը։ ու շատ աւելի յարմարաւէտ ա դարձել։
եւ ունենք գրեթէ ազատ համակարգ՝ միջուկն ա անազատ, եւ դէ յաւելուածը։ (:
մարդկանց համար փախուստը դէպի դեբիլախօս նրանից չի, որ «խելախօսը» վատն ա, չարն ա, իրանց ծանուցումախեղդ ա անում։
էդ խելախօսը չի ծանուցումախեղդ անում։
խելախօսը՝ դասական, ֆոն նոյմանի ճարտարապետութեան համակարգիչ ա։ ունի օպերատիւ յիշողութիւն, ունի ծրագրերի պահոց, ունի պրոցեսոր։
ծրագիրը բեռնւում ա պահոցից՝ օպերատիւ յիշողութիւն եւ կատարւում ա։
սարքն ունի մարդու համար հաղորդակցուելու միջոցներ՝ stdout՝ էկրան, եւ stdin՝ հպէկրանի ստեղնաշար։
բա ի՞նչ ա եղել որ մարդիկ չեն ուզում համակարգիչ օգտագործել։ արդե՞օք երկաթի մէջ ա խնդիրը։
խնդիրը ծրագրակազմն ա։
էդ ծրագրակազմն ա որ մանիպուլատիւ ա։ էդ ծրագրակազմն ա որ ծանուցումախեղդ ա անում։ էդ ծրագրակազմն ա որ ներգրաւում ա։
ի՞նչ ծրագրակազմ։ փակ ծրագրակազմ։ ոչ ազատ ծրագրակազմ։ սեփականատիրական ծրագրակազմ։ ոչ էթիկ ծրագրակազմ։
մարդիկ ուզում են լինուքսով (կարդա՝ ազատ ծրագրակազմով) հեռախօս, իսկ յետոյ բողոքում են որ դրա վրայ չունեն պայմանական «ինստագրամի» յաւելուած։ ու չեն օգտագործում։
բա էլ ինչի՞ էիք ուզում ազատ ծրագրակազմով սարք։
իմ կինը չունի լրիւ ազատ ծրագրակազմով հեռախօս։ նա ունի գուգլի անդրոիդով հեռախօս։
երբ սկսում ես գուգլի անդրոիդ օգտագործել, նա հաշիւ ա պահանջում, որ «փլէյ սթորն» աշխատի։
գուգլի անդրոիդի մէջ նախապէս դրուած էր «ֆէյսբուքի» յաւելուած։ բայց այդ անդրոիդը ձեռքից չի բռնել, չի ստիպել մուտք գործել ֆէյսբուքի յաւելուած։
այդ անդրոիդը ձեռքից չի բռնում ու չի ստիպում ունենալ «թուիթերի» կամ «ինստագրամի» յաւելուած։
այդ անդրոիդն ունէր պոդքաստներ, ու նա այդ ծրագիրն օգտագործում էր։
սա ամէնը՝ առանց իմ ազդեցութեան։
ես ապշում էի, որ տեսնում էի՝ նստում ա սրճարանում ու հեռախօսի մէջ չի նայում։ տէնց մենակ նստում էր, սուրճ էր խմում, ու ոչ մի բան չէր անում։
կամ իջնում էր իր նկուղը, ժամերով փայտի գործ էր անում։ գործիքներին շատ լաւ ա տիրապետում։ գործիքներից հասկանում ա՝ ես չեմ հասկանում։
վաչագանի գրապահարանը առանց իրա չէինք հաւաքի։ (:
հեռախօս օգտագործում էր նկուղում՝ երբեմն նոյն դինջերի գործն էր դնում, մի օր լուփով լսում։ ահագին յուզիչ էր դա ինձ համար։
իմ ազդեցութիւնն իր համար ինտերնետացնող էր։
իմ ազդեցութիւնն այն ա, որ իր հեռախօսի մէջ կայ fdroid ու կայ conversations։
ու ծանուցում ա գալիս ինձնից։ ծանուցում ա գալիս մեր ընկերներից։
իմ ազդեցութիւնն ա, որ երբ գործնական «զում» միթինգները չեն աշխատում, առաջարկել եմ «ջիթսի» փորձեն, ու դա իրենց մօտ աւելի կայուն ա աշխատում։
ո՞րն ա խնդիրն այդ հեռախօսի։ շատ օգտակար սարք ա։
նոյնիսկ գուգլի անդրոիդով հեռախօսը՝ օգտակար սարք ա։ էդ դուք էք որ դնում էք իրա մէջ ինչ ասես, յետոյ էլ բողոքում էք, ու հեռախօսից հրաժարւում։
(դուք ասելով նկատի ունեմ յղածս տեսանիւթի դեբիլախօս անցնողներին)
ես իհարկէ, գուգլի անդրոիդ չէի քշի։ ես եթէ անդրոիդին սովոր մարդ լինէի՝ կընտրէի սարք, որի վրայ հնարաւոր կը լինէր անդրոիդի որեւէ ազատ բիլդ տեղակայել՝ ասենք թող դա այսօր լինի լինեէյջը։ ու իհարկէ առանց gapps։ ի՞նչ իմաստ ունի տեղակայել լինեէյջ, որ յետոյ gapps դնես։ (հա, լինեէյջը գոնէ թարմանում ա, իսկ արտադրողի անդրոիդն էդքան չի թարմանում։ բայց դա կրկին՝ ազատ ծրագրակազմի մասին ա)
այն օրն էլ գործընկերոջս հետ էի խօսում, ասում էր՝ չեմ կարող կենտրոնանալ, չեմ կարողանում գործ անել, հա ուզում եմ բացել թուիթերում նայել ինչ եղաւ, չեմ կարողանում առանց իմ հոսքերի, բայց ինձ վատ ա դրանից։
«
— բժիշկ, երբ ես այսպէս եմ անում ինձ ցաւում ա։
— մի արա էդպէս։
»
դրանից էլ հեշտ բա՞ն։
իսկ ի՞նչ անել։
ունենալ գրքի ընթերցիչ հեռախօսի մէջ։
ունենալ ռսս ընթերցիչ հեռախօսի մէջ։
դուք չէք հաւատայ, բայց ինձ համար հեռախօսի մօտ ժամանակը՝ ընթերցելու ժամանակն ա։
կամ feeder֊ն եմ բացում, լուսանկարչութեանը վերաբերող հոսքեր եմ կարդում։
կամ գիրք եմ կարդում։ ես գիրք հեռախօսով եմ կարդում։ շաաատ հազուադէպ՝ ընթերցիչով։ (ինձ, երեւի պէտք ա A4 կարդալու ընթերցիչ, որ ընթերցիչին կպնեմ՝ թղթեր լինի կարդալ։)
պառկում եմ քնելու, մի քիչ կարդում եմ, նոր եմ քնում։
դա կարգչի մօտ ա, որ եօթիւբ կը դիտեմ, որ ծմակուտ կը մտնեմ։ բայց դա էլ վատ չի։
ու ի դէպ՝ ծմակուտում ես չունեմ լայք։ ու չունեմ ծանուցում։ ծանուցում միայն մէյլով ա ուղարկում։
ինչի՞ ա էդպէս։ զի ջէյսընը «սոշըլհոմն» ինքն իր համար ա գրել։ մարդը չի ուզում ինքն իրան մանիպուլացնի ու ինքն իրան ներգրաւուի։ որ ինքն իր վրայ փող աշխատի՞։
ինձ էջը ծանուցում չի ուղարկում։ սերուերը որ փոխեցի՝ մի ամսից շատ ծմակուտի ծանուցումները մէյլով չէին էլ աշխատում։ դէ չէին աշխատում՝ ոչինչ, աշխարհը չփլուեց։ էդպէս ապրեցի, մինչեւ ժամանակ գտայ խորանալու, ուղղելու։
ուզում եմ կարդալ՝ բացում եմ էջը կարդում եմ։ ու նէնց չի լինում, որ ամբողջ օրը նստեմ թարմացնեմ։
ու իսկապէս, արդե՞օք պէտք ա այդ «լայքը»։ ինձ ա պէտք լինում, կուզէի երբեմն մարդուն իմաց տալ որ «էմփաթայզ» եմ անում, բայց ոչինչ՝ ես չունեմ էմոջի ստեղնաշար ու դրա կուլտուրա, կամ բառեր կը գտնեմ, կամ չեմ գտնի, չեմ ասի։ հասկացողը կը հասկանայ որ լաւ եմ վերաբերւում։ համ էլ բոլորին էլ լաւ եմ վերաբերւում։ ես չեմ ճանաչում նէնց մարդ որ վատ վերաբերուեմ։ ոչ մէկի հետ կիսելու բան չունեմ։ մրցակցութիւն չեմ հասկանում։ ես ուզում եմ ինչ֊որ բաներ ստեղծուած լինեն։ եթէ չկան՝ ստիպուած անում եմ։ դէ հաճելի էլ ա անելը։ ու լաւ, էստեղ էլի ասեմ, որ ինձ մրցոյթներն բացարձակապէս չեն հետաքրքրում։
յ․ գ․ ես երբ մենակ եմ, հեռախօսի մէջ մտնող մարդ եմ։
երէկ տանը չէի, լափթոփը հետս չէր, դրոիդ4֊ով .bashrc էի խմբագրում, յարմարաւէտ alias֊ներ էի սարքում, որ սերուերիս ֆայլային համակարգը կպցնեմ ու անջատեմ։ ես շատ շփուող եմ։ ու ես շատ սիրում եմ չաթեր կարդալ։ արթնանում եմ, գիշերուայ խօսակցութիւններն եմ կարդում։ էդ ինձ շատ զարգացնում ա, ես շատ բան եմ սովորում այդ չաթերի մարդկանցից։ լիքը հետաքրքիր մարդկանց հետ եմ ծանօթ։ մէկ մէկ էլ (հազուադէպ) ես եմ ինչ֊որ բան իմանում ու օգտակար եմ լինում։ կամ անկապ խօսում ենք։
իթ չաթն ինտերնետի մարդկանց մօտիկացնում ա, իրար գլխի ա հաւաքում, քաղաքի պէս ա դարձնում։ երբ ես չաթում եմ՝ ես իմ քաղաքի կենտրոնում եմ։
ամէն մէկս ունի իր քաղաքը ինտերնետում։ ոչ մէկի քաղաքը միւսի քաղաքի պէս չի։
jolla խելախօսը, գրել եմ, որ փակ boot loader ունի, ու չի լինում այլ օհ տեղակայել։ հիմա կոտրել են այն, ու դրա համար կայ postmarketos տեղակայման ձեռնարկ։
մտածում եմ՝ պէտք ա անել, ու ունենալ թարմացուող օհ։ զի եօլլայի լռելեայն սէյլֆիշն այլեւս չի թարմանում։
ես ահագին տառապեցի, սերտիֆիկատներ փոխեցի, ինչ֊որ փաթեթներ տեղակայեցի նոր համակարգերից, որ կրիպտոգրաֆիկ կապը կրկին աշխատի։ բայց մէկ ա լրիւ չի աշխատում։
սարքի լաւն այն ա, որ շատ մեծ չի, թեթեւ ա, ուղիղ անկիւններով ա։ ահագին սիրում եմ այն։
բայց կպած եմ մի բանի՝ 2fa յաւելուած կայ դրա վրայ, որ օգտագործում եմ՝ foilauth֊ը։ նոյն յաւելուածն ու տուեալներն ունեմ նաեւ փայնֆոնի վրայ (էս պահին ներքին յիշողութեան մէջ սէյլֆիշն ա, որի մէջ գրեթէ երբեք չեմ բութ լինում)։ փայնֆոնի վրայ նաեւ նոյն հեղինակից ունեմ foilnotes, ուր տարբեր կրիպտած նոթեր կան։ նոյն նոթերն արդէն չեն բացւում յաւելուածի այն վարկածով, որ jolla սարքի վրայ ա աշխատում։
երկու ծրագիրն էլ չեն աշխատում սովորական լինուքսների վրայ՝ զի կապուած են sailfish֊ի սեփականատիրական qt դասերին։ ու պէտք ա յաւելուածները պորտ անեմ, այլ ui ունենան, որ ամէն տեղ հանգիստ օգտագործեմ։ թէկուզ կարգչի վրայ օրինակ։
postmarketos֊ն էլ նէնց չի որ շատ եմ սիրում, դանդաղ ա աշխատելու էդ սարքի վրայ, նոյնիսկ sxmo֊ով։ բայց երեւի մի օր փոխեմ։
առհասարակ, ամէն անդրոիդ սարք ինչ տեսնում եմ, մտածում եմ՝ կարո՞ղ եմ կոտրել, որեւէ ազատ ու թարմացուող համակարգ դնել։ ձեռքս ընկել ա google nexus s֊ը, կանեմ։ դեռ հապաղում եմ, զի մտածում եմ՝ դրա վրայ կայ google photos֊ի հին վարկածը, որը լրիւ փոխած ծրագիր ա այսօր, ու հետաքրքիր խմբագրելու ձեւեր ունի։ մտածում եմ գոնէ նկարեմ ոնց էր աշխատում, նոր փոխեմ, բայց չեմ նկարում։
ես նոր գիտակցել եմ որ մենք ապրում ենք հակաուտոպիայում։
այն արդէն հիմա ա, ոչ թէ հնարաւոր ապագայում։
պուտինը «պատերազմը խաղաղութիւն է» ա անում, մարդիկ կրում են սարքեր, որ մեզ լրտեսում են։
ճիշտ ա, էդ մարդիկ ուտոպիայում են, զի երջանիկ են։
իսկ ի՞նչ են անում հակաուտոպիաներում, եւ պոստ ապոկալիպտիկ հանրութիւններում՝ փնտրում են, կարգաւորում, հեք անում հին սարքերը, որ այլեւս չեն արտադրւում։
ու ես էլ այսօր նայում եմ՝ ո՞ր սարքերն են որ «մէյնլայն» միջուկը լաւ սպասարկում ա։
ի դէպ՝ omap4 սարքերը, օրինակ մոտորոլայի տաս տարի առաջուայ խելախօսները։
յ․ գ․ արդէն որոշակի ժամանակ ա, միայն droid4֊ն ա հետս լինում։ հիմնականում maemo֊ի մէյլ կլիենտն եմ օգտագործում ու pidgin֊ը։ ու պարզւում ա, շատ մարդիկ չեն էլ ջոկում որ հին փախած սարք ա։ մտածում են ինչ֊որ նոր եւ շքեղ բան ա։
էն օրը ծնողներիս մօտ էի, ու գտայ ինձ լրիւ ոչ ունակ հեռախօսների մասին հարցերին պատասխանելու։
զի ըստ իս՝ բոլորն ահաւորն են։ չկայ սարք որը ես կը հաւանէի։ մենակ էն որ մարտկոց փոխելու համար պիտի քանդես, կամ որ, ոնց որ իմ «սոնի»֊ի հետ եղաւ, տպասալի կոնեկտորը մաշուել ա, արդէն ահաւոր ա։ բոլոր սարքերի «բութ լոադերները» փակ են։ որոշներինը լինում ա բացել՝ բայց իմէյլ տալով։ յետոյ՝ սեփականատիրական ծրագիր օգտագործելով։
եթէ եւ բացես՝ շատ օգուտ չկայ՝ միջուկն իրենցն ա ու փակ միջուկ ա։ ամենակարեւորը միջուկն ա՝ չգիտես ինչ ա անում։
սէյլֆիշն ու ուբունտուն անդրոիդի փակ միջուկն են օգտագործում։ նոյնիսկ սէյլֆիշի ֆայլային համակարգով զբօսնում ես՝ զզուելդ գալիս ա՝ աղբանոց ա, ինչ ասես չկայ ամէն տեղ խցկած որ անդրոիդի կոդն աշխատի։
համարեա գրեթէ չկայ տէնց սարք, որի վրայ ոչ թէ քո ուզած, այլ որեւէ ոտից֊գլուխ ազատ ծրագրակազմ դնես, աշխատի։ գոնէ միջուկից սկսած։
ամենալաւ վիճակում են texas instruments֊ի omap չիպսետները՝ mainline միջուկում բաւական աջակցութիւն ունեն։
ու ինչքան էլ շուտ չնստի «փայնֆօնը», ես պատրաստ եմ իր համար երկրորդ մարտկոց քարշ տալ ու փոխել (կարո՛ղ եմ) ու պատրաստ եմ ամէն տեղ մտնելիս սնել, իսկ թէ նստի՝ գրողի ծոցը, ես մէկ ա միշտ ցանցին էլ կկպած չեմ, մէկ մէկ էլ օֆլայն ա կարելի լինել։ բայց գիտես մարդիկ սարքել են սարք, որը ̶ռ̶ո̶ւ̶ս̶ա̶ս̶տ̶ա̶ն̶ ̶չ̶ե̶ն̶ ̶թ̶ո̶ղ̶ն̶ո̶ւ̶մ̶ ̶ն̶ե̶ր̶մ̶ո̶ւ̶ծ̶ե̶լ̶ բաց ա, ինչ ծրագրակազմ ուզում ես՝ դիր։
թոյլ ա՝ դէ ինչքա՞ն թոյլ պիտի լինի՝ աւելի լաւ, թող մտածեն մարդիկ երբ ծրագիր են գրում։
էկրա՞նն ա վատը՝ դէ ինչքա՞ն վատը պիտի լինի, երեւում ա չէ՞ ինչ ա գրած։
vga գոյներով չի, կամ cga գոյներով չի՝ ու այո, ապրել ենք մենք cga գոյներով, դրանից յետոյ հրաշք ա pinephone֊ի էկրանը։
ես շատ գոհ եմ որ pine64֊ին փող եմ տուել ստանալով սարք, որը թւում ա շատերին ոչ շատ կիրառելի։ «սոնի»֊ն սէյլֆիշով էլ չի աշխատում, գրեթէ միշտ «փայնֆոն»֊ով եմ կամ «մոտորոլա դրոիդ»֊ով։
ինչքա՜ն էլ լաւը, յղկուած չլինեն ազատ դիւրակիր համակարգերը, մէկ ա մարդկանց մեծա… ճնշող մեծամասնութիւնը չի օգտուելու՝ զի կասեն՝ բանկիս յաւելուածը չկայ, էսինչ շքեղ յաւելուածը չկայ։
ուրեմն, գործի տեղի կարգչին եմ կպնում, էնտեղ դիտարկիչի մէջ միացնում եմ «մայքրոսոֆթ թիմզ»֊ը։
դա էնտեղի «սլէքի» փոխարինիչն ա։
ինքը դէ աւտոմատ գցում ա քեզ «օնլայն» կամ «էուէյ» ստատուսներ։ կարող ես նաեւ ֆիքսել ամբողջ օրուայ համար անփոփոխ ստատուս՝ բայց էդ ստատուսը չի կարող լինել «օնլայն»։ կարող ես ասել որ «բիզի» ես ամբողջ օրը, կամ «էուէյ»։ բայց ոչ «օնլայն»։
կորպորատիւ կապիտալիստ խոզե՛ր։ (:
դէ սա իհարկէ տիպիկ, ոչ ազատ ծրագրակազմի օրինակ ա։
ու երբ դիտարկիչի մէջ ա՝ մէկ ա ազատ չի։ կամ ուրիշի սերուերի վրայ ա, կամ էլ անազատ կոդ ա աշխատում քո դիտարկիչի մէջ։
«կոնցեպտ սթորի» ինստագրամն են բլոկել։ չգիտեմ, ինչի՞ համար, երեւի միայն նկարներ եւ գներ էին դնում այնտեղ։
բայց ուզում եմ ասել, որ ինչի համար էլ չլինի՝ լարուած ա պահում մարդկանց։ մարդիկ հիմա ինքնագրաքննութեամբ են զբաղուած լինում, արտայայտութիւններ են փնտրում, որ սխալ չմեկնաբանուի՝ ու չփակեն իրենց հաշիւը։
իհարկէ, կարելի ա ասել՝ դէ, ինչի՞ են ինստագրամում։ բայց բիզնէս ա, բիզնէսին կարեւոր ա գնալ սպառողի մօտ, գնալ այնտեղ, ուր շուկան ա։
որոշումներ, որ ցաւի արդիւնք են՝ վատ որոշումներ են։
հաուս մ․ դ․
մի անգամ գրել էի, որ պէտք չի ակնկալիքներ ունենալ, որ դաշնեզերքի լուծումներն էնքան հասուն ու կայուն կը լինեն, ինչպէս կորպորատիւ նմանօրինակները։
զի կորպորացիաներն անհամեմատ աւելի շատ ռեսուրսներ ունեն «ֆիչըրներ» աւելացնելու համար։ եւ «ֆիչերների» մրցավազքում մենք, գոնէ էս պահին, հետ ենք։
սա նաեւ պատասխան ա այն կարծիքի, որ մեր ազատ/դաշնային տեքը պէտք ա ապահովի «ֆիչըրներ» որ «մրցունակ» լինի եղած լուծումների համեմատ։
ազատ ծրագրակազմի աշխարհում իրավիճակը նման էր՝ իննսունականներին եւ զրօյականների սկզբում էր, երբ պայմանական «լինուքսը» «բարդ» էր օգտագործել, եւ բաւական խնդիրներ կային։
այսօր կարելի ա պնդել, որ ժամանակակից ազատ աշխատանքային միջավայրները չեն զիջում մէյնսթրիմ լուծումներին, բացի մի կէտից՝ սովորութիւն։ մէյնսթրիմ լուծումներին սովոր են։ (հայրս սովոր ա gnome2֊ին, ու ուինդոուսով չի կարողանում գործ անել՝ անյարմար ա)։
բայց ինչպէ՞ս ենք մենք այստեղ հասել։ հասել ենք, մասնաւորապէս որովհետեւ նուիրուած մարդիկ են եղել, եւ դեսքթոփ լինուքս էին քշում։ այո, նաեւ կորպորատիւ ներդրումների շնորհիւ ենք այստեղ յայտնուել, բայց դրանց նախապայմանը միեւնոյնն ա նուիրուած մարդիկ էին։
էսօր, երբ դուք օգտագործում էք «այօս» կամ «մակօս», կամ «ուինդոուս», կամ, եկէք նոյն շարքում դնենք՝ «ֆէյսբուք», «թուիթեր»՝ դուք չէք նպաստում ձեր ապագայ ազատութեանը։
ու եթէ ապագայում լինի ազատութիւն՝ դա այլ մարդկանց նուիրուած լինելու եւ շնորհքի արդիւնքն ա լինելու։
շատերը հարցնում են՝ ես դեւելոփեր չեմ, ի՞նչ տարբերութիւն ինչով եմ օգտւում։ ինչի՞ ինձ գիտակցաբար սահմանափակեմ։
իմ պատասխանն ա՝ նախ ազատութիւնը (տուեալ դէպքում նաեւ անկախութիւնը) պահանջում ա զոհաբերութիւն։ անվճար բան չկայ։
յետոյ, ինչքան ոչ նախագծող մարդ օգտագործի որեւէ տեք, այնքան աւելի շատ ա հաւանականութիւնը, որ նաեւ ներդրում անել ունակ նախագծողներն են գալու այս դաշտ, հետաքրքրուելու են, եւ առաջ են տանելու ազատ ծրագրակազմը։
կարճաժամկէտ յարմարաւէտութեան ստրատեգիան երկարաժամկէտ յարմարաւէտութեանը՝ ազատ կամ/եւ դաշնային ծրագրակազմով չի նպաստում։
մարդիկ գաղափարական կենդանիներ են։ եւ կան ամենատարբեր գաղափարներ, շատերը ոչ ռացիոնալ եւ նոյնիսկ ինքնաոչնչացնող։ բայց մարդիկ նաեւ ռացիոնալ կենդանիներ են, եւ ունակ են գիտակցաբար ազատութիւն, բայց անյարմարաւէտութիւն ընտրելու։ կամ մի այլ յարմարաւէտութիւն։
Միւս դէպքերում, միասնութեան կոչը այլրնտրանքային տեսակետներն ու ծրագրերը ճնշելու և ընդդիմախօսին «վնասազերծելու» կոչ է։ Միասնութեան կոչ անող կուսակցութիւնն ակնկալում է, որ միւս կուսակցութիւնները միանան իր ծրագրին, իր աշխարհայացքին և, իհարկէ, իր ղեկավարութեան տակ․ հակառակ դէպքում այն կարող էր ինքն իրեն լուծարել իբրև կուսակցութիւն և միանալ մէկ ուրիշի, ճիշտ այնպէս, ինչպէս որևէ ղեկավար կարող էր հեռանալ քաղաքական ասպարէզից։ Այս դեպքում միասնութիւնը դառնում է բռնատիրութեան մեղմասացութիւն՝ կարգախօսներով ու ամբոխավարական կոչերով հասնելու համար նրան, ինչին այլ կերպ հասնել չի լինի։ Նման ժամանակներում մէկ առանձին հարցն աւելի մեծ է համարւում, քան «սովորական քաղաքականութիւնը», կամ ժամանակներն են համարւում «արտասովոր» կամ «բախտորոշ»։ Բոլոր նման դէպքերում միասնութեան պահանջները ներկայացնում են գործող օրէնքները շրջանցելու կոչեր՝ դրանք անտեսելու կամ ոտնահարելու միջոցով, իսկ սովորաբար՝ երկուսը միասին։
ժիրայր լիպարիտեան
պետականութեան մարտահրաւէրները
ես էլ, երբ տեսնում էի «միասին»֊ը, կամ «եդինայա ռոսիան», զգում էի, որ «միասին»֊ը բռնութիւն ա, ու ինչ֊որ մի խմբի շահի շուրջ ա։
նոյն պատճառով շատ «վախելու» ա «մենքը եսից շատ ա», կամ նման կարգախօսները։
զի «մենք»֊ի փոխարէն, իրականում յաճախ յայտնւում ա ինչ֊որ խմբի շահը։
ասէն դէպքում, ինձ համար աւելի ազատ արտօնագիրն այն ա որ աոելի ա հոգում օգտուողի ազատութեան մասին։
եւ ոչ այն, որ աւելի ա հոգում որ օգտուողի ազատութիւնը սահմանափակուի՝ ինչպէս սեփականատիրական ծրագրակազմի դէպքում ա։ իսկ բսդ արտօնագրով կոդը սահուն անցնում ա սեփականատիրականի կարգավիճակի։
evince֊ը հիմա, գոնէ gentoo֊ում, ունի libhandy֊ից կախուածութիւն։ դա գրադարան ա, որ librem նախագծի շրջանակներում ա ստեղծուել՝ gtk ծրագրերը աւելի մոբայլ դարձնելու համար։
dino֊ն էլ ունի handy ճիւղ, ուր libhandy֊ն ա օգտագործում։
երբ squeekboard ստեղնաշարի հայերէն շարուածքներն էի աւելացնում, նկատեցի որ phosh նախագծի ամէն ինչը տեղափոխուել ա gnome֊ի ենթակառուցուածքներ։
այնպէս որ libhandy֊ն երեւի իրենք են ինտեգրում, եւ մոբայլին աւելի լուրջ ուշադրութիւն ա դարձնելու հէնց գնօմ նախագիծը, որը բաւական շատ ռեսուրսներ ունի։ միւս կողմից, նաեւ ունի այնպիսի պատմութիւն, որ շատ շատերին ստիպել ա gnome միջավայրից չօգտուել։
երբ յոյս են յայտնում, որ այ նոր սերունդը, որ մանկուց հեռախօսների ու պլանշետների հետ ա շփւում, աւելի գրագէտ ա մեծանալու, ես շատ սկեպտիկ եմ լինում։
այս սերնդի մարդկանց համար բարդ ա «մէյլը», բարդ ա ջաբերը, զի պէտք ա ընտրել ծառայութիւն մատուցող, գրանցել հաշիւ, ընտրել ծրագիր, մուտք գործել, աւելացնել ընկերոջդ կոնտակտների մէջ։
իրենք սովոր են միացնել «մեսինջեր» ու որ ամէնը «լաւ լինի»։
իսկ էսպէս, ասում են՝ բարդ ա։ ասում են՝ «էդ ձեր, այթիշնիկների համար ա»։
դաւիդեանի հետ էի խօսում, ասում ա իր կայքը՝ http://shadowdiplomat.com/ գուգլը կամ դեինդէքս ա արել, կամ շատ ցածր ա սկսել գնահատել։
ժամանակին հա ծանուցումներ էր ստանում գուգլից, հիմա էլ չի ստանում, ու ասում ա փնտրում եմ չի գտնում։
ու ես չգիտէի ինչ ասել։ այլընտրանքային փնտրելու կայքերը հարցրի ոնց են, ասում ա իրենք առաջ էլ էին վատ փնտրում։ իսկ բադիկը նկատե՞լ էք, որ սկսել ա աւելի վատ փնտրել՝ ինքը եանդէքսից էր, մասնաւորապէս, տուեալներ վերցնում, հիմա էլ չի կարողանում։
ապակենտրոնացումը պանացեա չի ու առանց քաղաքական ազատութիւնների այնքան էլ արդիւնաւէտ չի նպաստում ցանցում խօսքի ազատութեանը։
աւտորիտար երկրում կը փակեն սերուերներ՝ դրսի եւ ներսի, այն տարբերութեամբ, որ ներսի սպասարկիչը պահող մարդկանց վրայ շատ եւ հզօր ազդեցութեան լծակներ կան։
այլ խօսքերով, այսօրուայ ռուսաստանում, ուր կարող են փակել դրսում եղած սպասարկիչը, կամ նոյնիսկ համացանցի զգալի մասը, ներսում սպասարկիչ պահելը արդէն չափազանց բարդ ա եւ վտանգաւոր։
այն, որ մենք մեր տներում սպասարկիչներ ենք պահում արդէն համեմատաբար ազատ երկրում ապրողների արտօնութիւն ա։
առաջնայինը քաղաքական ազատութիւններն են։ իսկ դրանց առկայութեան դէպքում մենք գուցէ աւելի անկախ կարողանանք լինել օգտագործելով մեր հանգոյցները։
տարածուած ա այն միտքը, որ եթէ ունենք ազատ երկիր, ապա փրայւասին եւ ապակենտրոնացումը պակաս կարեւոր են, եւ պետութեան կամ կորպորացիաների հանդէպ աւելի մեծ վստահութիւն կայ։
մինչդեռ ապակենտրոնացումը ըստ էութեան հակառակ ա աւտորիտար պետութեան կառուցուածքին, աւտորիտար կառավարումը ձգտում ա կենտրոնացման, որովհետեւ դա աւելի հեշտ վերահսկուող համակարգ ա։
ապակենտրոնացումը կարող ա դառնալ հնարաւոր, եւ կիրառելի գործիք ազատ պետութեան մէջ։ զի անազատ պետութեան մէջ, ըստ էութեան, կիրառելի չի։
մտածում եմ, որ եթէ այսօր ռուսաստանի էլիտաները պալատական յեղաշրջում անեն, պուտինին ձերբակալեն, պատերազմը կանգնեցնեն՝ ռուսաստանի համար դա երկարաժամկէտ լաւ տարբերակ կարող ա չլինել՝ շատերի համար պուտինը կը մնայ հերոս, ում դաւադիրները նենգաբար յաղթեցին, կը մնայ հերոս որ «ծնկներից» հազիւ «բարձրացրել էր», բայց դաւաճան սրիկաները չթողեցին։
իսկ պատժամիջոցներից թուլացած ռուսաստանում, տարիներ շարունակ մարդկանց աւելի վատ ու աւելի վատ ա լինելու։ եւ իրենք ստիպուած կը լինեն մտածել՝ ո՞րտեղ էին սխալւում, ստիպուած կը լինեն վերաիմաստաւորել, մեկնաբանութիւններ փորձել գտնել, թէ ինչ ա եղել։
եւ ապա գուցէ հասկանան, որ միլիտարիզմն ու հարեւանների եւ բոլորի հանդէպ սրիկայ լինելը ընկեր չի բերում եւ հմայիչ չի ներկայացնում։
ինձ թւում ա խսհմ փլուզման ժամանակ՝ իրավիճակն այնքան արագ էր զարգանում, որ մարդիկ չհասցրին այդ իրավիճակի հետեւից, չհասցրին այն մարսել։ նրանք, որ չունէին մեր ընկալումը, կամ էստոնացիների ընկալումը։ սովորական ռուսաստանցիները չհասկացան ինչ եղաւ, ու այն ինչ եղաւ իրենց կամքին դէմ էր։ եթէ սովէտի փլուզումն աւելի երկար տեւէր, իրենք էլ գային էն մտքի, որ պէտք չի վատ ապրել բայց տանկերով ճնշել ժողովուրդներին, գուցէ ժողովրդավարացման փոփոխութիւնները ռուսաստանում աւելի կենսակայուն լինէին։ գուցէ ելցինի ընդդիմութիւնը այլ ընդդիմութիւն լինէր, զիւգանովից կամ մոշկովից պակաս վախենալու։
վարկած ունեմ որ եւ վրաստանում ա նման բան եղել՝ սաակաշուիլու բարեփոխումները այնքան սրնթաց էին, որ հանրութիւնը դրանց հետեւից չհասցրեց։ չհասցրեց հասկանալ ինչ ա կատարւում, ու համոզուած էր որ «ստորագրել» ա որ էդպէս լինի։
մի անգամ գրել եմ այն մասին, ինչու գիւմրեցիները նախընտրում են անուանել իրենց քաղաքը «լեննական», եւ հէնց «լեննական», ոչ թէ «լենինական», բայց եւ ոչ գիւմրի, որ իրենց համար օտար ա։ նոյնը վանաձորցիների հետ՝ իրենց չեն հարցրել։ իշխանութիւնները, որոնց հետ շատ կապ չէին զգում, որոշում են ընդունել։ իսկ «լեննականը» գիւրմցու կողմից չի ընկալւում որպէս կոմունիստների պարտադրած անուանում՝ նախ այնքան վաղուց էր, որ չեն յիշում, նաեւ «լեննականը» կամ «կիրովականը» ժովորդականն ա, իրենցն ա։
բայց այլ պատմութիւն ա պետերբուրգի դէպքում՝ քաղաքացիներն ասում են՝ պետերբուրջ։ ճիշտ ա, պուտինի քարոզչութեան պատճառով, մասնաւորապէս, «լենինգրադն» աւելի շատ են յիշում, բայց ընդհանուր առմամբ մարդիկ ընդունել են նոր անուանումը։ տարբերութիւնն այն ա, որ պետերբուրգը դարձաւ պետերբուրգ հանրաքուէի միջոցով։ մարդիկ մտածեցին, որոշեցին եւ քուէարկեցին։
հիմա պատկերացնենք, որ գիւմրում լինէր հանրաքուէ։ մարդիկ ի՞նչ էին անելու, գնալու էին քուէարկեն որ քաղաքը շարունակի անուանուել «լենինակա՞ն»՝ դժուար թէ։ ապա կընտրէին մի բան, եւ քանի որ իրենք են ընտրել, ամէն մարդ կիմանար որ գնացել այդ թղթիկը նետել ա, ապա այդպէս էլ քաղաքը կանուանէին։ չէր լինի որ առանց իրենց մասնակցութեան որոշեցին՝ «կումայրի», յետոյ տեսան չաշխատեց, մտածեցին, լաւ՝ «գիւմրի», բայց փաստացի «գիւմրի» կամ «վանաձոր» աւելի շատ երեւանցիներն են ասում, որ չեն ընկալում հին անուանումները ժողովրդական, ընկալում են որպէս վատ անցեալի հետքեր, մնացորդներ։
որպէսզի նորն ընդունուի, պէտք ա երկու բան՝ որ մարդիկ զգան իրենց մասնակցութիւնն այդ որոշումների մէջ, եւ որ մարդիկ հասցնեն այդ փոփոխութիւնների հետեւից։
վրացիները չհասցրին, եւ ընտրեցին օլիգարխ, որը պահում ա խամաճիկային կառավարիչներ։
հիմա յոյս ունեմ, որ այն, որ մեր փոփոխութիւնները դանդաղ են եւ աստիճանաբար, ժողովուրդը դրանց հետեւից հասցնում ա։ նոյնիսկ դրական եմ գնահատում այն, որ մարդիկ վհատւում են, քննադատում են իշխանութիւնն ասելով որ «բան չի փոխուել», օրինակ։ չգիտեմ, եթէ աւելի արագ բարեփոխումներ լինէին՝ կընդունուէ՞ին այդ նոյն մարդկանց կողմից, գուցէ եւ վատ չի, որ շատերի մօտ տպաւորութիւն կայ, որ փոփոխութիւնները դանդաղ են իրենց սպասելիքներից։
ինձ թւում ա այսպէս, դանդաղ փոփոխութիւնը հնարաւորութիւն ունի աւելի կենսակայուն լինելու։ հանրութիւնը զարգանում ա փոփոխութիւններին աւելի համընթաց։ մեզ մօտ դա հատուկ չի ստացւում՝ մենք չունենք այդ պոտենցիալը եւ հնարաւորութիւնը, չունենք արագ փոփոխութիւնների տեսլական, փող, դրսի աջակցութիւն, եւ ամենակարեւորը՝ մարդիկ որ կունենան տեսլականը, եւ կը կարողանան իրականացնել այդ փոփոխութիւնները։
մեր իշխանութիւնը շատ աւելի մօտ ա ժողովրդին, քան սաակաշուիլու իշխանութիւնն էր մօտ վրաստանի այն ժամանակուայ ժողովրդին, եւ քան լտպ֊ի թիմն էր մօտ այն ժամանակուայ հայաստանի հանրութեանը։ կամ ելցինի թիմը՝ այն ժամանակուայ ռուսաստանի հանրութեանը։
այդ ա իմ յոյսը, որ փոփոխութիւնների դանդաղ տեմպը կարող ա դրական լինել, եւ մենք չենք ունենայ օլիգարխ, որը պահում ա խամաճիկային կառավարութիւն, եւ մեզ մօտ ժողովրդավարութիւնն աւելի կենսակայուն կը լինի, այս անգամ՝ աւելի նման արեւելեան եւրոպայի՝ լեհաստանի, չեխիայի, քան հետխորհրդային երկրների։
ես անմիջապէս յիշեցի մի զրոյց, որը տեղի ա ունեցել 2018֊ի նստացոյցների ժամանակ, ամենասկզբում։ հին ծանօթի տեսայ, որ բաւական յայտնի ռեժիսոր ա, խօսեցինք ով ոնց ա, մտածեցի չցրեմ, այլ փորձեմ բացատրել ինչով եմ հետաքրքրւում ու ինչ եմ անում։
երբ բացատրեցի որ նախագծեր ունեմ ազատ, ասաց՝ «բարեգործութեա՞մբ ես զբաղւում», ու վերեւ ուղղուած մատը տէնց, տաքսիստների ձեւով պտտեց։
մի այլ մտքին եկող զուգահեռ՝ այո, թուիթերն ու ֆէյսբուքը պրակտիկ են, ու պրատիկը հեշտ ա շփոթել ազատի հետ, որովհետեւ հաղորդակցման եւ կապերի հնարաւորութիւն ա ընձեռում։
իսկ ազատը հնարաւորութեան հետ շատ են շփոթում։ գուցէ ունենաս ազատութիւն մի տեղ գնալու, բայց չունենաս բենզինի կամ տոմսի փող։ ու հէնց էդպէս սովէտ կարօտող մարդիկ ինձ ասում էին՝ «ի՞նչ ազատութիւն, եթէ ես բենզինի փող չունեմ սեւան գնալու»։ դա շատ պրակտիկ մօտեցում ա, ու այն որ նիցշէն դա բնութագրում ա «ստրուկի մտածողութիւն» ինձ դուխ ա տալիս։
գուցէ իսկապէ՞ս էդքան էլ ստրուկ չեմ։ զի ստրուկի մտածողութիւն ինձ վերագրում եմ՝ գլուխը կախ գործ անելն հարցի տակ չդնելով, օրինակ։
հետաքրքիր ա նիցշէն որ գործի մէջ ա դա գրել, եւ ինչ կոնտեքստում։ եւ էլ ինչ ա գրել այդ մասին։
երեւի 2010֊ոտ, ֆբ֊ում իմ նախկին գործընկերը, ում հետ մօտ էինք, ու որ տտեղափոխուել էր գերմ, գրել էր՝ «ինձ երաժշտութիւն ուղարկէք լսեմ»։
ու ես դէ սկսեցի ուղարկել՝ մէյլին մի 20 թրեք ուղարկեցի, մեկնաբանութիւններով։
յետոյ տեսայ որ իր գրածի տակ մարդիկ մեկնաբանութիւններ են թողնում, ու եօթիւբի յղումներ թողնում։
ու կասկած առաջացաւ մօտս, որ երեւի նա դա՞ նկատի ունէր, որ էդպէ՞ս «ուղարկեն»։ փորձեցի էդպէս շարունակել, բայց եօթիւբն այն չէր ինչ այսօր, ու էն թրեքերից որ ուզում էի գտնել՝ չկար։ ես ունէի, զի հաւաքել էի, պեղել էի։
իմ մտքով չէր անցնում որ ընդամէնը յղում են ակնկալում։
նաեւ, իմ ընկալմամբ յղումը շատ աւելի թերի ձեւ էր, քան հէնց նիշքն ուղարկելը։ դէ, հիմա էլ ա այդպէս։
առաջ մի քանի հոգով էինք, ու չկային ծառայութիւնները։
էսօր կան ծառայութիւնները, դրանցով օգտուող մարդիկ, ու էլի մենք, մի քանի հոգով, որ դրանցից չենք օգտւում եւ օգտագործում ենք համացանցն ապակենտրոն ձեւով։
ու ընդհանուր առմամբ, ինչի՞, պէտք էր այլ բա՞ն սպասել։ բնական ա, որ ոչ ̶բ̶ի̶թ̶ի̶ բանիմաց օգտուողին կը ̶դ̶ա̶յ̶ա̶ղ̶ե̶ն̶ մատուցեն գործարքներ, որոնցից նա երջանիկ կը լինի՝ զի առհասարակ թուանշային յեղափոխութիւնը հրաշք ա, եւ աննախադէպ հնարաւորոթիւններ ա տալիս։ պարզապէս օգտուողը չգիտի, որ կարող էլ մի քիչ այլ գործարքի գնալ։
մեկուսացուա՞ծ ենք այդ մարդկանցից։ իսկ ե՞րբ չէինք։ վաղ ֆբ֊ի կամ կմ֊ի հա՞մն ա բերանում մնացել։ դէ դրանք էլ էն չեն, ինչ եղել են։ այսօր երբ ասում են «բլոգ գրէք», նկատի ունեն՝ արտայայտուէք ֆբ֊ից դուրս, լինի կարդալ։
սարսափելի մենա՞կ ա ապակենտրոն համացանցում, ֆեդի֊ում, ջեմինայում՝ ինչն էր այլ ձեւ իննսունականներին։ կամ ո՞վ էր հասկանում, կամ կուզէր հասկանալ, եթէ կարդար, էս ֆիդոշնիկները ի՞նչ են անում իրենց ցանցերում։ ֆիդօշնիկներին էդ մարդիկ օտար էին լինելու, էդ մարդկանց էլ՝ ֆիդօշնիկները։
նոյն դաշնեզերքում մարդիկ արդէն չափազանց շատ են, որ հասկացուած չլինեն։ լիքը մարդ կայ, որ սեփականատիրական ծրագրակազմի հաճոյքներից ա խօսում, ու լաւ չի հասկանում ուր ա ընկել։ շատ են ճապոնացիները, բայց ինչպէս այսօր մէկը նկատեց՝ ճապոնիայում բնաւ զարգացած չի ազատ ծրագրակազմի համայնքը։
ես իմ բոլոր ջենթուները թարմացրի, ու հիմա շատ լաւ տրամադրութիւն ունեմ։ ասեմ ինչի։
ամէն համակարգչիս վրայ ես ջանում եմ տեղակայել կիրառելի օհ, ու այդ կիրառելի օհ֊ը հիմնականում լինուքսն ա։
ու մեքենաները տարբեր են՝ եւ nokia n900, եւ motorola droid4, եւ powerbook i300cs, եւ ibook g4, թէ լափթոփ ու թէ «հեռախօս»՝ լրիւ կառավարելի եւ կիրառելի են։
դրանց օհ֊ը կարողանում եմ զրօյից շինել։
այն պահից, որ մեքենան լինուքսի տակ ա աշխատում, ես ամէն ինչ կարող եմ հետն անել։ կարող եմ կպնել հեռուից կառավարել։ կարող եմ շինել յաւելեալ ազատ ծրագրակազմ։ կարող եմ գործ տալ, կամ սերուիս աշխատեցնել։
եւ այդ մասին մտածելով ա որ շատ լաւ տրամադրութիւն եմ ունենում՝ որովհետեւ մենք հասել ենք հրաշալի աշխարհի՝ ուր ամբողջ մարդկութեան աշխատանքի արդիւնքում ունենք ազատ ծրագրակազմ, լրիւ տարբեր, որը նաեւ գնում ա տիեզերք։
դա պարզապէս ֆանտաստիկա ա։
իսկ գիտէ՞ք որն ա նաեւ ֆանտաստիկա՝ այն որ ինչպէս սայբերփանկում ա՝ տեքնոլոգիաները չեն բերում օգուտ մարդկանց, զի կառավարելի չեն իրենց կողմից, այլ կառավարելի են տարբեր կորպորացիաների կողմից՝ այնպէս էլ իրականութեան մէջ ա՝ մարդիկ քշում են ուինդոուս, մարդիկ քշում են այօս, ու մարդիկ չեն էլ զգում որ ազատ չեն՝ դա էլ ա գիտաֆանտաստիկա, ու իրականութիւն, ու ապշելու։
ու մարդիկ նոյնիսկ փորձ չեն անում, չգիտեմ, ամենադախ ուբունթուն տեղակայել։
ու միեւնոյն ժամանակ մենք ապրում ենք տեղերում, ուր կան աւտոկրատներ, ուր մարդիկ զզուած են իրենցից ու փորձում են յեղափոխութիւն անել, ու դա իրենց մօտ չի ստացւում, ուր մարդկանց փողոցներում սպանում են, եւ աշխարհում, ուր պատերազմներ են լինում։
այս ամէնը ապշելու ա։
մենք հասել ենք էնքանի՛, որ անհաւատալու ա, բայց դա նաեւ մարդկութեան զգալի շերտի կողմից գնահատուած չի, պլիւս մարդկութեան զգալի շերտը դեռ ազատ չի, եւ նաեւ չի էլ ուզում ազատ լինել։ զի ինստագրամ սքրոլ անելը ընկալւում ա հրաշք։ լրիւ ֆանտաստիկա։
սկսեցի իհարկէ շատ օպտիմիստական, իսկ գրելիս յիշեցի իրականութիւնը։
>ու կարելի ա նոյնիսկ ասել, որ եթէ դուք սկսում էք բիզնես ու ֆէյլ էք լինում, ապա դրանից խոշոր հաշուով ոչինչ չի փոխուում, իսկ ազատ ծրագրակազմի վրայ ժամանակ ծախսող մարդու ֆէյլից էլի լիքը մարդիկ շարունակում են օգտուել, ձեւափոխել ու վերցնել դա եւ այլն
այսօր գրեմ «ազատ» լինուքս հեռախօսների մասին, նման ա վիճակը եւ այլ սարքերի հետ, բայց աւելի արտայայտուած։
մենք չենք ակնկալում որ լինուքս միջուկ ունեցող հեռուստացոյցը մեզ չի հետեւի։ եւ հասկանում ենք, ինչ ա անում անդրոիդ սմարտֆոնը։
նոկիա ն900֊ը (եւ բոլոր նոկիայի մաեմօ սարքերը) թւում էր իսկապէս բաւական ազատ սարք։ միջուկի ելատեքստը հասանելի էր, եւ կարելի էր այն ինքնուրոյն շինել։ հետեւաբար կարելի էր փոխել դրայւերներ՝ օրինակ fcamera նախագիծը փոխել էր խցիկի եղած դրայւերները եւ նոր դրայւերներով լինում էր raw նիշքեր գրել։
այլ կարեւոր առանձնահատկութիւն՝ «բութ լոադերը» բաց էր՝ կարելի էր ցանկացած այլ օհ, ցանկացած այլ միջուկ լոադ անել։
եւ ազատ միջուկը երկաթի բաւական աջակցութիւն ունէր նորմալ աշխատելու համար։
այո, կային նոկիայի փակ ծրագրեր։ բայց կարելի էր դրանք հանել, կամ առհասարակ այլ օհ օգտագործել՝ լրիւ ազատ։
ապագայ նոկիա ն9֊ը դեռ էլի համեմատաբար ազատ սարք էր՝ կարելի էր օհ֊ը, միջուկը փոխել։ բայց եղած միջուկն արդէն վերահսկող էր, ունէր «aegis» ենթահամակարգ, եւ նոկիայի փակ ծրագրերը՝ օրինակ քարտէզի յաւելուածը, չէր աշխատի այլ միջուկով, քան հէնց այդ նոկիայի լռելեայն պաշտօնական միջուկը։
«jolla» սարքը ընկալւում էր որպէս ազատ լինուքս սմարտֆոնների վերածնունդ։ մինչդեռ՝ աննախադէպ քիչ իրաւունքներ էր տալիս օգտուողին։ այդ ժամանակ արդէն այօս սարքերը վայֆային կպնելիս փոխում էին ցանցային քարտի «մակ հասցէները» օգտատիրոջ գաղտնիութիւնն ապահովելու համար։
«jolla» սարքի հետ դա հնարաւոր չէր՝ միջուկի մէջ եղած փակ դրայւերները հնարաւորութիւն չեն տալիս քարտի «մակը» փոխել։ այդ համար պէտք են վայֆայ քարտի ազատ դրայւերներ։ ինչպիսի յաջողութիւն՝ չիպսետի ազատ դրայւերներ կա՛ն։ բայց միջուկը միայն բինար ա, իսկ բութ լոադերը՝ փակ։ միջուկը փոխել չի լինի։ հետեւաբար համայնքն անզօր ա այդ սարքի գաղտնիութիւնն աւելացնելու գործում։
ընկերութիւնը վերջերս ընդհատեց «jolla» սարքերի սպասարկումը, եւ մենք բնաւ չունենք իրենց օհ֊ին այլընտրանք։ «սէյլֆիշ»֊ի վարկածներ կան ամենատարբեր հեռախօսների համար, բայց ոչ հէնց «jolla» ընկերութեան «jolla» հեռախօսի համար։
սպասարկումը ընդհատուեց ըստ երեւոյթին այն պատճառով, որ բինար միջուկի վենդորը որոշեց դադարեցնել այդ միջուկի սպասարկումը, եւ թարմացումներ չէր տրամադրում։ կամ «jolla»֊ն որ առանց այդ էլ լաւ վիճակում չի, որոշեց այլեւս փող չծախսել նոր միջուկներ լիցենզաւորելու համար։
իսկապէս ազատ նախագծերում էդպէս չի լինում։ եւ իսկապէս ազատ նախագծերը խուսափում են փակ միջուկներից կախուածութիւնից, փոխարէնը նախընտրում են օգտագործել ազատ միջուկ։
«sony xperia open devices»֊ներն էլ բաց չեն՝ այո, շատերն են թոյլ տալիս բեռնիչի մէջ գրել։ բայց առանց սոնիի միջուկի եւ այլ բայնարիների, որոնց մէջ մեծ հաշուով անյայտ ա ինչ կայ, սարքերը չենք կարողանում օգտագործել ոչ sailfish֊ի, ոչ էլ lineageos֊ի կամ այլ ազատ անդրոիդների տակ։
առհասարակ, «sailfish»֊ն ըստ դիզայնի օգտագործում ա libhybris՝ «wrapper» գրադարան, որը թոյլ ա տալիս օգտագործել փակ անդրոիդ միջուկների փակ գրաֆիկական դրայւերներ լինուքս միջավայրից։ աշխատող եւ կիրառելի, համեմատաբար հեշտ իրագործելի լուծում ա, որը չի աւելացնում օգտուողի ազատութիւնը։
էսօր լինուքս սարքերի հետ վիճակը միայն աւելի վատն ա, քան եղել ա տաս տարի առաջ։
ու այսօր ես յոյս ունեմ այն օհ նախագծերի մէջ, որ օգտագործում են ազատ մէյնլայն միջուկներ։ ոչ պարտադիր ա «փայնֆոնի» վրայ, զի օրինակ մաեմօ֊լեսթէն բաւական լաւ աշխատում ա «մոտորոլա դրոիդ 4»֊ի վրայ՝ որը էներգախնայման լաւ դրայւերներ ունի։ չունի, ճիշտ ա խցիկի դրայւեր։ ու մաեմօն էսօր օգտագործման մէջ աւելի ա նման համակարգչի, քան հեռախօսի։
էն օրը կարդում էի՝ արագացման չափիչին դիմելու համար յատուկ թոյլտւութիւն պէտք չի, եւ յաւելուածներն են դիմում, եւ կայքերը։
դրանով կարող են հասկանալ, որ զուգարանում ես, զուգարան գնալու եւ լռուելու շաբլոնները։ դրանով կարող են նաեւ լսել ինչ ա խօսւում հեռախօսի սփիքերով։ առանձին բառեր հասկանալ (դե՞ռ) չեն կարողանում, բայց լինում ա կռահել (90% ճշտութեամբ) խօսողի սեռը, եւ նոյնականացնել անձին ձայնահետքերի տուեալների բազայով։
օրինակ, facebook, instagram, whatsapp յաւելուածները միշտ են հաւաքում արագացման չափիչի տուեալները։
այսպէս կայքերն ու յաւելուածների սպասարկիչները, օրինակ, կարող են իմանալ տեղանքդ, նոյնիսկ եթէ տեղայնացումն անջատել ես, կամ նման սարքից հեռախօսիդ մէջ չունես (որը դժուար թէ)։ հնարաւոր ա կռահել, որ դու գտնւում ես շատ այլ մարդկանց հետ միասին մի աւտոբուսի, գնացքի, կամ մեքենայի մէջ՝ արագացման չափիչները սինքրոն տուեալներ են տալու։
ես այսքանը կարդալով անմիջապէս ձեռքից կը գցէի հեռախօսը, յետոյ ուշքի կը գայի, եւ կանջատէի այն ընդմիշտ։
ի՞նչ անել։ (:
ես կասէի՝ հրաժարուել ոչ ազատ յաւելուածներից եւ ծրագրակազմից առհասարակ։ այո, gg֊ից էլ։ այո, բարդ ա։ բայց բարդ ա զի դրան էք սովոր։ կարելի ա ձեռք բերել այլ սովորութիւններ։ ինձ օրինակ, բարդ ա առանց իմ նախընտրած sailfish֊ի յաւելուածների։
ամենահամարձակները կարող են փորձել ձեռք բերել pinephone pro, /e/ հեռախօս, կամ sailfish֊ի կողմից աջակցուող xperia֊ներից մէկը, եւ խնդրել ընկերներից մէկին տեղակայել սէյլֆիշ։
այդ օհ֊երը 100%֊ով չեն լուծելու գաղտնիութեան խնդիրները, բայց զգալի տարբերութիւն են տալու։
այդ լուծումներն իմաստ ունեն նաեւ նրանով, որ շատ յաւելուածներ դրանց վրայ պարզապէս չեն աշխատի։ իսկ ինչը հնարաւոր ա աշխատեցնել՝ օրինակ google֊ի մէյլը՝ աւելի լաւ ա չաշխատեցնել։
չաթերից, օրինակ, պէտք ա հրաժարուել։ անցնել ազատ հաղորդակարգերի՝ jabber֊ի կամ matrix֊ի։ բարդ բան չկայ։ ստեղ էլ բազմիցս գրուել ա։ պարզապէս քաղաքական կամք ա պահանջւում։ ու կրկին՝ ոչ թէ «մեսինջեր», այլ հանրութեան կողմից ձեւակերպուող, սահմանուող հաղորդակարգ։
ու չսպասել ազատ, ոչ կոմերցիոն յաւելուածներից ամէն «ֆիչըրները», որ ունեն նմանատիպ կոմերցիոն, հարուստ ընկերութիւնների արտադրած լուծումները։
կարելի ա փորձել պարզել, կամ եթէ չէք կարողանում՝ խնդրել ընկերներին պարզել՝ արդե՞օք հնարաւոր ա ձեր հեռախօսի վրայ տեղակայել lineageos, ու եթէ չէ՝ յաջորդ հեռախօսը ձեռք բերելիս ընտրել այն, որի վրայ հնարաւոր ա։ պատրաստ լինել, որ ձեր նախկինում օգտագործած յաւելուածների զգալի մասը դրա վրայ չի աշխատի՝ զի անիմաստ ա ունենալ ազատ օպերացիոն համակարգ, որ դրա վրայ աւելացնէք «google play services»֊ը իր լրտեսութեամբ, ու էդ նոյն յաւելուածները, որոնցից փախչում էիք։
հրաժարուել անազատ օպերացիոն համակարգերից կարգչի վրայ էլ։ արդէն վաղուց չեմ զարմանում լինուքս քշող մարդ հանդիպելիս, հակառակը՝ զարմանում եմ ուինդոուս կամ մակօս քշող մարդ հանդիպելիս։ բարդ չի, լուծումը մի քայլում ա, ձեռք պարզելու հեռաւորութեան վրայ։
օգտագործել պարզ դիտարկիչներ՝ netsurf֊ի պէս, մուտք գործել, կամ երեւի ելք գործել ջեմինի տիրոյթ։
այո, ջեմինի տիրոյթը (դե՞ռ) մեծ չի, ու շատ գրաւիչ չի՝ զուսպ ա։
իսկ netsurf֊ը ձեր իմացած կայքերի մեծ մասը ցոյց չի տալու։ բայց նաեւ չի կարողանայ աշխատեցնել վտանգաւոր կոդի մեծ մասը։
ընտրել այլ կայքեր, նաեւ օգտագործել rss ընթերցիչներ՝ առանձին ծրագրով ստանալու համար տարբեր կայքերից թարմացումները։ այդ ընթերցիչներից մէկը thunderbird֊ն ա։ բայց դէ պէտք ա ինքներդ ջանք դնէք, փորէք, փնտրէք, ընտրէք այն, որը ձեզ դուր ա գալիս։
ջանք պահանջւում ա, բայց ապրելն արդէն ջանք պահանջում ա, անկախ ապրելն՝ առաւել եւս։ եւ զոհաբերութիւններ՝ զի ձեռքբերումներն առանց զոհաբերութիւնների չեն լինում։
ձեռքբերումների համար չի լինում չվճարել՝ այդ պարզ ճշմարտութիւնը (վիճելի պա՞հ՝ ո՞րը չի), երեւի, պէտք ա սովորեցնել մանկուց՝ որ ապագայում այլ ակնկալիքներ չլինեն։
քո որոշումը ոչ միայն կարեւոր ա նրանով, որ քո կեանքն ա փոխում՝ դա քաղաքական քայլ ա, շուկայի ուղերձներից մէկը։ կարելի ա անվերջ խօսել գաղտնիութեան մասին եւ ամէն օր մտնել ֆէյսբուք՝ դա ոչ մի կերպ չի փոխի աշխարհը, իսկ կողքիններդ լուրջ չեն վերաբերուի ասածներիդ։
էական չի ինչ են մարդիկ խօսում, էականն ա՝ ինչ են անում։ նաեւ ձեզ հանդէպ։
փորձեցի «armed»֊ի յաւելուածը տեղակայել «lineage os»֊ի վրայ՝ գրանցումը չաշխատեց, ըստ երեւոյթին «google play services» ա պահանջում։
տեղակայեցի այլ մեքենայի վրայ՝ գուգլի անդրոիդով՝ անցաւ առաջ գրանցոոմը, բայց ասաց որ իմ տուեալները լրիւ չեն ու պէտք ա գնամ պոլիկլինիկա։
ընկերոջս տուեալները լրիւ էին, նա կարողացաւ իր գուգլի անդրոիդի վրայ յաւելուածն աշխատեցնել։
այ եթէ մենք կազմակերպուած լինէինք, կարող էինք պահանջել, որ գուգլի սերուիսներից կախուած չլինեն պետ․ պատուէրով գրուած ծրագրերը։
ռդ֊ից ընկերոջս հետ եմ խօսում, պատմում ա, որ իրենց քաղաքական ակտիւիստները նստած են առանձին փակ չաթերում, իրար հետ քաղաքականութիւն են քննարկում։
ասում ա՝ իբր փորձում են պաշտպանուած լինել, որ ասածների համար չբռնեն նստեցնեն։ բայց, ասում ա, չէ՞ որ ասածների համար նոյն յաջողութեամբ կարող են նստեցնել՝ չաթում ամէն մէկը կարող ա էկրանահան անել, որի հիման վրայ գործ կը սկսուի։
իսկ ներքին անվստահութիւնը իրար հանդէպ կարող ա վհուկների որսի վերածուել։
ասում ա՝ չեմ հասկանում, ինչի՞ համար ա պէտք քաղաքականութիւնը ոչ հանրային քննարկել։ դէ, բացի այն դէպքից, երբ կոնկրետ մարդուն ես ուզում քո տեսակէտը հասցնել։
մի այլ միտք էլ էր ասել, նման բան ես վաղուց «զոմբիների» «ես քաղքէնի եմ» երգի մասին էի գրել՝ ասում ա որ չի սիրում «վատնիկ» բառը, որը պիտակում ա պուտինի երկրպագուներին, եւ իրենց ներկայացնում որպէս դեբիլ ալկաշներ։
ասում ա՝ մեր խնդիրը հանրութեան մի մասը ծաղրելը չի, մեր խնդիրը իրենց կարծիքը փոխելն ա։ իսկ էդ ձեւով դու իրենց պարզապէս նեղացնում ես՝ քաղաքական հայեացքների վրայ քո ուզած ձեւով չես ազդում։
նման ա նրան, որ քաղաքական որոշում ա կայացուել վրայերթելու այն ալիքներին, որ մեծ լսարան ունեն, բայց գովազդ չեն միացնում՝ ոչ իրենք են գովազդից փող ստանում, ոչ էլ թողնում են գուգլը աշխատի։
արդիւնքում բլենդեր հիմնադրամը որոշում կայացրեց բացել սեփական peertube հանգոյց։
սէյլֆիշում ես սովորել էի օգտագործել միայն սէյլֆիշի համար, սիլիկա կլասերով գրուած յաւելուածներ, եւ հիմա չեմ կարողանում նոյն յաւելուածներն օգտագործել պոստմարկէտում։
այդ առումով ջանքը, որ դրուած էր սէյլֆիշի յաւելուածներ նախագծելու մէջ՝ զգալի կերպով կորած ա։
եւ եւս մի անգամ զգոոմ եմ, ինչ կարեւոր ա ծրագրեր գրելիս չկպնել սիլիկայի պէս առանձին եւ փակ գրադարանի։
միակ սէյլֆիշ նախագիծը, որ նաեւ հասանելի ա պոստմարկէտօսում՝ ժամացոյցների հետ աշխատող ամազֆիթն ա՝ զի փիգզը հաւէս դեւելոփեր ա եւ լուրջ ա մօտեցել աշխատանքին ու մի համակարգին կպած չի մնացել։
իսկ ես վերադառնամ գնօմի քարտէզներին՝
միայն այսօր նկատեցի որ նոր իրողութիւններն արդէն արտացոլուած են օփենսթրիթմէփում։ բայց եթէ հադրութի շրջանի լղիմ֊ի քարտէզի մասը ինչ֊որ ձեւ նշուած ա, ապա չեմ տեսնում նման գծեր նաեւ մարտակերտի եւ մարտունու շրջանների դէպքում՝ ոնց որ մարտակերտի մասի լղիմի սահմանը չկայ քարտէզում, միայն ընթացիկ վիճակը, որը հետեւողական չի։
պէտք ա խմբագրել, բայց ես չեմ պատկերացնում ինչպէս՝ նման բարդութեան խմբագրում չեմ արել։
գրառումն այդ մասին չի, բայց սկսեմ նրանից, որ նիկոլի ազատուեթան հարցազրոյցն ինձ դուր եկաւ շատ, կարծում եմ նա շարունակում ա աճել։
նա մի երկու ձեւ ունի խօսելու, որ ինձ երբեք չի ոգեշնչել, բայց հասկանում եմ որ որոշ շերտերի վրայ ազդում ա, դրանից քիչ կար, իսկ կար շատ անկեղծութիւն, կար համարձակութիւն, արտայայտելու իր կողմերը, որ թուլութիւն կարող ա մեկնաբանուեն։
վերջերում պատմեց, որ երբ յայտարարուել էր ասուլիսի մասին, մի երիտասարդ կնոջ մեկնաբանութիւն ամենաշատ լայքերը հաւաքեց, նիկոլը նկարագրեց իր պրոֆիլի նկարը եւ ետնանկարը, եւ այնտեղ գրուածը, ու բաւական լայն շրջանակ դրեց դա՝ ինձ մօտ ա այսպիսի մտածողութիւնը։
մեկնաբանութիւններում իհարկէ, ցեխ էին լցնում գլխին։
բայց հաւէս ա որ իրավիճակը փոխուել ա, նախկինում հհ֊ում դա հնարաւոր չէր լինի՝ այդ մեկնաբանութիւններով յանդերձ։ ես գիտեմ որ շատերը շատ են ուզում, ու քիչ են կենտրոնանում նրա վրայ, ինչքան այլ կերպ կարող ա լինէր։ բայց ես էլ էսպիսի մտածելակերպ եմ սովորել։
արդե՞օք նախկին իշխանութիւնների համար էլ եմ էսպէս մտածել՝ այո, դժուար ինձ կը լինէր համարել իրենց սատարող, եւ ես «նախագահ» բառը որոշ մարդկանց նկարագրելու համար չեմ օգտագործել, բայց ես գիտէի որ իշխանութիւնը սահմաններ ունի, ու սահմանները հանրոթւիւնն ա դնում։ եւ որ սահմանները մեզ մօտ այլ են, քան շատ այլ տեղերում։
ինձ վատ զգում էի ամենաշատը անազատութեան մթնոլորտից, օրէնքի ընտրական կիրառումը սուր էի ընկալում, ու այսօր ինձ աւելի լաւ եմ զգում զի աւելի ազատ եւ լիբերալ տեղում եմ ինձ զգում, այո, ուր վարչապետին ուղիղ քննադատելը խնդիր չի։ իհարկէ գիտակցում եմ որ խօսքի ազատութեան հետ խնդիրներ ունենք, էնպէս չի որ չունենք, եւ գիտակցում եմ որ մամուլի ազատութեան ցանկի մէջ առաջինը չենք։
հետաքրքիր են մեկնաբանութիւնները նրանով, որ արտայայտում են բացարձակ անվստահութիւն ամէնի նկատմամբ՝ ոչ միայն իշխանութեան իրականում։ դա հանրային խնդիր ա, ու յայտնի ա որ ցածր վստահութիւն ունեցող հանրութիւնները շատ խնդիրներ ունեն, եւ ցածր կեանքի մակարդակ։
սա ոչ միայն տնտեսութեան եւ քաղաքականութեան մէջ ա արտայայտւում, սա նաեւ արտայայտւում ա փողոցներով՝ երբ վստահութիւն չկայ, որ քեզ կը զիջեն այլ վարորդները, քո վարելու ստրատեգիան փոխւում ա, եւ բոլորն այնպէս են վարում, որ քաղաքն ատում են։ ես ի դէպ, շատ սիրում եմ զիջել, բայց իմացել եմ, որ զիջելը թուլութեան նշան ա։ ամն֊ում մարդիկ վատ են իրենց զգում, որ իրենք չեն զիջել, եւ իրենց չի հասել թարթիչներով շնորհակալութիւնը։
ու էնպէս չի որ ամն֊ում խցանումներ չկան՝ ես տեսել եմ՝ սարսափելի խցանումներ են։
նաեւ ինձ շատ կարեւոր էր աւստրալիական հրդէհների ժամանակ իրենց ընտանիքները տարհանող մեքենաների շարասեան լուսանկարը՝ շարքով գնում էին, մի գծով, ոչ մէկ վազանց չէր անում։ հանրութեան մասին ա խօսում այնպէս, ինչպէս եւ պատուաստուելու թուերը։
ու չեմ կարող չնկատել այդ մեկնաբանող մարդկանց արտայայտածը՝ տոտալ անվստահութիւն։ եւ հասկանում եմ որ այդ մարդիկ ամէն տեղ նոյն մտածողութիւնը պէտք ա ունենան։ ես նման մարդկանց հետ առնչուել եմ՝ կովիդը «մտածել են», ինչ֊որ բանի համար, պատուաստումներն են յետոյ «մտածել»։
էստեղ նաեւ նշեմ որ ես այնպէս չի որ բացարձակ անտեսում եմ այդ մարդկանց, եւ իրենց մտահոգութիւնները։ ես շփւում էի կոնսպիրոլոգների երկու չաթում, ինձ շատ հետաքրքիր էր։ ու ես իրենց «տօնը չէի փչացնում» հիմնականում, ինձ հետաքրքիր էր խօսել իրենց հետ։ ու մի բան ես գնահատում եմ շատ իրենց մէջ՝ դա զգօնութիւնն ա, որ իշխանութիւնները չկարողանան չարաշահել իրենց լիազօրութիւնը՝ այդ զգօնութիւնը կորցնել լաւ չի, կարծում եմ։
ի դէպ, շատ ցուցադրական ա, որ այդ չաթերն այլեւս գոյութիւն չունեն։ որովհետեւ իրար հանդէպ, եւ հարթակի հանդէպ անվստահութիւնն էնքան էր մեծացել, որ մարդիկ պարզապէս իրար դէմ դուրս գալով, իրար մեղադրելով, իրար կասկածելով, հարթակների մասին համաձայնութեամբ չգալով (բայց տարբերութիւն շատ չկար դրանց մէջ, էնպէս չի որ թուիթեր ընդդէմ դաշնեզերք դիսկուրս էր, բնաւ այդպէս չէր, երկու հարթակն էլ հաւասարաչափ անազատ էին) չկարողացան համայնքները պահել։
չվստահութեան մակարդակն այնպիսինն էր, որ համայնքները չկայացան, երկար չդիմացան։
այնպէս էլ հանրութիւններն են, պետութիւններն են։
այնպէս էլ ապակենտրոն հարթակներն ու համայնքներն են՝ եթէ կասկածես որ հնարաւորինս վատ ձեւով ա մեկնաբանուելու ամէն ասածդ, պարզապէս չես խօսի։
բայց նաեւ ինձ զարմացնում ա որ երբ մարդիկ դաւադրութիւններ են փնտրում, եւ վստահութիւն բացարձակ չունեն ինստիտուտների, օրէնքի, երեթեւեկութեան, պատուաստանիւթերի, եւ ամէնի հանդէպ, միեւնոյն ժամանակ՝ վստահում են այնտեղ, ուր ակնյայտօրէն պէտք չի վստահել, ուր բազմիցս երեւացել ա, թէ ինչ ա կատարւում՝ կենտրոնացուած եւ անազատ սոցիալական ցանցերում։ այ այնտեղ մարդիկ կը գտնեն լրիւ այլ ռացիոնալիզացիաներ՝ միայն թէ դոպամինը գայ, միայն թէ յարմարաւէտութիւնից չհրաժարուեն։
իսկ դիւանային կոնսպիրոլոգ լինելը՝ պայմանական ֆէյսբուքում, տելեգրամում, կամ որեւէ նման տեղում, իհարկէ շատ յարմար ա։
ես, ինձ թւում ա, տասնհինգ հազար անգամ գրել եմ, բայց եկէք եւս մի անգամ գրեմ՝
ուրեմն, ինտերնետը նախագծուած ա որպէս ապակենտրոն համակարգ, ուր ամէն մարդ կարող ա ներկայացուած լինել որեւէ հանգոյցով (ամենասկզբում դա իր համալսարանն էր) եւ այդ համակարգում բոլորն ունէին արտայայտուելու հաւասար իրաւունք։
հանգոյցների մէջ կապը չի վերայսկւում, ցանկացած մարդ մի հանգոյցից կարողանում ա կապուել այլ հանգոյցի մարդու հետ։
դա ձեզ ծանօթ ա էլ․ փոստի համակարգից։ freenet.am֊ից կարելի էր գրել նամակ yahoo.com եւ ոչ մէկն աւելի վեհ քաղաքացի չէր միւսից։
նաեւ կարելի էր արտայայտուել, ունենալով կայք՝ քո դոմենով, քո սերուերում։
էսօր, երբ արտայայտւում ես գեր (նաեւ չաղ իմաստով) հանգոյցի միջոցով՝ օրինակ, բոլորն ունեն «թուիթերի» հաշիւ, ապա այդ թուիթերը ստանում ա աննախադէպ հնարաւորութիւն խօսքը վերայսկելու։ եւ ինչպէս տեսանք, խօսքից զրկեցին նաեւ ամն նախագահին։
քանի որ շուկայում պահանջը ձեւաւորւում ա, «մեսինջերները» մեզ առաջարկում են ծայրից ծայր կրիպտաւորում (end to end encryption) բայց իրականում, երբ դու օգտագործում ես փակ սեփականատիրական ծրագիր, այն կարող ա կարդալ տեքստդ եւ մինչ կրիպտաւորելն ու ուղարկելը։ եւ քո արտայայտածը քո պրոֆիլի մասն ա դառնում, որով, լաւագոյն դէպքում կը որոշուի թէ ինչ գովազդ ա պէտք քեզ ցոյց տալ, վատագոյն դէպքում՝ կը որոշուի սոցիալական վարկանիշդ, եւ արդեօք դու կարող ես ստանալ որոշ ծառայութիւններ, կամ ելքի վիզա։
սա նորմալ հետեւանք ա նրա, որ մենք օգտագործում ենք կենտրոնացուած ծառայութիւններ։
նաեւ ծառայութիւններ, որոնց համար չենք վճարում՝ մարդիկ լիքը փող են ներդրել, պէտք ա էդ փողը հանեն։ եւ դու պիտի նայես գովազդ այդ պատճառով։ պարզ չէր, որտեղից դուրովին էդքան փող բայց նա էլ արդէն գովազդ ցոյց ա տալու։
եթէ վերադառնանք համացանցի մոդելին, ապա դեռ քսան տարի առաջ ես զարմանում էի, որ մարդկանց խեղջ նոութբուքները ճռռում էին, ստարտ անելով yahoo messenger, aol, icq, msn, եւ այլն միաժամանակ։ զի մի կոնտակտը aol֊ում էր, միւսը՝ yahoo֊ում, իսկ բոլորի հետ ուզում ես շփուել։
էս մարդիկ աշխատում են փող, ու պէտք ա ունենան աւելի շատ օգտատէր։ էդ պատճառով էլ իրենց շահին չի համապատասխանում, որ թողնեն դու քո նախընտրած, դիցուք, icq֊ից կապուես իրենց, դիցուք yahoo֊ի օգտատիրոջ հետ։
մի պահ նոյնիսկ aol֊ը փորձեց փակել մէյլը դրսից՝ այլ մէյլ սպասարկիչներից էլ չէր լինում մէյլ ուղարկել aol֊ի օգտատիրոջը։ եւ պէտք ա գրանցուէիր, անպայման նաեւ հաշիւ ունենայիր aol֊ում։ մարդիկ դրան սովոր չէին ու չուրախացան, եւ aol֊ը ստիպուած եղաւ այդ որոշումը հետ շրջել։
օկ, ամէնն իրականում բնաւ էլ վատ չի։ մենք ունենք (դեռ) մեր համացանցը, իր ապակենտրոն դիզայնով։ ոչ մէկ չի պարտադրում ունենալ ֆէյսբուք, կամ իրենց «մեսինջերը»։
ինձ հարցնում են՝ ի՞նչ «մեսինջեր» ես օգտագործում։
ու ինձ բարդ ա պատասխանել՝ զի ես «մեսինջեր» չեմ օգտագործում։
տեսէք, մէյլը աշխատում ա smtp (simple mail transfer protocol) հաղորդակարգով։ իսկ դուք օգտւում էք gmail֊ի վեբ ինտերֆէյսից, թէ microsoft outlook express֊ով, թէ thunderbird֊ով, թէ անդրոիդի տակ ունէք k-9 mail կլիենտը՝ կարեւոր չի։
պէտք ա ընտրել սերուեր (կամ ունենալ քոնը), ընտրել օգտանուն, եւ ահա ունես մէյլ։ ապա կարգաւորում ես կլիենտդ՝ էս իմ օգտանունն ա, էս իմ սերուերն ա՝ եւ կարողանում ես գրել այլ մարդու՝ իր օգտանուն @ իր սերուեր հասցէով։
բաւական պարզ ա չէ՞։ հիմա դեռ իննսունականներին մարդիկ ժողովուել են, եւ որոշել չաթի հաղորդակարգ նոյն սկզբունքներով։ այդ հաղորդակարգը կոչւում ա jabber կամ xmpp (extensible message passing protocol)։
հաղորդակարգը կառավարւում ա հանրութեան, համայնքի, հետաքրքրուած ժողովրդի՝ ժողովուող մարդկանց կողմից։
ոչ թէ ընկերութեան։ օրինակ՝ տելեգրամը թարմացնում ա կլիենտը, եւ կլեինտը սկսում ա սատարել նաեւ նոր հաղորդակարգի՝ այլ մարդ կարողանում ա ջնջել քո մօտից իր գրածը։ առանց քննարկելու դա լաւ ա թէ վատ՝ դա ընկերութեան մենեջմենթի որոշումն ա։ մարդիկ չեն քննարկել եւ չեն քուէարկել այդ «ֆիչըրի» համար։ եթէ քննարկէին եւ քուէարկէին jabber֊ի համայնքում, երեւի թէ այդպիսի «ֆիչըր» կը որոշէին չունենալ, կամ գուցէ կը որոշէին ունենալ, բայց երկու կողմի յստակ համաձայնութեամբ։
շեշտել՝ jabber համայնքը չի գրում, արտադրում «մեսինջեր», որեւէ ծրագրակազմ։ ընդամէնը որոշում ա հաղորդակարգը։ կայ հաղորդակարգ s2s՝ server to server ու c2s՝ client to server։ ինչպէս են սերուերներն իրար հետ խօսում, ինչպէս ա ձեր «կլիենտ» ծրագիրը (յաւելուածը) խօսում սերուերի հետ։
իսկ այ հաղորդակարգը կարող ա իրականացնել ամէն մարդ։ ու կան շատ տարբեր իրականացումներ։ կան տարբեր սերուերներ, ու կան տարբեր կլիենտներ։ ես օգտագործում եմ լինուքսի վրայ pidgin կամ dino, իսկ անդրոիդ հեռախօսի համար սովորաբար առաջարկում եմ f-droid խանութից ներբեռնել conversations յաւելուածը։ եթէ տեսնում եմ, որ մարդը տեքնիկապէս առաջադէմ չի՝ ապա խորհուրդ եմ տալիս փլէյ սթորից՝ blabber.im յաւելուածը։ բայց յաւելուածները շատ են՝ դրանք եմ խորհուրդ տալիս, զի սատարում են ծայրից ծայր կրիպտաւորուած տեսա եւ ձայնա զանգերի, տեքստերի, ու հաղորդակարգի կարեւոր մասերին սատարում են։
բայց կարեւոր նշում՝ դուք չէք կարող ունենալ ե՛ւ յարմարաւէտութիւն, ե՛ւ անվտանգութիւն։ դրանք իրար կողք քիչ են հանդիպում։
եթէ փորձում ես «ուոթսափ», ապա այն վերցնում ա հեռախօսահամարդ, վերցնում ա հասցէագիրքդ, վերցրած ա արդէն ընկերներիդ համարներն ու հասցէագրքերը, հեռախօսահամարդ օգտագործում ա որպէս քո օգտանուն, եւ կազմում ա ձեր կոնտակտ լիստերը։
դա յարմար ա, բայց յարմարաւէտութեան գինն անձնական տուեալներն են։
այլապէս՝ դուք պէտք ա որոշէք՝ ո՞րտեղ գրանցել հաշիւ։ կամ ունենաք ձեր սերուերը։
ահա մի քանի յղում, ուր կարելի ա ընտրել jabber սպասարկիչ՝
ես խորհուրդ եմ տալիս գտնել ընկեր, ում վստահում էք, ու թող նա ձեր ախպերութեան համար jabber սպասարկիչ կարգաւորի։
եթէ չունէք այդ ընկերոջը, ապա խորհուրդ եմ տալիս օգտագործել https://jabber.am սպասարկիչը՝ ադմինը մեր @{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/users/antranigv}֊ն ա ու բաւական լաւ կարգաւորել ա։
նաեւ, հաւէս ա երբ սպասարկիչը հայաստանում ա գտնւում (իսկ jabber.am֊ը էստեղ ա), համ կապն ա արագ, համ երբ վթար ա լինում եւ հանրապետութիւնը զրկւում ա ինտերնետի հետ կապից՝ մենք մեր մէջ մէկ ա չաթ կարողանում ենք անել։
պէտք ա նշեմ եւ վատ կողմը՝ եթէ դրսում սերուեր ես վարձում, ապա կարողանում ես վստահ լինել որ էլեկտրաէներգիայի խափանման խնդիր երեւի թէ չես ունենայ, իսկ այ մեզ մօտ նման խնդիրներ երբեմն առաջանում են։
եւս մի պլիւս jabber.am֊ում հաշիւ ունենալու՝ այն չի պահանջում ոչ մի բան, նոյնիսկ իմէյլ։ պարզապէս ներմուծում ես օգտանուն ու ծածկագիր, ու ունես հաշիւ։ առանց որեւէ աւելորդ տեղեկատւութիւն քո մասին տալու։
բնականաբար, առանց կիսելու հեռախօսահամարդ։
ինչեւէ, ձեզնից հասնում ա՝
ընտրել սերուեր
ընտրել օգտանուն — ապա կունենաք օգտանուն@սերուեր.միբան հաշիւ։ ի դէպ, հայերէն հաշիւ էլ ա կարելի ունենալ, օրինակ ես կարողացայ գրանցել ինձ՝ ինքը@չոլ.հայ բայց չեմ օգտագործում, զի հիմնականս փոխել չեմ ուզում։ թէ չէ վերջն ա։
ընտրել յաւելուած՝ օրինակ conversations, blabber.im, լինուքսում dino, windows֊ում վատիկը չի gadjim֊ը ոնց որ։ բայց շատ ուրիշներ կան։
մուտք գործել այդ յաւելուած՝ ներմուծել ձեր jabber id֊ն՝ օգտանուն@սերուեր.միբան եւ ծածկագիրը։
աւելացնել կոնտակտներ՝ ձեր ընկերը գրանցե՞լ ա ynker@jabber.am՝ ապա դա աւելացրէք։ (:
ահա, սրանից ա կարելի սկսել։
յաւելուածներում կը գտնէք, որ շատ հեշտ ա նաեւ սարքել ձեր չաթերը, եւ մի քանի հոգով չաթը կարող ա լինել end 2 end encrypted, որը վերջն ա։
եւ աենակարեւորը, ամէնն ունի արտայայտման իրաւունք՝ մեծ ընկերութիւնից կախուածութիւնը պարտադիր չի։
արդե՞օք ես կարծում եմ որ հնարաւոր ա ձեր բոլոր ծանօթներին բերել jabber՝ ազատ համացանց։ չէ, դժուար թէ։ մարդկանց մեծ մասին շատ հարցեր չեն հետաքրքրում։ բայց եթէ մինչ այստեղ կարդացել էք, ու ունէք ընկեր, ում էս մտքերը՝ երբ բոլորն ունեն արտայայտուելու հաւասար իրաւունք առանց կախուած լինելու մեծ ընկերութիւնից, հարազատ են՝ ապա իր հետ կարող էք շփուել ջաբեր հաղորդակարգով։
ես լսել եմ էսպիսի մտահոգութիւն՝ իսկ ի՞նչ եթէ էս կամ էն ծառայութիւնը այլեւս չլինի։ ի՞նչ եթէ, օրինակ, թութը փակուի։
դէ, չգիտեմ, ջանում ենք պահել, ու spyurk.am֊ը կայ 2012 թուից։
բայց եթէ եւ չլինի՝ բնաւ բարդ չի տեղափոխուել այլ jabber հանգոյց, կամ ստեղծել քոնը։ շատ թեթեւ փոքր արագ սերուային ծրագրակազմ կայ՝ պէտք ա տեղակայել, եւ բաւական հեշտ ա կարգաւորել։ իսկ այ եթէ գիգանտներից մէկը ֆէյլ լինի՝ դա ո՞նց փոխես։
օրինակ, գուգլը փակել ա բազմաթիւ սերուիսներ։ դրանցից մէկն էր google plus֊ը։ google plus֊ի ժողովուրդը տեղակայել ա իրենց համար pluspora.com դիասպորա հանգոյց, եւ շարունակում են այնտեղ շփուել։ իսկ եթէ չլինէ՞ր դիասպորա ծրագրակազմը, ի՞նչ էին անելու։ այնպէս որ իմ կարծիքով ազատ ծրագրակազմն աւելի ապահով ա այդ առումով՝ դրան սովորեցիր՝ մինչեւ դրա մէջ հետաքրքրուած մի քանի հոգի կան՝ այն ապրելու ա, կենդանի կը պահեն նախագիծը։
իսկ այ մեծ ընկերութիւնը նախագիծը կարող ա փակել, զուտ որովհետեւ բաւական փող չի բերում։
նաեւ քո «ախպերական» սերուերի ադմինը չի ցոյց տայ քեզ գովազդ։ առհասարակ, ինչի՞ պիտի համացանցում գովազդ տեսնես՝ կարելի ա առանց գովազդի աշխարհում ապրել։
զգում եմ, որ արդէն շատ եմ գրել։
աւելացնեմ մի գաղտնիք վերջում՝ whatsapp֊ը երբ ստեղծուեց՝ իրենք պարզապէս օգտագործեցին եղած jabber ծրագրակազմն ու հաղորդակարգը։ բայց իհարկէ չէին թողնում այլ սպասարկիչների մարդկանց խօսել իրենց օգտատէրերի հետ։ նմանապէս ֆէյսբուքը, նմանապէս livejournal messenger֊ը, նմանապէս yandex messenger֊ը, եւ նմանապէս google talk֊ը։
զի էժան ա՝ արդէն գրած ծրագրակազմ ես վերցնում, լաւ ա աշխատում, իսկ յետոյ երբ օգտատէրեր հաւաքես, կը մտածես ինչ անել։
ես միամտօրէն բերում էի մարդկանց google talk զի գիտէի որ առանց google֊ում հաշիւ ունենալու կը կարողանամ չաթուել իրենց հետ։ եւ իսկապէս, իրենք ինձ տեսնում էին որպէս օգտանուն@arnet.am եւ մենք կապի մէջ էինք։
այդ ժամանակ գուգլի նշանաբանն էր՝ «don’t be evil», եւ ամէն որոշումը չէ որ ամենաշատ փողը վաստակելու համար էր կայացւում։ այսօր նշանաբանը «do the right thing» ա, եւ բնականաբար, ես վաղուց չեմ կարող շփուել google talk֊ի կոնտակտներիս հետս։
ահա, արդէն շատ ա ստացուել, գրէք մեկնաբանութիւններում, եթէ խնդիր ունէք, փորձենք ձեզ օգնել տեղափոխել չաթերը ազատ համացանց։
ազատ ծրագրակազմը բարեյաջող չաղանում ա եւ ձեռք ա բերում գծեր որ մեզ մտահոգում են։
դա բնական ա՝ զի այդ ազատ ծրագրակազմը լայնօրէն օգտագործւում ա բիզնէսի կողմից։ կիրառելի լինել այնտեղ, ուր պահանջւում են շատ եւ աւելի շատ եւ աւելի նոր «ֆիչըրներ», եւ լինել մինիմալիստիկ, նիհար, պարզ, սիրուն նախագծած՝ դժուար համատեղելի ա։
ապաստանը՝ պարզ ծրագրակազմ օգտագործելն ա, մեր համակարգերը՝ օբերոնի պէս օգտագործելը, գուցէ պարզ լինուքս դիստրիբուտիւներ հաւաքելը, եւ երեւի bsd համակարգեր օգտագործումն ա։
bsd֊ն էդքան տգեղ գծեր չունի, էն պատճառով, որ արդիւնաբերութեան մէջ դրա հանդէպ շատ հետաքրքրուածութիւն չկայ։
նոյն ծուղակի մէջ ընկել ա նաեւ c++֊ը՝ կորպորացիաները նստած են iso կոմիտէում եւ ամէն կորպորացիայի ներկայացուցիչ պէտք ա ռիփորտ գրի, ներկայացնի թէ ինչ գործ ա արել։
շատ բարդ ա ռիփորթի մէջ գրել՝ ես ջանացել եմ որ լեզուն էլ աւելի չբարդանայ, եւ չեմ թողել էս էս ու էս նոր «ֆիչըրներն» աւելացնեն, եւ ներկայացնել դա որպէս ընկերութեանը օգտակար նուաճում։
իր աշխատանքն արդարացնելու համար մարդը պէտք ա ցոյց տայ, ինչքան մտածել ա այդ նոր «ֆիչըրի» մասին, ինչպէս լաւ պայքարել ա, ապացուցել ա որ այն անհրաժեշտ ա, որ ընդգրկուի ստանդարտի մէջ, եւ ինչքան ա պէտք «մեր» ծրագրաւորողներին։
օկ, դիցուք մենք փորձում ենք օգտագործել պարզ եւ գեղեցիկ ծրագրակազմ, զրկում ենք մեզ, կամ աւելի լաւ ա՝ պահանջ չունենք էն «շքեղութեան» եւ «փայլի» ուր շարժւում ա ազատ ծրագրակազմի ֆինանսաւորուող մէյնսթրիմը։
մեր ամենաառաջին խոչընդոտը՝ երկաթի աջակցութիւնն ա։ երկաթը շատ ա՝ մենք քիչ։
եւ մեզ պէտք ա, կարծում եմ, ընտրել (մի քանի) կոնկրետ երկաթ, որը քիչ թէ շատ վստահելի ա՝ ակնյայտ բեքդորներ չունի, որ կաշխատեն նոյնիսկ երբ ծրագրակազմն ազատ ա, եւ այ հարդուերի սափորթ իրականացնել։ իմանալ, իհարկէ որ չես ունենայ լաւ խաղային վիդեօքարտ, այդ դէպքում։
առհասարակ՝ դեսքթոփի վրայ «յաղթանակին» ես չեմ հաւատում, որովհետեւ եթէ նոյնիսկ այն տեղի ունենայ, ես չեմ հաւանի այդ համակարգը, որը իբր միջին օգտագործողին պէտք ա որ յարմար լինի։
մեզ պէտք ա երկաթ արտադրող, թոյլ երկաթ՝ զի չթոյլ ի՞նչ ենք անում։
ես իսկապէս լրիւ երջանիկ եմ ինձ զգում փայնբուք օգտագործելիս՝ իր 4գբ֊ն ինձ հերիքում ա՝ պիտի չհերիքի միայն վեբի պատճառով, իսկ ես շատ պատուհան չեմ բացում, եւ քնեցնում եմ եղած տաբերը։
մնացածը՝ վիմ եմ բացում եւ xterm֊ներ, կամ terminology՝ իհարկէ windowmaker֊ի մէջ։
լիքը ազատ յիշողութիւն ա մնում, նոյնիսկ zram֊ի կարիք չկայ։
աւաղ փայնի ընտրուած չիպսէթն էլ մէյնլայն միջուկի կողմից լրիւ չի սատարւում՝ այս դէպքում ունենք արտադրող, որ ասում ա՝ ինչ ուզում ես արա, բայց երկաթ, որի աջակցութեան վրայ դեռ պէտք ա աշխատել։
ինձ նաեւ դուր ա գալիս ինչ դրայւ կայ մաեմօ֊լեսթէ համայնքում, ուր օրինակ գիտեն, որ մոտորոլայի հին սարքերը բաւական լաւ աջակցւում են մէյնլայն միջուկով, ու պորտ են անում մաեմօ֊ն էդ սարքերի վրայ։ սարքերը բաւական էժան՝ մօտ տաս֊քսան դոլարով հասանելի են իբէյում։
բայց կատարեալ դէպքում մեզ պէտք ա երկաթը աշխատի, ու թող դա լինի ոչ ուժեղ, թող լինի բաւական թոյլ։
էսօր ամենակարեւոր արտադրողներն են փայն64֊ը ու mnt֊ն֊ երեւի։
հետաքրքիր ա որ եթէ մոբայլ հարթակները շուտ գային մեզ մօտ՝ վեբը երեւի տէնց չէր «զարգանայ», կը գրէին յաւելուածներ։
եւ վեբը կը թողնէին հանգիստ։ էդքան չէին աղբ լցնի, աղտոտի, դարձնի օպերացիոն համակարգից անհամեմատ բարդ։
ու դրական կողմը կը լինէր՝ մեզ շփման համար, տեղեկատւութիւն ստանալու համար՝ պարզ էջ դիտելու համար պէտք չէր լինի օգտագործել բարդ ծրագիր, որ էսօր ունակ են գրել միայն երկու մեծ ընկերութիւններ։
զի երբ վեբում կայ «ֆիչըր», այն օգտագործւում ա, դիցուք վիքիպեդիայի կողմից։ վիքիպեդիայի դեւելոփերները չունեն սահմանափակում՝ էնպէս գրել, որ դիտուի netsurf֊ով օրինակ։ զի netsurf֊ը ստանդարտ չի՝ ստանդարտի մասնակի իրականացում ա։ էդ ոնց որ netsurf֊ը մեղաւոր լինի, որ չի իրականացրել, ոչ թէ ստանդարտն ա արհեստականօրէն բարդացուած։
եթէ մոբայլ հարթակները գային աւելի շուտ՝ երեւի վեբն էդքան չէին բարդացնի։ նաեւ, տեքնիկապէս յաւալուածը լաւ ա նրանով, որ (եթէ) նէյթիւ կոդ ա՝ արդիւնաւէտ ա աշխատում։
միւս կողմից, քանի որ կար վեբը, ունենում ենք web api տարբեր սերուիսների հետ խօսելու համար, ու հետեւաբար, կարող ենք ազատ յաւելուածներ գրել, որ դրանց կպնում են։
հարց՝ արդե՞օք մեզ պէտք են իրենց «սերուիսները», որ մի հատ էլ ազատ յաւելուածով կպնենք։
ու արդե՞օք աւելի լաւ չի նկարը լոկալ խմբագրել։ ու վերջապէս, մէկ ա այդ web api֊ները կամ չկան, կամ ահաւոր սահմանափակ են։
երեւի կրկին կրթութեան հարց ա, ու աստիճանաբար (երկար) մի քանի տասնամեակում կը լուծուի։
իսկ գուցէ չէ։ #անկապ #տեք #վեբ #համացանց #ստանդարտ #ֆիչըրացաւ #բարդացում #տեքնոլոգիաներ #ազատութիւն
զգացել եմ ինչքան հեռու եւ օտար են բոլոր այն մարդիկ որ երեւանեան մշակութային վերնախաւն են։
տխրեցի։
տխրեցի օրինակ ոչ թէ նրանից որ կապ չունեմ իրենց հետ, այլ որ էն մարդիկ չեն որ իրականում կը կարողանայի կամ կուզէի սերտ կապ պահել։
տխրեցի որ էական չի ինձ, գիտեմ իրենց թէ չէ, եւ գիտե՞ն իրենք ինձ, թէ չէ։
տխրեցի որ համայնք, որի մաս լինելով ես ինձ լաւ կը զգայի, ոչ թէ չունեմ զի տեքնոլոգիապէս կապ չունեմ, այլ զի զգացի որ էդ համայնքը չկայ։
հետաքրքիրն այն ա որ եթէ էդ մարդիկ մտահոգուած լինէին նոյն հարցերով ինչ ես, այդ աստիճան կարեւորութիւն տային, ապա ես կուզէի իրենց հետ կապի մէջ լինել երեւի, այդչափ օտարութիւն չէի զգայ։
բայց եւ էդ ժամանակ տեքնոլոգիական խնդիրներ չէինք ունենայ կապի հետ։
ուզում եմ ասել՝ աւաղ, սէյլֆիշը էն օհ֊ը չի, որ ակտիւ զարգացման մէջ ա, ու էն օհ֊ը չի, որի զարգացման մասին կարելի ա տեղեկանալ, եւ այն օհ֊ը չի, որ կառավարւում ա համայնքի կողմից։
երբ լսում ես, դիցուք, [պոստմարկէտ օհ]֊ի պոդքաստը, զգում ես, ինչքան գործ ա արւում, ու ով ա անում, տեսնում ես խնդիրները, ու որ կարող ես ինքդ էլ մասնակցել։
երբ լսում ես ինչ են խօսում նոյնիսկ բնաւ ոչ ամենազարգացող մաեմօ֊ի չաթում՝ նման զգացողութիւն ունես։
սէյլֆիշը հեռանկարային օհ չի։ իրա վրայ ահագին գործ արուել ա, բայց էսօր մենք ունենք աւելի հեռանկարային զարգացող օհ֊եր։
ու գուցէ էդպէս չլինէր, եթէ ընկերութիւնը վերածուէր համայնքի, եւ ամէնը դարձնէին ազատ։
բայց էսօր ոչ մի համայնք չի անի սէյլֆիշի ֆորք, երբ կայ ընկերութիւն որ զբաղւում ա։ այն պիտի մոռացուի, որ իրան հանես մոխիրներից։
այսօր խօսք գնաց այն «հարուստ հայրիկ — աղքատ հայրիկ» գրքից, ու կարծիք հնչեց, որ մենք սովէտական բեքգրաունդով գաղափար չունենք այն մասին թէ ինչ ա ինուեստիցիան, կամ գործարարութիւնը, եւ ինչ անել փողի հետ նոյնիսկ եթէ այն մի պահ յայտնուեց։
ու ես ուզում եմ ասել, որ մենք ոչ միայն դրա կուլտուրան չունենք։ վիճակը շատ աւելի ահաւոր ա։
ռուսները սիրում են կրկնել մի գրողի խօսքերն այն մասին, որ ռուսաստանում չի ստացւում որ լինի երկու չմտրակած սերունդ։
եւ ես շատ լաւ զգում եմ, որ մենք բոլորս ճնշուած եւ անկիրթ գիւղացիների հետնորդներն ենք։ լաւագոյն դէպքում մէկ երկու սերունդը կիրթ ա եղել, բայց նախ համեմատաբար կիրթ, ինչքան հնարաւոր էր փակ երկրում լինել, աշխարհից կտրուած լինելով, եւ միեւնոյնն ա՝ ճնշուած։
ու մի պահ, ի դէպ ոչ շատ վաղուց, զի սովէտական հայաստանը էնպէս չի որ ինդուստրիալիզացւում էր մինչեւ երկրորդ համաշխարհային, ու իրականում քաղաքները սկսեցին կտրուկ աճել արդէն վաթսունականներից յետոյ։ ու այդ ճնշուած գիւղացիներին, որ նախ քուրդ բէյերի փաստացի հպատակն էին, իսկ յետոյ՝ կոլխոզի գերեալներ՝ կտրուկ բերեցին քաղաքներ, լցրեցին բազմաբնակարային շէնքեր՝ բաւական նեղ եւ ոչ ընդարձակ, հիմնականում ցածր առաստաղներով եւ փոքր պատուհաններով «խռուսչեովկաներ», եւ իրենք դարձան սովէտական քաղաքի բնակիչներ։
մենք բոլորս նեղ մութ եւ ցածր «խրուսչեովկաներից» կամ սարսափելի պանելային բարձրայարկերից դուրս եկած մարդիկ ենք։
մի դէպք էլ պատմեմ՝ մայրս պատմում էր, որ երբ երեխայ էր ու հօր գործի տեղում էր, անկապ պատահած թերթի լուսանկարի վրայ բաներ էր նկարել՝ պոզեր աւելացրել մարդկանց եւ այլն։ իր հայրը նկատեց ու սարսափեց՝ պահեց թերթը որ ոչ մէկ չտեսնի։
ի տարբերութիւն՝ բարեկեցիկ արեւմուտքում եղել ա «հպարտ քաղաքացիների» քանի սերունդ նոյնիսկ քսաներորդ դարի սզկբին։ եթէ նոյնիսկ դեպրեսիա էր՝ մարդիկ (համեմատաբար սպիտակ մաշկով մարդիկ) գիտէին որ ունեն իրաւունքներ, իհարկէ հարուստներից պակաս հաւասար են, բայց ունեն իրաւունքներ, արժանապատւութիւն, կարող են դիմել դատարան, բացել փոքր գործ, լինել «սելֆ էմփլոյդ» կամ ինչո՞ւ ոչ՝ բանուորն էլ ունէր քաղաքական իրաւունքներ, որ օսմանեան կայսրութիւնում հայերը չունէին, եւ որ ռուսաստանում գիւղացիները չունէին, եւ որ սովէտում ոչ մէկս չունէր։
ու իրենք ոչ միայն մտրակած չէին՝ էս մարդիկ «հպարտ քաղաքացի» լինելու կուլտուրա ունէին։
գոլդա մեիրն իր յուշերում գրում էր, որ երբ իր հայրը ռուսաստանից արտագաղթեց ամն եւ ընտանիքին դեռ չէր կարողացել տանել իր մօտ, նամակներում պատմում էր՝ որ էր երկրում էական չի որ հրէայ ես, «պոգրոմներ» չկան, ու արժանապատիւ, իրաւունքներով քաղաքացի ես, եթէ սեւ չես։ կարծես հէնց այդպէս էլ նշում էր։
մի անգամ, մի քանի տարի անց, երբ ընտանիքով արդէն տեղափոխուել էին ամն՝ հօր մօտ, իրենց հայրն այլ բանուորների հետ մասնակցում էր մայիսմեկեան երթի, եւ նրանք գնացին երթը նայելու։
ինչպէս այսօր մեզ մօտ՝ երթի հետ լինում են ոստիկաններ եւ շտապ օգնութեան մեքենայ՝ էնտեղ երթն ուղեկցում էին հեծեալ ոստիկաններ։
գոլդայի փոքր քոյրը յիշում էր «դրագունների» (ռուս հեծեալ զինուորականների) «գրոհները» հրէաներով բնակեցուած քաղաքների վրայ, եւ ոստիկաններին տեսնելով վախից լաց ա լինում։
իսկ գոլդան նշում ա՝ որ այս երկրում ոստիկանները պաշտպանում էին երթ անողներին։
սա քսաներորդ դարի սկիզբ ա։
իսկ արդէն «20th century women» ֆիլմում, ամէն շաբաթ մայր ու որդի, նայում էին բաժնետոմսերի գները, եւ հաշւում ինչ են կորցրել եւ ինչ են շահել։ զի արդէն այդ ժամանակ ամէն ամերիկացի կարող էր ներդրումներ անել։
սա ի դէպ, այն ա ինչ բագրատեանն էր նշում՝ թէ պարտադիր չի ունենալ միլիոններ՝ ներդրում անելու համար։ ասում էր որ մեզ անհրաժեշտ ա բորսա, ու որ կան մարդիկ որ կարող են ներդնել քսան կամ հիսուն կամ հարիւր հազար դոլար, բայց ոչ միլիոններ։ ու եթէ մեզ մօտ լինէր բորսա՝ կարելի կը լինէր տեղական այսպիսի ներդրումներ անել։ յիշում եմ որ բորսա կար իննսունականների սկզբին, չգիտեմ ինչպէս փակուեց, ու ինչու չի բացւում։
էս սերունդը, որ էսօր տեսնում եմ համալսարանում, իրենք ինձ յուշում են՝ երբ ասում եմ՝ 2007-8֊ին էսպիսի պրոցեսորներ էին դուրս եկել, իրենք ասում են՝ մենք էդ ժամանակ դպրոցում էինք ու մեզ մէկ էր։ նշանակում ա էս մեր առաջին չմտրակած սերունդն ա, սերունդ որ չի գնացել հաւաքի ու ծեծուել կամ ջրուել։ ում դժուար կը լինի բացատրել որ կաշառքի դիմաց պէտք ա քուէարկեն։ իհարկէ, իրենք նաեւ կրթուած են լինելու եւ ակնյայտօրէն վատ չեն ապրելու՝ ու հանրութեան մեծ մասը չեն ներկայացնում։
ու իհարկէ, իրենց ծնողները գիտակցուած եւ չգիտակցուած ուղերձներ տալիս են՝ ռիսկի չդիմել, գլուխը կախ աշխատել։ զի սովէտի ժամանակ կար ընդհանուր առմամբ մի գործատու՝ պետութիւնը, ու եթէ քեզ հանում էին ժողովրդի թշնամի, բայց արդէն վեգետարիան տարիներ էին, ու չէին գնդակահարում՝ ապա լաւ գործ գտնել չէիր կարողանայ, պրոֆ․ միութեան անդամ չէիր լինի, եւ սոցիալական եւ ֆինանսական կարգավիճակդ դրանից կտրուկ տուժելու էր։ իսկ մինչ սովէտ, դէ, կար մի ֆեոդալ, որից քո եւ քո ընտանիքի կեանքն էր կախուած, ու առանց ում կեանք չկար՝ գլուխը կախ աշխատելուն այլընտրանք չկար։
էս մեսիջները մենք ստանում ենք, ու ես կարծում եմ որ էն որ մեզ մօտ «մէյնսթրիմը» շատ յարգի ա, իսկ շեղումները դիտւում են որպէս տարօրինակութիւններ՝ նոյնպէս դրա հետեւանքն ա։ երբ պայմանական «նոդ» եւ «փայթըն» չկար, «սի պիւս պլիւս»֊ներ լեռլեայն «լուրջ» գործիք, ու եթէ դու դա չէիր «անում»՝ ապա ռիսկի էիր դիմում, ու պիտի այն սիրէիր, յարգէիր, եւ «անէիր», որ լինես «կարգին» եւ անցնես կանխատեսելի ճանապարհով։
կամ՝ մի ժամանակ հայաստանում տեսամոնտաժի բնագավառում կար փորձուած ստանդարտ՝ «կանոպուս» ֆիրմայի տպասալներ։ դրանց հետ համեմատելի, կամ գուցէ աւելի լաւ լուծումներ կային, բայց փորձուած ուղին դա էր՝ ոչ մէկ շեղուել չէր ուզում, զի դա կը նշանակէր մէկ֊երկու հազար դոլարի ռիսկ՝ բա որ առնես ու չստացուի՞ աշխատել։ չնայած էն ա, կարդում ես ինտերնետում, մարդիկ աշխատում են՝ բայց ինտերնետի տեղն, իհարկէ, քչերը գիտէին։
ամերիկեան ֆիլմերը, սակայն՝ հարթ եւ կանխատեսելի ճանապարհի մասին չեն՝ իրենք ներքուստ, իրենց անգիտակցականում, ընդունում են, որ «ճիշտը մի հատ» չի, ու որ անհրաժեշտութիւն չի «մէյնսթրիմի» մէջ լինել, կամ դրա փեշից բռնուել որ սովիծ չստակես, կամ պայմանական «յաջողութեան» հասնես՝ շարժական եւ անշարժ գոյքից։
ու փորձեմ աւարտել յուսադրող պատմութեամբ։ երէկ իմ՝ լինուքս հեռախօսների համար գրուած յաւելուածը (անկապ բան ա, շատ անլուրջ եւ տափակ) տեղափոխեցի անդրոիդ՝ ծախսելով մօտ երկու ժամ, իսկ եթէ փորձ ունենայի՝ կանէի մի տասնհինգ րոպէում։
դա հնարաւոր դարձաւ delphi միջավայրի fmx (firemonkey) գրադարանի շնորհիւ։ առաջ delphi֊ու մկար vcl գրադարանը, որն արմատներով գնում էր winapi ու որով կարելի էր գրել լոկ ուինդոուս ծրագրեր։ իսկ ինչպէ՞ս յայտնուեց ֆայրմանքին, որի օգնութեամբ այսօր կարելի ա գրել մէկ անգամ եւ կազմարկել նոյն ելատեքստը ստանալով՝ եւ անդրոիդի, եւ այօսի, եւ մակօսի, եւ ուինդոուսի, եւ լինուքսի ծրագրեր։
յայտնուեց այսպէս՝ տարիներ առաջ, մօտ քսա՞ն երեւի, միջին ասիայից, կարծես տաջիկիստանից կամ տուրկմենիստանից մի ռուս տղայ այդ նախագիծը սկսել էր՝ բոլորից անկախ։ փորձում էր վաճառել՝ շատ էժան, կարծես քսան֊քառասուն դոլարով էն ժամանակ, ու ձրի վերսիաներ էլ էր տալիս։ նախագիծը յայտնի դարձաւ, իսկ դելֆի֊ով զբաղուող ընկերութիւնը այդ տղային իր նախագծի հետ միասին առաւ՝ տուեցին իրան փող, բաժնետոմսեր, հրաւիրեցին լաւ աշխատանքի։ սա այն մասին ա, որ երեւի կիրթ ծնողների ընտանիքում էր, երեւի պնդել են որ գնայ համալսարան եւ կարողացել ա ընդունուել, երեւի էնտեղ տեսել ա պասկալ, երեւի էնտեղ եւ տարուել ա, ու երեւի մտքով անցել ա՝ բայց ինչի՞ չի լինում այլ հարթակների համար գրել։ ու բզբզացել, մի բան ստացել ա, հանել ա շուկայ՝ երբ դա բնաւ էլ «մէյնսթրիմ» չէր։
ապահով ուղին նոյն միջին ասիայում կը լինէր՝ սովորել սի պլիւս պիւս եւ գտնել գործ։ գուցէ էդպէս էլ արել ա, ու զուգահեռ ա իր նախագծի վրայ աշխատել։ բայց չի նեղուել որ «մէյնսթրիմ» չի։
բայց էս տղան հիմա յարգուած մարդ ա ֆիրմայում, որ պրոդուկտը վաճառում ա վեց հազար դոլարով, հաստատ միջին սի պլիւս պլիւս ծրագրաւորողից լաւ ա ապրում, նաեւ լաւ ա իրան զգում, որ նշանակութիւն ա ունեցել, ունի, եւ անկապ վինտիկ չի, ու չի ձգտում «կարգինի» մէջ լինելուն։
@{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/@antranigv}֊ը շատ կարեւոր գրառում ա արել։
@{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/@albertoparpeci}֊ն էլ բողոքել էր որ մեծ քեշից որ պահում են սթրիմինգ յաւելուածները։
այսինքն երաժշտութիւնը մէկ ա սարքիդ մէջ ա, բայց դու չես կարող իրան դիմել այլ կերպ, քան մէկ, ու միայն էդ մէկ յաւելուածով։
ես չեմ կարողանում հասկանալ drm։ ես հասկանում եմ հրատարակիչների տագնապը, բայց ես չեմ հասկանում ոնց կարող ա լաւ գործարք լինել ինձ համար ունենալ երաժշտութիւն, կամ գիրք ոչ ֆայլի ձեւով, որը ես կարող եմ օգտագործել ցանկացած ծրագրով եւ ցանկացած սարքիս վրայ։
ու ես որպէս սպառող վիրաւորւում եմ որ ինձ լռելեայն վերաբերւում են որպէս յանցագործի։
ու ուզում եմ նման հարթակների ու հրատարակիչների հետ գործ չունենալ։
այդ պատճառով կրկին՝ smashwords֊ը գրախանութ ա ուր կարելի ա ձեռք բերել epub ֆորմատի գիրք։ այնտեղ նաեւ կայ եաւրումեանի էջը։ շնորհակալութիւն իրան մեզ յարգելու համար։ ուզում եմ գնալ բոլոր իր գրքերն այնտեղից առնել։
ու ի վերջոյ, պիտի նշեմ։ կան գործեր որ լեգալ ձեռք բերել աւաղ հնարաւոր չի։ օրինակ ոչ remastered երաժշտութիւն։ նոյն դասական գործերը՝ փինք ֆլոյդի ասենք։ այսինքն հնարաւոր ա՝ վինիլով, զի կրիչի որակն էնքան վատն ա, որ չի կարող պահել այդ ձեւափոխուած ձայնագրութիւնները։
կրկնեմ՝ նախկինում, եթէ նայէիր ձայնային ալիքի վրայ, տեսնում էիր՝ էստեղ ցածր ա, էնտեղ բարձր, էստեղ ցածր ա։
էսօր՝ լրիւ «քոքած» ա մինչեւ ծայրերը։ զի էդպէս վատ որակի ականջակալներով աւելի լաւ ա լսւում։
բայց կորցնում ես տարածութիւնը, օրինակ՝ էն գործիքը մի քիչ հեռու, էս մէկը մի քիչ մօտ։
հիմա վերջապէս սոնին ու մի քանի ընկերութիւն սկսեցին խօսել ոչ ձեւափոխուած ձայնագրութիւնների մասին։ տեսնենք։
հա, ու երբ լեգալ ձեռք բերելը հնարաւոր չի՝ rutracker.org֊ը, կներէք, մեր օրերի ալեքսանդրիայի գրադարանն ա։
մարդիկ պարզապէս չգիտեն՝ ո՞նց ա հնարաւոր կապի մէջ լինել, եթէ ոչ հսկաների առաջարկած ծառայութիւններից ̶օ̶գ̶տ̶ո̶ւ̶ե̶լ̶ո̶վ̶ կախուած լինելով։
մեծ մասը փորող չեն։
փորողներն էլ կը գտնեն ոչ պարտադիր լաւ այլընտրանքներ՝ գուցէ տելեգրամ, իսկ գուցէ այսիքիւ, իսկ գուցէ որեւէ փախած «մեսինջեր», բայց դժուար՝ բաց հաղորդակարգ։
այո, շատերը չեն էլ ուզում իմանալ, բայց շատերը պարզապէս նոյնիսկ չգիտեն որտեղ փորել։
չունենք մենք էդ ահռելի ռեսուրսները, էդ չափ փողը, որ մարկէտ անենք մեզ, ինչ ունեն նրանք։ բայց աւելի վատը չենք, աւելի լաւն ենք յաճախ։ գոնէ համեմատելի ենք։ բայց համեմատելի լինելով՝ չկանք, անտեսուած ենք։
գնացէ՛ք, գնացէ՛ք տելեգրամներ ու լաւ զգացէք ձեզ։
բայց չմոռանա՛ք որ ստրկութիւն ա դա, ստրկութիւն ա ընկերութեան «մեսինջերից» կախուած լինելը։ ուրիշ բան չի։
երբ ստրուկները ազատուեցին՝ շատ դժգոհ էին, զի կեանքի մակարդակը իջել էր։ չգիտէին, ինչի՞ էդ պատուհասը բերեցին իրենց գլխին, լաւ էլ ապրում էին։
պարզւում ա, հնարաւոր չի էփլի ափսթոր լցնել որեւէ բան, որը շինած ա gcc֊ով, կամ դրա վրայ հիմնուած կազմարկիչով։
այդ պատճառով, օրինակ, չի կարելի ադայով գրուած յաւելուած վերբեռնել՝ ադա կազմարկիչն այս պահին հիմնուած ա ջիսիսիի վրայ։
էփլը տարօրինակ պահանջներ ունի, զի ջիսիսի֊ով կարելի ա շինել նաեւ սեփականատիրական ծրագրակազմ։
ու ես հասկանում եմ որ էփլը վաղուց պատկերացնում էր ինչ տեսակի սահմանափակումներ են ուզում ունենալ, այդ պատճառով էլ ֆինանսաւորում էր llvm նախագիծը՝ որը կը լինի ֆորմալ ազատ, բայց իրենց պահանջներին կը բաւարարի։
նախ, պէտք չի էփլի բարութեան մասին պատրանքներ ունենալ՝ llvm֊ը բնաւ էլ էփլի նուէրը չէր համայնքին, այլ ստեղծուած իրավիճակում, երբ ազատ ծրագրակազմի շարժումն արդէն ուժեղ էր ու նախագծողները սովոր են ազատ գործիքների, եւ gcc֊ին բաւական զարգացած էր ու վաղուց ունէր բազմաթիւ ֆրոնտէնդներ, էփլին պէտք էր կարողանալ առաջարկել նախագծողներին ընդունելի այլընտրանք։
երկրորդը՝ շնորհակալութիւն fsf֊ին ու rms֊ին՝ մենք արդէն ունէինք ազատ գործիքներ, եւ էփլը մրցունակ լինելու համար ստիպուած էր իրենց կազմարկիչների նախագիծը ազատ դարձնել՝ այլապէս ունենալու էինք ոչ ազատ llvm, որով գուցէ նոյնիսկ արգելուած լինէր, կամ հնարաւոր չլինէր ոչ էփլի հարթակների համար ծրագրեր կազմարկել։
երրորդը՝ ես չեմ կարող գրել այօսի համար շատ լաւ ու շատ տարբեր ազատ գործիքներով՝ զի ֆաշիստ են։
չեմ կարող նաեւ իմ քոմփայլերով։ ու չեմ կարող նաեւ վերբեռնել ազատ ծրագիր՝ պիտի փակեմ, որ ըստ իմ արտօնագրի նոյնպէս չլինի տարածել իմ ծրագիրը՝ որ համատեղելի լինի գուգլի կամ էփլի կանոնների հետ։
եւս մի պատճառ էփլը չսիրելու, ու bsd արտօնագրերը չսիրելու։
բաւական տհաճ էր նաեւ պատմութիւնը, երբ vlc նուագարկիչը չէր կարելի աւելացնել գուգլի «փլէյ սթոր»՝ զի ըստ gpl արտօնագրի չի լինի մարդուց խլել ստացած ծրագիրը տարածելու ազատութիւնը։ իսկ գուգլը ուզում էր չթողնել ներբեռնուած յաւելուածը նոյնիսկ պահել մօտդ, կամ այլ սարքի մէջ տեղակայել։ վճարե՛լ ես ծրագրի համար, ոնց որ քո՛նն ա, բայց մէկ ա պիտի կախուած լինես գուգլից։
նոյնիսկ ազա՛տ ա ծրագիրը՝ vlc֊ն ա, որ հազար տարի գիտենք՝ բայց պարզւում ա այն պէտք ա դարձնել անազատ՝ խանութում ձրի ներբեռնելու հնարաւորութեամբ տեղաւորելու համար։
ու նուագարկիչի թիմը ստիպուած եղաւ կապուել նախագծին աջակցած բոլոր֊բոլոր կոդի քոմիթերների հետ եւ համոզել ռելայսնսել կոդը bsd արտօնագրով։
եւ ո՞նց են դրանից յետոյ ասում, որ bsd֊ն աւելի ազատ արտօնագիր ա՝ դրա օգնութեամբ մարդկանց զրկեցին ձեռք բերուած եւ ազատ ծրագիրը տարածելու իրաւունքից, ազատութիւնից, պարտադրելով խոշոր ընկերութիւնից կախուածութիւն, ու փաստացի մենք ունենք իրավիճակ, երբ bsd արտօնագիրը սատարում ա մենաշնորհներին։
այստեղ @{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/@antranigv}ը գրել ա իր մտքերի մասին՝ ո՞րտեղ ներդրում անել։
ես վաղուց, վաղուց ուզում էի այդ մասին գրել, այնպէս որ առանձին գրառում անեմ։
հա, դու կարող ես քեզ լաւ զգալ որ կարեւոր նշանակութիւն ունեցար, ներդրում անելով ֆրիբսդ համայնքում։ ու շոյուած լինել՝ աշխարհի, մարդկութեան մակարդակով ներդրում ես արել, եւ համայնքն ա լաւը՝ շոյում ա, յարգանք ունես, եւ տեղացիները կը յարգեն։
ես բնաւ չեմ ասում չանել։ հաստատ լաւ բան ա անելը։
ու հա, էստեղ գնալու ես բոլորին համոզես ֆեդի օգտագործեն՝ չեն հասկանայ, չեն ուզի, կասկածանքով կը վերաբերուեն։
ի՞նչ ազատութիւն, ինչի՞ ա էս մարդը գալիս մեզ ազատութեան մասին ասում, ինչի վա՞տ ենք ապրում, ի՞նչ թաքուն մտքեր ունի։
բայց էդ չի նշանակում որ հհ֊ում մարդիկ կարիք չունեն տեք․ ազատութեանը վերաբերող համայնքների։
ես էսպիսի համեմատութիւն կանեմ, որ գուցէ շատերին տհաճ լինի։
աղքատ եւ անկիրթ մարդկանց զգալի մասը լաւ չի սնւում՝ նաեւ այն պատճառով որ սնուելու կուլտուրա չունի։
մենք տեսնում ենք շատ չաղ աղքատներ, ու մենք տեսնում ենք նիհար եթէ ոչ հարուստ, ապա կիրթ եւ ապահով մարդկանց։
մենք տեսնում ենք որ կիրթ մարդկանց շերտում ընդունուած ա շատ կանաչ բան ուտելը՝ ու դա պարտադիր չի թանկ նստի՝ կարելի ա շատ առողջ եւ որակով սնուել բաւական էժան։
բայց մենք տեսնում ենք որ մի այլ շերտի չես կարող համոզել որ ծաղկակաղամբով փոխարինել իւղոտ ինչ֊որ մի մսային ուտեսն ու ալկոհոլը։
ու երբ որոշակի սպեցիֆիկ շերտի մարդիկ փող են ձեռք բերում՝ օրինակ յաջողակ գործարար են կարողանում դառնալ, կամ դիցուք ծրագրաւորող, ու կարողանում են դուրս գալ էն անելանելի վիճակից, որում նախկինում ապրում էին իր ընտանիքի սերունդներ, էս մարդիկ ձգտում են զգալու իրենց այն, ինչ դարերով, չեն եղել՝ թագաւոր, կոմս, արիստոկրատ։
այդ պատճառով ա որ մենք ունենք նման ապրանքանիշներ՝ «թագաւորական եսիմինչ», «կրեմլեան եսիմինչ», «կայսերական եսիմինչ», եւ «մոնարխ» անունն ա օգտագործւում ուր ասես։
նաեւ մեծ տառերով, աչքի ընկնող, փայլող ապրանքանիշներն են գերում նման մարդկանց։
ի տարբերութիւն, էսօր արեւմուտքում, որն արդէն վաղուց պրծել ա աղքատութիւնից, ընդունուած չի ինքնացուցադրուել բրենդով ու ապրանքանիշով։ հակառակը՝ լաւ հագուստի վրայ չի երեւում ապրանքանիշը՝ պէտք ա յատուկ ուշադրութիւն դարձնել, որ այս գրպանի ծայրին օրինակ, հազիւ երեւում ա «w» տառը՝ զի «wrangler», օրինակ։ նոկիա սմարտֆոնների վրայ «նոկիա» անունը յաճախ պարզապէս խորագրուած էր այնպէս, որ միշտ չի որ կը նկատես։
վերջերս ընկերոջս ասում էի, որ փիթերսոնն ասում ա՝ ինքդ քեզ օգնելու լաւ ձեւ ա՝ ուրիշներին օգնելը։ գնա եւ օգնիր, տես ի՞նչ կարող ես անել։
ու ես նրան ասացի, որ ուրիշներին օգնելով պիտի պատրաստ լինի մունաթ, թուք, մուր եւ նման բաներ ուտելու։ եւ չսպասի որ մարդիկ կը գնահատեն։
ասել էի՝ երբ ես էի վատ՝ ինքս էլ բնազդաբար զգում էի առաւել արտայայտուած կարիք՝ օգտակար լինելու՝ օգտակար լինելով ինձ զգացնել էի տալիս որ գոնէ մի կերպ պիտանի եմ։
ու սովորել էի որ յարգանք եւ երախտագիտութիւն որպէս կանոն չի լինելու։ որոշ մարդկանց հետ կը լինի շատ վատ՝ բացարձակ անարգանք, բայց որպէս կանոն տէնց տանելի մի կերպ հանդուրժուած կը լինես։
վերադառնամ՝ ես կարող եմ ինձ թոյլ տալ windows֊ի արտօնագիր, եւ ms office֊ի արտօնագիր։ եւ ադոբի ծրագրերի արտօնագրեր։
եւ կարող եմ ինձ թոյլ տալ m1 մակ։ էնպէս չի որ չեմ կարող։
բայց այնպէս, ինչպէս ոմանք քիչ են ուտում, եւ ուտում են առողջ աղցաններ, եւ մարզւում են, կամ շարժւում, եւ չունեն փոր, ես ունեմ թեթեւ windowmaker, ես ունեմ ազատ ծրագրային ապահովում, իսկ նրանք, որ այդ փողերը վճարել են՝ ունեն իրենց վերայսկող ծրագրեր։
ինչպէս սթոլմանն ասում էր՝ կայ ընդամէնը երկու ձեւ՝ կամ ծրագիրը քեզ ա ենթարկւում, կամ դու՝ իրան։ դու կարող ես հազար անգամ ասել, որ քեզ դուր ա գալիս ծրագրին, դրա ետեւում կանգնած ընկերութեանը ենթարկուելը՝ ստոկհոլմեան սինդրոմը ոչ մէկ չի չեղարկել։
բայց ես ուզում եմ ասել, որ էդ չի նշանակում, որ աղքատ թաղամասի քաղաքացիները, որ առողջ չեն սնւում՝ իրենց պէտք չի առողջութիւն։
ու չի նշանակում որ մեզ չպէտք ա անհանգստացնի իրենց առողջութիւնը։ մենք նոյն թաղամասում չենք գուցէ, բայց նոյն քաղաքում ենք, ու նոյն երկրում, ու նոյն մոլորակում։
ու երբ մարդիկ ասում են՝ ինչի՞ չարտագաղթել, պատասխանս կրկին նոյնն ա՝ որ ամբողջ մոլորակում աւելի քիչ տարբերութիւն լինի։ որ չլինի այնպէս, որ էս տեղում յոյս չկայ՝ զի մարդկանցից յոյս չկայ, իսկ էն տեղում ամենաքուլ, ամենավեհ մարդիկ են հաւաքուել։
ու մի բան էլ, որ երեւի մի քանի անգամ արտայայտել եմ։ եթէ ես լինէի զարգացած արեւմտեան երկրից մէկը՝ ես չէի մնալու այդ երկրում։ ես կարտագաղթէի ու ոչ հարուստ տեղ։ ես կը գայի հայաստան, շատ հաւանական ա։ այնպիսի տեղ, ուր իմ օգնութեան համար մունաթ եմ ուտելու, բայց գիտեմ, որ այն պէտք ա։
ու լինելն արդէն օգնութիւն ա։ հայաստանում լինելն արդէն կարեւոր ա։
ես չունեմ պատրանքներ որ ամբո՛ղջ հայաստանում կօգտագործեն ֆեդի։ կօգտագործեն էն ժամանակ, երբ ամբողջ աշխարհում կօգտագործեն, ու այն կը դառնայի մէյնսթրիմ։
բայց էստեղ կան մարդիկ, ում պէտք են այլ մարդիկ։ էստեղ կան մարդիկ, ում պէտք ա ֆեդի սպասարկիչ։ ու էստեղ կան մարդիկ, ով չգիտեն որ իրենց պէտք ա, բայց կարող ա իմանան։ ու կան մարդիկ, ով չգիտեն ֆեդին ինչ ա, բայց կը յայտնուեն թթում, ու յետոյ կիմանան, որ դա ընդամէնը «հայկական թուիթեր» չի, այլ ազատութեան գաղափարախօսութեան, դրան մարդկանց հաւատքի ու աշխատանքի արդիւնք ա։
այն օրը սիրահարների այգում ծանօթացանք մի ծրագրաւորողի հետ։ խօսեցինք, ես չէի ուզում շատ բան ասել, բայց ընկերս ասաց։ ու այո, մի թեթեւ պատմեցի ֆեդիից։ նա ասաց՝ բա փող ո՞նց ա բերում։ ասացի՝ ի՞նչ փող։ ասաց՝ հաաա, նկատի ունես, հիմա զարգացնում ես որ յետոյ ուշ շա՞տ փող բերի։ ասացի՝ ի՞նչ ա ասում։ կրկին խօսեցինք։ բացատրեցի, որ շահը միայն փողը չի։ շահն այն ա, երբ բոլորս կարողանում ենք ազատ լինել։
եթէ ես մենակ եմ ազատ՝ ես մենակ եմ։
եթէ մենք ազատ համայնք ունենք՝ ես մենակ չեմ։
եթէ ինձ չի հետաքրքրում փրայւասին՝ բայց էն լրագրողին հետաքրքրում ա։ իսկ ինձ պէտք ա էն լրագրողը, որ չգիտի, ինչ կերպ ա կարելի ունենալ փրայւասի՝ իմանայ, զի էդ լրագրողն աւելի անկախ կը լինի, ու դա քաղաքական իրավիճակին կը նպաստի։
ու ի վերջոյ, այո, ամէնը քաղաքական ա։ զի վերաբերում ա շատ մարդու։ ու կարեւորը դա ա։
ու մարգինալիզացուած համայնքներն ունեն օգնութեան կարիք։ դժուար ա միւնհաուզէնի պէս ինքդ քեզ մազերից քաշելը հանելը՝ օգնութիւն ա պէտք։ տեղեկացուած լինել ա պէտք։
ու պէտք ա ֆեդի շարժումը զարգանայ ամբողջ աշխարհում՝ բնական ա, որ տարբեր տեմպերով ա զարգանալու, բայց պէտք ա։
ազատութիւնն ունիւերսալ գաղափար ա, ինչպէս եւ սնունդը։
եթէ մարդիկ չգիտեն, որ իրենց լաւ ա առողջ սնունդ, կամ ազատութիւն՝ չի նշանակում որ իրենց լաւ չի։
ու չի նշանակում որ պէտք չի ջանք դնել՝ զի շոյուած չես լինի։ շոյուած չես լինի՝ բայց ջանք դնելը պէտք ա։
եթէ դու չես ուզում, որ հիւանդանոցը ծանրաբեռնուած լինի, եթէ դու չես ուզում որ երբ քո բարեկամին շտապ տանես զի կաթուած ա ունեցել, իսկ էնտեղ չկարողանան սպասարկել, զի երկրում համաճարակ ա, կամ բուժ․ հաստատութիւնը ծանրաբեռնուած ա այլ խնդիրներով, ու էդքան մարդ չկայ որ քեզ նայի՝ դու զգում ես որ դու մենակ չես։
նոյնը մոլորակի մակարդակով էլ ա։
հարցեր կան որ ընդհանուր են ու ամէն տեղ պէտք ա լուծուեն։
երբ երեխայ էի, զգում էի ինչքան կարեւոր ա ինձ համար պատմութիւնը։ ու ոչ աբստրակտ, ու ոչ դպրոցական, այլ շօշափելի՝ ծնողների դարակներում բաներ գտնելը, որ ինձնից շուտ էին ստեղծուել, երեւանում հին շէնքեր տեսնելը։
պատմութիւնը զգալը հակատոտալիտար ա։ պատմութեան չլինելը տոտալիտար ա, երբ պատմութիւնը հնարաւոր ա ամէն ձեւ մանիպուլացնել ըստ իշխանութեան օգուտի։
իսկ երբ կայ այդ շօշափելի պատմութիւնը, շատ տեղերում ա, հնարաւոր չի ամէնն էնպէս փոխել, որ չլինի ջոկել։
իհարկէ, կարող ա հին շէնքը մնալ, բայց մեզ համոզեն, որ… չգիտեմ, իննունականներին սա եղել ա էսպէս, ոչ թէ էնպէս, ու մարդիկ էլ ինչ ասես կը խօսեն՝ ոչ ամենավստահելի պատմութեան աղբիւր են, ու արքիւներից կարելի ա կարեւոր թղթերը հեռացնել։
ու այստեղ կրկին գալիս եմ ապակենտրոն ինտերնետին՝ կենտրոնացուած համակարգում պատմութիւն կեղծելը հեշտ ա՝ մի տեղից ես կեղծում։ ապակենտրոն ինտերնետը քաղաքի պէս ա՝ զանազան շէնքեր կան, ու ինքնակառավարման բաւական բարձր հնարաւորութիւններով, եւ այդ շէնքերն իրենց իսկ տեսքով վկայում են, պատմութիւն են։
ընկերոջս մօտ g-suite հաշիւը սինք չի լինում մի քանի ամիս ա։ չի էլ ուղարկում մէյլ։
փորփրեցի՝ չլուծուած լիքը դէպքեր են, դեռ 2015 թուից։
առաջարկուող լուծումները տրամաբանական են, ու սահմանափակ՝ անդրոիդում մեր հնարաւորութիւններով։ եւ ոչ ազատ ծրագրակազմի հնարաւորութիւններով՝ ջնջել «քեշը», հեռացնել եւ աւելացնել հաշիւը։
մարդիկ նաեւ նկատել են (ես էլ) որ սինքի ժամկէտ կայ, ու դրուած ա 999 օր, ու դա չի լինում փոխել։ բայց ասում են՝ հաշիւ հեռացնել֊աւելացնելուց յետոյ ուղղւոմւ ա։ մեզ մօտ չուղղուեց։ նաեւ մենք էդքան տուեալ չունենք, իրականում մի քանի ամսուայ մասին ա խօսքը։
մեկնաբանութիւն թողած մարդկանց մեծ մասին խորհրդները չեն օգնում։ եւ յաւելուածի խնդիրը, ոնց հասկացայ, մինչեւ այսօր լուծուած չի։
հետաքրքիր ա որ ընկերոջս մօտ էլ մայիսի մէյլերը կան, ու յետոյ էլ ոչ մի ձեւ չի թարմանում։
գուցէ «բագը» դրա հե՞տ ա կապուած։
ահա ձեզ ասք սեփականատիրական ծրագրակազմի մասին։
էնպէս չի որ ազատ ծրագրերի հետ խնդիրներ չեն լինում։ լինում են՝ բայց էդքան մարդու բողոքներին դժուար թէ ուշադրութիւն դարձրած չլինէին։ նաեւ, իրենցից մէկը կը վրիպազէրծէր, կը ֆիքսէր սխալը՝ կայ այդ ազատութիւնը։ դու ունես ֆիքսելու ազատութիւն։
ինչեւէ, պէ՞տք ա ասել որ ազատ k-9֊ով անմիջապէս աշխատեց իր մօտ ամէն ինչ։ (:
օկ, ոչ անմիջապէս, զի պէտք եղաւ դիտարկիչով մտնել հաշուի կարգաւորումներ, էնտեղ մտայ անվտանգութեան բաժին, ու տեսայ, ասում ա՝ հէնց որ ինչ֊որ մէկը հայաստանից (չի ասում այփին) փորձում էր կպնել մեզ երրորդ կողմի յաւելուածով։
սեղմեցի՝ այդ ես եմ։
յետոյ էլի չաշխատեց, ստիպուած եղայ այդ նոյն «անվտանգութեան» բաժնում մտնել «Less secure app access» ու ասել՝ հա, ուզում եմ աշխատի։
Հասկանո՞ւմ էք, ես այս գրքին չեմ տալիս դրական գրախօսոական, կամ ջերմ գրախօսական, կամ որեւէ գրախօսական։ Ես մեկնաբանում եմ մի գիրք, որ չի կարողող մեկնաբանուել։ Զրպարտութեան գործերով զբաղուող փաստաբաններն ասում են ինձ, որ եթէ ես խորհուրդ տամ կարդալ այս գիրքը, ապա խոցելի կը դարձնեմ եւ այս հանդէսը, եւ ինքս ինձ՝ դատական գործի վտանգի առկայութեան պարագայում։ Եւ սա ոչ թէ Ռուսաստանում, ուր դատաւորները Կրեմլի հաւատարիմ կամակատարներն են վաղ 2000֊աններից, այլ այստեղ՝ Անգլիայում՝ երկրում, որ մենք համարում էինք բաւական ազատ։
ես յիշում եմ շատ հին ու հետաքրքիր թեստ որից պարզ ա որ արդէն քսան տարի առաջ լինուքսի միջուկը գերազանցում էր այլ իւնիքս միջուկները գրեթէ բոլոր թեստերում։
սա բնաւ չեմ գրում լինուքսը գովալու համար։
ուզում եմ ասել, որ լինուքսը յաջողութեամբ կատարում էր խոշոր կորպորացիաների կողմից իր առջեւ դրուած խնդիրները։
եւ այդ խոշոր կորպորացիաներն էլ ներդրում ունեն՝ իրենց պէտք էր եւ իրենք սատարել են զարգացմանը։
սակայն այդ ծանրաբեռնուածութիւնը արժանապատիւ տանելու ունակութիւնը այդքան կարեւոր չի փոքրիկ համայնքային սպասարկիչների պարագայում։
փոքրիկ սպասարկիչները չունեն այդքան օգտուող։
եւ ապա ուզում եմ վերադառնալ ծայրայեղ մինիմալիլմի մասին իմ գրառմանը՝ մեզ պէտք էլ չի կորպորացիաների պահանջներին համապատասխանող չաղացած պինգուինը, կամ այլ ծրագրակազմը։ սերուերների եւ անձնական կարգիչների վրայ մեր խնդիրները լուծւում են եւ աւելի նիհար ու պարզ լուծումներով։
ու ապա նաեւ նախընտրելի են պլերոմայի պէս՝ աւելի թեթեւ, ու գուցէ ոչ շատ ֆիչըրներով համակարգեր, բայց որ ունեն էականը՝ օրինակ ջեմինի երէս։
թուանշային մինիմալիզմը պատասխան ա կորպորատիւ տեքին։ կորպորատիւ ծրագրակազմն այնքան ա հսկայացել, որ մենք չենք կարող մրցել եւ ստեղծել նմանատիպ այլընտրանքային ծրագրակազմեր։
մտքին եկող առաջին օրինակը՝ մենք չենք կարող ստեղծել մրցունակ վեբ շարժիչ։ իսկ վեբը աճել եւ ճարպերով ա լցուել մասնաւորապէս ինտերնետ գիգանտների շնորհիւ՝ իրենք են առաջարկել եւ անց կացրել իրենց իսկ պէտք եկած ստանդարտներ՝ w3c կոմիտէում։
այսօր մենք մնացել ենք խոշոր խաղացողների վեբ շարժիչների յոյսին։ նոր նախաձեռնութիւն՝ ոչ միայն ազատ, այլ եւ սեփականատիրական՝ դժուար թէ հնարաւոր ա՝ շատ թանկ ա։ արդէն այնքան կոդ ա գրուած, որ այդքանը կրկին գրելն իրատեսական չի։
սա միայն դիտարկիչներին չի վերաբերում։ կան բազմաթիւ տեքնոլոգիաներ, որ առաջ են տարւում թէ որպէս սեփականատիրական, թէ որպէս ազատ, բայց կորպորացիա(ներ)ի կողմից են կառավարւում։
ուզելով բարդ եւ չաղ ծրագրակազմ մենք նպաստում ենք մենաշնորհների ստեղծմանը։
հրաժարուելով ֆիչըրներից եւ ընտրելով մինիմալիզմը՝ ստեղծում ենք մրցունակ տիրոյթ, ազատւում ենք մենաշնորհներից։
հսկայ նախագծերը մեզ նաեւ հետ են պահում իննովացիաներից։ զի քանի որ «այսքանը կրկին գրել չի լինի», մենք կը մնանք իւնիքսում, եւ ոչ աւելի առաջադէմ օպերացիոն համակարգում՝ ինֆերնօյի կամ ա2֊ի պէս, եւ մենք կը մնանք c++֊ով, չկարողանալով անցնել առաջ, եւ ազատուել այդ, իր կեանքն ապրած դինոզաւրից։
ազատ հանրութեան մի մասը դա զգում ա, ու փորձում ա նախագծել պարզ ստանդարտներ եւ պարզ հաղորդակարգեր։
դրա ցայտուն օրինակն ա ջեմինին։ ջեմինին պարզ ա բայ դիզայն եւ նախագծուած ա այնպէս, որ մարդը կարողանայ գոնէ մի շաբաթում գրել սերուեր կամ դիտարկիչ։ որ մարդը կարողանայ մի երկու երեկոյ նստելով, հասկանալ կոդը։
ու այստեղ ես գալիս եմ թուանշային մինիմալիզմի մի մետաֆորայի՝ մինիմալիստական տեքնոլոգիաներով օգտուելը նման ա մարդու չափսին համահունչ քաղաքում ապրելուն։ քաղաքում, ուր երեք֊հինգ յարկանի խիտ դրուած շէնքեր են, եւ ամէն վայր հասանելի ա ոտքով։
ի տարբերութիւն՝ մեծ տարածութիւններով բնակավայրում ունես կախուածութիւն՝ ստիպուած ես տեղափոխուել մեքենայի օգնութեամբ։ խոշոր բիզնէսը, ի դէպ նպաստեց այդ կախուածութեան ստեղծմանը՝ մեքենայ արտադրող կորպորացիաները ժամանակին ձեռք են բերել ամն քաղաքների տրամուայ աշխատեցնող ընկերութիւնները, եւ փակել դրանք։
մեծ տարածութիւնները, նաեւ բարդ ա պահել՝ ճիշտ այնպէս ինչպէս բարդ ա իրականացնել չաղ հաղորդակարգը, ծրագրաւորման լեզուն, գրադարանը, ֆիչերներով լի ծրագիրը։
մարդու չափսին համահունչ չեն նաեւ բարձրայարկերը։ բացի նրանից որ բարձր են, ստեղծում են տարածութիւն՝ բարձրայարկ շէնքերի միջեւ պէտք ա լինի բաւական տեղ՝ եթէ չես ուզում բոլորն ապրեն առանց արեւ, եւ այդ շէնքերի միջեւ ընկած տարածութիւնը, ինչպէս եւ այդ շէնքերը պահելը՝ թանկ ա եւ բարդ։
պարզ տեքնոլոգիաները նաեւ սիրուն են։ զի ստիպուած ես ազատուել նրանից, ինչ շատ պէտք չի, եւ պահել էականը։ դրա համար պէտք ա նաեւ հասկանալ եւ առանձնացնել այդ էականը։
այստեղ մենք կրկին գալիս ենք մոդուլար դիզայնի՝ կամ «մի ծրագիր անում ա մի բան», կամ պէտք եկած պահին բեռնուող մոդուլներ։
անպէտքից հրաժարուելն ու էականը գտնելու հմտութիւնը անհրաժեշտ ա լինում եւ արուեստում, եւ ճարտարապետութեան մէջ, եւ ցանկացած նախագծում։
եթէ չկայ ֆիչըրներ առաջարկող եւ աւելացնող ընկերութեան հետ մրցելու կարիք՝ կարելի ա գրել սիրուն նախագծեր։ մնում ա մարդիկ զգան այդ գեղեցկութիւնը։
զի եթէ մարդիկ ուզեն ամէն «ֆիչըր» որ առաջարկում ա կորպորատիւ ծրագրակազմը՝ մենք ընկնելու ենք ֆիչըրների սպառազինութեան մրցավազքի մէջ, որում, դժուար թէ յաղթենք։
ինձ թւում ա, պէտք ա ընդունել մինիմալիզմը, եւ ընտրել այն։
դա նշանակում ա՝ բարձրացնել համակարգչային գրագիտութիւնը։ գրագիտութեան պակասն ա որ թոյլ ա տալիս կորպորացիաներին հրապուրել եւ կախուածութեան մէջ պահել մարդկանց։ գրագիտութիւնը թոյլ կը տար օգտուել ազատ այլընտրանքներից եւ ստեղծել ազատ այլընտրանքներ։ ազատ՝ երբ տեքնոլոգիան ենթարկւում ա քեզ, ոչ թէ ուրիշին։ ազատութիւնն ու գրագիտութիւնը կողք կողքի են քայլում։
մարդիկ, ես շատերիդ (ով պատահեց, ում յիշեցի) հետեւեցի չոլի ադմինի հաշուից։
իսկ դուք ինձ հետ հետեւեցիք։ շնորհակալութիւն։
բայց ուզում եմ ասել՝ ես հետեւեցի, որ չոլից երեւան ձեր գրածները։
իսկ ես էնտեղ, էդ հաշիւ, չեմ էլ մտնելու, չեմ էլ գրելու էնտեղից։
փոխարէնը ինձ հետեւելու՝ համոզուէք որ հետեւել էք չոլի ժողովրդին՝
ոնց հասկանում եմ, փիջինը չի կարողանում աշխատել ջաբերի իւնիկոդ տիրոյթների (դոմէն) եւ օգտանունների հետ։
բայց դինօն եւ քոնուերսէյշնսը կարողանում են։
ու ապշելու ա որ prosody֊ն եւ xmpp֊ն ինքը սատարում են իւնիկոդին լրիւ, ամէնուր։
երէկ prosody֊ի չաթում հարցրի՝ կաշխատի՞ իւնիկոդ տիրոյթով, բոլորը սկսեցին տժժալ, մէկը ցոյց տուեց nödåtgärd.se հանգոյցը, միւսը՝ 🤖.yaxim.org֊ը, միւսը՝ ツ.op-co.de ֊ն։
տարբեր բաներ էին փորձում յիշելով, էս երկրորդը տէնց էլ չյիշեցին ոնց էր, բայց վերջինը ես էլ ստուգեցի՝ աշխատում ա։ ツ
սիրուն չի, գուգլ։ առանց այդ էլ շատ մարդ չի որ չի օգտւում պաշտօնական յաւելուածով, ուզում են ձեւ չլինի չօգտուել։ ու մարդիկ երջանիկ են ու չեն զգում ինչ ա կատարւում։
այսօր տեսայ հին սիրուն կանգառ հայաստանի աւաններից մէկում, ու մտածեցի այն մասին, ոնց էին այն նախագծում ու կառուցում։
ու զգացի, որ այդ գործերի համար շուկայական գին չի վճարուել։ գործատուն ընդհանուր առմամբ մի հատ էր՝ պետութիւնը, ու պատուիրատուն մի հատ էր։
չես ուզում այդ փողով աշխատել՝ եղիր գործազուրկ… եթէ չհաշուենք որ գործազրկութիւնը օրէնքով հետապնդւում էր, եւ անուանւում էր տունեյադստվո։
պետութիւնն աղքատ էր, եւ մարդիկ էին աղքատ։
եւ նախագծողները, եւ բանուորները չեն ստացել արդար վարձատրութիւն կատարուած աշխատանքի համար։
եւ շինարարութեան համար նիւթը չի ստացուել իր իսկական գնով՝ մարդիկ ստացել են շատ ցածր աշխատավարձ։
շատ գործեր արուել են լրիւ ձրի՝ բանտարկեալների աշխատանք օգտագործելով։
ու այնքան ակնյայտ ա դառնում, որ խսհմ֊ը գրեթէ ստրկատիրական երկիր էր։ եւ պէտք ա յիշել, որ ամէն ստեղծածը՝ թէկուզ շատ հաւէսը, ստեղծած ա ստրկական, շուկայականից ցածր գնով։
ի դէպ, այն որ էժան ա արուել, չի նշանակում որ արուել ա արդիւնաւէտ։ սովորաբար հակառակը։
դա այն կարեւոր պատճառներից ա, ինչի տնտեսութիւնը չէր դիմացել։
երէկ @{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/users/hal9000}֊ը ազիմովի հարցազրոյցն էր կիսել, հէնց այս վայրկեանից, երբ նա ասում ա, որ երբ օպտիկական կապը տարածուի, բոլորը կը կարողանան ունենալ իրենց հեռուստատեսութիւնը։
ու ինձ համար, որ յիշում ա ութսունականների սովէտը, ծեր առաջնորդներով ու կարագի֊շաքարի պակասով, աղքատութեամբ ու համակարգիչների գրեթէ բացակայութեամբ, սա, կամ այլ վիդեօներ, ուր օրինակ նոյն թուի կարգիչների, ու մատչելի, տարածուած կարգիչների մասին են խօսում, սա եւս մի յիշեցում ա ինչ ահաւոր, աշխարհից կտրուած տեղում ենք ապրել, ու դրա տակից դեռ դուրս չենք գալիս։
ու երբ մարդիկ զգացին, որ սպառման շուկայ կայ ֆէյսբուքում, թողեցին բլոգները, եւ տեղափոխուեցին այնտեղ, որտեղից ելքը չի թոյլատրւում։
կրկնում եմ՝ այնպէս չի որ ես չեմ կարող չաթուել ֆէյսբուքի մարդկանց հետ։ ֆէյսբուքն ա որ չի թողնում իր մարդկանց չաթուել ինձ հետ։ այնպէս չի որ ես չեմ կարող հետեւել ֆէյսբուքի մարդկանց՝ ֆէյսբուքն ա որ չի թողնում ես իրենց հետեւեմ, ու իրենք՝ ինձ։
կրկնում եմ՝ ֆէյսբուքի, ուոթսափի ու ջիմէյլի չաթերը (գոնէ սկզբից) հիմնուած են եղել ազատ եւ ապակենտրոն տեքնոլոգիայի վրայ։ գոնէ այն պատճառով, որ այդպէս էժան էր՝ հեշտ կարելի էր սկսել։
տարբերութիւնն այն էր, որ ֆբ֊ն ու ուոթսափը անմիջապէս փակեցին այլ սպասարկիչների մարդկանց հետ շփուելու հնարաւորութիւնը։
ոչ թէ չստեղծեցին՝ փակեցին։
գուգլը, ում նշանաբանն այն ժամանակ «don’t be evil» էր՝ ժամանակաւորապէս թողել էր։ ու այնպիսի բան եմ յիշում, որ կարծես հէնց այդ նշանաբանն էր մէջբերուել քննարկման ժամանակ, երբ որոշում էր ընդունուել կապը չփակել։
ու ես սատարում էի մարդկանց որ տեղափոխում էին իմէյլը գուգլ, զի գիտէի՝ առանց գուգլի հաշիւ ունենալու կը կարողանամ իրենց հետ կապի մէջ լինել։ դա միակ մէյնսթրիմ ծառայութիւն մատակարարողն էր, որ շատ չար չէր։
նաեւ գուգլը ունէր rss ընթերցիչ, իսկ երբ մարդը էդ ընթերցիչում տարածում էր մի բան, դա գնում էր իր առանձին՝ տարածածների rss հոսք։ սա հիասքանչ էր։ ու պէտք ա նշել, ես հետեւում էի, կպած էի մի մարդու տարածածներին, ում հետ էսօր ապրում եմ։
rss վերացնելը՝ եւ գուգլի, եւ թուիթերի, եւ ֆբ֊ի կողմից՝ քաղաքական որոշում էր։ ապակենտրոնացումն իրենց թշնամին ա։ եթէ «կարում են» մարդկանց փակ պահել, ապա «անում են»։
իսկ իմ՝ դիասպորա ցանցում գրելը՝ նոյնպէս քաղաքական որոշում էր։ զի քաղաքական որոշումն այն մասին չի, թէ ֆէյսբուքում կամ թուիթերում այսինչ հնարաւորութիւնը՝ տեքնիկական, կամ սոցիալական՝ կա՞յ թէ չէ։
երկու օր առաջ մէկի հետ հանդիպեցի այգում, խօսեցի։ նա շատ կիրառական մարդ ա։ օգտագործում ա սոց․ կայքերն օգտակար ծանօթութիւններ ձեռք բերելու համար, ու դա իրեն նաեւ օգնել ա այսօր աշխատել արտասահմանեան ընկերութիւնների վրայ։ մի այլ ընկերոջս լինքդինից գտան, եւ մի գործ առաջարկեցին, որի մասին նա ինձ հետ խօսեց՝ ես եմ որ դա լաւ գիտի։ ու ես մտածեցի, որ գուցէ հաւէս կը լինէր, ինձ առաջարկէին։ բայց ինձ չէին առաջարկի՝ ես լինքըդինում չեմ։
էլ չեմ ասում, որ բնաւ հեշտ չէր կապը կորցնել բազմաթիւ ծանօթներիս հետ՝ ես շատ շփուող եմ, ու առցանց կապ պահելն ինձ համար չափազանց կարեւոր էր։
բայց կրկին՝ դա ոչ միայն իմ որոշումն էր՝ իրենց որոշումն էր, եւ կորպորացիաների որոշումն էր՝ իրենց փակ պահելը։
բայց երբ անում ես քայլ, դա պնդում ա։ պնդում ա նրան, ինչին ես սատարում, ու ինչին չես սատարում։
եւ այսօր, եթէ դու պահում ես «բլոգ» տելեգրամում՝ դա քաղաքական քայլ ա, թէկուզ չգիտակցուած։ իհարկէ, հաճելի ա հետեւորդ ունենալը, կամ շոյուած լինելը։ բայց քայլ չանելով դու սատարում ես եղած վիճակին՝ նրան որ մնացածն էլ այս կամ այն հարթակի պարիսպի հետեւում մնան։
համացանցի, ինտերնետ բառի արմատներից մէկը՝ inter֊ն ա, փոխկապակցուած լինելու մասին ա։
ոչ թէ pipe֊ը, սա խողովակ չի, որով կապ կայ բրազիլի «central services»֊ի հետ։
սա փոխկապակցուած հանգոյցների ցանց ա։ այն այդպէս ա մտածուել։ այն այդպէս էլ շարունակում ա ապրել։
ու այստեղ նաեւ ուզում եմ յաւելել՝ այ խօսում են՝ թէ երեւանը լաւն ա թէ չէ։ հայաստանը լաւն ա թէ չէ։
գիտէք, կարեւոր չի՝ լաւն ա թէ չէ՝ քաղաքական քայլ ա երեւանում ապրելը։ լաւն ա թէ վատն ա։ ու ապրելով դու սատարում ես նրան որ սարսափելի չդառնայ։
նոյն այգու մարդու հետ էինք խօսում, պատմեց ոնց ա մտածում թէ ուր ա կարելի արտագաղթել։ ու ասաց՝ արցախում ի՞նչ անես։ արցախցի ա։ ու կարեւոր չի, իրականում, արցախում անելու բան կա՞յ թէ չէ։ կապ կա՞յ՝ ու իմ ամենալաւ ընկերներիցս մէկը հիմա այնտեղ ա գնացել։ զի հիմա առաւել քան երբեւէ զգում ա որ այնտեղ ա պէտք գնալ։ ու նա արցախցի չի։ բայց պատերազմի ժամանակ ստեփանակերտում էր ու աշխատում էր։
ու կներէք, կարեւոր չի՝ լա՞ւն ա դիասպորան որպէս ծրագրակազմ, կամ մաստոդոնը, կամ ահաւոր վիճակում գտնուող սոշըլհոմը։ դաշնային ա՝ դա ա կարեւոր։ իսկ դաշնային շատ ծրագրակազմ չունենք։
ինչի՞ չունենք՝ մասնաւորապէս որովհետեւ դուք միայն դաշնեզերքում չէք։ որովհետեւ ձեր ընկերներին չէք բերել դաշնեզերք։ որովհետեւ բաւական գաղափարական, այսինքն՝ բաւական քաղաքացի (netizen )չէք եղել։ զի գործարքները, որ ընդունելի են «օգտուողի» համար, անընդունելի են քաղաքացու համար։
ու այո, դաշնեզերքը կտրուկ չի լաւանալու, եթէ մարդիկ շատանան։ ինչպէս երեւանը, կամ հայաստանը կտրուկ չի լաւանալու, եթէ մարդիկ գան։ բայց եթէ մարդիկ շատանան, նաեւ կը շատանան ներդրում անող մարդիկ, կը շատանան դեւելոփերներ ու դիզայներներ։ կը յայտնուեն նոր նախագծեր, եղածները կը լաւանան։ ոմանք կը ստանան ֆանդինգ՝ լաւացնելու համար։
կարեւոր չի, լա՞ւն ա սփիւռքը թէ չէ։ կարեւոր չի, լա՞ւն ա կէտը թէ չէ։
հաւատացէք, ես աւելի խորը գիտեմ, ինչ վատն են։ ես կոդն եմ նայել, ու ես բնաւ հիացած չեմ ամէնից։ բայց դա կրկին մեզնից ա։ մենք քիչ ենք, ու բաւական քաղաքացի չենք։
մեզ սովորեցրել են «օգտատէր» բառը, եւ մենք կարծում ենք որ լոկ «օգտուող» ենք։
էսօր խօսում էի մէկի հետ, ասաց՝ ձեր սերունդը չեմ պատկերացնում, ու իննսունականները չեմ սիրել։
իսկ ես միշտ ասում եմ որ սիրել եմ, ու որ ազատութեան ոգի էի զգում։
ու ուզում եմ կիսել ձեզ հետ էն ժամանակուայ երեւանը, մի կտոր էն ժամանակուայ երեւանից տամ, որ զգաք էդ լիբերալ վիճակը որը սիրում եմ։
ինչ տալու եմ՝ փաստօրէն փողոցային լուսանկարչութեան ժանր ա, բայց վիդեօ խցիկով։
մէկը նոր մէջբերել ա խոմսկու (ես իրան խոմսկի գիտեմ, ինձ համար կարեւոր ա դա շեշտելը, կարեւոր ա շեշտելը որ ես իրան գիտեմ ռուսալեզու գրականութիւնից, իր՝ տտ֊ին նոյնպէս վերաբերող գիտական գործունէութեան պատճառով։ ես իրան գիտեմ որպէս խոմսկու հիերարքիայի խոմսկի, ես իրան գիտեմ որպէս քերականութիւնների տեսութեան խոմսկի, շատ աւելի վաղ, քան որեւէ մէկը իմ բազմաթիւ ծանօթներից սկսեց առնչուել իր հրապարախօսութեան հետ) կարեւոր տողեր՝
>Գեբելսը սատարում էր խօսքի ազատութեանը՝ երբ արտայայտւում էր իր հաւանած տեսակէտները։ Նմանապէս՝ Ստալինը։ Եթէ դուք սատարում էք խօսքի ազատութեանը, ապա սատարում էք նրան որ հէնց ձեր կողմից արհամարուած տեսակէտն ա արտայայտում։ Այլապէս՝ դուք ազատ խօսին չէք սատարում։
Ն․ Խոմսկի։
ինչպէս կարողացայ, թարգմանեցի։
կարճ ասած, մէկը գրել֊ջնջել էր, եւ իմ երկու մեկնաբանութիւնը կորան։ ապա կրկնում եմ՝
սովետում սէնց անեգդոտ կար։ հանդիպում են ռուսն ու ամերիկացին, ամերիկացին ասում ա՝ մեզ մօտ ազատ երկիր ա, ես կարող եմ գնալ սպիտակ տան մօտ կանգնել «նիքսընը դեբիլ ա» պաստառով։ ռուսն ասում ա՝ է մեզ մօտ էլ ա ազատ երկիր, ես էլ եմ կարող գնալ կրեմլի մօտ կանգնել «նիքսընը դեբիլ ա» պաստառով։
բայց իրականում այդպէս չէր։ իրականում իշխանութեանը խիստ մտահոգում էր ցանկացած անկախ նախաձեռնութիւն, առաւել եւս՝ խմբային։ նոյնիսկ եթէ դուք լենինի երկրպագուների խմբակ էք բացել, ու հաւաքւում լենին էք կարդում ամէն շաբաթ, դա կը հետապնդէին եւ կը դադարեցնէին՝ ամէնը պէտք ա լինէր վերեւից սանկցիայով, ոչ թէ ինքնաբուխ։
հետաքրքիր ա՝ ստացւում ա որ jolla֊ի արտադրած jolla սարքը աւելի անազատ ա, քան նոյնիսկ sony open device program֊ի xperia֊ները․ վերջիննեերը կաերլի ա ֆլեշ անել՝ ուզածդ իմեջը մէջը գցել։ նոյնը հնարաւոր էր n900֊ի հետ։
եւ նման սարք փչացնելուց չես վախենում՝ սխալ անես՝ զրօյից ռեինսթոլ կանես։
ու հետաքրքիր ա որ jolla սարքը փակ ա ոչ թէ jolla ընկերութեան չար լինելուց, այլ այն պատճառով, որ ընկերութիւնը թոյլ էր ու կախուած էր աւելի մեծ խաղացողներից՝ լիցենզաւորելով իրենցից այփիի զգալի մասը։
իսկ սոնին հզօր եւ անկախ խաղացող ա։ ու կարող ա իրան թոյլ տալ լինել «բարի» եւ ունենալ բաց սարքերի ծրագիր։
որպէս աւարտ շեշտեմ որ սոնիի բաց սարքը չի նանաշկում որ այն աշխատելու ա մէյնլայն միջուկով։ պէտք ա օգտագործել սոնիի փակ միջուկը։
ու իրական բաց սարքն որ բարեփախտաբար այսօր ունենք՝ փայնֆոնն ա։ էսօր դրա օհ֊երի մի մասը կրկին անդրոիդ միջուկ են քշում, բայց կան ազատ միջուկով օհ֊եր։ ու օրինակ, մեգիի կերնել շիփ անողներ։
այստեղ կայ ահագին անտաղանդ գրուած ձեռնարկ այն մասին, ինչպէս կարգաւորել pidgin անունով կլիենտ, բայց ես էսօր խորհուրդ եմ տալիս օգտագործել blabber.im՝ եթէ ունէք անդրոիդ սարք։
եթէ չունէք spyurk.am֊ի հաշիւ՝ կարող էք փորձել գրանցուել jabber.am֊ում։ ու յետոյ աւելացնել ձեր ընկերներին՝ էսինչը @ jabber.am կամ էնինչը @ spyurk.am
դա ռեալ ու շատ լաւ այլընտրանք ա կենտրոնացուած ծառայութիւններին։
jabber.am֊ում էլ նաեւ կայ յաւելուածների ցանկ։ ես ձեր փոխարէն իմ ամէն չաթ շփումները կը տեղափոխէի ջաբեր։ բոլորին, ում հնարաւոր ա, կը համոզէի բացել ջաբեր, ու իր հետ կը շփուէի միայն ջաբերով՝ եւ ոչ մեսենջերով կամ ուոթսափով։
իհարկէ՝ աւելի բարդ ա, զի երբ ուզում ես վերայսկողութիւն, ու ապահովութիւն, պիտի ինքդ որոշումներ կատարես՝ ի՞նչ հաշիւ բացել, ո՞ր սպասարկչի վրայ, ո՞ր յաւելուածով/ծրագրով, ու պիտի ինքդ աւելացնես ընկերոջդ, զի չես ուզում յաւելուածին տալ հասցէագիրքդ։ իսկ ուոթսափը կը վերցնի հասցէագիրքդ, ու աւտոմատ կաւելացնի ընկերոջդ քո կոնտակտների մէջ։ բայց դու դա չես ուզում չէ՞, դու չես ուզում նա անի, բայց վերցնի, դու ուզում ես դու անես, բայց չտաս։
2018 թուականի յեղափոխութեամբ իշխանութիւնից զրկուածների միակ նպատակը իշխանութիւն վերցնելն է։
երկրորդը, եթէ դա չի ստացւում, ապա իրենց կրիմինալ ամբողջ ունեցուածքի անձեռնամխելիութիւն պահպանել։
եւ երրորդը, որ իրենք անվստահութիւն ձեւաւորեն քաղաքացիների, հասարակութեան մօտ, ժողովրդավարութեան, իրաւական պետութեան, ինքնիշխանութեան նկատմամբ, եւ ասել որ մենք չենք կարող գոյատեւել առանց պուտինի աջակցութեան։
կորուպցիոն մեխանիզմների երաշխաւորողը հանդիսանում է կրեմլի կորուպցիոն իշխանութիւնը։ տրանսազգային կորուպցիոն մեխանիզմները։
այս իշխանութեան թիւ մէկ պատասխանատւութիւնը, որի մասին չեն խօսում, որ չկարողացաւ արմատական փոփոխութիւններ իրականացնել, որպէսզի ժողովրդավարական ինստիտուտները արդիւնաւէտ լինեն, հաշուետու թափանցիկ կառավարում լինի…
մի բան էլ։
ես հասկանում եմ, որ ինձ համար կարեւոր ա դաշնեզերքը։ զի դաշնեզերքը միջոց ա՝ ապակենտրոն եւ հետեւաբար՝ աւելի քիչ գրաքննուող համացանց ունենալու։
ես նաեւ հասկանում եմ որ եկած մարդկանց զգալի մասը դաշնեզերքի համար չի եկել՝ լսել են «հայկական» «թուիթերի» «այլընտրանքի» մասին։
այդ մարդկանց ասում եմ՝ ես շատ կուզէի որ լինէին շատ եւ զանազան տեղական դաշնեզերքի հանգոյցներ։ եւ ապա ե՛ւ ուլտրաազգայնականները կարող էին իրենց համայնքն ունենալ, ու միւս կողմից՝ կապի մէջ լինել մեր հետ, ե՛ւ կանայները՝ իրենցը, եւ տեքնիկական համայնք կը լինէր, եւ մէկն էլ՝ գրական, եւ բոլորս կապի մէջ կը լինէինք՝ ով ում հետ ուզում ա։
հասկանում եմ, որ մարդկանց «իրանց խելքի» մարդիկ են պէտք շփուելու համար։
ու մի հատ թութը գուցէ եւ նեղ ա ձեզ։ ես չեմ կարող շատ թթերի պահել։ ես ինչքան կարողանում եմ՝ անում եմ։
եթէ ձեզ դուր չի գալիս էստեղ, եթէ ստեղ լաւ չէք զգում՝ էդ դաշնեզերքի խնդիրը չի, էս հանգոյցի խնդրին ա։ գտէք տտ բեքգրաունդի մի ընկեր, փող հաւաքուէք, որ հանգոյց բացի։
եթէ էս միջավայրը ձեզ հաճելի չի, ես կուզէի, որ դաշնեզերքը ձեզ հնարաւորութիւն տար կոմֆորտ միջավայրում լաւ զգալ։ ու ես ներողութիւն եմ խնդրում որ ես չեմ կարողանում էդ միջավայրը ապահովել։
իսկ եթէ դուք ինձ հետ համամիտ չէք որոշ հարցերում՝ խնդրում եմ դա չպրոյեկտէք դաշնեզերքի վրայ։ ես մարդ եմ, իմ բեքգրաունդով, արժէքներով, ու կարծիքներով։ ես էստեղ դաշնեզերքի համար եմ ու ինձ համար աշխարհի ամենակարեւոր խնդիրներից ա կենտրոնացած ինտերնետը։ ու ես շատ մոտիւացուած եմ ջանք դնել, որ այն լինի աւելի ապակենտրոն։
ես նաեւ տեքնոլոգիաների մարդ եմ՝ ոչ թէ սոցիալական հմտութիւններ ունեցող մարդ եմ։ խնդրում եմ շփման մէջ չվերաբերուել ինձ որպէս թթի տեքնիկական ապահովումը կազմակերպող մարդու, այլ վերաբերուել ձեզնից մէկի պէս։ եթէ բարդ ա իմ ներկայութիւնը հանդուրժել՝ ես չգիտեմ ինչ ասել։ կներէք, գուցէ լաւ կը լինի ես առհասարակ չերեւամ, բայց գիտէք, ինձ էլ ա շփում պէտք, ես էլ եմ մարդ։ ու եթէ ձեզնից մեծ մասը նաեւ կայ այլ, կենտրոնացուած ցանցերում՝ ես չկամ։ ու ես չեմ ուզում լրիւ մեկուսացուած լինել՝ բա ե՞ս որտեղ շփուեմ։
>Մեյլը նայեցի, գրած էր forjonasfans@gmail.com (կամ նման մի բան)։ Մտայ gmail.com եւ տեսայ որ ասում ա «դէ բա գրանցուի, ու մեյլ ուղարկի» ես էլ գրանցուեցի, որ իրենց մեյլ ուղարկեմ։
>Յաջորդ օրը գնում եմ եւ պատմում Օվսաննային, որ նամակը ուղարկել եմ, ու նա ինձ ասած ո՞նց, ՋիՄեյլում գրանցուեցի՞ր։ ասեցի՝ հա, տարօրինակ ա, դէ ես scs-net.sy֊ի հաշիւ ունէի, բայց երեւի իրենք ուզում էին գրանցուեմ։
>եւ ծուղակն ընկայ։ շատ տարօրինակ էր ինձ համար։ ու սկսեցի կարդալ իմեյլի մասին, ու հասկացայ ինչ է SMTP֊ն։ ու հասկացայ որ կարող էի չգրանցուել այլ մի անգամից իմ մեյլից ուղարկել։
ես ջաբերի մասին գրառում էի անում, կորցրի, չիմացայ ոնց, ու յետոյ ուզում էի ssb֊ի, շշուկի մասին անել, ու manyverse ու patchwork ծրագրակազմերի մասին, ու որ ssb.spyurk.am սերուիս էլ ունեմ սինք անելու համար (էս պահին անջատած ա), բայց տէնց չհաւաքուեցի գրել։
եթէ հաւէս անէք նայել ինչ ա՝ սինք սերուերիս հրաւէր կը տամ։
բայց ամենահաւէսն էն ա որ ցանկացած սինք սերուերի կարող ես կպնել սինքրոնանալու համար։
#համացանց #ազատութիւն #ապակենտրոնացում (նոյնիսկ ապակենտրոն չի սա, բաշխուած ա երեւի) #նախագծում
մտածում եմ, որ այն երբ երիտասարդները սովորում են նուագել կիթառ՝ մարդու այն յատկութեան մասին ա, որ դրդում ա սովորել անել այն, արհեստավարժ դառնալ նրա մէջ, ինչ իրենց հաճելի ա, ինչ իրենք սիրում են վայելել։
ու դրան մօտ ա՝ բաց կոդ ունենալու ցանկութիւնը։ հէնց բաց, զի ազատն աւելի լայն ու կարեւոր հասկացութիւն ա, որն ընդգրկում ա բացը։
ազատն այն մասին ա՝ կարո՞ղ ես դու կիթառով նուագել էն, ինչ ուզում ես, թէ՞ կիթառը չի ենթարկուի։
ակորդ «հանելով» երեխաներն անում են «ռեւերս ինջինիրինգ»՝ ստանում են երգի կոդը։
ու ես էլ եմ զգում՝ եթէ սիրում եմ ծրագիրը, ուզում եմ գրել նրանից, որ իմանամ, որ կարող եմ նոյնից ստանալ։ որ կախուած չեմ էն մարդուց, որ կոդն ունի։ երբ գիտեմ, որ դրա ազատ իրականացումն արդէն կայ՝ ահագին հանգիստ եմ։ արդէն ունենք, նոյնիսկ եթէ էս պահին չկարդամ՝ արդէն ունենք, կարող եմ հաւաքել։ կարող եմ փոխել։ արդէն ունենք։
— ինչքան ակնյայտ կտեր ու ստեր կան, որ մարդիկ բարեյաջող ուտում են։ ու սատարում են արիւնարբու ռեժիմներին։ ̶խ̶ի̶՞̶ ինչի՞։
ու գուցէ գրաւի՞չ ա իրենց համար, ինչ֊որ խորը մակարդակում դա։ ինչպէս մարդիկ հակուած են արդարացնել հիտլերին, ու երբ աւելի համարձակ են լինում, ու աւելի բարենպաստ պայմաններում՝ հերոսացնում են։
— մեզ հեռուից հեռու ինչքան անհասակնալի ա որ աֆրիկայի տարբեր հարեւան էթնոսներ իրար հետ եօլա չեն գնում։ մտածում ենք՝ ի՞նչ են կիսել՝ թող հանգիստ վեր ընկնեն, ապրեն։ եթէ չունենայինք մեր հայ֊ադրբեջանա֊թուրքական բեքգրաունդը։ որի պատճառով լաւ էլ հասկանում ենք։
— ու հետեւաբար՝ ինչ ողբերգութիւն ա պետութիւն, ուր մարդկանց խմբեր դիսկրիմինացուած են։ ամէն խումբ իրաւունք ունի հանգիստ ու ազատ ապրել, առանց մտածելու փախուստի մասին այլ տեղ՝ այլ տեղ ուր իրան չեն սպասում, ուր նա ֆիթ չի լինի, ուր նա բեռ կը լինի։
այսքան խօսում ենք սթրիմինգի՝ ընդդէմ ունենալու՝ սթոլմանն այդ մասին էջ ունի։
նաեւ սա՝
>վստահ եմ, որ իւրաքանչիւր mp3 վաճառող կայք պարտադրում ա EULA — աններելի սխալ։ սթրիմինգ կայքերը՝ նյոնպէս։ եւ դրանք բոլորը նոյնականացնում են յաճախորդին։ աւելի լաւ ա ձեռք բերել խանութից, ու վճարել կանխիկ։ կամ ստանալ պատճէնը՝ կիսուելու միջոցով։
այստեղ մի պահ կայ, անկապ կանգնած զոյգին ա մօտենում օմոնականը, փորձում ա տանել, աղջիկը սարսափում լացում ա, նա պնդում ա որ տանի, մարդիկ են կողքից խօսում, անկապ մարդ ա սկսում աւելի ակտիւ խօսել, թէ՝ քեզ ի՞նչ ա պէտք, արի ինձ տար իրենց փոխարէն, տէնց օմոնականը վերջում համաձայնում ա, թողնում ա զոյգին, էդ մարդուն տանում ա։
ես նախանձում էի անարդարութիւն էի զգում տեսնելով որ մարդիկ չեն ջանում աշխատանք գտնել, իրենց աւելի լաւն են համարում, որ էն աշխատանքն անեն, ինչ շուկայում կայ։ չէի հասկանում՝ ո՞նց են բաւարարւում ծնողներից փող վերցնելով, երբ փաբի ու տաքսու հերիքում ա։ ո՞նց են իրենց զգում իմանալով որ իրենց, թէկուզ եւ առատ ազատութիւնը կախուած ա իրենց ծնողներից՝ չե՞ն գիտակցում որ անկախ չեն։
ու հիմա հասկանում եմ՝ էդ մարդիկ այլ սերնդից են։ 15֊25 տարի տարբերութեամբ են ծնուել։ ու վիճակն ա փոխուել արդէն։
եւ ծնողներն են փոխուել՝ իրենց յարաբերութիւններն իրենց ծնողների հետ նոյնը չէին։ եւ վիճակն այն չէր, որ մարդիկ զգում էին, որ ծանր են ընտանիքի համար, որ լաւ չի որ կօշիկ առնել չեն կարողանում իրենց փողով։ հիմա լաւ էլ օկ ա՝ ծանր չի արդէն։
ու աշխատանքն իրենց համար էնքան անհրաժեշտութիւն չի, ու էնքան ցանկալի չի, ինչպէս մեր ժամանակ։
աւելին՝ սարսափելի ա էն գործը գտնել, ուր բաւական չվարձատրուելով, կոմպենսացիա չստանալով՝ իրենց բանտարկուած եւ նուաստացուած էին զգալու։ մեզ համար՝ բաղձալի էր նուաստացուած աշխատանք անելը։ իրենց համար՝ սարսափելի։
իհարկէ, էսօր էլ տարբեր բեքգրաունդներով մարդիկ կան։ պարզապէս այնպէս ստացուեց որ իմ ծանօթներից շատերն՝ արիստոկրատ են։
իրենք հո չե՞ն գնայ՝ աշխատանքի։ էդ ի՞նչ աշխատանք պիտի լինի որ ուզեն գնալ։
մի անգամ գիտակցեցի, որ համարեա գրեթէ բոլոր իմ ծանօթները, որ ստարթափ են անում՝ տէնց ընտանիքից են, որ հո չէ՞ին գնալու աշխատեն։ էդ իրենց համար ուժեղ դաւնգրէյդ ա՝ իրենց ծնողների հետ համեմատ։ ու արդէն պիտի կամ գնան դուրս՝ որ շարքային ծրագրաւորող լինելով՝ ափգրէյդ համարուի՝ ներսում շարքային ծրագրաւորող լինելը հաւակնութիւններին չի համապատասխանում։
իսկ հաւակնութիւնները, փաստօրէն, կախուած չեն հմտութիւններից։ աւելի են կախուած բեքգրաունդից։
ու հա, բան չասի, գուցէ խելացի տղայ ա, ու կաշխատի, ու հինգ տարի անց թիմ լիդ կը լինի, իսկ տաս տարի անց՝ փիէմ։ բայց էդ իր համար գրաւիչ հեռանկար չի։
բացի այս ամէնից էս նոր մարդկանց արդէն պէտք ա այնպիսի աշխատանք, որ նշանակութիւնը զգան։ որ չզգան իրենց վինտիկ։ ու հա, բարդ ա ուսանողին, կամ նորաւարտին էդպիսի գործ գտնելը։
բայց իրենք էդպիսի բեքգրաունդ չունեն, որ գնան ըստ հնարաւորութիւնների, ըստ շուկայի աշխատանք գտնեն։
իրենք ուրիշ են։ այլ սերնդից, եւ այլ դասակարգից։
ես՝ այլ սերնդից, եւ այլ դասակարգից։ լրիւ այլ բեքգրաունդից։
ու իրենք չեն հասկանում՝ ինչի՞ եմ ես էս ախատանքի, եւ ոչ թէ այլ։ կամ ինչի՞ չեմ ստարթափ անում։
նոյն պատճառով ոնց այլ մարդիկ չէին հասկանում՝ ինչի՞ գործս չեմ թողնում՝ գնամ աշխարհով պտտուեմ, կամ evs անեմ։
որովհետեւ ինչն մէկի համար արկած ա՝ միւսի՝ արկածախնդրութիւն։
ես բաւական արկածախնդրութիւն ունեցել եմ՝ նոյնիսկ զարմանալի ա, որ դուխ եմ արել՝ ու բնական ա՝ ապարդիւն։ իմ դէպքում արդիւնաւէտ էր տեղս իմանալը, ռեսուրսներն աւելի խելամիտ օգտագործելը, եւ չգցուելը ովկիանոս, երբ կարողութիւններս՝ ջրափոսի են։ միւս կողմից՝ գուցէ արիստոկրատներին տապալուելը ծանր ա (բայց ինչի՞ պիտի տապալուեն), իսկ ինձ տապալուելը՝ ոնց որ պատերազմի աւարտ լինէր՝ ինձ բարդ էր տարիներ շարունակ շնչահեղձ լինելով վիզ դնել։ ինձ համար՝ լուզերական աշխատանքի, չհաւակնոտ վիճակի վերադարձն էր՝ հանգստութիւն, եւ ուրախութիւն որ ողջ եւ սաղ եմ մնացել։
հիմա որ հետ եմ նայում՝ էնքան ակնյայտ էր որ հնարաւոր չի երեք տեղ աշխատել եւ միաժամանակ սովորել, օրինակ։ իսկ ես փորձում էի։ էնքան ակնյայտ էր լիքը բան, որ ես անտեսում էի, լուրջ չէի ընդունել։
ու իսկապէս համարում եմ, որ պէտք չի գլխիցդ վերեւից թռնելով մի բան անել։ մէկ ա չի ստացուի, եթէ ստացուի էլ՝ լաւ չի ստացուի, ամենայն հաւանականութեամբ։ ու չափազանց շատ ես վճարում այդ համար։ ու որ տեսնում եմ՝ մարդիկ շատ բան են ուզում՝ առանց հնարաւորութեան՝ չեմ սատարում։ ես շատ բան չեմ ուզում՝ գիտեմ ինչքանն եմ մարսելու։
իսկ առանց հաւակնութիւնների կարելի ա արժանավայել ապրել։ ու ինձ թւում ա ինձ մօտ ստացւում ա։ կարեւորն ինձ համար արժանավայելն ու անկախն ա։ ազատը չէ՝ անկախը։
բայց հարցն այն ա որ օրինակ ծիւնինգ արգելելով նա չի հասնի նրան, որ մարդիկ կը սովորեն գերծիւնինգ չանել՝ ոնց որ թէ իր նեարդերին ազդում ա չափազանց զիզի֊բիզի ծիւնինգը։ մարդիկ պէտք ա էնքան էնպէս անեն, որ իրենք յոգնեն դրանից, ու գերծիւնինգ անելը սկսի համարուել «քեարթու», կամ անճաշակ։
չնայած ես օրինակ ահագին լաւ եմ վերաբերւում ծիւնինգի մշակոյթին, ինձ թւում ա շատ քուլ ա, ու միայն դա արդէն կարող ա հետաքրքիր լինել, նոյնիսկ զբօսաշրջիկներին գովազդելուց կարող են ասել՝ եկէք տեսէք էս ծիւնինգի մշակոյթը։
ու դա երեւի ամենաանմեղ բանն ա ինչ գտայ իր արգելքների մէջ, որ գրեմ՝ ամէն դէպքում իր կարծիքով ինչ֊որ կարգին թասիբով բաներ կան, որ էդպէս պէտք ա լինի՝ քաօսից ա վախենում չափից շատ։ ֆրոմմն էլ էր, ի դէպ, գրում հիտլերեան գերմանիայի բարձր պաշտօնեաների մասին՝ ու իրենք էլ էին քաօսից վախեցած, շատ կարգին։
հա, ու դիցուք լաւ փոփոխութիւն ա ուզում, չգիտեմ՝ ճապոնիայում էլ դրսում չեն ծխում, միայն յատուկ «զագոնչիկներում» ա կարելի ծխել։ բայց պէտք ա մարդիկ աճեն, հասնեն դրան ինքնուրոյն։ ու դեռ պիտի ծխելը թոյլ տան իրենց մօտ, յետոյ իրենք ծխեն֊մեռնեն ինչքան հոգին ուզի, ու նոր սկսեն մտածել, որ երեւի չափն անցել են, ու կարելի ա մտածել առոջութեան մասին էլ։
ու ինձ թւում ա՝ խսհմ փլուզումը, եւ չինաստանի ձեւափոխումը նաեւ պայմանաւորուած էր նրանով, որ բնակչութիւնը դառնում էր բաւական կիրթ հասկանալու համար, որ քարոզուող նիւթը՝ անհեթեթ ա՝ փաստացի բնակչութեան զգալի մասը ձեռք էր բերել herd immunity, եւ ընդունակ չէր կոմունիզմի բացիլային, չէր վարակւում։
այդ պայմաններում կոմունիզմին ձգտել շարունակելը անհնար էր։
իհարկէ, ամէն միտքը որ տարածւում ա՝ կարելի ա անուանել բացիլլա։ այդ պատճառով էլ խսհմ֊ի կողմնակիցները մինչ այսօր պնդում են, թէ մարդիկ չէին ջոկում զի վարակուել էին արեւմտամոլ բացիլլայով։ բայց եւ կարելի ա ասել՝ օրգանիզմն ունի տարբեր բացիլլաներ՝ ու շատ միկրոօրգանիզմներ մեզ օգտակար են։
ու եկէք տեսնենք՝ շուկայական բակտերիայով վարակուած հանրութիւններն արդիւնաւէտ են, մերիտոկրատիայով վարակուածները՝ արդիւնաւէտ են՝ եւ էն երկրներն են ուր փոքրամասնութիւններն ունեն էն ազատութիւնները ու հնարաւորութիւնները, որ չունէին ազատութիւններ հռչակած խսհմ֊ում։ այսպէս էլ կարելի ա տարբերել՝ օգտակար եւ ոչ օգտակար բացիլլաները։
ու համալսարանն ու դպրոցը կարելի ա նաեւ ընկալել որպէս պատուաստանիւթ։ մենք արդէն գիտենք որ կան որոշակի ֆիզիկայի օրէնքներ, եւ գիտենք որ կան հանրութիւններին վերաբերող օրէնքներ։ կարող ենք թարմացնել հանրութեանը վերաբերող գիտելիքները՝ այդպէս էլ անում ենք։
բայց կրթութիւնը փաստացի (չեմ ասում պէտք ա լինի, զի արդէն ա) պատուաստանիւթ ա։ էնպէս որ կրթենք իրար, տարածենք վիրուսներ՝ մեր օգտակար վիրուսները չեն խանգարի, իսկ մեր չօգտակարները ի վերջոյ կօգնեն՝ մարդիկ դրանց դէմ դիմադրողականութիւն են ձեռք բերելու։ յուսանք խսհմ֊ի պէս աղէտ այլեւս անհնարին ա։
ինչը պարոն դորսին, եւ իր պէսները չեն գիտակցում (եթէ փորձում են աշխարհը լաւացնել, ինչ էլ դա նշանակի) դա տարրական քաղաքագիտութիւնն ա՝ երբ մարդիկ լսուած չեն, արհամարուած են, չունեն քաղաքական որոշ հնարաւորութիւններ (իսկ թուիթերը փաստացի քաղ․ արտօնութիւն ա), ապա իրենք ծայրայեղանում են։
ոչ մէկ դուրս չի գալիս ընդհատակից գեղեցկացած, ինչպէս ասում ա եկատերինա շուլմանը։
ու դուք դեռ զարմացած կը լինէք տեսնելով ինչ էակներ են դուրս գալու ընդհատակից։
այս մասին առաջին միտքս այն ա որ ըստ ազատ արտօնագրի ծրագրակազմը պիտի համապատասխանի կարեւոր պայմանի՝ հնարաւոր լինի այն օգտագործել, ինչպէս օգտատէրն ա ուզում։ ոչ թէ ինչպէս ուզում ա ծրագրակազմ գրողը։
երկրորդն այս ա՝ ես հա տեսնում եմ էն խնդիրը որ այսօրուայ վեբի ստանդարտներն քիչ ա էնքա՛ն են բարդացել, մի հատ էլ էնքա՛ն արագ են զարգանում, որ ոչ ոք բացի էն երկուսից ունակ չէր տեմպերը պահել։
դա հին խնդիր ա, նոր խնդիր չի։
հնարաւոր չի մի նոր թիմ կտրուկ գրի ու շուկայ հանի նոր այլընտրանքային դիտարկիչ՝ եղածներն արդէն դուրս եկան մրցարշաւից, իսկ մոզիլլան նոյնիսկ փակել ա իր՝ ռասթով նոր շարժիչ գրելու թիմը։
իթ երկու խաղացողն արդէն քիչ են՝ ու ապագայ կայքերը կամ պէտք ա գան ստանդարտի որոշակի ենթաբալմութեանը, կամ՝ մենք ազատութիւն կունենանք gemini֊ում, ոչ թէ w3c֊ում, զի դիտարկիչ պատրաստելը բարդ չի լինի ու դիտարկիչի մենաշնորհի վտանգ չի լինի։
իհարկէ չեմ ուզում խորհուրդ տալ, բայց ա — ռդ իշխանութիւններն ինձ (յուսամ) չեն կարդում, եւ բ — իրենք էլ կը ֆայմեն, բարդ չի՝
մի բան էլ մտածեցի՝ կարող են նաեւ պարտադրել ունենալ սերտիֆիկատ, որով man in the middle attack կանեն։ ղազախստանում նման փորձ արուել էր՝ բայց չէին ֆայմել պարտադրել հեռախօս արտադրողներին, փորձում էին պարտադրել համացանցից օգտուողներին։ այդ պատճառով էլ տապալուեց երեւի՝ իրագործելի չէր։
այս մասին ուզում եմ ասել, որ այն իրողութիւնը, որ «բլօաթուէյր» առհասարակ գոյութիւն ունի թոյլ ա տալիս ե՛ւ ռդ ե՛ւ մեր իշխանութիւններին իրենց արդարացնել։
փաստացի ասում են՝ մէկ ա իրենց տալիս էք՝ մեզ էլ տուէք, ու կարծեմ հէնց այդպէս ձեւակերպեց մեր օրինագծի դէպքում մակունցը, նշելով գուգլ֊ն ու ֆբ֊ն։ աւաղ, փնտրեցի, չգտայ յղում, կարծեմ նա էր։
հարցն այն ա, որ բոլորը չեն տալիս, ու հնարաւո՞ր ա խուսափել տալուց։ ինչի՞ց ես հրաժարւում՝ ընդամէնը գուգլ կամ ֆբ օգտագործելո՞ւց, կամ գուցէ՝ միայն այս կամ այն ձեւով օգտագործելուց, թէ՞ հեռախօսազանգ անելուց։ թէ՞ հեռախօս ունենալուց։
վերջերս լոյս ա տեսել «rose island» ֆիլմը՝ իրական պատմութիւն անկախ միկրոազգ ստեղծելու փորձի մասին։ իտալացի ճարտարագէտը նախագծել եւ կառուցել ա արհեստական կղզի իտալիայի ափերի մօտակայքում, բայց սահմանից դուրս, միջազգային տիրոյթում։
ես վաղուց գիտէի «sealand»֊ի մասին, իսկ երեւան եկած ռեդհետի աւետարանիչ եանը նոյնիսկ վիտրուալ պետութիւններից մէկի անձնագիր ունի, եւ երեւանի օդանաւակայանում ներկայացրել ա։ ամէն տեղ էլ ներկայացնում ա, երբ չի անցնում, նոր իր այլ անձնագիրն ա ցոյց տալիս, ճանաչուած երկրի։
էս ֆիլմում ինձ շատ հետաքրքրեց ինչքան իրական ա ներկայացուած պետաշխատողների կեանքը, ինչքան չեն կարողանում հասցնել իրար ճշմարիտ տեղեկատւութիւնը, ու ներկայացնում են փաստեր իրենց կամ յօրինուած տեսանկիւնից։ ինձ թւում ա սա շատ իրական ա։
ընդհանուր հետաքրքիր ա շատ, ապրեն։
դիասպորայի մասին էլ են խօսում, ջաբերի մասին էլ։
մի քիչ, ինձ թւում ա, չափից շատ են ոգեւորուած մաստոդոնից՝ բայց դա դաշնեզերքի միակ յաջողութիւնն ա, ուր մի քանի միլիոն մարդ կայ։
այլապէս՝ շարժումն իսկապէս բաւական մարգինալ ա։ ուփս, այդ բառն օգտագործեցի։
նաեւ համամիտ չեմ որ ջաբերն ա հազիւ շնչում։ ես մասնակցում եմ այս կամ այլ կերպ xmpp֊ին նուիրուած չաթերում՝ xsf discussion, conversations, prosody im chatroom, dino public chat, xmpp service operators — ու այնքան ակտիւ են քննարկումները, որ հնարաւոր չի հասցնել ամէնը կարդալ։
սովէտական իշխանութեան վաղ տարիներին հրատարակուել էր մեծահասակների համար այբբենարան՝ պայքարում էին անգրագիտութեան հետ։
այդ գրքից դուրս եկած մեմ կայ՝ «мы не рабы, рабы не мы»։
ուշագրաւ ա որ արտայայտութիւնը կարելի ա կարդալ նաեւ աջից ձախ՝ ըստ բառերի։ կամ երբեմն գրում էին այսպէս՝
«мы не рабы, рабы немы»
այսինքն՝ մենք ստրուկ չենք, զի համր չենք, կարող ենք խօսել։
ինչն էսօր աւելի քան ակտուալ ա՝ թուիթերի եւ այլերի գրաքննութեան պատճառով։
ու ուզում եմ ասել՝ ստրուկները մենք չենք՝ մենք՝ ազատ հարթակներում՝ արտայայտուելու հնարաւորութիւն ունենք։
նաեւ մենք մեզ յաճախ ասում ենք՝ մարգինալ։ մարգինալներն էլ մենք չենք՝ մարգինալները մուտքերում աղտոտողներն են, կամ հեռախօս ցրողները։ մարգինալները՝ յանցագործներն են, նոյնիսկ երբ յատուկ ծառայութիւնների վրայ են աշխատում։
իսկ մենք մարգինալներ չենք՝ մենք նորմալ մարդիկ ենք, ով կարեւորում ա խօսքի ազատութիւնը։ ծրագրակազմի՝ մեզ չվերահսկելն ու ենթարկուելը։ եկէք դա փորձենք երբեմն կրկնել ինքներս մեզ համար։
ինձ՝ պէտք ա լինում։ ինձ համար էլ եմ գրել։
մենք ստրկուկ չենք, մենք մարգինալ չենք։ ու լուզեր չենք։ նորմալ ենք։ ազատասէր ենք։
պուտինի բախտը բերում ա նրանով, որ չնայած իր համակարգը չի սատարում լաւ ստարթափների ստեղծմանը, ազատ շուկային եւ զարգացմանը, եւ ազնիւ աշխատող գիտնականները փախչում են էֆէսբի֊ից, ոստիկաններից, որ գործ են կարում, կամ փայ ուզում, չնայած այդ ամէնի՝ ռդ֊ն հզօր մարդկային պոտենցիալ ունեցող երկիր ա, եւ գիտական, ճարտարագիտական աւանդոյթներ ունեցող երկիր ա։
ու սպուտնիկ հինգը՝ լաւն ա, վատն ա՝ ստեղծելու ունակ ա։
այլ պատուաստանիւթեր էլ ստեղծել ունակ էր։
այ եթէ պուտինին հասնէր ադրբջան, կամ վրաստան, կամ հայաստան՝ ո՞նց էր ինքնացուցադրուելու։
ինչո՞վ էր ինքնացուցադրուելու։
ռուս աւտոկրատների եւ դիկտատորների բախտից՝ ինչքան չեն ճնշում ռուս ժողովրդին, միեւնոյն ա դեռ ռեսուրսներ ա ունենում լաւ գործ անելու։
այստեղ նկարագրուած ա մեթոդաբանութիւնը՝ ոնց են հետազօտող լրագրողները նոյնականացրել նաւալնու սպանութիւնը կազմակերպող թիմի անդամներին։
When searching for Panyaev’s phone number on the GetContact app, which crowdsources contact book entries for a given number, we found that he was listed as “FSB Vladimir Alexandrovich Panyaev” in someone’s phone contact book.
կամ
On August 15 and 16, a few days before Navalny’s poisoning, Alexandrov / Frolov communicated frequently with a Moscow-based number ending in -58. Searching this number on a popular Telegram bot reveals that it belongs to a man named Mikhail Shvets, born 1977. Shvets registered his vehicle to an address in 2019: Trubetskaya 116 in Balashikha.
This building on Trubetskaya 116 is not an address where anyone actually lives, but rather Shvets’s work address — the FSB Center for Special Operations.
ի՞նչ եմ ուզում ասել՝ ուշադրութիւն դարձրէք՝ հեռախօսի ու տելեգրամի օգտագործումն ա մատնել մարդկանց։ ես իհարկէ ուրախ եմ, որ մատնել ա, բայց ձեւ չի ջաբերը պալիծ անէր մատնէր թէ ոնց ա մէկը գրուած իմ կոնտակտ լիստում՝ ջաբերի եզրաբանութեամբ՝ ինչ ալիաս եմ դրել իր հաշուի վրայ։
ոչ լոկ ապահով լինելու համար՝ չտալու համար տելեգրամենց, որ չարեաց փոքրագոյնն եմ իսկապէս համարում, բայց՝ չտալու։ իրենք այդքան չկան, որ իրենց տաք։
իսկ ով չի ձգում/ուզում օգտագործել ջաբեր, կամ նման տեքնոլոգիա՝ տէնց էլ ձեզ պէտք ա։ էս ես resentful եմ ասում։ բայց ամէն մէկն արժանի ա նրան ինչ ա օգտագործում։ ու առաւել եւս ինչից երջանիկ ա։
ձեր ազատութիւնն աւելի լայն չի լինի, քան էն չափը, որի համար փորձել էք ջանք դնել։ եւ ազատութիւնը ձեզ երջանիկ չի դարձնի։ դոփամին չի սրսկի։ ազատութիւնը բարդ ա զգալ էնպէս, ինչպէս զգում էք ինստագրամ լայքից։
յ․ գ․ դուրս չի գալիս էս resentful գրածը, մասնաւորապէս որովհետեւ մանիպուլատիւ ա։ զի կարող ա ազդուէք ու մտածէք այդ մասին։ այ պէտք չի, արժանի չէք մտածելու այդ մասին, եթէ չէք մտածել։ անցէք էս գրառումով, նէնց թէ՝ էս էլի կողմնակին անկապ դուրս ա տալիս։ իսկապէս՝ աւելի ուրախ կը լինեմ, եթէ սէնց։
մէկը թթում գրել էր «բլեք միրոր»֊ից առաջացած պարանոյայի մասին, ու ես պատասխանեցի՝
«բլեք միրոր» դիտելուց յետոյ պարանոյան էլ, սերիալն էլ էն մասին են որ հանրութիւնը սկսում ա զգալ որ դեռ չի հասկանում ինչ են նաղդում իրան տտ շուկայում։ ու սկսում ա կասկածել արդե՞օք լաւ գործարքներ են։
ինձ համար նորութիւն չի ու ծանր բաներ որ նորութիւն չեն՝ չեմ ուզում դիտել։ բայց մի սերիա դիտել եմ՝ մեղուների նը։
ու նորութիւն չի՝ այդ պատճառով եմ տարած ապակենտրոն ինտերնետի վրայ, փրայւասիի (ինչքան էլ տարած լինենք՝ վերջում կը պարզուի՝ քիչ էր), ազատ ծրագրակազմի եւ ոչ ամպային այլ լոկալ համակարգչութեան։
օրինակ ես չեմ մտածում որ ինձ տեսնում են՝ ես ոչ միայն գիտեմ ինչպէս անջատել֊միացնել սարքերի դրայւերները, որ ոչ միայն ծրագրակազմը (ձեր զումը, սքայփը) այլ եւ օպերացիոն համակարգը չիմանայ որ տէնց սարք ունի, օրինակ՝ խցիկ։
նաեւ ես չգիտեմ ոնց ա գրած էդ զումը, էդ պատճառով չեմ օգտագործում։ արդէն ասացի՝ ազատ ծրագրային ապահովում։
ես ու սովորական, աւելի ճիշտ՝ հասարակ օգտատէրը (ինչ ասում եմ՝ մասնագիտական չի, գրնգէտ օգտատիրոջ մասին ա) լրիւ տարբեր տտ աշխարհներում ենք ապրում։
նաեւ շատ կարեւոր ա ինչ երկրում ես ապրում, ազատ թէ աւտորիտար։ չինաստանում ինչ կուզեն՝ կանեն, ու «բլեք միրոր»֊ի սոցիալական վարկանիշի համակարգը հէնց չինաստանի օրինակից ա վերցուած, իրենք չեն յօրինել, արդէն կայ, եւ ամէնը՝ լրիւ կարայ դառնեյ թուանշային ճամբար։
իսկ ազատ երկրում՝ ամն֊ում, էսօր քաղաք կայ ուր արգելել են՝ քուէարկելով՝ ժողովրդավարութիւն ա՝ դէմքերի ճանաչուսը քաղաքի հանրային վայրերում։
կարեւորագոյնն այն ա ինչ քաղաքական ազատութիւն ներ ունես։
ամբողջ շղթան՝ https://թութ.հայ/@Ergoproxy/105344971501552608
«Underground: The Julian Assange Story» ֆիլմում, երբ ոստիկանը գալիս ա իրենց տուն, խօսում ա մօր հետ, մայրն իրան ասում ա մօտաւորապէս՝ «նա կարող էր ով ուզենար՝ լինել, բայց նա որոշեց լինել ով կայ, այն արժէքների պատճառով որ ստացել ա ինձնից»։
ուզում եմ ասել, որ նա չէր կարող դառնալ «ով ուզէնար», զի նա նախ պիտի ուզէր, իսկ ցանկութիւնները սահմանափակ են հնարաւորութիւններով եւ հորիզոններով, նաեւ պիտի հնարաւորութիւն ունենար։
արդե՞օք ասանժը կարող էր դառնալ գիտնական֊հետազօտող։ դժուար թէ, ինձ թւում ա։ նախ նա պիտի հնարաւորութիւն ունենար համալսարան ընդունուելու։ յետոյ պիտի զգար համն այդ գործի, այդ շրջանում լինէր։
նա աղքատ ընտանիքից տաղանդաւոր տղայ էր, եւ միշտ հասնում էր, իմ կարծիքով, իր հնարաւորութիւնների սահմանին։ եւ իր հնարաւորութիւնների սահմանն էր՝ ինքնուս հաքեր լինելը։
ոնց որ վատ թաղամասից իտալացու հնարաւորութինների եւ ցանկութիւնների սահմանում կարող էր լինել գողական֊մաֆիոզ լինելը։ սա լաւ համեմատութիւն չի, իհարկէ, որովհետեւ ասանժը հարստանալու կամ լաւ մեքենայ ունենալու համար չի ջանացել, արել էն գործերն ինչ արել ա, եւ աշխատել, կրթել իրան։
աշխատել, ինքնակրթուել ա՝ զի հետաքրքիր էր, ինչ կարողացել ա անել՝ իսկապէս շատ կապ ունի իր ընտանիքի բեքգրաունդի, իր պատմութեան հետ։
բայց ով ուզէր՝ չէր կարող դառնալ, չէր կարող դառնալ զի հնարաւորութիւններ չունէր։
այսօր էլ էս էպիզոդը դիտեցի, ու մտածեցի՝
տեսէք, երբ լենտան փակում էին՝ անձնակազմը պարզապէս հաւաքուեց, գնաց ռիգա, ու բացուեցին նոր՝ մեդուզա, անուան տակ։
դա նրա շնորհիւ էր, որ լրատուական կայքին շատ բան պէտք չի՝ հիմնականում ազատ տեքնոլոգիաներ են, ու նման կայք կարելի ա մի քանի օրում սարքել։
իսկ երբ եանդէքսն էին ճնշում՝ էդ մարդիկ չէին կարող դուրս գալ, գնալ այլ տեղ, այլընտրանքային եանդէքս բացել, որը իրան էնպէս ա պահելու, որ ինուեստորները փողը չհանեն։
զի իրենք փակ են պահել իրենց նախագծածները, ու այդ փակ կոդը մնում էր նոր եանդէքսին։
էսպէս, մտածում եմ, որ քո կոդը բացելը քեզ նոյնիսկ ապահովագրում ա, շեշտելով ինչքան են կարեւոր ընկերութեան մարդիկ, ու մարդիկ են որ անում են, կազմում են ընկերութիւնը։
էստեղ նշուած վիդեօյում նաեւ մի քանի բան ա կարեւոր՝
ա — տեսէք, նոյն պոտուպչիկը կամ իր շուրջ լինող մարդիկ ինչ տեսք ունեն։
մեզ թւում ա, որ էդպիսի մարդիկ պիտի լինեն «քեարթ» (ինչ էլ դա նշանակի), փորերով, վատ հագնուած, կամ այլ մշակոյթի։ մինչդեռ տեսնում ենք՝ իրենց տեսքից բնաւ չես ջոկի, իրենք ով են, ինչի համար են աշխատում։ լրիւ «մերոնցական» տեսք ունեն։ ժամանակակից, հաւէս։
մեզ մօտ էլ տէնց մարդիկ կան, որ իմ տիպի են, բաց գոյնի մորուք, «փաբային» տեսք։ բայց գլխի մէջ լրիւ այլ աշխարհ ա։
բ — շատերը չեն ամաչել, համաձայնել են հանդիպել, հարցազրոյցներ տալ։ իհարկէ, կային մարդիկ որ չեն համաձայնել։ բայց հիմնականում էդպէս չի։ ինքը պոտուպչիը ոնց որ առանձնապէս չէր ամաչում, չնայած ի տարբերութիւն ոմանց, լրիւ ջոկում էր ինչ ա անում, ու որեւէ «աւանդական» կամ «պատրիոտիկ» բեքգրաունդի մարդու տպաւորութիւն չի թողել։ առհասարակ հետաքրքիր էր իրան տեսնելը, ես իր մասին միայն կարդում էի նախկինում։ օրինակ այստեղ։
գ — լաւ երեւում ա, ոնց ա խօսքի ազատութիւնը նահանջում, ոնց են պատրուակներ գտնում այն սահմանափակելու համար։
դ — բերդ ֆիցպատրիքը՝ ԿՄ֊ի հիմնադիրը, նշում էր որ ամերիկացիները անկապութիւններ էին գրում, գրեթէ թուիթային, կարճ գրառումներ էին անում։ Ռուսաստանում ԿՄ֊ն լրիւ այլ կուլտուրա ունէր։
տեսէ՛ք, մենք էլ էսօր դիասպորայում լրիւ այլ մշակոյթի մարդիկ ենք՝ երկար տեքստեր, խոհեր, մտորումներ, անձնական, կամ ազգի մասին, հետազօտութիւններ, նկարներ, քննարկումներ։
ուզում եմ չմտածել որ դա արեւմուտքի անդարդ լինելուց ա, զի իրենք էլ ահագին դարդեր ունեն։ յուսամ որ «կուլտուրա»֊ից ա։ ու գիտէք, ո՞րտեղից պիտի այդ «կուլտուրան» ձեռք բերէինք՝ երեւի նոյն ռուսաստանից, գուցէ ռուսաստանի միջոցով՝ եւրոպայից։ բայց եւրոպայում էլ չեմ տեսնում տէնց տեքստերի եւ մտքերի մշակոյթ, ինձ թւում ա սա հետսովետական ա, ու էն հետսովետական լաւ բաներից ա, ինչ ժառանգել ենք։
եկէք գնահատենք դա։
#համացանց #ազատութիւն #կուլտուրա #հետսովետական #սովետ (ես երեւի առաջին անգամ այս պիտակը դրական ձեւով եմ օգտագործել) #սովէտ #մտքեր #խոհեր #կմ #խօսքի_ազատութիւն #կենդանի_մատեան #պատմութիւն
ասք խայծի մասին, որ կերան ամպեր, ի դէմս լոկալ գործիքների, սիրող մարդիկ։
կայ պարզ հրաման՝ md5sum, բսդ֊ներում՝ md5։ հանում ա էդ ալգորիթմով մատնահետք, հեշ։
մարդիկ, ում պէտք էր ծածկագրի հեշ ստանալ, յաճախ, փոխարէնը լոկալ այդ հրամաններից օգտուեն՝ դիտարկիչ էին բացում, կայքից օգտւում որն այդ փոխակերպումն անում էր։
ենթադրում եմ, կամ յուսով եմ, հիմնականում windows֊ով աշխատող մարդիկ էին, ու լինուքս ունեցողները գիտեն այդ ծրագրերի առկայութեան մասին։ միւս կողմից՝ էսօր «լինուքս» ուինդոուսի պէս են յաճախ օգտագործում, ոչ մի բանից խաբար չլինելով, այնպէս որ չգիտեմ։
ինչեւէ, այսպէս այդ կայքերը ի՞նչ արին՝ հաւաքեցին տուեալների բազաներ, ու հիմա այլ ծառայութիւն են առաջարկում՝ փոխակերպում են md5 հեշը՝ ծածկագրի։
արագ։ առանց միլիոնաւոր տարիներ հաշուելու։ զի արդէն գիտեն, յիշել են։
ո՞վ ա իրենց օգնել այդ տուեալները հաւաքել՝ դեբիլները մենք։
դէ ես չէ, բնականաբար։
եւ այսպէս մենք խոցելի ենք դարձրել ալգորիթմը ոչ թէ մաթեմի, ալգորիթմի մասով, այլ՝ տուեալների, գիտելիքի, որ ինքներս, առանց գիտակցելու տուել ենք, նուիրել ենք, որ մեր իսկ դէմ, մասնաւորապէս, օգտագործուի։
սէնց ա լինում, երբ բարձր, չվախենամ ասել, տեքնոլոգիան, ընկնում ա կապիկների ձեռքերի մէջ, որ դրանից օգտուել արժանի չէին։
ես միշտ ասում էի, որ ինտերնետն ինքն իրենով արդէն սոցիալական ցանց ա։
շատ լիբերալ եւ բազմազան՝ մարդիկ իրենց կայքերն են անում, իրար յղում։
այսպէս կոչուած վեբ 2.0֊ն որոշակի ստանդարտներ բերեց, որից ամենակարեւորը՝ rss֊ն էր ու դիզայնի եւ բովանդակութեան բաժանումը։
դա էր բլոգերի ծաղկման շրջանը։
իհարկէ՝ մարդկանց մեծ մասը սկսում էր սերուիս տրամադրողների ծառայութիւններից օգտուել՝ բլոգսփոթի, ուորդփրեսի՝ եւ դրանց տրամադրած շաբլոններն իրենց հերիքում էին։
սա մի կողմից ժողովրդականացում էր, միւս կողմից՝ շաբլոնացում, ինչպէս, երեւի յաճախ լինում ա։
այդ ալիքը հեծեցին ֆէյսբուքն ու իր նմանները՝ փորձելով սովորական մարդու կարիքները, որ յայտնուել ա ինտերնետում, ու լաւ չի հասկանում ինչ անել, նաեւ փորփրող ու խորացող չի՝ իր կարիքները փակել։
ի՞նչ ա քեզ պէտք՝ փէ՞յջ, թարմացումնե՞ր, մեկնաբանութիւննե՞ր, նկարներ լցնելու տե՞ղ, չեքինուելո՞ւ, չա՞թ՝ ահա։
ու այսպէս կոչուած սոց․ ցանցն ընդամէնը ստանդատի բերած ծառայութիւններ ա մատուցում սովորական մարդուն։
ընթացքում իհարկէ պարզուեց որ էդ «սոց․ ցանցի» թշնամիներից ա rss֊ը եւ ապակենտրոնացումը՝ զի նա փորձում ա իրենով փոխարինել ինտերնետը։
այդ մասին ա նաեւ խօսում երբ կապ տրամադրողը տրաֆիկ չի հաշւում ֆէյսբուքի ուղղութեամբ։ այն մասին ա, որ իրենք դիտարկում են ինտերնետը որպէս ֆբ֊ին հասնելու միջոց լոկ։
ու ես կասէի՝ rss֊ն ու բլոգերը մեզ հերիք են, բայց ինքս ինձ ունեմ երկու փաստարկ, որ չեն՝
ա — լինէր ֆբ֊ն թէ չլինէր, ինձ թւում ա, ամէն դէպքում մարդիկ կը գային ապակենտրոն հաղորդակցման հաղորդակարգերին՝ activitypub֊ի կամ diaspora֊ի նման։
որովհետեւ մեր ինտերնետում գործառոյթները չեն սահմանափակւում rss֊ով ու openid֊ով (որ ներկայանաս մեկնաբանելիս) ու շատ աւելի բան ենք ուզում արդէն։
ըստ որում այդ հաղորդակարգերը շատ լիբերալ են զի սահմանում են հաղորդակցութեան ձեւեր, բայց չեն պարտադրում որ լինես մաստոդոնում կամ դիասպորայում՝ կան բլոգ էնջիններ, որ activity pub֊ով են աշխատում, կամ ամէն մարդ կարող ա իր համար ծառայութիւն գրել, եւ ինտեգրել ֆեդերացիայի մէջ։
ես վեբից շատ հեռու մարդ եմ, բայց ես էլ եմ ուզում ինչ֊որ մի բան անել, որը դիասպորայի կամ activity pub֊ի հաղորդակարգերով աշխատի։
բ — բլոգը որպէս rss & openid, բայց առանց էսօրուայ ֆեդերացիայի արդէն երեւի հերիք չի նաեւ էն պատճառով, որ մեկուսացնելու ա։ էն նոյն ալիքի մասին եմ, որ մարդկանց բերեց ֆբ, էդ մարդիկ շանսեր ունեն գալու դիասպորա, մաստոդոն, կամ նման տեղեր։ մի օր իրենցից շատերը կը հասնեն ֆեդերացիա։ այսօր @gagik֊ը գրում էր ոչ տեխնիկապէս առաջադէմ մարդկանց մասին։ այ էդ մարդկանց մենք չենք ուզում շփումից հանել, իրենք մեզ հետաքրքիր են, մենք չենք ուզում միայն տեքնո մարդկանցով շփուել։
ու ֆեդերացիան մեզ համար կարեւոր ա, զի եթէ դու ունես բլոգ, որը առանձին ա, շաբլոնով չի, քո գրածն ա, բայց ֆեդերացիայի մաս ա՝ էն ոչ տեքնիկական ու ոչ խորացած մարդիկ որ հասնեն մաստոդոն՝ քեզ հետ կը կարողանան ֆուլ սքէյլ, ամէն էսօր առկայ հնարաւորութիւնն օգտագործելով հաղորդակցուել։
բայց եւ պէտք ա ասել, որ էսօր ինձ յաճախ թւում ա, որ սովորական մարդու աւելի հեշտ ա փորձել համոզել բլոգ բացել ուորդփրեսում ու վարել, քան գալ դիասպորա կամ մաստոդոն։
այդ առումով, activity pub ինտեգրուած բլոգ էնջինները՝ շատ աւելի կարեւոր են դառնում, նաեւ տարբեր բլոգեր եւ տարբեր ծրագրակազմը մեզ հանում ա էս շաբլոնացած վիճակից, որի մէջ մեզ դրել են ֆբ֊ի պէսները՝ վերեւի ետնանկարով, եւ այլն, զի ամէն մէկի կայքը կարող ա ուրոյն լինել, ու միեւնոյն ժամանակ՝ ֆեդերացիայի մաս։
էն ժամանակ, երբ կարգիչները նոր էին յայտնուել, մաթեմատիկոսներ, ֆիզիկոսներ, տարբեր գիտնականներ կպել էին՝ հետաքրքիր էր, ո՞նց բզբզալ այդ նոր խաղալիքները, ո՞րն են դրանց հետ խաղալու աւելի արդիւնաւէտ, երկարատեւ շահաւէտ ձեւերը։
շատ բան, նոր յայտնուող համակարգչային գիտութեան մէջ, իհարկէ չէին ջոկել հէնց ամենասկզբից։ բայց եւ շատ բան լաւ էին մտածել, իսկ արդէն եօաթնասունականների վերջում կարելի էր ասել որ զգալի առաջընթաց կայ։
իսկ յետոյ բզբզոցը եւ հաւէսի, հետաքրքրութեան համար սիրուն լուծումների փնտրտուկը էլ էդքան ակտուալ չէին՝ փոխարէնը ակտուալացաւ այլ հարց՝ ո՞նց անենք արագ շուկայ հանենք մի բան, ծախենք, թէ չէ դա կանի միւսը։
որը վատ հարց չի՝ զի մարդիկ վատ բան չեն առնի, չէ՞։
ինձ թւում ա՝ չեն առնի։
երեւի տտ արդիւնաբերութիւնը բացառիկ ա նրանով, որ միաժամանակ նոր ա ու լայն շերտերի համար ա։
օդանաւ սարքելն էլ ա նոր, բայց ամէն մարդ օդանաւ չի առնում։ աւտոմեքենաներն էլ են նոր, բայց ոլորտը կարգաւորուած ա պետութիւնների կողմից։ իսկ ծրագրակազմի ոլորտը ազատ ա եւ նոր, եւ մարդիկ դեռ չեն ջոկում ինչ են իրենց նաղդում, եւ ինչի հաշուին։
ու այդպէս, գուցէ, տտ֊ն չնայած ամենաշահութաբեր ոլորտներից ա, դարձաւ թերեւս տեքնոլոգիական ոլորտներում ամենաչմտածուածը, ամենահեռուն գիտութիւնից, վաճառելով այն, ինչ այլ պարագայում մարդիկ չէին առնի զի պատրաստ չէին լինի իրենց կեանքերը նոյն չափով վերահսկելի դարձնել վաճառողի կողմից։
ես լսում եմ թուիթերից կամ ֆբ֊ից ֆրուստարցուած մարդկանց խօսքերը։
իրենք այն մասին են, ինչքան չի լինում հասկացուած լինել։ կամ ինչքան հաւէս կանեն այլ մարդիկ գտնել քո ասածի մէջ այն, ինչ դու նկատի չունէիր, եւ խփել քեզ այդ համար։
իրենք «քենսել քալչար»֊ի, կամ մի այլ սոցիալական երեւոյթից են տխրում։
վերջերս էլ պատմում էի hugo բլոգային շարժիչից, ու ասում որ ինձ չի յուզում որ ես չունեմ մեկնաբանութիւնների հնարաւորութիւն այնտեղ։ որովհետեւ յաճախ իմ ստացած մեկնաբանութիւններն ինձ համար ունեն միայն էն արժէքը, որ ես կարող եմ յոյս ունենալ որ ըստ դրանց ոմանք կը հասկանան ինչքան եմ ես չհասկացուած։
ու մտածում եմ, որ ես էլ, եթէ դիցուք նախորդ գրառումն անէի անգլերէն՝ կը գային մարդիկ, եւ կասէին թէ ի՞նչ ժողովրդավարութիւն, եւ աջերն եւ ձախերը մեզ գցում են, խաղը ծախած ա, դատաւորը եսիմինչ, եւ այլն։ կը լինէին անկապ մեկնաբանութիւններ։
ու հայերէն ես գուցէ մեկնաբանութիւն կամ քննարկում չստանամ, բայց աւելի հանգիստ զգամ։ բայց ես հայերէն գրում եմ ոչ էդ պատճառով, այլ որովհետեւ ինչի՞ գրեմ անգլերէն, անկախ նրանից՝ դա մեր ներքին թէ արտաքին քաղաքականութեան հարց ա։
իսկ գրում եմ ստեղ՝ զի սա ինչ֊որ մի ապակենտրոն հաղորդակարգով աշխատող տեքնոլոգիա ա, որը գլոբալ չի, գրաքննուող չի, ազատ ա։
իր թերութիւններով, գուցէ, ես էլ հարցեր ունեմ, բայց դէ ընդհանուր օկ ա։
ու եթէ ամէն գրածիս պատճառով ստեղ դէմքիս թռնէին՝ ես երեւի չէի ասի որ այ, ինչպէս իրենք են ասում՝ ֆբ֊ն կամ թուիթերը՝ ապրելու տեղ չեն։
դա չի կարեւորը։ դա ա կարեւորը, որ թուիթերում կան ադմինիստրացիայի կողմից պաշտպանուած կամ չպաշտպանուած շերտեր, եւ հարցեր որ լուծւում են ադմինիստրատիւ լծակների կիրառմամբ։
այս միջավայրում հարցերը լուծւում են սոցիալական մակարդակում։
ռուս մեկնաբանները յաճախ ասում են էն մասին, որ պուտինը պատժում ա փաշինեանին եւ հայկական յեղափոխութիւնը։ ինչպէս ժամանակին պատժում էր ռեֆորմատոր սաակաշուիլուն։ ինչպէս էսօր պաշտպանում ա լուաշենկօյին, որն իրեն գցում էր, բայց ռեֆորմատոր չի։
ուզում եմ ասել յաջորդ ընտրութիւների մասին։
հարցն այն ա, որ մեզ մօտ լինելու ա հարց՝ ընտրել հետադէմ, թէ առաջադէմ ուժ, եթէ մեզ մօտ չլինի այլ ընտրութիւն։
եթէ մեզ մօտ չլինի երկու, երեք, չորս ժողովրդավարական արժէքները կասկածի տակ չդնող կուսակցութիւն, որոնցից կարելի ա ընտրել։
ապա՝ ընտրուի փաշինեանը թէ չէ՝ նա չի լինի ժողովրդավարական ուժերի միակ ներկայացուցիչը։ այլ իշխող կուսակցութեան դէպքում հիմնական սկզբունքները՝ կոռուպցիայ չպաշտպանելը, անկախ դատարանը, գործող ընտրութիւնները՝ չեն փոխուի։
մեզ պէտք են տէնց քաղաքական ուժեր։ ու ինձ թւում ա լաւագոյն ձեւը՝ իմ քայլի բաժանումն ա երկու՝ ձախ ու աջ թեւերի, մասի։ այսպէս թէ այնպէս իմ քայլն ունի այդ երկու թեւը։
էսօր ազգայնականութեան վերելքի ժամանակ ա, եւ հէնց էս քանի օրը, եւ ընդհանրապէս, իսկ ես ուզում եմ գրել օլեգ կաշինի ասածների մասին։
վերջին «չեօ պրոիսխոդիտ»֊ում վարլամովը խնդրել ա կաշինին մեկնաբանել արցախի պատերազմը։ կաշինը չի մեկնաբանել պատերազմը, այլ ինչպէս մարդիկ անում են, պատմեց իր մասին, իր կարծիքների մասին՝ իր համար աւելի կարեւոր թեմայից։
ասաց՝ այ ութսունականներին ռուս դեմոկրատներն ու մտաւորականները հայկական կողմին էին կարեկցում, էսթեբլիշմենթը՝ ադրբեջանական։ իսկ հիմա՝ ռուսաստանցի հարուստ հայը (ռուբէն վարդանեանը) դեբատ ունի հեռուստատեսութեամբ ռուսաստանցի հարուստ ադրբեջանցու հետ։ ու իրենք ամէն մէկը պահում են իրենց կողմը։
ապա՝ եզրակացնում ա կաշինը՝ թող մեզ չասեն, որ չասենք՝ «ռուսաստանը ռուսների համար»։
ու գիտեմ որ հէնց ձեզ չպէտք ա ասեմ, գուցէ դա պէտք ա ռուսերէն գրել ինչ֊որ այլ տեղում, բայց ես այստեղ եմ գրում մտքերս, ու ապա գրեմ՝
ես չեմ հասկանում ինչ ա ասում կաշինը։ ինձ թւում ա իր ասածը լրիւ կեղծ օրակարգ։ բայց ես նաեւ հաւատում եմ որ նա անկեղծ ա։
ես չեմ հասկանում, քանի որ ո՞նց ա հնարաւոր պետութեան մէջ ունենալ ըստ էթնոսի, կամ հաւատքի, կամ ըստ որեւէ հատկանիշի լիազօրուած քաղաքացիներ։ մենք չեն կարող չէ՞ ասել՝ ռուսաստանը, թէ հայաստանը աջլիկների համար ա, ձախլիկների համար չի։
յետոյ՝ այդ ռուս լինելը ո՞նց ա չափելու։ նոյն հարցն ի դէպ տուէլ էի արմէնին, որ մի պահ ստեղ գրանցուեց֊ջնջուեց ու ինչ֊որ մարդիկ վառելու կարիք էր զգում։ ասաց՝ ձեզ ձեռք չենք տալու, դուք հայ էք։ ասի՝ բայց ո՞նց ենք հայ, ո՞նց ես դա սահմանում։ հիմա կաշինը ո՞նց ա իմանում մարդը ռուս ա թէ չէ։
բաւակա՞ն ա որ նա ասի որ ռուս ա իրան համարում։
մի ռուս տղայի վլոգ կայ՝ չելեաբինսկում ա ապրում, ու լրիւ համոզուած էր որ գենետիկօրէն մաքուր ռուս ա։ թեստ արեց, պարզուեց բալտիական ու յունական արիւն ունի հիմնականում։ զարմացել էր շատ։ սկսեց կարեկցել լիտուացիներին։
հիմա ըստ կաշինի նա ռո՞ւս ա թէ չէ։
ես հասկանում եմ որ ակնյայտ բաներ եմ գրում, բայց ինչ֊որ բան ինձ շատ նեղում ա նման խօսքերում։
ու ուզում եմ ասել կաշինին՝ գիտե՞ս, էն ձեր չռուս մարդիկ, ոնց որ թէ իրենց կամքով չեն ռուսաստանում, դուք շատերին գրաւել նուաճել էք։ ու դէ նախ անջատէք ձեզնից բոլոր աւտոնոմիաները, յետոյ մոսկուայի նահանգում նստած խօսէք ռուսների համար ռուսաստանի մասրին։
երէկ social dilemma֊ն եմ դիտել։
հիմնականում անդրադառնում ա մարդու՝ կախուածութիւն ձեռք բերելուն, եւ սոց․ ցանցերի ալգորիթմներին եւ արհեստական բանականութեանը, որը նախագծուած ա էդ կախուածութիւնը ստեղծելու, եւ ներգրաւուածութիւնն աւելացնելու համար։
դրանից մի օֆթոփ միտք՝
միշիկը մինասեանը իմ հասկանալով՝ AI էր աշխատում։ մտածում էր՝ եկէք մեդիայում դիցուք էմօների մասին քննարկում սկսենք։ ու բոլորը վազեցին էմօներից խօսելու՝ մի մասը թէ «վտանգաւոր են հանրութեան եւ իրենք իրենց համար»՝ մի մասն էլ թէ՝ «թողէք խեղճ էրեխեքին հանգիստ»։
ի դէպ, այդ մասին՝ յիշո՞ւմ էք մեր հանրութիւնը ինչ էժան կտեր ա կերել ընդամէնը մի քանի տարի առաջ։ ահա՝ զարգացում։ էսօր արդէն խօսում են էն մասին, թէ արթուր մանուկեանը՝ իմ քայլի պատգամաւորն՝ իրեն տուն ա առել։ ու դէ պարզւում ա որ ժառանգութիւն ստացած տունը վաճառել ա՝ աւելի էժան տուն ա առել, եւ ոչ մի յանցանք՝ բայց երեւի թէ՝ քննարկումների այլ մակարդակ։ էլի էժան ա, անշուշտ, բայց էմօների կամ լգբտ֊ի հետ համեմատելի չի՝ գոնէ կոռուպցիոն ռիսկերի մասին ա։
ու հիմնական միտքս՝ վերջերս habr֊ում յօդուած եմ կարդացել այն մասին որ/ինչու ազատ ծա֊ն սովորաբար զիջում ա ux֊ով եւ ui֊ով՝ սեփականատիրական նախագծերին։
ու social dilemma֊ն դիտելուց յետոյ մտածեցի որ եւ դիասպորան, եւ մաստոդոնը, եւ ջաբերը՝ մարդկանց բարդ են։
մի քանի օր առաջ մէկը գրանցուել ա թթում՝ ու էսօր գրել ա՝ ափսոս, երեւում ա ստեղ միայն դու ես գրում։ որովհետեւ միայն ինձ էր հետեւում, ու չի նկատել որ տեղական եւ համաշխարհային հոսքեր կան՝ առաջադէմ ինտերֆէյսը լռելեայն անջատուած ա։
ես երկար ժամանակ եմ ծախսում, ուղեկցում եմ մարդկանց, երբ հրաւիրում եմ՝ «հիմա տես էստեղ սէնց բան կայ, իսկ սա այսպէս ա աշխատում», ու իրենք շատ հարցեր են ունենում։
ընդհանուր առմամբ՝ նկատեցի որ մեր այլընտրանքային սոցիալական ցանցերն էնպէս են դիզայն արուած, որ չես էլ հասկանում ոնց օգտուել՝ ուր մնաց՝ կպնես։
այսօր քաշում էի #մանջարո ֊ի iso, ու հայելիները՝ տոկիօ, չինաստան կամ ամն էին։ եւրոպական հայելի չկար։ ու արագութիւնը՝ շատ ցածր էր, ամենաշատը 80կբ/վ, ու տէնց մի տասներկու ժամ կը տեւէր քաշելը։
սակայն նաեւ ունէին՝ #թորենթ ֊ով բաժանելու տարբերակ։ իսկ թորենթը՝ բովանդակութեան հանդէպ ագնոստիկ #հաղորդակարգ ա, ու սխալ տպաւորութիւն կայ, որ հիմնականում պիրատական քոնթենթ տարածելու համար ա՝ դրանով եւ համացանցային արքիւն ա աշխատում, եւ ազատ նախագծերն են այդպէս հրապարակւում, ու թորենթ «փակելը» եւրոպական որոշ երկրներում իսկապէս կորպորատիւ «բեսպրեդել»֊ի եւ հանրութեան չտեղեկացուած չլինելու մասին ա։
ինչեւէ՝ թորենթով փորձեցի՝ չորս րոպէում քաշեց։ արագութիւնը բարձրացաւ անցաւ 8մբ/վ, ու դա ընդամէնը #իւքօմ ֊ի 4g֊ից ստացող դիւրակիր, գրպանի վայֆայ կէտից։
էն որ ռեժիմին նուիրուած լրագրողները զանգուածային լքում են՝ հետաքրքիր ա նրանով, որ բաւական վստահ են, որ այլ գործ կը գտնեն ու առանձնապէս չեն տուժի։ ու դա առողջ վիճակի մասին ա։
օրինակ՝ մեր «նախկինների» պաշտօնեաները, եւ իրենք հէնց, ստիպուած կառչած էին աթոռներին, զի չէին իմանում՝ էլ ի՞նչ անել կեանքերի հետ, եւ ո՞ւմ են իրենք պէտք՝ եթէ իրենց էդ գործը չլինի։
ի տարբերութիւն՝ էսօրուայ պաշտօնեաները հանգիստ հրաժարական են տալիս, կամ կառչած չեն՝ աւելի հանգիստ կեանք կունենան պետական համակարգից դուրս, ու էսօր աւելի շատ հակուած են օգտակար լինել՝ եւ այդ պատճառով են կառավարման համակարգում, քան վայելում են։ (բարեւ, @{ssinanyan@spyurk.am; ssinanyan@spyurk.am})
ու վերջապէս՝ «հների» ընկալման մէջ չի տեղաւորւում #ժողովրդավարութիւն, իրենք չեն հասկանում դա որն ա։ ու ընկալում են, եւ ուզում են՝ բոլորն ընկալեն յեղափոխութիւնը ոչ թէ որպէս ժողովրդավարական գործընթաց, այլ որպէս մի աւտոկրատիա՝ միւսով փոխելը։ նմանապէս՝ չեն հասկանում ժողովրդավարութիւնը որն ա տաքսիստները որոշ շերտերը, որ այնպէս էլ սպասում էին՝ որ մի աւտոկրատիայի փոխարէն կը լինի միւսն՝ «աւելի լաւը»։ (այստեղ կրկին ուզում եմ յղել նրան, որ մեր սահմանադրութիւնը բաւական ժողովրդավարական չեմ համարում)։
սերժի եւ ընկերների համար յեղափոխութիւնն անհասկանալի ա, եւ իրենք այն բացատրում են նրանով, որ կեանքի մակարդակը, հնա֊ն ցածր են, իրենք այդ խնդիրները չեն կարողացել լուծել, բայց եւ՝ նոր իշխանութիւնը չի կարող, կամ չի կարողանայ՝ եւ այդ պատճառով իրենք համարում են կատարուածը անարդար։
ու հիմա, յուսամ, կը տեսնեն, որ բելառուսում, որ հնա֊ն աւելի բարձր էր, ուր կեանքն աւելի թեթեւ էր, միեւնոյն ա մարդիկ համաձայն չեն ընդմիշտ աւտոկրատ ունենալ։
նրանք, որ ձգտում են դիկտատուրայի, մոնարքիայի, իրականում դիկտատուրա չեն ուզում։
իրենք ուզում են էն դիկտատուրան ուր իրենց համար գրաւիչ վիճակն ա թելադրւում, եւ մնացածը՝ դատապարտւում ա։
իրենք յաճախ ասում են, որ ժողովրդավարութիւն չկայ՝ ընդամէնը այդ բրենդի տակ մատուցւում ա այն ամէնը, ինչից իրենք վախենում են։
իսկ գուցէ իրականում գիտակցում են, որ ժողովրդավարութեան դէպքում՝ իրենք ներկայացուած կը լինէին, բայց երեւի թէ գիտակցում են, որ բաւական համախոհ չէին ունենայ, որ իրենց քաղաքական օրակարգը պարտադրուած լինի՝ զի կան շատ այլ շերտերի ներկայացուցիչներ՝ իրենց պահանջներով եւ շահերով։
ու իսկապէս՝ սովորաբար դիկտատուրան չի լինում ազատական՝ այն վաճառում ա հէնց հետադէմ, կոնսերուատիւ, «աւանդական» արժէքները, որոնք եւ պատրաստ են առնել նրանք, որ դիկտատուրա էին ուզում։ դիկտատուրան, ընդհանուր առմամբ՝ այլ բան վաճառելու չունի էլ, ու էդ մարդիկ չեն գիտակցում, ինչքան էժան են իրենք իրենց վաճառել նուիրուելով վարչակարգին։
ես նոյնիսկ էն ժամանակ, երբ մկան տան նկարները հրապարակեցին՝ չէի ջոկել։
նոր եմ ջոկում։
էս մարդիկ ունեն «ինքնութեան ճգնաժամ»։ ըստ որում զարմանալի չի, զի շատ տարածուած ա։ մենք բոլորս գիտենք մարդկանց, որ նոյնականացնում են իրենց աշխատանքի վայրի հետ։ ու չգիտեն, ինչ անել իրենց կեանքի հետ, եթէ չլինեն էն ինչ կան, ու լինելու համար վատ թէ լաւ, մի ձեւ չանեն էն գործը, որը ըստ պաշտօնի պիտի անեն։
ու բոլոր դիկտատորների խնդիրը դա ա։ իրենց աջակցող պատգամաւորներինը։ իրենք չգիտեն, ի՞նչ անել իրենց կեանքի հետ։
իրենք բագրատեան չեն, որ գնան աշխատեն մի այլ տեղում։ լտպ չեն, որ գնան գիրք գրեն։
էդ խնդիր ա, երբ չգիտի ինչ անել իր կեանքի հետ՝ երկրի ղեկավարը։
իսկ դրսում մտածում են այլ խնդրի մասին, այնտեղ որ գուցէ անցնեն հիմնական եկամտի։ որովհետեւ ապա հարցն էն ա, ոնց անել, որ էն մարդիկ, ում համար աշխատանք չի էլ լինի, պարզապէս չգժուեն իրենց հիմնական եկամտով ապրելիս։ վարկածներ կան, որ էն «շատ քնել ա պէտք», եւ նման հետազօտութիւնները առաւել եւս ակտուալ են էդ հեռանկարում։
ինձ բզում են գործընկերները՝ թէ բա հարկերի մասին ինչ ես մտածում, հաշուե՞լ ես արդէն, եւ այլն։
ու ես ասում եմ՝ ինձ մէկ ա։
չեն հաւատում։ ասում են՝ մինչեւ վճարելու պահը չի եկել՝ մէկ։
ասում եմ՝ չէ, ինձ մէկ ա։
ինձ կարեւորն ա որ ազատ երկիր ա։ ու որ կայուն ազատ լինի։
որ կասկած չլինի որ ընտրութիւնները չեն կեղծուել։ որ իշխանափոխութիւն լինի ընտրութիւններով ու առանց ցնցումների։
իսկ հարկերը՝ ես դէ աջական եմ, ու ես կողմ եմ հարթ հարկերի։ բայց էդ ողբալու բան չի։ մի քիչ ձախ իշխանութիւն, յետոյ մի քիչ աջ, յետոյ մի քիչ ձախ, յետոյ մի քիչ աջ՝ մի ձեւ լաւ կը լինի։
կարեւորը էդ չի։
ու ես բաւարարուած եմ որ ազատ երկրում եմ ապրում։
ինձ էդ ա կարեւոր։
իրականում այս պատմութեան մէջ մի բան էլ ա հետաքրքրաշարժ։
այն ա որ greenhost֊ը փաստօրէն ֆինանսաւորուել ա ամն կառավարութեան կողմից։ ու հիմա այդ ֆինանսաւորումը հարցի տակ ա։
գրինհոստը յայտնի ա որպէս հոստինգ նրանց համար, ով վախենում ա գրաքննութիւնից, եւ իր երկրի կառավարական անիւներից՝ երկիրը կարող ա լրագրողին հռչակել տեռորիստ, եւ ինտերպոլով փորձել գտնել, թէ ով ա գրում ինչ֊որ բան։ գրինհոստը հէնց այդ տեսակի խնդիրներն էր լուծում։
i don’t know, i understand that government funded institutions are often not really efficient. I understand that. I understand that may be there is an intent to save money.
ա — մարդկանց մեծ մասնն ուզում ա ունենալ ինտերնետում տուն՝ ներկայացուած լինել, ունենալ այնտեղ արտայայտուելու ու այլ մարդկանց հետ շփուելու հնարաւորութիւն։
բ — դա աւելի հեշտ ա տրւում նրանց, որ չեղածից մի քիչ շատ էր հասկանում տեքնոլոգիաների մէջ, ու իրենք իրենց համար այդ խնդիրը լուծում էին՝ տարբեր մակարդակներով, ով ծրագրակազմ գրելով, ով ուրիշի ծրագրակազմ օգտագործելով՝ բայց ընդհանուր առմամբ բոլորը կապի մէջ էին եւ արտայայտուած։
իսկ էսպիսի մարդիկ չեն ջոկում, որ այլ մարդիկ ունեն խնդիր, որովհետեւ չեն հասկանում՝ ո՞նց։
գ — յայտնւում են ցուկի պէս բիզնեսմէններ, որ առաջարկում են գործարք՝ ես քեզ կը տամ ձրի սենեակ (համացանցային), ու շփուելու հնարաւորութիւն, կանեմ ամէն ինչ, որ դու քեզ լաւ եւ շոյուած զգաս, դու ինձ տալիս ես տեղեկատւութիւն, ու քո համացանցային կեանքի վերաբերեալ որոշումներ կայացնելու հնարաւորութիւն։ ու դէ, գովազդ կը տեսնես։
ի վերջոյ թւում ա լաւ գործարք՝ մարդիկ շոյուած են զգում, կապի մէջ են, եւ երջանիկ։
բայց պարզւում ա՝ չեն կարող շփուել էն մարդկանց հետ, որ էդ գործարքը կնքել են։
ու չեն էլ հասկանում՝ ինչի՞ այլ մարդիկ չեն կնքում էդ գործարքը։
իսկ այլ մարդիկ ունեն զանազան պատճառներ, ոմանց համար գործարքը լաւը չի, իսկ ոմանք չեն ուզում ձրի վարձով սենեակում ապրել, դրա հետ կապուած սահմանափակումներով։
իրենք սովոր են լինել սեփականատէր։ եւ ունենալ որոշումների աւելի լայն հնարաւորութիւն։
ձրի սենեակներ բաժանողները, իրենց հերթին, պէտք ա այնպէս անեն, որ էդ վերջին «սեփականատէրերը» չկարողանան շփուել այլ մարդկանց հետ, դեբիլ զգան իրենց, որ կեանքի խնջոյքին չեն մասնակցում, եւ յոգնեն ընկերների հարցերին պատասխանել, թէ ինչի իրենք, օրինակ, ֆբ֊ում չկան։
եւ ի վերջոյ կամ մեռնեն մենակութիւնից, կամ չդիմանան եւ միանան զուարճանքին, գնալով էն գործարքի, որը նախկինում էնքան էլ լաւը չէր թւում։
նման բան կատարւում ա եւ այլ ոլորտներում՝ ներբեռնել, եւ ունենա՞լ մեդիա, թէ՞ վճարել՝ վարձելով մեդիա հոսքեր, առանց ունենալու։ կամ վճարել էլ․ գրքեր վարձելու, բայց չունենալու համար՝ զի գործարքն էնպիսին ա, որ կարող ես կարդալ միայն որոշակի սարքերով եւ/կամ ծրագրերով։ կրկին՝ դրանից բխող հետեւանքներով, եւ իրավիճակի պակաս վերահսկողութեանը մերուելով, կամ չպատկերացնելով որ այն կայ։
նման բան ասում էր եւ վարլամովը, թէ՝ մի՛ տէնց վախեցէք, պետութիւնը չի գրաքննում։
ու մտքովս անցաւ՝ իսկ չէ՞ որ ամն֊ում կայ օրէնք, որ պետութիւնը չի կարող հեռարձակել ամն տարածքի համար։ ու այդ ամերիկեան ձայները, ազատութիւն ռադիօկայանը, որ հեռարձակում էին սովետի համար, պետական ռադիօ կայաններ էին, եւ իրաւունք չունէին ամն տարածքում հեռարձակել։
զի պետութիւնը կարող ա չարաշահել իր ուժը։
հիմա մտածենք՝ ո՞նց ա գրաքննութիւնը լինում, սոց․ ցանցերից դուրս, նոյն ռուսաստանում։ շատ պարզ՝ ձեռք բերելով, տիրանալով մեդիաներին, զլմ֊ներին։ սկզբից դա էն֊տ֊վ հեռուստաընկերութիւնն էր, վերջերս՝ լենտան էր, էսօր՝ վեդոմոստի֊ն։
պետութիւնը ինքը չի էլ գրաքննում։ գուցէ զլմ֊ն առնի պետ․ կորպորացիա, օրինակ գազմպրոմը, իսկ գուցէ նոյնիսկ պարզապէս պուտինի ախերութիւնից մէկի ընկերութիւնը։
ամն֊ում վիճակն աւելի լաւ ա, զի կան տարբեր խաղացողներ, եւ հետեւաբար, խաղացողների որոշակի բալանս։ դա եւ նշանակում ա՝ դեմոկրատիա, որի մասին մեզ սիրում են ասել աւտոկրատներին սատարող ուժերը, որ այն չկայ։ այն հէնց էդ ձեւ էլ արտայայտւում ա՝ կան տարբեր խաղացողներ։ արանքում, երբեմն, ժողովրդի տարբեր խաւեր շահում են։
եւ աւտոկրատները փիս զարմանում են, թէ ինչպէս եղաւ, ինչ֊որ մէկը, ասենք, սորոսը, իր խաղն ա խաղում։ ո՞նց թէ՝ խաղում ա։ իրենց թւում ա՝ միայն իրենք պիտի խաղան։
ու, ինչ վերաբերում ա ռուսաստանեան սոց․ ցանցերին՝ վկոնտակծիկը դուրովի ձեռքից գնաց, երբ հարց ծագեց՝ ուկրաինացիների մասին տեղեկատւութիւն տալու մայդանի ժամանակ։ ձեռքից գնաց, ոչ թէ ձեռքից առան, զի դուրովը հասցրեց ջոկել, որ էսա ձեռքից առնելու են, ու արագ ծախեց ու թռաւ ռուսաստանից։
մեզ մօտ կորնելին խօսում էր ֆէյսբուքում «չկենտրոնանալու» մասին, ու կանչում էր հայլենդ։ մոռանալով, որ ապակենտրոնացումը՝ ֆեդերատիւ կապի մասին ա, իսկ հայլենդից ֆբ եւ հակառակը ֆեդերացիա չկար։
դժուար չի ենթադրել, որ ա — հայլենդը տալիս էր տուեալներ պետութեանը, կամ, առնուազն, պետութեանը ձեռք էր տալիս, բնականաբար, որ դժգոհները իրար հետ կապ չունենան։ դա, այդ կապից կտրելը մատուցուել էր, որպէս՝ ապակենտրոնացում։
ի տարբերութիւն, ամն֊ում թիմ կուկին երկար չէին կարողանում համոզել պետութեանը այֆոն բացող գործիք տրամադրել, որն օգտագործուելու ա բացարձակապէս ահաբեկիչների ու քրէականների դէմ պայքարում։
կուկը՝ բիզնեսմէն ա։ նա գիտի, որ էփլը ունի մրցակցային առաւելութիւն, ու պետութեանը բանալիներ տալը, նշանակում ա նաեւ զրկել իրեն այդ մրցակցային առաւելութիւնից։
իսկ ինչի՞ ենք մենք վախեցած հէնց պետական գրաքննութիւնից։ նախ, որովհետեւ պետութիւնն ունի բռնութեան մենաշնորհ, ու, ինչպէս ռդ֊ում կատարւում ա, ռեփոստ արած մեմասիկի համար, քո դուռը կը կոտրեն, եթէ չհասցնես բացել, եւ քեզ կը պառկացնեն պարկէտին եւ կը տանեն։ նաեւ կարող են մօտիկներիդ ոչ նախանձելի կեանք ապահովել՝ խուզարկումներով, եւ քաղմասերով քաշքշելով։ քանի որ բիզնէսը սերտաճած ա պետութեան հետ՝ եւ էնքան էլ բիզնէս չի, զի լիազօրուած պայմաններում ա աշխատում, նաեւ կարող ես աշխատանքից զրկուել։
ի՞նչ ա կատարւում երբ պետութիւնը չունի սոց․ ցանցերին տոտալ վերահսկողութիւն, ինչպէս ամն֊ում ա։
նախ, դիցուք պրիզմ եւ նման գործիքներ իսկապէս կան։ ինչը հաւանական ա՝ ինչի՞ ա հեշտ ստեղծել պրիզմ՝ զի ունես կոտրելու, վերահսկելու մի կէտ՝ ֆբ։ single point of failure — ստացա՞ր վկոնտակծիկի ղեկավարութիւն՝ ստացար եւ իւզերբէյզը։
եւ իսկապէս՝ բա ինչի՞ են էդքան թանկ վաճառւում մի քանի հոգանոց տտ ընկերութիւնները, որոնց գրած կոդը էնքան էլ մեծ չափի չի, այսինքն՝ առանձնապէս IP(intellectual property) չկուտակած ընկերութիւնները։ վաճառւում են ահաւոր թանկ, մի քանի միլիարդ դոլարով, զի առնողը չի առնում տեքնոլոգիան, կամ սերուերները, առնողը ձեռք ա բերում իւզերներին։
իսկ հիմա, պրիզմը մի կողմ։
սոց․ ցանցերը, որ ցանց չեն, այլ կէտ, հանգոյց, ենթարկւում են իրենց տիրոջը, կամ տէրերին։
տէրերն ունենում են իրենց քաղաքական դիրքորոշումները։ եւ ապա լռեցնում են նրանց, ում ասածները չեն համապատասխանում իրենց քաղաքական դիրքորոշմանը։ այդ մասին կայ երկար զրոյց ջէք դորսիի, իր թուիթերի ամենակարեւոր աշխատողներից մէկի, եւ թիմ փուլի միջեւ՝ ռոգանի պոդքաստում։ խորհուրդ եմ տալիս լսել ամբողջը։ այնտեղ թուիթերցիները համաձայնում են՝ այո, մենք կոնկրետ սատարում ենք մեր ընտրած գաղափարներին, լռեցնելով դրանց հակառակ գաղափարների հնչեցումը։
ու անշուշտ, թուիթերը չի կարող որեւէ մէկին տանել բանտ։ թուիթերը կարող ա ընդամէնը լռեցնել։
բայց եւ էսօր մենք չունենք, երեւի չհաշուած հիւսիսային կորէան, բացարձակ տոտալիտար հանրութիւն, այսօր աւտոկրատիաների ժամանակ ա։
ու ըստ թրենդի՝ այսօր կարող են լռեցնել։ այսօր լռեցնելը՝ ընկերութեան կողմից համարեա գրեթէ նոյն ուժն ունի, ինչ լռեցնելը՝ պետութեան կողմից, զի էդ ընկերութիւնն ունի որոշակի շփման մենաշնորհ։ եթէ կարելի ա պնդել, որ ամն֊ում քաղաքական քննարկումների տեղը՝ թուիթերն ա, ապա եթէ քեզ լռեցրին թուիթերում՝ քեզ լռեցրին ագորայում՝ հանրային տեղում, ուր քննարկում են։ դու ինչքան ուզես, կարող ես գրել անձնական բլոգումդ, իհարկէ, բայց արդե՞օք լսուած կը լինես։
այստեղ կարելի ա ասել, որ ցանցային թափանցիկութեան հետ հարցը դեռ էնքան վատ չի՝ բլոգդ, կամ պոդքաստդ, եթէ եւ դանդաղի, կը լինի լսել, եւ որ մարդիկ են որոշում, ինչպէս են ստանում տեղեկատւութիւն։
էդ իրենք են որոշել, որ ստանում են այն ֆբ֊ում, կամ թուիթերում, եւ ոչ թէ առանձին բլոգերից՝ ռսս֊ով։
դրան իհարկէ նպաստել ա google reader֊ի փակումը, բայց չէ՞ որ այլընտրանքներ կան։ եւ արդե՞օք կարելի ա խօսել գրաքննութեան առկայութիւնից, երբ կայ այլընտրանք, բայց մարդիկ քեզ չեն ուզի լսել այդ ձեւով՝ դժուարանում եմ ասել։
կարող եմ միայն յուսալ որ այս հարցը մի օր կը լուծուի սոցիալական մակարդակում՝ շուկան կը փոխուի։
իսկ հէնց այս օրերի ընթացքում, քանի որ ամէնը սրւում ա, մի քանի անգամ աչքովս անցաւ, որ մարդիկ զրկուել են աշխատանքից, իրենց չֆէյք, իրական պրոֆիլներում չսատարելով բլմ֊ին։ ոնց որ թէ կրկին, պետութիւնը չի, բայց երեւի թէ որտեղ էլ աշխատես՝ նման կարծիքների համար աշխատանք կորցնելու վտանգ կայ։
հիմա դա գրաքննութի՞ւն ա, թէ գրաքննութիւն չի։ ու ինչո՞վ ա պակաս ազդեցիկ, քան պետականը, բացի, իհարկէ, նրանից, որ գիշերը մի քանի «չիկիստ» վորոնոկով չեն գայ եւ չեն տանի գնդակահարելու։ բայց այդ էտապը, ոնց որ թէ անցել ենք, ու բացառում ենք։
տէքսաս ինստրումենտսը ti-83 եւ ti-84 հաշուիչների թարմացմամբ վերացնում ա սի֊ով ու ասմ֊ով ծրագրեր գրելու հնարաւորութիւնը։https://www.cemetech.net/forum/viewtopic.php?t=16652&start=0&postdays=0&postorder=asc&highlight=
յիշեցնեմ՝ ազատ ծրագրակազմն այն ա՝ որ կարելի ա օգտագործել ինչպէս ուզում ես։ թիայ հաշուիչների ֆիրմուերը ազատ չի՝ ու անցանկալի հնարաւորութիւն չունենալու պատճառով մարդիկ պիտի չթարմացնեն այն։ հաշուիչի դէպքում՝ ոչինչ, բայց ի՞նչ եթէ սարքը կպնում ա ցանցի ու ssl֊ի բագ ունի։
այսօր ակտուալ վերջին կայուն միջուկն եմ քաշում (5.6.11) որ հաւաքեմ, ու մտածեցի՝
ազատ ծրագրակազմի հետ գործ ունենալիս չունես էդ նոր վարկածներից վախը՝ զի չեն տանի քեզնից ոչ մի բան, իսկ եթէ տանեն բինար թողարկման մէջ՝ կարող ես հաւաքել այնպէս, որ լինի։
չեն զրկի հնարաւորութիւններից, յաճախ կաշխատի աւելի արագ, աւելի յուսալի, ու ընդհանուր առմամբ դու միշտ կուզես վերջին ստաբիլ վարկածներն ունենալ։
առհասարակ սովորում ես գնահատել նորը, հետաքրքրուել նորով, հետեւել նորին։
ի տարբերութիւն անազատ ծրագրակազմի, երբ կարող ա կառչես հին վարկածներից, ու անհանգիստ լինես։
այս կայքի մասին երէկ իմացայ @{hal9000; _hal_9ooo@spyurk.am}֊ի փակ գրառումից։ յիշեցնեմ, որ դիասպորան անտանելի սեքիւր ա, ու եթէ դուք հրապարակման պահին իր ոչ մի խմբի մէջ չէք եղել, ապա հաւանական ա որ էդ գրառումը երբեք էլ չէք տեսնի։
դէ գիտէք, որ ըստ gdpr֊ի կայքերը ձեզ հարց են տալիս քուքիների վերաբերեալ։ յաճախ պարզապէս թռած են դէմքին, ասելով՝ օ՞կ ես, ասա՝ օկ եմ, որ դէմքիցդ իջնեմ։
ու դէ մարդիկ ասում են՝ հա, օկ, դիր քո քուքին, ու չեն հասկանում ինչի ա իրենց կեանքը սէնց բարդ։ եւրոպական բիւրոկրատների պատճառով ա բարդ։ որ իբր լուծում են տալիս ինչ֊որ հարցի, բայց էնպէս, որ լուծում էդքան էլ չի, բայց մարդկանց նեարդերին ազդում ա։
սակայն այս կայքը՝ www ստեղծողի նախագիծը՝ հարցնում ա, ու ունի հնարաւորութիւն՝ browse without cookies։ էդքան պարզ։ ընդամէնը պէտք էր, եթէ դէմքին թռնում ես, այլընտրանք տալ։
you know, that because of gdpr web sites started to punch you in a face asking if you’re ok they will store cookies in your browser.
and people usually say - yes, ok, put your cookie or whatever it is, i don’t understand, just get out of my face. and wonder why life became so hard. because of european bureaucrats. this happens when you try to come up with some solution, but instead you don’t necessarily solve the problem, but leave many people doing useless things.
however this site, which, by the way presents technology from www creator, gives you an alternative: browse without cookies. that simple. and noone has to suffer. there only had to be the alternative.
ինչի՞ ա մաեմօ֊լեստէն կամ պոստմարկէտօս֊ը օգտագործում միայն մէյնլայն միջուկ՝ դա միայն գաղափարական֊քաղաքական որոշում չի, այլեւ տեքնիկական՝
որովհետեւ բարդ ա յետոյ նայել ու թարմացնել տարբեր սարքերի համար միջուկների բազմազանութիւն։ եթէ դիցուք ունենք 100 սարք (հեռախօս), ամէն մէկն իր միջուկով, ապա ունենք նոյնքան միջուկի առանձին ֆորք՝ ֆիքսած վարկածներով, ու պարզ սեքիւրիթի փաթչ աւելացնելը դառնալու ա գլխացաւանք՝ լաւագոյն դէպքում պէտք կը լինի բեքփորտ անել այն հարիւր տարբեր կոդի մէջ, իսկ վատագոյն՝ ոչ մի բան էլ անել չի լինի, քանի որ նոյնիսկ միայն էդ կոնկրետ միջուկի վարկածը հասանելի ա միայն բինար ձեւով։
նաեւ, էն լինուքս միջուկը որը հեռախօսների մէջ ա, շատ ա տարբերուում մէյնլայնից ու մեր իմացած լինուքսից՝ ահաւոր շատ փոփոխութիւն ա պարունակում՝ սկսած գուգլից, վերջացրած soc֊ի՝ չիպսետի, ու հեռախօսի արտադրողի փաթչերով։ եւ տարբեր soc֊երի ու հեռախօսների արտադրողների մօտ լրիւ տարբեր փաթչեր են, որ անկապ տեղերում կոնֆլիկտներ կառաջացնեն։
ու դա դեռ ամենասկզբից՝ իւնիքս ստեղծելիս մարդիկ մտածել էին ունենալ բովանդակութեան հանդէպ ագնոստիկ գործիքներ, որ իրենց գործն անում են։
այսօր՝ որովհետեւ միշտ փոխուում են, ինչպէս եւ հանրութիւնը, եւ շուկան, միշտ շարժման մէջ են։
հնարաւոր չի պատկերացնել ծրագիր, որ կայ ու էլ չի փոխուի։ այսինքն կան, մէկը կնութի tex֊ն ա, բայց նա հէնց այդ աշխարհից չի։
ու տարբեր տիրոյթներ կան՝ կան աւտորիտար էկոհամակարգեր՝ էփլի պէս, կան բազմազան՝ ու հետեւաբար աւելի կայուն՝ եթէ համակարգից մէկը վերանում ա՝ միւսը վերցնում ա իր դէրն ու պատասխանատուութիւնը, ինչպէս իսկական էկոհամակարգերում։
իսկ մեզ ահաւոր խանգարում ա քոչարեանա֊հհկ֊մինասեանական զլմ֊ների աղմուկը։
զի խանգարում ա իսկական ազատ մամուլի լինելուն։ էսօր էդ աղմուկի ֆոնին կառավարութիւնը քննադատելը բարդ ա՝ հակառակը տպաւորութիւն ա լինում որ էդ նեգատիւ աղմուկին հակադարձելու կարիք կայ։
էսպէս նաեւ գրեթէ չունենք իսկական ընդդիմութիւն։ կամ կեղծ ընդդիմութեան աղմուկի պատճառով լսելի չի։
ինչո՞ւ կեղծ՝ իսկ ի՞նչ ունի առաջարկելու։ ո՞րն ա իրենց տարբերութիւնը «իմ քայլից» — էնպիսի տպաւորութիւն ա որ իրենք ասում են՝ մենք էլ ենք նոյն բանն ասում եւ ուզում, մենք էլ ենք դեմոկրատ բայց մենք աւելի լաւն ենք։
ես տեսնում եմ դեբատ ամն֊ում։ ե՛ւ միջկուսակցական, ե՛ւ կուսակցութիւնների միջեւ։ ակնյայտ տարբերութիւններ կան, բանավէճի թեմաներ կան, մօտեցումներ կան։
պէ՞տք ա էլի շեշտել որ լուսաւորն ընդդիմութիւն չեմ համարում, այլ նախկինների ընկեր֊ծառայ մի բան, որը ձեւանում ա, ու բաւական անյաջող, որ ընդդիմութիւն ա ու մտահոգուած ա ազատութիւններով։ հոգոց։
իրականում անդրոիդ իւզերների (չգիտեմ, այօս շատ չեմ տեսել) վիճակը ողբալի ա։ այսինքն՝ մեր շուրջը գտնուող համարեա գրեթէ բոլոր մարդկանց։
իրենք շատ չեն զգում, զի էդ վիճակը, իհարկէ նման ա իրենց օգտագործած վեբի՝ երբ դէմքին ինչ֊որ պահանջներ, կամ լաւագոյն դէպքում՝ առաջարկութիւններ են թռնում, երբ էստեղ֊էնտեղ գովազդ ա դուրս թռնում, ու առհասարակ նաւարկելը, զբօսանքը բաւական annoying ա։ դա չեն զգում, չի չեն պատկերացնում որ կարող ա այդպէս չլինել։
իսկ այդպէս չլինել կարող ա էն կայքերի հետ, որ էթիկային հետեւում են, ինչպէս եւ էն յաւելուածների հետ որ ազատ են, ու հետեւաբար էլի էթիկային հետեւում են։ սակայն մոբայլ օհ֊ի դէպքում որպէս կանոն էդ ընտրութիւնը չկայ՝ արդէն տուփից դուրս մարդը ստանում ա իր bloatware֊ը, որը չի կարող հանել իր մեքենայից։
ինչը ահաւոր ա՝ ու մենք սովոր ենք ապրել էդ աշխարհում։
քչերն են որ համաձայն չեն էս վիճակի հետ։ ու իսկապէս, եթէ ունենալ թէկուզ lineage եւ միայն fdroid֊ի յաւելուածները տեղադրել՝ ապա կարելի ա մի քիչ աւելի հանգիստ աշխարհում ապրել։
սթիլ, ես կարծում եմ որ էդ անել պէտք չի։ էդ մէկ ա նպաստում ա գուգլի անդրոիդ հարթակին, իսկ միւս կողմից ազնիւ չի։
մենք մեր օհ֊երն ունենք, շատ լաւ ա որ իրենք իրենց անդրոիդը էնպիսին են արել, որ բարդ լինի մեր սովորական, ասենք gtk֊ով գրած ծրագիրը տեղափոխել՝ կապել են մէկ֊երկու լեզուի հետ՝ մեզ մօտ լրիւ լիբերալ վիճակ ա ու ինչ ասես լեզու չի օգտագործուում, ինչների՞ս ա պէտք իրենց հարթակը։
այնպէս ինչպէս չենք մտնում իրենց ոչ էթիակպէս պահող կայքեր, այդպէս աւելի լաւ ա չօգտագործել իրենց անդրոիդը։
ու այո։ տեսէք, կան ընկերութիւններ, որ հասկանում են, զգում են։
յոլլա հեռախօսի վրայ շատ բարդ ա գտնել բրենդի անունը։ փայնբուքի ու փայնֆոնի վրայ նոյնպէս։
սէյլֆիշ օհ֊ը լռելեայն ձեր ուզած գոյներով ա ու ծրագրերում աւելորդ գոյներ չկան՝ ամէնը համեստ ա ու չի գրաւում յատուկ ուշադրութիւն։ չի ճչում, որ իրան նայես։ չի թռվռում պահանջելով ուշադրութիւն։ չի դէմքին թռնում որ գրանցուես կամ անես ինչ֊որ բան որ իրենց ա պէտք։ չի թարմանում առանց քո համաձայնութեան։ լինուքսներում չի լինի հանդիպել էն ինչ ես տեսել եմ վերջերս վինդոուսում՝ ռեսթարթ չկար՝ կար՝ թարմացնել եւ ռեսթարտել։ չկայ որեւէ բան որը ձեր վզին կապում են։
ու այո ողբալի վիճակում են մարդիկ որ քշում են վինդոուս, ու որ քշում են անդրոիդ։
խղճանք իրենց, բայց եւ իմանանք, որ ոչ մի բանով չենք կարող օգնել։ իրենք չեն ուզում, իրենց էդպէս ա լաւ։
լիքը մարդիկ կարողանում են ոչ թէ պարզապէս օգտուել, այլ հէնց՝ take advantage of էն ինչ այլ մարդիկ արել են, ու դա ոչ մի ձեւ չի օգնում այդ աշխատանքը կատարած մարդկանց, կամ համայնքին՝ օգնում ա միայն իրենց։
դա կատարուում ա ամենատարբեր շերտերում։
սկսած դեբիլ դեւելոփերից որ կարողացել ա կայք սարքել որը վիդեօ ա փոխարկում իսկ տակից օգտագործում ա ffmpeg֊ը, որն ազատ ու համայնքի կողմից զարգացած գործիք ա, կամ կայքից որը տեքստ ֆայլերի ֆորմատներն ա իրար փոխում, բայց տակից օգտագործում ա ասենք կալիբրի փոխարկիչը, ու էդ կայքերը ձեզ ցոյց են տալիս գովազդ, թռնում են ձեր դէմքին զանազան առաջարկներով, ու լկտիութիւն են ունենում ուոթերմարկ դնել նկարի վրայ որը խմբագրել են տակից աշխատող ազատ imagemagick֊ով, քանի որ իրենց փող եւ անձնական տուեալներ չէք տալիս։
իսկ աւարտած դէ օրինակ անդրոիդ հեռախօսների արտադրողներով, որ ինչ ասես չեն աւելացնում լինուքս կերնելի մէջ, պլիւս լիքը ձեզ համար անպիտան, բայց իրենց համար կարեւոր սոֆթ են աւելացնում հեռախօսի մէջ, որը ձեզ վաճառում են։ ու էդ հեռախօսն ունենալիս դուք չէք կարող էդ ամէնը հանել։
էսպէս իրենք օգտուում են համայնքի սարքած բարիքներից՝ իսկ յետոյ անհամեմատ աւելի քիչ ջանք դնելով այդ գործի վրայ՝ աշխատում են անհամեմատ աւելի շատ փող։
ինչո՞ւ՝ որովհետեւ կարող են։ որովհետեւ մեր արտօնագրերը իրենց թոյլ են տալիս։
որովհետեւ մարդիկ կան, որ ասում են, որ bsd արտօնագիրը ամենալիբերալն ա։ ես այդ պնդման հետ բնաւ համաձայն չեմ։ այն ամենալիբերալը չի՝ ամենաալտրուիստականն ա։ ըստ որում ալտրուիստական ա ոչ թէ մարդկանց մեծամասնութեան՝ իրենց դնում ա վատ վիճակի մէջ, այլ մի քանիսի համար ա ալտրուիստական, որ փող են քաղելու հեղինակների արած գործից։
ու ես մտածում եմ, որ պէտք չի անել նոյնը, ինչ անում են իրենք։ էթիկապէս ճիշտ չի օգտագործել անդրոիդ նոյնիսկ իր ազատ ձեւով՝ ռեպլիկանտի, կամ թէկուզ ազատին մօտ՝ լինէյջի ձեւով։
պէտք չի։ դրանով մենք չենք նպաստում մեր ազատ օհ֊երի լաւացմանը, դրանով մենք նպաստում ենք անդրոիդում հասանելի յաւելուածների շատացմանը։ դրանով մենք նպաստում ենք որ vlc֊ն դարձել ա bsd արտօնագրի տակ՝ զի gpl ծրագրակազմը չի կարող լինել փլէյ սթորում՝ փլէյ սթորի պայմաններով ամէնը ինչ այնտեղից ներբեռնած ա՝ չի կարելի տարածել։
ու նաեւ էթիկապէս լաւ չի։
պէտք չի անել էնպէս ինչպէս իրենք են անում։
մեզ պէտք չեն իրենց սարքած պսեւդո ազատ գործիքները։
մենք մերը սարքում ենք ու կարող ենք զարգացնել։
առհասարակ, ինձ թւում ա, այառսի֊ն ու ջաբերը՝ մոդերնիստական գործիքներ են, իրենց էսթետիկան ա մոդերնիստական։ տելեգրամն էլ ա էդ ձեւի մի բան՝ բայց սեփականատիրական։
էսօր մարդիկ դէ պոստմոդերն են սիրում, ու դիսքորդն ու մատրիքսը էդ նիշան են զբաղեցնում։
ի դէպ, խօսեցի pinebook֊ի ժողովրդից որ ճշտեմ՝ եթէ raspberry֊ն ունի իր մէջ դա, կարո՞ղ ա rockchip֊ի չիպերն էլ որ փայնբուքի մէջ են, ունեն։ ասում են՝ ոնց որ թէ չէ։
(06:32:43 PM) P64ProtocolBot: [D] <theotherjimmy> They have an M0 that does power managment
(06:33:01 PM) P64ProtocolBot: [D] <theotherjimmy> And they have EL3 (exception level 3), which some people see in the same light
(06:35:31 PM) P64ProtocolBot: [D] <theotherjimmy> OTOH, all those are easily user accessible and when running upstream code, you should be able to audit all of the running code.
(06:35:44 PM) P64ProtocolBot: [D] <theotherjimmy> So not really
վերջերս jolla֊ն՝ հէնց jolla ֆիրմայի առաջին սարքս հա միացուած եմ պահում։
նոյնիսկ իր վրայ ունեմ եւս մի tooter որը կպնում ա անգլերէն մաստոդոնիս հաշուին։
ու ուզում էի լինկ ստանալ ջաբերով՝ միացրի ջաբերը, տեսնեմ՝ xperia֊ի ջաբեր կլիենտը դուրս գցեց՝ անջատուեց։
էքսպերիայինը միացրի՝ եօլլայինը դուրս եկաւ։
հասկացայ՝ resource֊ն ա խնդիրը։ ամէն ջաբեր կլիենտ երբ կպնում ա՝ նշում ա resource ու sailfish֊ի լռելեայն կլիենտի ռեսուրսը՝ Jolla ա հէնց։
մտածեցի՝ ո՞նց փոխել։ յիշեցի որ այն իրականում libpurple֊ն ա օգտագործում, ու նայեցի .purple֊ի մէջ, կարո՞ղ ա փիջինական accounts.xml գտնեմ։ չէ՝ այլ բաներ կային, բայց ոչ դա։ իսկ resource֊ը հաշուի հետ ա նշուում։
հասկացայ որ ինչո֊ր տեղ հարդկոդ արած ա։
ուզեցի together.jolla.com֊ում բացել զրոյց այդ մասին, իսկ այն լաւն ա, ասում ա նախ փնտրի, յետոյ կը բացես փնտրածդ եթէ չգտնես։
փնտրեցի ու գտայ։
հետեւեցի, բնականաբար, ու ափվոտեցի։ ես վեցերորդ հետեւողն էի։
հաւէս ա շատ որ սէյլֆիշի հեղինակները ջաբերն աւելացրել էին լռելեայն, հասցէագրքի հետ ինտեգրած հաշիւների մէջ։
չնայած շատ մարդ չի օգտուում։ տուեալ դէպքում՝ վեց հետեւող ենք։
ինչ֊որ mc-tool ծրագրով ա հնարաւոր փոխել։ (:
հմ, պարզուում ա telepathy-mission-control փաթեթից ա։ (: mc stands for mission-control (:
ու դէ եղաւ, հա։ էքսպերիայի ջաբերի ռեսուրսը նշեցի sailfish_xa2, եօլլայինը դէ մնաց Jolla (:
դէ զգացողութիւն ունեմ, որ շատ յաճախ «էնտերպրայս», «կորպորատիւ» ծրագրակազմը՝ դախ ա։ ու դէ էնտեղ աշխատող մարդիկ են դախ։
բայց եւ տեսնում եմ որ շատ հաւէս ու կիրառելի ծրագրակազմ կայ, որը կորպորացիաների կողմից ա նախագծած, ու ազատ ա։
ու մտածում եմ՝ ինչ հետաքրքիր ա, կարող ա ազատութիւնը տէնց քաղաքակրթող, սանրող, բարելաւող ազդեցութիւն ունի ծրագրակազմի վրայ։ ու դէ նաեւ բարոյականացնող, զի երբ ազատ ա, արդէն աւելի քիչ հաւանական ա որ տհաճ բաներ անի, ուր օգտատէրը չի վերայսկող, այլ ինքը՝ ծրագրակազմը եւ իր ետեւում կանգնած ընկերութիւնը։
կայ մի չափազանց վտանգաւոր վիրուս, բայց ոչ COVID, այլ ՍՈՎԷՏ։ դրա դէմ դիմադրողականութիւնը կայուն չի, ու հետխորհրդային պետութիւններն, եթէ եւ յաջողում են պայծառութեան ժամանակաշրջաններ ապրել, հակում ունեն կրկին հիւանդանալու։
օրինակ լեհաստանը, էստոնիան կարողացել են դուրս գալ այդ սովետից եւ զարգանալ։ ուկրաինան, գտնուելով նոյն տեղում, ուր ընդամէնը միայն տեղանքն արդէն նախանձելի առաւելութիւն ա, հիմնականում մնաց հիւանդ։ վրաստանը, որ փորձ արեց սովետից պրծնելու, հանգել ա ռուս յանցաւորի կուսակցութիւնը ընտրելու, եւ բնականաբար, յայտնուել ա դրանից ազատուել ունակ չլինելու վիճակում։
ինձ թւում ա, հայաստանն էլ կրկին հիւանդանալուց ապահովագրուած չի։
կորոնավիրուսի համաճարակի ժամանակ հարարին նոր յօդուած հրապարակեց ուր ասւում ա այն մասին, ինչ հեշտութեամբ ենք մենք ընտրում՝ առողջութեան եւ վերայսկողութեան մէջ՝ առողջութիւնը։ ու որ այդ ընտրութիւնից հնարաւոր ա խուսափել։
ես մտածում եմ, արդե՞օք աւինեանը գիտակցում ա զգում ա, թէ ինչ վտանգաւոր նախադէպ ա այսօր ստեղծում։
ինձ թւում ա՝ մէյլը արտայայտում ա ինքնութիւնը։
նախ իհարկէ իւզերնէյմը՝ մարդու մականունն ա, որը, ըստ իրեն, իրան մօտ ա, նկարագրում ա։
լինի դա pupsik88 թէ darthմիբան՝ առաջին դէպքում տեսնում ենք, որ մարդը չի իմացել ինչպէս շարունակել, եթէ ուզած նիքը զբաղ ա ու ընտրել ա առաջին մտքին եկած տարբերակը՝ մատնելով իր տարիքը։ նաեւ նշանակում ա որ իր ծնունդն իր համար կարեւոր ա՝ երեւի շատերի։ երկրորդ դէպքում տեսնում ենք որ մարդն այնքան ա սիրում ատսղային պատերազմները, որ պահանջ ունի արտայայտել դա ու կապում ա իր ինքնութեան հետ։
յետոյ տիրոյթը՝ որ քուչի, ախպերութեան, խմբի, ընկերութեան, տեքնոլոգիայի հետ ա ասոցացնում իրան։
եթէ չէ՝ ապա որ սերուիսն ա ընտրում՝ սա աւելի տարածուած ա։
լռելեայն ընտրութիւնները շատ չեն։
ու TLD֊ն՝ որը յաճախ պայմանաւորուած ա տիրոյթի կամ սերուիսի ընտրութեամբ։
այն նոյնպէս նրա մասին ա, ինչի հետ ես նոյնականանում։ ու ինձ թւում ա պատահական չի, որ հայերից շատերն ընտրել են mail.ru֊ն՝ իրենք ապրում են ռուսական տիրոյթում, դիտում են ռուսերէն ֆիլմեր ու նորութիւններ, ու իրենց համար կարեւոր ա որ «ղրիմըմերնա» ու «ամերիկացիներըվատնեն», իրենք դիտում են սպորտային մրոյթներ ու երկրպագում «մերոնց»՝ ռուսներին։
երբեմն դա լռելեայն ընտրութիւն ա որովհետեւ դէ այլ բան մտքին չի գալիս։ ու էլի յատկանշական ա՝ մենք ռուսական ազդեցութեան տիրոյթում ենք՝ մեզնից շատերի մտքին չէր գալիս, չգիտեմ, եւրոպայում տարածուած lycos.eu֊ն ասենք, մերը՝ ru֊ն էր։
լռելեայնը նաեւ մտածուած չի։ մարդը շատ չի չարչարուել՝ ինչ լինում ա լինի։
ու ապա պարզ ա որ իր համար խնդիր չի որ իրենից մէյլ են ստանալու, ուր TLD֊ն .am չի։
իսկ .am֊ով, ի դէպ, լռելեայն ընտրութիւն չկայ էլ։
գուգլը(կարծե՞մ, յահուն(հաստատ) տարբեր երկրներում ծառայութիւններ մատուցելով առնում էին այդ երկրի տիրոյթ, ու բաժանում այդ երկրի TLD֊ով մէյլեր։
այդպէս շատ հասկանալի էր մարդկանց, ու դա ծառայութիւնների տեղայնացման մասն էր։ նաեւ՝ սերուիս մատակարարողի յարգանքն էր արտայայտում, օգտատէրերի ինքնութիւնների ճանաչելը։
մեզ մօտ գիտենք՝ մարդիկ հեռախօս առնելիս խնդրում են յանկարծ հայերէն լոքէյլ չդնի վաճառողը՝ իրենց պէտք ա ռուսերէն թարգմանութեամբ օպերացիոն համակարգ։ նոյնը եւ ուինդոուսի մասին ա։
սրանք մասամբ հետգաղութացման շրջանի մասին են, մասամբ էն մասին, ինչքան մենք (դե՞ռ) որպէս ազգ ձեւաւորուած չենք, ու ինչքան պատրաստ չենք պետականութեանը, եւ ոչ թէ գաղութ լինելուն՝ պատրաստ չենք մեր պետութեանը յարկ տալ, չենք հասկանում ինչի համար են քաղաքացիական ազատութիւնները՝ դրանք արժէք չեն դիտարկւում, սակայն արժէք ա ռուսական թոշակը, ու քաղաքացիութիւնը, օրինակ։
ես չգիտեմ մեր հանրութեան որ մասին ա սա վերաբերում, բայց ակնյայտ ա, որ բաւական մեծ։
յ․ գ․ մի դրուագ՝ գերմանացի ընկերս ապրել ա երեւանում երկու տարբեր ընտանիքներում։ մէկում՝ հայալեզու կին էր, որը շատ ջղայնացել էր երբ նա քննարկել էր ռուսաստանի ագրեսիան ուկրաինայի հանդէպ։ բացատրում էր գերմանացուն, որ ուկրաինան երկիր չի, «ծայի մօտ ա», ու իրաւունք չունի գոյութեան։
միւս ընտանիքը՝ ծեր ռուսախօս երաժիշտների ընտանիք էր։ այնտեղ կրկին դիտում էին ռուսական լուրեր՝ բայց ի տարբերութիւն առաջին դէպքի՝ անհանգստութեամբ, եւ ամէն օր ռդ իշխանութիւնը քննադատելով։
իրենք աւելի կիրթ էին, լաւ տիրապետում էին կայսրութեան լեզուին, բայց չէին սատարում ռուսական ռազմական միջամտութիւններին։ բայց կարեւոր թեման կրկին ռուսաստանն էր՝ իր իշխանութեան սատարելը կամ ոչ։
բաւական վաղուց իմ լաւ ընկերն ինձնից խիստ նեղացել էր ու մենք համարեա գրեթէ չենք շփւում։ մենք շփւում էինք մի սեփականատիրական մեսենջերով, ու նա զգուշացրել էր՝ եթէ գնաս, ես հետդ չեմ շփուի։ ես կիմանամ, որ քեզ համար աւելի կարեւոր են գաղափարներ, տեքնոլոգիաներ, քան ընկերութիւնը։
ես չկարողացայ տալ այդ մեսենջերին։ ես գնացի ու ինձ լաւ եւ լաւը զգացի այդ քայլի պատճառով։
ու այսօր մտածեցի՝ գուցէ նա ճիշտ էր։
գուցէ ինձ աւելի կարեւոր են գաղափարներն ու տեքնոլոգիաները՝ բայց դրանք միասին, քան ընկերութիւնը։
չէ՞ որ այդ ես էի որ բոյկոտում էի ծխած տեղերը տարիներով, եւ մեկուսացած եմ եղել իմ ծանօթներից՝ տարիներով։ չէ՞ որ այս ես էի որ 2011֊ին լքեց ֆբ֊ն (մի ոչ երկարատեւ ու բացարձակ ոչ ակտիւ վերադարձը չհաշուած) ու կապս կտրել էի բոլոր֊բոլոր ծանօթներիցս, թողել էի ինձ լրիւ մենակ։ զի ես համարեա գրեթէ չունէի անցանց շփում, ու դէ առցանցն էլ՝ այստեղ էր։ երբեմն սփիւռքում ոչ մէկ չէր գրում, ու ինձ արդէն թւում էր թէ սա անձնական բլոգ ա։ երբեմն ես համարեա գրեթէ միշտ գրում էի այլ հաշուով ու անգլերէն, որ գոնէ մի ձեւ կապ ունենամ։ ես էի, որ գիտէի ինչ վատ ա ազդում անձնական եւ ընկերական յարաբերութիւնների վրայ՝ չունենալ հանրային շփում՝ թէ առցանց, թէ անցանց, բայց ես ինձ այդ հանրային շփումից հանել էի՝ բոլոր սպասուող ոչ շատ դրական յոյզերով լի, բայց սպասելի հետեւանքներով։
երեւի նա ճիշտ էր։
ինձ համար չտալը աւելի կարեւոր ա։ ու եթէ ինձ հետ այլ ձեւ կապ չեն պահում՝ ուրեմն այդպէս էլ կը լինի։
բայց իրականում՝ զումը մասնաւոր դէպք ա։
իհարկէ, բնականաբար, բա պէտք ա հետեւի, պէտք ա չարաշահի։
զի կարող ա, ու զի փող կայ դրա մէջ։
միայն յիմարը կը հրաժարուի այդ եկամուտից։
մի բան էլ՝ վերջերս փիջինն էի բզբզում, ու մտածեցի՝ տեսէք՝ առաջ փիջինը կարողանում էր աջակցել համարեա գրեթէ բոլոր հաղորդակարգերը։ զի այո, կար եահու, այսիքիւ, ջիթոք, ֆբ, աօլ, աիմ, եւ այլն՝ բայց մեծ մասամբ հաղորդակարգը բաց էր ու հնարաւոր էր մշակել կլիենտ, որն՝ այո, օգտւում ա ամպից, կենտրոնից, բայց գոնէ ազատ ա։
այն ժամանակ նաեւ ունէինք սքայփի բինար լիբ, որը կարելի էր ինտեգրել՝ փիջինը դրա միջոցով տալիս էր սքայփին կպնելու հնարաւորութիւն։ նոկիան էր սքայփից առել նման լիբ՝ արմ պրոցեսորի համար ու ինտեգրել էր n900֊ի հասցէագրքի, չաթերի մէջ, կար՝ զանգել, զանգել սքայփով, զանգել ջաբերով։ արդէն ոչ ազատ, բայց գոնէ ինտեգրուող էր։
էսօր իրավիճակը փոխուել ա՝ մենք ունենք ուոթսափ, որը երբ հնարաւոր էր նոյն փիջինով ջաբերով կպնել՝ բան էր անում էն մարդկանց հաշիւները, ով տէնց անում էին, ունենք վայբեր՝ որին կպնել հնարաւոր չի։
առաջ հաղորդակարգը բաց պահող ծրագրերը այն փակում են՝ օրինակ այսիքիւն։
առաջ մարդկանց մեծ մասի համար անխուսափելի էր ունենալ՝ եահուի, այսիքիւի, աօլի հաշիւներ որ չաթուեն տարբեր ցանցերում գրանցուած իրենց ընկերների հետ։
բայց կարող էին քաշել մի ազատ մեսենջեր եւ գոնէ չաշխատեցնել առանձին՝ եահու մեսենջեր, այսիքիւ եւ այլն։
էսօր մեսենջերների աշխարհը շատ աւելի փակ ա՝ չէ, դու պիտի ունենաս մանուշակագոյն վայբեր, ու պիտի ունենաս հէնց ուոթսափի յաւելուածը, եւ այլ ձեւ չունես։
ու իհարկէ լսում են, ու իհարկէ ծախում են։
զարմանալի կը լինէր՝ եթէ չլսէին ու չծախէին։
կայ ազատ աշխարհ, կան ազատ ծրագրեր։
ու ինձ իհարկէ տխուր ա որ ստեղ կան մարդիկ, ում ես պիտի ասեմ՝ մի քշէ՛ք զում, զգօ՛ն եղէք։ որովհետեւ ինձ ցաւում ա իմ ընկերների համար։ որ իրենք չեն ուզում լինել չհամաձայնող։ նա, որ երբ ընկերութիւնում, ախպերութիւնում օգտագործեն զումօտ մի բան՝ ասի՝ չէ, կներես։ կան ազատ եւ ապակենտրոն այլընտրանքներ։
եթէ չխօսենք աշխատող ու ֆրիլանս մարդկանց հակադրութեան մասին, ապա ամերիկայի ստրուկները բաւական դժգոհ էին, երբ իրենց ազատեցին։ զի իրենց դարդերը շատացան եւ կեանքի մակարդակը ընկաւ։
The apex social class might have less cash, but more freedom over their life.
Lawyers, bankers, programmers who get paid lots of money ($200k a year) but who have NO freedom over their lives and schedules are the new slave class.
Freedom > Money
Would you rather be a “poor” (and free) Spartan, or a rich and enslaved Persian?
Obviously freedom is the apex. Better to earn $40,000 a year and have extreme freedom in hour life than to earn $4 million a year and have NO CONTROL over your life.
մենք ունենք գլխուխ պտտեցնող ափգրէյդ, ու ապա հանրութեան հետադէմ մասը չի ուզում ափգրէյդ լինել, ուզում են հին ձեւով ապրել, իսկ հանրութեան այլ՝ առաջադէմ մասը՝ հիասթափուած ա, որ ափգրէյդը իրենց ուզածի չափ չէր։
արդիւնքում ափգրէյդը տապալուելու ա, զի հանրութեան ոչ մի մաս դրան չի սատարում։
կարելի ա անգրագիտութիւնների տեսակների մասին շարք գրել։
անգրագէտ մարդկանց տեսակներից մէկն ա՝ չխորացողների էն տեսակը, որ ասում են՝ գուգլել, ֆոտոշոփել։
քսաներորդ դարի սկզբին լուսանկարելուն ասում էին՝ կոդակել։
մարդկանց թւում ա, որ գուգլը, կամ ադոբին համ միշտ կը լինեն, համ արժանի են որ իրենց անունները դառնան բայ։ իրենց նաեւ թւում ա շատ քուլ «գուգլել» բայն օգտագործելը։
այսպիսի մարդիկ երբեմն դառնում են ինժեներներ։ ու ես նմանների հետ աշխատում եմ։
իրենք գալիս են եւ ասում, որ «սերուերը չի կպնում», եւ ոչ փորձառու այթի աշխատողը կարող ա խուճապէր՝ այնքա՞ն վատ ա վիճակը, որ նոյնիսկ մոնիտորինգ համակարգը չյուշեց, որ «սերուերը չի կպնում» կամ «չկայ», որ իւզերնե՞րն են առաջինը նկատում։ այնինչ սա իրականում նշանակում ա, որ իրենց վիէնսի սեսիային ինչ֊որ բան ա եղել։
երբ պինգում ես, սսհ ես լինում սպասարկչին, ու ասում, որ ամէն ինչ նորմալ ա, եւ առաջարկում ես սսհ լինել եւ սպանել վիէնսի սեսիայի մնացորդները, եւ միացնել նորը, իրենցից ամենախելամիտները երբեմն անվստահ ձայնով ճշտում են՝ պուտտիո՞վ։
աստուատ, մարդիկ չեն իմանում, որ պուտտի֊ով չի, սսհ֊ով ա։
որ պուտտին ընդամէնը իրենց իմացած (ու դա արդէն նուաճում ա) գործիքն ա սսհ կապեր հաստատելու համար։
իսկ ծրագրաւորող ընկերները, երբ կը լսեն՝ «չունեմ ֆբ», «չունեմ ուոթսափ», «չունեմ վայբեր», «չունեմ տելեգրամ», կարող են ասել՝ «ի՞նչ մեսինջեր ես օգտագործում», տէնց քոժուալ, տէնց ամենօրեայ։
ի՞նչ մեսինջեր, եղբայր։ ո՞րն ես ուզում՝ ընտրիր։
քե՞զ ինչ ես ինչ ծրագրով եմ չաթւում։
նա չի հասկանում, որ խօսքը հաղորդակարգերի, պրոտոկոլների մասին կարող ա լինել, եւ ոչ թէ ծրագրերի։
այսպէս նաեւ իւզերները սովոր են արդէն, որ «լինգուո»֊ն դա եւ յստակ տեսքով եւ վարքագծով բառարանային ծրագիր ա, ու իրեց մտքով չի անցնում, որ կարելի ա բառարաններն առանձին ունենալ, ու քո ուզած ծրագրով բացել։
ազատ ծա֊ն այնքա՜ն շատ ա կրկնում կորպորատիւները, որ երեւի պէտք ա երջանիկ լինել, որ մենք դեռ չենք մոռացել, որ կան հաղորդակարգեր, որ կան ազատ բառարանային ֆորմատներ, եւ այլն։
այսպիսի իրականում ոչ ջղային գրառում, բայց տխուր, զի ես գիտեմ որ մարդկանցից շատ չեմ տարբերւում, ու մեր տարբերութիւնները չնչին են, ու ես տխրում եմ էդ չնչին տարբերութիւններից մէկի մասին, որը այս գրագիտութեան եւ փորփրելու եւ հասկանալու ցանկութեան մասին ա։
եւ չէ՝ էդ «իւզերները» նէնց չի որ որեւէ տեղ լաւ հասկանում են, թէ ինչ ա կատարւում։ ես տեսնում եմ, որ իրենց գործն էլ են այդպէս անում՝ առանց հասկանալու, ու անգիր արած գործողութիւններով։ ու ամենավատը՝ երբ լաւ մարդիկ, որ հեշտացրել են իրենց աշխատանքը մի քանի սկրիպտով, փոխարէնը երիտասարդներին բացատրելու, ու ժամանակ ծախսելու, թէ ինչ սկրիպտեր են դրանք ու ինչ են տակից աշխատեցնում՝ էդ երիտասարդներին սովորեցնում են առանց մտածելու սկրիպտերը կանչել։ երբ սկրիպտը չի աշխատում՝ երիտասարդները մնում են շփոթուած ու չգիտեն ինչ անել։ ու այստեղ փորձառուները՝ փոխարէնը ինուեստ անե ժամանակ ու բացատրեն սկսնակներին, ծախսում են այն՝ սկրիպտերը կատարելագործելու վրայ, որ դրանք էլ չխափանուեն երբեք։
այդպէս ստանում ենք դեբիլ օգտուողներ եւ զօրաւոր ծրագրեր։
մի քանի տարի առաջ՝ դէ աղքատ երկիր ենք, լիքը ծանօթ կար, որ անդրոիդ հեռախօս էին ուզում, բայց «ֆիրմա» հեռախօս չէին ձգում, ու էժան չինական սարքեր էին առնում։ որոշ սարքերը նշուած էին էս կամ էն մակնիշով, բայց դէ կեղծ էին։
որոշ հայերը հասկանում էին, որ «ֆիրմա» ապրանք չունեն, բայց իրենց համոզում էին, թէ դա «չինական ա, բայց պատենտով սարքած ա», ինչ֊որ հին եւ սովետական արտայայտութիւն։
ինչեւէ, էս սարքերում չէր լինում գուգլ փլէյ խանութը։ ու ես էդ մարդկանց տեղակայում էի ֆդրոիդը, այնտեղից յաւելուածներ ներբեռնում։
ես էլ գուգլ փլէյ տեսած չկայի, ու մտածում էի, որ երեւի էնտեղ լաւ ու կարեւոր յաւելուածներ կան, իսկ դէ ֆրդոիդը աղքատիկ բան ա։
յետոյ, անցեալ տարի իսկապէս ունեցայ սոնիի անդրոիդ փլէյ֊ով եւ խաղ արեցի։ ու էնքան զարմացայ, զի պարզեցի որ փլէյի ծրագրերն ինձ պէտք չեն։ քեարթու են, գովազդ են ցոյց տալիս, անճաշակ, վառ գոյների պատկերակներով են։ փլէյում նաւարկելը նման չէր կեանքի խնջոյքի, ցանկութիւն կար թռնել էդ տեղից։
ու հիմա ես այդ նոյն սարքի վրայ քշում եմ լինէյջ, ուր ունեմ միայն ֆդրոիդ ու դրանից եմ յաւելուածներ քաշում։
ունեմ դրոնի կառավարման ծրագիր, որ ներբեռնել եմ հէնց մաւիկի կայքից։ առանց փլէյ։ որը մաւիկի կողմից շատ լաւ ա։
դոկտորոուն յիշեցրեց, որ այօսը էն համակարգն ա, ուր չես կարողանում տեղակայել ծա, եթէ այն էփլի կողմից հաստատուած չի։
էնպէս որ էսօր ունէք իսկական, մերկ անդրոիդ քշելու հնարաւորութիւն, իսկ լաւագոյն յաւելուածները գտնւում են ֆդրոիդ խանութում՝ ազատ են։
Հիմա էլ խնդիրներ կան իրավապահ համակարգում, բայց օրենքը, հակառակը, միտված է վստահությունն ուժեղացնելուն։ Այսօրվա դրությամբ, ստացվում է, բոլոր հնարավոր գաղտնալսումների ամբողջ պատասխանատվությունն ընկած է ԱԱԾ-ի վրա։ Այս օրենքով որոշակի հավասարակշռություն է ստեղծվում, եւ աշխատանքի բաժանում է լինում։ Սա պետք է ավելացնի վստահությունը կամ առնվազն չպիտի բացասական արձագանք ստանա։ Որովհետեւ մարդիկ կան՝ ԱԱԾ-ին չեն վստահում, մարդիկ կան՝ ոստիկանությանը չեն վստահում, մարդիկ էլ կան՝ ո՛չ ԱԱԾ-ին են վստահում, ո՛չ էլ ոստիկանությանը։ Բայց, ի վերջո, օրենքի շնորհիվ որոշակի հավասարակշռություն ենք ստեղծում, ինչ-որ չափով բեռնաթափում ենք ԱԱԾ-ն, եւ, որ ամենակարեւորն է, քաղաքացիների համար որեւէ բան չի փոխվում։ Բացի այդ՝ մինչ այս էլ կարելի էր գաղտնալսել միայն դատարանի որոշմամբ, եւ հիմա էլ նույնն է լինելու, միայն թե ոստիկանությունը դա անելու է առանց ԱԱԾ-ի միջամտության
դէ էն ա փոխւում, որ եթէ քո գործը ասենք գրպանահատի գործ էր, ու աած֊ն դրանով չէր զբաղւում, հիմա ոստիկանութիւնը կարող ա էդ գործը բացայայտելու համար նաեւ հեռախօսազանգեր լսել։
սովետի ժամանակ կատակ կար, մէկը գալիս ա կգբ, ասում ա՝ թութակս ա կորել։ ասում են՝ գնա ոստիկանութիւն, մենք տէնց բաներով չենք զբաղւում։ ասում ա՝ չէ, ես եկել եմ պաշտօնապէս յայտնեմ, որ թութակի հետ համամիտ չեմ։ #սովետ #վերահսկողութիւն #տեքնոլոգիաներ #ազատութիւն
By contrast, Armenia was re-upgraded from an “authoritarian regime” to a “hybrid regime”[10] as a result of constitutional changes that shifted power from the presidency to parliament.
չնայած փաստացի էդ կարող էր լինել միայն աւելի վատ՝ սերժը փոխել էր, որ մնար։ ու հանրութեան հասունութիւնը թոյլ չտուեց դա լինի։ այսինքն՝ սերժը մնար՝ մէկ ա ժողովրդավարութեան ինդէքսը բարձրացել էր։
տեսնենք, յաջորդ թարմացմամբ կարո՞ղ ա «flawed democracy» դառնանք։
ժողովրդավարութեան ինդէքսը նաեւ լաւ ա նրանով, որ շեշտում ա, որ ժողովրդավարութիւնը բինար չի, ինչպէս ասենք դրա օպպոնենտները նշում են՝ «դէ ոչ մի տեղ չկայ ժողովրդավարութիւն»։ կայ, բայց տարբեր ա։
էդ ելոյթում նաեւ հետաքրքիր ա, որ կիրթ մարդիկ, որ եւ ժողովրդավարութեան, եւ աւտոկրատիաների ժամանակ աւելի լաւ են ապրում անկիրթ զանգուածից, միեւնոյն ա աւտոկրատիայի ժամանակ դժգոհ են կեանքից, իսկ ժողովրդավարութեան ժամանակ՝ երջանիկ են։
իսկ անկիրթ մարդիկ որպէս կանոն միշտ էլ դժգոհ են։
մէկ էլ, շատ կարեւոր ա խօսքի ազատութիւնը, պէրուի դիկտատորն ասում էր՝ թող տեղի ունենայ ընդդիմադիրի պրես կոնֆերանսը, կարեւոր ա որ ոչ մի լրատուամիջոց այդ մասին չյայտնի — ապա այն չի եղել։
ու իր օգնականը բոլորից ստորագրութիւններ էր վերցնում, որ երեւի շանատժէր — վերցրել եմ էսքան փող որ էսինչ բանը սէնց անեմ կամ չանեմ։ ու յեղափոխութիւնից յետոյ էդ թղթերը յայտնի դարձան։ ու համացանցը ստեղ կտրուկ վիճակը փոխում ա — հնարաւոր չի պրակտիկօրէն էնքան մարդու լռեցնել կաշառելով կամ վախեցնելով։ բայց էդքան արտայայտուող էլ պէտք ա լինի, որովհետեւ եթէ քիչ են՝ հեշտ ա կաշառել, եթէ շատ են — կաշառելու կամ վախեցնելու ռեսուրսը սկսում ա չհերիքել։ #համացանց #գրաքննութիւն
ես դէ ասել եմ, ես «ֆրի սոֆթուեր» եզրի կողմնակից եմ։ բայց նայած թէ ում հետ եմ խօսում։
եթէ ես խօսում եմ հեռու մարդկանց հետ՝ ես կասեմ՝ օփեն սորս, որովհետեւ մինչեւ բացատրեմ որ իմ ասած ազատ ծա֊ն էդ իր ձրի քաշելիքները չեն բնաւ, նա արդէն կը յոգնի, ու չի ընկալի էլ ոչ մի բան։
ու ես ասում եմ «օփեն֊սորս» հաշուելով մարդու ունակութիւնները, ու իր հեռու լինելը այս ամէն ինչից։
դա գոնէ լսել ա, ու դա գոնէ ինքնաբացատրող ա։
իսկ «ֆրի»֊ն մոլորեցնող ա, ու նոյնիսկ սթոլմանը ստիպուած էր բացատրել, որ not as in free beer but as in free speech.
այսինքն՝ բացատրելու կարիք ունի։
ու դէ իհարկէ, ես նախընտրում եմ ազատ ծա, որովհետեւ այն ազատութեան մասին ա, իսկ ելատեքստի հասանելի լինելը գրեթէ ընդամէնը կողմնակի արդիւնք ա։ բայց դէ, շնորհակալութիւն, քամի։ #ազատ_ծա #եզր #լեզու #եզրաբանութիւն #ազատութիւն
free software, թէ՞ open source եզրերի հարցում ես խնդիր չէի տեսնի, եթէ հարցը վերաբերէր զուտ եզրերին, բայց տուեալ պարագայում եզրերի մէջ առանցքային տարբերութիւն կայ։ ու եթէ զիջենք եզրը՝ գաղափարական տարբերութիւնը կորելու ա։ էդ դէպքում, եթէ խնդիրը միայն source֊ին ա վերաբերում, ապա մենք ունե՞նք խնդիր գուգլական օփէն սոուրսի հետ, թէ՞ ոչ։ եթէ չունէք, ապա՝ օքէյ, եթէ ունէք՝ ապա ո՞նց էք բացատրում խնդիրը։ ու եզրը հասկացւում եւ տարածւում ա, երբ կիրառւում ա։ ու եթէ առաջին պարագայում բացատրելու ենք, որ free-ն նախ ազատն ա, եւ եթէ ազատ չի, ապա իր բաց լինելն այդքան էլ կարեւոր չի, ապա երկրորդ պարագայում, գաղափարական շերտը լղոզւում ու խառնաշփոթն աւելի մեծացնում ա։
ստալինը մտածում էր, որ վրաստանին լաւ բան ա անում, աբխազիան միացնելով, բայց իրականում շատ վատ բան արեց։
աբխազիան էդ պահին առանձին սսհ էր, ու աւելի փոքր։ ներառելով իրան վրաստանի կազմում, իրան միացրին մի երկու վրացաբնակ շրջան, որ վրացիների քանակը շատացնեն։
իսկ աւարտուեց նրանով, որ էդ վրացիներին էլ հանեցին, ու աւելի մեծ կտոր կտրուեց վրաստանից։
այսպէս եւ ադրբեջանցիները կը շահէին եթէ չորս հազար քառակուսի կմ լղիմ֊ը զիջէին հայաստանին։ այն էլ ադրբեջանաբնակ շուշին հանելով։ կը ստացուէր հայաստանից կտրուած փոքր պատանդ անկլաւ։
եւ ի՞նչ էին անելու էդ անկլաւում, ո՞նց էին խանգարելու իրենց։
փոխարէնը կոնֆլիկտի արդիւնքում ադրբեջանցիներ հանուեցին կապանի գիւղերից, մեղրուց, ամասիայից, սեւանի ափերից։ իսկ իրենք արդէն այսօր էստեղ բաւական մեծ տոկոս էին կազմելու բնակչութեան, եւ իրենք չորսի փոխարէն տաս քառակուսի կմ են կորցրել։
ելցինի քաղաքականութիւնն էր թւում մինչեւ չեչնեայի պատերազմը շատ ողջամիտ՝ բոլորին բաժանում էր այնքան ինքնիշխանութիւն, ինչքան ուզեն ու կը մարսեն։ փորձեց դաշնային պայմանագիր կնքել։ ի՞նչ էին անելու ասենք նոյն թաթարներն իրենց ինքնիշխանութեամբ, ո՞նց էին վնասելու ռուսաստանի ամբողջականութեանը։
հոնգ կոնգի ակտիւիստների տակտիկան փաստօրէն նոյնն ա՝ փողոց են փակում։
ու հետաքրքիր պահ էր, ոնց եղած մեքենաները թողեցին, ու նոր փակեցին։
հաւէս ա, պրոտեստների ժամանակ լազերներ են օգտագործում, շատ ծիծաղելի ա ու սիրուն։
մի հատ էլ շատ լաւ տեքստ ունի՝ կենտրոնական եւրոպայի ողբերգութիւնը #անգլերէն #եւրոպա #պատմութիւն #ազատութիւն #գաղութացում #գիրք #բազմազանութիւն
Central Europe longed to be a condensed version of Europe itself in all its cultural variety, a small arch-European Europe, a reduced model of Europe made up of nations conceived according to one rule: the greatest variety within the smallest space. How could Central Europe not be horrified facing a Russia founded on the opposite principle: the smallest variety within the greatest space?
Ուղիղ 51 տարի առաջ՝ 1968 թվականին սկսվեց ՙՙԴունայ՚՚ օպերացիան: Կես միլիոնանոց զորք, հինգ հազարից ավել տանկ մտան Չեխոսլովակիա՝ արյան մեջ խեղդելու Պրահայի գարունը: Великий и ужасный Միլան Կունդերան հրաշալի ներկայացնում ա էդ իրադարձությունները ՙՙԿեցության անտանելի թեթևությունը՚՚ գրքում:
հա մէկ էլ ես որ թթից ջնջուելու լինէի, կը մտածէի որ ափսոս ա անիմաստ ջնջուեմ, կը փորձէի քաղաքական ենթատեքստ տալ, թէ ասենք, քանի որ գաբը փակում էք, գրաքննութիւն էք անում, ես էլ ստեղ չեմ լինի, բան։
անդրոիդն էլ, այօսն էլ ձեզ կպցնում են իրենց էկոհամակարգին։ երկուսի նպատակն ա։
տարբերութիւնն այն ա, որ անդրոիդի դէպքում հնարաւոր ա ունենալ ազատ բիլդ։ բայց, մարդկանց մեծ մասը կասի՝ պէտք չի։
եւ կը նախընտրի ասենք սամսունգի անդրոիդը։
իսկ նրանք, ով կը քշեն lineage կամ /e/, միեւնոյն ա վրայից կը դնեն gapps, զի իրենց պէտք են փլէյ սթորի յաւելուածները։ կամ գուգլ փլէյ սերուայսիզ օգտագործող յաւելուածներ։
ու դէ, չեն սահմանափակի իրենց ֆդրոիդի ազատ յաւելուածներով։
եւ ուրեմն, ո՞ւմ էր պէտք թէ ազատ բիլդ ես քշում։ էն ա սամսունգ քշի։ տէնց։
ես հա տեսնում եմ, որ տերմինալ են օգտագործում, ու հա նեարդայնանում եմ։
զի չեն հասկանում, որ անիմաստ են տերմինալ օգտագործում։
հասկանում եմ, որ զգում են, որ ինչ֊որ լաւ, կամ քուլ, կամ հնարաւորութիւններ տուող գործիք ա, բայց պէտք չի։
զի հնարաւորութիւնների մեծ մասն իրականում չեն օգտագործում։
տերմինալ օգտագործելը ենթադրում ա որ լաւ տիրապետում ես օպերացիոն համակարգին։
իսկ էդ մարդիկ չեն կարող տիրապետել օպերացիոն համակարգին, զի օգտագործում են ուբունթու ասենք։
կամ որեւէ պատրաստի «իւզեր ֆրենդլի» դիստրիբու[ծ]իւ։
ու երբ ուրիշներն են նայում, որ մարդը տերմինալ ա օգտագործում՝ կամ մտածում են՝ քուլ ա, վոյ, էս ինչեր ա գրում, կամ՝ ու աւելի ճիշտ կանի, թէ՝ էս ինչ դեբիլ ա, ինչի՞ ա սա տերմինալից անում։
ու ինձ աւելի հոգեհարազատ ա երկրորդ այդ զգացողութիւնը։
զի չգիտէք ինչ անել տերմինալից։
չգիտէք ինչպէս այն օգտագործել։
ու ես ասում եմ՝ մի օգտագործէք աւելի լաւ ա։
մի՛։
ու էդ ասում եմ ես՝ նա, ով տերմինալում ա ծրագիր գրում վիմով, ով տերմինալի մէջ ա դեբագում ջիդիբի֊ով (բայց ոչ միշտ, երբ պէտք ա աւտոմատացնել), ով տերմինալի mocp֊ով ա լսում երաժշտութիւն, ով տերմինալից ա mplayer֊ով կինո նայում, տերմինալից ա bristol֊ը կպցնում միդի պորտին, որ միդի ստեղնաշարի հետ օգտագործի, mc֊ն ա օգտագործում որպէս նիշքերի կառավարիչ, ով չունի գրաֆիկական լոգին մենեջեր, ու startx ա անում, ով ձեռքով մաունթ ա անում էնքրիփթդ հոմը, եւ ռեմոթ ֆսները, եւ այլն։
ձեր օհ֊ը՝ ձեր «լինուքս» կոչուածը, մէկ ա չի՛ տալիս ձեզ էական բաներ անէք տերմինալից։
երբ փակում էք կարգիչը՝ քնում ա։
երբ ֆլեշ էք դնում իւէսբի֊ի մէջ՝ աւտոմաունթ ա անում։
երբ ծանօթ վայֆայ ցանց ա տեսնում՝ աւտոմատ կպնում ա։
ու էդ պատճառով ա որ մարդը տերմինալ ա օգտագործում, իբր տէնց քուլ ա, բայց ասում ես՝ այփիդ ասա՝ վեբ կայք ա գտնում, որ իր պրովայդերի ռեալ այփին ա ասում, ու ասում ա ինձ։
ոչ թէ իր կարգչի այփին։
էդ նշանակում ա, որ դուք ՕՀ չգիտէք։
իսկ որ չգիտէք՝ մի ինքնացուցադրուէք։ այսինքն, դէ ես սիրում եմ թիթիզութիւն, բան չասի, ինքնացուցադրուէ՛ք, բայց իմա՞ստը, քեզ լաւ կը զգա՞ս որ դատարկ տեղն ես ինքնացուցադրւում։
հետեւաբար՝ կամ ՕՀ սովորէք, կամ տերմինալ մի՛ քշէք։
զի անիմաստ ա երաժշտութիւն լսելը տերմինալում, կամ չաթ անելը։
նէնց չի որ էդ շատ կարեւոր ա։
կարեւոր ա շատ տերմինալն այն ժամանակ, երբ փորձում ես աւտոմատացնել ինչ֊որ բան։
երբ կարող ես մի տեղից կարդալ, տանել այլ տեղ։
պրոցից կարդալ պարբերաբար արժէքներ, տանել ասենք թութ։ պրոցն ի՞նչ ա։ ժամանակակից կոնցեպտ ա, որն եկել ա պլան նայնից։ էդ ի՞նչ ա։ ինչեւէ։
հասկանում եմ։
բայց հիմա, կամ պէտք ա էդ ձեր ուբունթու ա, ինչ ա, լիքը սերուիսներ անջատել, ու ես չգիտեմ, որ անջատէք, նա աշխատելո՞ւ ա առհասարակ, թէ՞ ուարնինգախեղդ ա անելու, թէ ինչ։
ու նոր կարողանաք համակարգային բաներն անել տերմինալով։
կամ պէտք ա ձեր օհ֊ը հաւաքէք։
ու երբ ձեր օհ֊ը հաւաքէք, չնստեցնէ՛ք networkmanager, wicd եւ նման բաներ։
չնստեցնէ՛ք դեմոն, որ լափթոփը փակելիս քնեցնի։
չկարգաւորէ՛ք նէնց, որ ֆլեշկաներն աւտոմաունթ լինեն։
ընտրէ՛ք ոնց էք կազմարկում։ զի ընտրութիւն կայ, ու արդէն դա քո ընտրութիւնն ա։
ՕՀ օգտագործելն առանց դրա նման ա թուանշային խցիկով jpeg նկարելուն։
ուր բոլոր ընտրութիւններն արդէն քո փոքարէն արուած են, երբ խցիկը դեբիլ փրիսետներով՝ տործիկ մոմերով, ու առանց, արդէն raw֊ից փոխել ա jpeg ա սարքել։
զի համակարգդ վերահսկում ես, երբ չես ուզում քնի, երբ փակում ես։
ես յաճախ ուզում եմ փակել՝ բայց չքնի։ համարեա գրեթէ միշտ։
ու ապա երբ ուզում եմ քնի՝ կը գրեմ մի բան տերմինալում, որ քնեցնեմ։
էքսփլիսիթլի։
իմփլիսիթլի ոչ մի բան չի անի օպերացիոն համակարգս։
ու եթէ ես գրեմ՝ ապա ես կընտրեմ՝ ես ի՞նչ եմ ուզում, ո՞նց քնի։ սլիփ թու ռամ, թէ հիբերնէ՞յթ թէ՞ ինչ։
ու ո՞ր գործիքով քնեցնել։
զի հազար ու մի գործիք կայ։
ու էդ ժամանակ զգում ես, ինչն ա լաւ, ինչն ա վատ։
ի՞նչով կարող ես օգնել։ ի՞նչ նոր բան կայ գրելու կամ եղածի մէջ լաւացնելու։
ոչ թէ կոնսոլ չաթ, ոչ թէ կայք։ էսօրուայ կայքը կոնսոլ չաթն ա։
զի, եթէ կարգիչը մաունթ ա անում, ու պատուհան ա դէմքիդ թռնում էդ ֆլեշի պարունակութեամբ, ու դու էդ ընտրութիւնը գիտակցաբար չես արել՝ ապա դու չգիտես, ինչ ա /etc/fstab֊ը, ապա էդ քուլ չի, ու դու քուլ չես, դու չգիտես ՕՀ, ու դու չես վերահսկում քո ՕՀ֊ը։
եթէ դու չգիտես ոնց ա համակարգդ կպնում վայֆային՝ քանի քայլ կայ արանքում՝ դու չգիտես ՕՀ, ու չես տիրապետում իրան։
ու դու չես ընտրել ISC֊ի dhclient֊ի ու էն միւսի մէջ, ու dhcpcd֊ի մէջ ասենք, ու դու չես
ու դու չես ընտրել iw֊ի ու iwconfig֊ի մէջ, ու չգիտես, որ wpa_supplicant֊ին էնքա՛ն այլընտրանք չկայ, որ ուինդոուսն էլ ա դրանով աշխատում։ ու չես ընտրել ո՞նց աշխատեցնել wpa_supplicant֊ը, կոնֆիգ ֆայլերով՝ որ աւտոմատացնելու ձեւ ունենաս, թէ՞ wpa_cli֊ով՝ ինտերակտիւ։
ու երբ քո սիրած սրճարանում վայֆայ ռաութերի միջի dhcp֊ն կախուի, ու բոլորը ինտերնետ չունենան՝ դու էլ բոլորի պէս յիմար֊յիմար չես ունենայ։
ու իրենք յիմար չեն, էդ ժամանակ, դո՛ւ ես յիմար, զի դու «տերմինալով գործ» ես անում, բայց իրականում բան չես ջոկում։
զի դու չես ջոկում, որ էս քայլն անցած ա, էն քայլն անցած ա, այփին չի ստացել։
ու ապա չես կարող ասենք ձեռքով այփի դնել, ու ինտերնետ ունենալ՝ միակը էդ սրճարանում։
սա ռեալ դէպք ա, ես 2008֊ին մի պահ եամ֊եամ֊ում երեք օր եղել եմ միակը, ով ինտերնետ ունէր։
զի իրենց ռաութեր ռեսթարտող մարդը երեք օր չէր գալիս, զբաղ էր։ ու ընդամէնը դրա միջի dhcp սերուերն էր կախուել։
ու հա, ձեռքով այփի դնելու համար, դու չես ընտրել ip ու ifconfig֊ի միջեւ։
ու դէ էլ չես իմանում, ու չես մտածում, լա՞ւ ա որ bsd֊ում ifconfig֊ը ցոյց ա տալիս link state֊ը, carrier ունի թէ չէ, թէ՞ ճիշտն այդ համար առանձին ծրագիր ունենալն ա, ասենք ethtool֊ի պէս։
դէ դու այփիդ զննիչով ես «իմանում», քեզ ի՞նչ։
իսկ որ չգիտես ՕՀ, հա, չաթ արա տերմինալի մէջ, որ ի՞նչ։
իսկապէս, պատուհանները իզուր չեն մտածել, ու լիքը բան պատուհաններով հարմար ա անել։
ու մեր աշխատանքի զգալի մասը՝ ինտերակտիւ ա։
բայց եւ զգալի մասը աւտոմատացուող ա։ ու այո, ես աւտոմատացնում եմ։
ու այո, ես լիքը ինտերակտիւ բան էլ եմ անում տերմինալով։
բայց էդ կարեւոր չի, ու ես դրա համար ինձ քուլ չեմ զգում։
այլ հարց ա, որ մեր պատուհանային ինտերֆէյսներն էլ են դեբիլ, էդ այլ հարց ա, որին ես մի օր կանդրադառնամ։
եթէ կարճ՝ իւնիքսի կոնցեպտը, ուր կան մանր ծրագրեր, որ ամէն մէկն անում ա իր գործը՝ պատուհանային ծրագրերի մէջ արտացոլուած չեն՝ մեր պատուահնային ծրագրերը մոնոլիտ մոնստրներ են, որ անում են շատ բան, ու դրանց մասերը չես կարող փոխարիներ այլ մասերով։
ու առհասարակ ես տերմինալ օգտագործելու համար ինձ քուլ չեմ զգում։
ու լինուքս օգտագործելու, կամ իւնիքս։
զի իւնիքսը հին կոնցեպտ ա։
իսկ տերմինալը՝ թղթի էմուլեացիա ա, զի երբ իւնիքսը ստեղծւում էր՝ չկային մոնիտորներ։
կար տպիչ ու ստեղնաշար։
ու ed֊ը էդ պատճառով ա տէնց խմբագրիչ, sed֊ի նախնին։
բա էլ ինչի՞ ա տէնց։
ու բա մի աղջիկ շատ ճիշտ հարց ա տուել ինձ՝ ինչի՞ չես կարող բարձրանալ, գրածդ հրամանը տերմինալում ուղղել, կրկին աշխատեցնել, եթէ սխալ ես հաւաքել։
ճիշտ հարց ա՝ զի թուղթ ա տերմինալը։
իսկ թղթի վրայ ինչ տպել ես արդէն՝ չես կարող փոխել։
այն չի մտածուել մոնիտորների ժամանակ։
ու դէ արդէն, տերմինալը միակը չի, որ հնացած կոնցեպտ ա։
էնքա՜ն բան ա հնարած, էնքա՛ն բան ա հնացած, բայց դուք ձեզ քուլ էք զգում ձեր ուբունթու֊ով։
աստուատ, ֆեսօ։
այսքանը։ մինչ։ #տեքնոլոգիաներ #լինուքս #իւնիքս #օպերացիոն_համակարգ #օհ #կոնսոլ #տերմինալ #ցանց #թիթիզութիւն #չգիտեմ #ռեսենթֆըլ #վրդովուած #ուտէնց #ու_տէնց #տտ #տեղեկատուական_տեքնոլոգիաներ #չգնահատուած #ազատութիւն ###############
էս բարքեմփին մի քանի հոգի, ճիշտ եմ ասում, ասին՝ դէ որ չես ուզում ուաթսափ֊բանով չաթուել՝ քոնը սարքի, մենք էլ կը գանք, հետդ կը չաթուենք։
ու պէտք էր տեղում ասել՝ «երդուա՛» (ոչ թէ երդուիր, բնականաբար)։
ու նախ, դէ բարեբախտաբար ես որբ չեմ, մարդիկ արդէն գրել են, պէտք չի գրել, պէտք ա միայն ուզել ու կարողանալ կարգաւորել, աշխատեցնել։ ու էդ փորձում էի բացատրել, հասցնել։
բայց կարեւորը, պէտք ա ասէի՝ դէ երդուա, որ կը գաս։ զի դէ, դիցուք կանչեմ էսօր՝ գալո՞ւ ա։ բա ինչո՞ւ հինգ, տաս տարի առաջ, ում կանչել եմ չեն եկել, կամ եկել֊գնացել են։ չեն մնայ, մէկ ա։
հարարիի էս խօսքում կոմունիզմ ներկայացնող պատկերակը ցուցադրում ա տփղիսի էն մոդերնիստական շէնքը, որը նախագծելու համար ստալինի ժամանակ կարող ա գնդակահարէին։
լսիր, ես էս քննարկումից իրականում շոկի մէջ եմ, երբ ապագայ լրագրողն ասում ա, որ ինքը «նիւթ գրելու ա տելեգրամում, եւ ոչ ֆէյսբուքում, քանի որ մասսան․․․» էստեղ հասկանում ես, որ էս մարդկանց ուղեղի ճտիկի հետ մի բան էն չի։
երբ մարդիկ խօսում են, որ ֆէյսբուքը պէտք ա զտի ինֆորմացիան ու իրենց տայ վստահելի ինֆորմացիան, էդտեղ հասկանում ես, որ իրօք էս մարդկանց ուղեղի ճտիկը փչացել ա։ ու երբ էդ լինում ա գերակշռող կարծիքը, իսկ միւսները սրանցից տարբերւում են միայն ֆէյսբուքի տեղը տելեգրամ կամ թուիթեր ասելով։
ինչեւէ, ոռի ա։
նա շատ կարեւոր բան ա ասում նաեւ դրիֆթերների մասին։
ես էլի նոյնի մասին եմ, բայց՝ ռսս չօգտագործելը՝ դրիֆթուել ա, ֆբ ու տելե լինելը՝ դրիֆթուել ա։
գոնէ իմ ու շատ շատ շատ մարդու համար։ խաղալն ա ուրիշների պարտադրած կանոններով։
պարտադրած խաղեր։ #համացանց #կեանք #ազատութիւն
ու ահաւոր կարեւոր բան ա նաեւ ասում արժէքների մասին, ու իթ ես դա զգացել եմ գրեթէ մանկուց։
եթէ չեմ ջոկել, որ որոշակի ընտրութիւն պարտաւոր եմ անել արժէքի պատճառով, ապա հաստատ ջոկել եմ, որ որոշակի ընտրութիւն չե՛մ կարող անել արժէքի պատճառով, ու դա որոշիչ ա դարձել որ ես անեմ ինչ֊որ ձեւ, քանի որ այլ եւ հնարաւոր չէր ինձ համար։
իրանացիները մահմեդական չէին, բայց յետոյ այդ կրօնը, այդ տառերը իրենց պարտադրեցին, եւ իրենք բոլորը դարձան հաւատացեալ, եւ սկսեցին նոյնականացնել իրենց՝ իրենց տառերի հետ։
քրիստոնէութիւնը հայաստանում պարտադրուել էր՝ ու ահա, մի երկու դար անց, արդէն, բոլորը հաւատացեալ էին, ու պատրաստ էին կրօնի համար պատերազմել։
կոմունիզմը, որը կրօն ա՝ սովետում պարտադրուած էր՝ բայց մինչեւ վերջին ժամանակների փտութեան աստիճանը, եւ սովը, դեռ մնում էին մարդիկ, ով հաւատարիմ էին այդ կրօնին։
այսօր էլ սոցիալիզմն ա այնքան գրաւիչ, եւ այլ կրօնները, եւ կան մոնարխիստներ, հաւատացեալներ, կան արեւմտեան մշակոյթ ատողներ՝ ինչի՞ց ա դա։ ես միշտ այդ հարցն եմ տալիս ինձ։ ինչի՞։
ու մտածում եմ՝ երեւի թէ կրօնը միանշանակ պատասխաններ էր տալիս՝ ասում էր՝ ճիշտը մի հատ ա, ու ճիշտը սա ա։ էդպէս հեշտ ա ապրել։
ու մարդիկ էդ յստակութեան պահանջն ունեն։
իրենք վախենում են ոչ միանշանակ աշխարհից, աշխարհից, ուր հարցերը քննարկւում են, ուր կայ ազատ խօսք, ուր ինչ ասես վախենալի հարց կարող ա չքննարկուել։ ու դէ վախենալի են համասեռականները, վախենալի են այլ կրօնները, վախենալի լիքը հարց կայ, որից իրենք սարսափում են։
ազատ հանրութիւնից, լիբերալ արժէքներից վախը՝ դա համարձակութեան պակասն ա՝ երեսելու այն ոչ միանշանակ աշխարհը, որը իրականում գոյութիւն ունի։
այդ մարդկանց մէջ նաեւ նկատում եմ՝ ցանկալին իրականի տեղ ներկայացնելը՝ ամէնուր՝ եւ կենցաղում՝ եւ քաղաքականութեան մեկնաբանութիւններում։ դրանից էլ դաւադրութեան տեսութիւնները, զի ինչի՛ն ասես չես հաւատայ, միայն թէ չերեսես վախերդ։
այսօր՝ սոցիալիզմը, մոնարխիզմը, դիկտատուրաները, կրօնը՝ միանշանակ պատասխաններ տուողն են։ ճիշտը մի հատ ա ասողն են։ ու այդ պատճառով ա, որ այնքան գրաւչութիւն ունեն, ինձ թւում ա։
ես էլ էի մտածում՝ տեսնես ինչի՞ չարին՝ ալիեւն ուզում էր, քոչարեանն ուզում էր, ամերիկացիներն առաջարկել էին՝ ինչի՞ չեղաւ։ ու բացատրութիւնը, որ մտքովս անցնում էր՝ ռուսաստանը պիտի ասէր՝ հոպ, էդ իմ սահմանների հետ ի՞նչ էք անում, իրենք էնտեղ զօրք ունեն, չէ՞, ռուսական դրօշն ա տնկած սահմանին, ու ահա, յարութիւննեանն էլ ա ասում, թէ ռուսաստանն ա։
միշտ, միշտ, եթէ մեր բախտը բերում ա, էդ ինչ֊որ մի այլ խաղացողի պատճառով ա՝ կամ ալիեւը չի համաձայնում, կամ ռուսաստանը, բայց ոչ մենք։
մի բան էլ ա ճիշտ ասում, ասում ա՝ էդ ո՞նց եղաւ, երբ խորհրդարան չկայ, արտակարգ դրութիւն չի մտցնում, բա որ այլ տեղեր եսիմինչ լինի՝ հանգիստ ա, իսկ մարտի մէկին բան չի եղել՝ արտակարգ դրութիւն ա մտցրել։
— ֆինանսապէս անկախը անհրաժեշտ, բայց ոչ բաւարար պայման ա։ էն որ ամուսնանում են, գնում են առանձին են ապրում, յետոյ ջոկում են, որ չեն ձգում, վերադառնում են ծնողների տուն, վզին նստում։ անկախը էն չի որ գնաս նւաս, վիզ ծռես, թէ ինչ կը լինի, գազը մի թանկացրու, կամ էժանացրու։ էն ա երբ գնաս ասես՝ գինդ ինչքա՞ն ա՝ չորս հարի՞ր ա, չորս հարիւր հիսուն տամ լա՞ւ ա։ ու դու ինձ ասելու բան չունես։ իսկ երբ գնում վիզ ես ծռում, նա քեզ միշտ ասելու բան ունի։ կասի լաւ չես պահել, զրկում եմ ճաշից։ պիտի ասես՝ գինդ ասա, հմ, բա քո գազը իրանի գազից լա՞ւն ա, սպաս գնամ էն մէկը նայեմ, հա դէ լաւ, ինչքան ես ուզում, առ, էս էլ քեզ ծամօնի։
այդ իրադարձութիւններից 11 տարի անց ահա, չափազանց կարեւոր է քաղաքական գնահատական տալ տեղի ունեցածին։ եւ հիմա հարկ եմ համարում արձանագրել, որ 2008 թուականին իշխող վերնախաւի գործողութիւններն ամենեւին ուղղուած չէին առանձին վերցրած ուժի, խմբի, անհատի դէմ, այդ բռնութիւնների ու ապօրինութիւնների հիմնական եւ թերեւս միակ թիրախը հայաստանի հանրապետութեան քաղաքացին էր. նրա իրաւունքը, նրա արժանապատուութիւնն ու ազատութիւնը։
մարտի 1-ի զոհերը գոռ քլոյեանը, արմէն ֆարմանեանը, տիգրան խաչատրեանը, յովհաննէս յովհաննիսեանը, դաւիթ պետրոսեանը, զաքար յովհաննիսեանը, գրիգոր գեւորգեանը, սամուէլ յարութիւնեանը, համլետ թադեւոսեանը, տիգրան աբգարյանը չեն միայն, այլեւ հայաստանի հանրապետութեան իւրաքանչիւր քաղաքացի, իր իրաւունքի համար պայքարող իւրաքանչիւր ցուցարար, որովհետեւ մարդասպանը՝ ասենք, օրինակ, դաւիթ պետրոսեանի վրայ կրակելիս չի իմացել, որ նա յատկապէս դաւիթ պետրոսեանն է՝ ծնուած 1974 թուականի ապրիլի 16-ին երեւան քաղաքում։
մարդասպանը չի իմացել, որ կրակում է դաւիթ պետրոսեանի վրայ, բայց հաստատ իմացել է, որ կրակում է հայաստանի հանրապետութեան քաղաքացու վրայ։ հետեւաբար, Մարտի 1-ի զոհերից իւրաքանչիւրի վրայ արձակուած կրակոցը մեզնից իւրաքանչիւրի վրայ արձակուած կրակոց է։
12։03֊ից 13։40 էս տղան շատ֊շատ֊շատ֊շատ֊շատ կարեւոր բան ա ասում, ու ասում ա հստակ, նկատեք իր ձայնի տոնայնությունը, շեշտադրումները։ ու աղջիկն ասում ա՝ բա գիտե՞ք, շնորհակալություն, մենք ջանում ենք, հաշվի կառնենք, լա, լա, լա։ ապա ասում ա՝ people can protest our rules, we can let them do that! աստվաաած։ ասում ա՝ we can let them do that, հասկանու՞մ եք, ասում ա՝ we. չի ասում՝ մարդիկ իրավունք ունեն, կարող են եւ այլ, ասում ա՝ մենք կարող ենք թույլ տալ, ասում ա՝ մենք, ասում ա՝ կարող ենք, ասում ա՝ մենք ենք կարող։
— էն որ ես կամ սփիւռքում, ցուկերբերգին չի խփում, զի ես մէկ ա կամ ֆէյսբուքում։
— ինձ թւում ա մի քիչ խփում ա։ դու սփիւռքում ակտիւ ես, ֆէյսբուքում՝ չէ։ ու իրենց էդ շատ վատ չի, բայց վատ ա։ էդ ոնց որ կին ունենաս, բայց նա ուրիշի հետ ա քնում։
— բայց դէ ունես, կին ա՝ ճաշ ա եփում։
— երեխաներին մանկապարտէզ ա տանում։
ուրեմն, գուգլ թըլքը՝ ջաբեր էր։ ու կարելի էր իրան կպնել ցանկացած ջաբեր կլիենտով։ ու ես մարդկանց բերում էի գուգլ, զի գիտէի, որ իրենք հետեւել են ընդունուած ապակենտրոն տեքնոլոգիային, ու ես կը կարողանամ չաթուել էդ մարդկանց հետ առանց գուգլում հաշիւ ունենալու։
եւ գուգլի նշանաբանն էր՝ don’t be evil այն ժամանակ։
յետոյ եկաւ էրիկ շմիդնտը ու իր գրքում «ինչպէս ա աշխատում գուգլը» գրել ա որ ապշել ա երբ տեսել ա, որ ժողովում մէկն ասում ա՝ սէնց քայլ կանենք, էսքան փող կաշխատենք, մէկ էլ մէկը վեր ա կենում, ասում ա՝ բայց չէ որ դա հակասում ա մեր սկզբունքին՝ չար չպէտք ա լինենք, ու մէկ էլ բոլորը համաձայնում են՝ հա, չի կարելի տէնց քայլ անել, ու չեն անում։
ու դէ գուգլի նշանաբանը հիմա փոխուել ա, հիմա՝ do the right thing ա, ճիշտը պէտք ա անեն։ իսկ ճիշտը իրենց կարծիքով, դէ մի հատ ա, ու ասենք դեմոկրատներին աջակցելն ա։ ու շուխուռներ էլ են եղել, հիմա չեմ յիշում, ասենք որ երբ թրամփ ես փնտրում, դեբիլ նկարներ ա բերում, երբ հիլարի ես փնտրում՝ ուրիշ բաներ ա բերում, չգիտեմ, ինչեւէ։
յետոյ դէ բացուեց ֆէյսբուք չաթը։ ու այն էլ էր ջաբեր։ մի տարբերութեամբ՝ չէր լինում չաթուել այլ ջաբեր սպասարկիչների մարդկանց հետ։ ու ես հա, կարգաւորում էի ջաբեր կլիենտը, ֆբ֊ի իւզերնէյմով ծածկագրով կպնում էի ֆբ֊ին, տալիս էր ընկերներովս լի ցանկ, չաթւոմւ էի։ բայց ֆբ֊ի հաշուով, ոչ թէ այլ հաշուով։
այսինքն նոյնն էր, ինչպէս եւ գուգլի դէպքում, բայց գուգլը չէր փակել այլ սպասարկիչների հետ չաթուելու հնարաւորոթւիւնը, որը լռելեայն կար, իսկ ֆէյսբուքը՝ փակել էր։
ու երբ ես գնացի ֆբ֊ից, մարդիկ ինձ ասում էին՝ հետ արի, թէ չէ չես կարող մեզ հետ չաթուել։
ու ես փորձում էի իրենց բացատրել, որ նէնց չի որ ես չեմ կարող իրենց հետ չաթուել, էդ իրենց չեն թողնում ինձ հետ չաթուել։
իրենց ֆէյսբուքը արհեստական ձեւերով չի թողնում։ իսկ իրենց մտքով չի անցնում որ էդպէս ա։
նէնց եմ վիրաւորւում ֆէյսբուքից, երբ թռնում ա դէմքիս, ասում ա՝ գրանցուիր, ու պատասխանը, որ առաջարկում ա, կամ այո ա, կամ՝ ոչ էս պահին։ տիպա դէ իրան չես կարող մերժել, միայն էս պահին չես գրանցուի։
ու նոյնը տելեգրամն ա, չեմ յիշեր որ դէպքում, էլի գրում էր՝ ոչ էս պահին, ու էդ բնաւ ազատ ծրագրի վարքի կուլտուրա չի։
այդ իրադարձութիւններից 11 տարի անց ահա, չափազանց կարեւոր է քաղաքական գնահատական տալ տեղի ունեցածին։ եւ հիմա հարկ եմ համարում արձանագրել, որ 2008 թուականին իշխող վերնախաւի գործողութիւններն ամենեւին ուղղուած չէին առանձին վերցրած ուժի, խմբի, անհատի դէմ, այդ բռնութիւնների ու ապօրինութիւնների հիմնական եւ թերեւս միակ թիրախը հայաստանի հանրապետութեան քաղաքացին էր. նրա իրաւունքը, նրա արժանապատուութիւնն ու ազատութիւնը։
մարտի 1-ի զոհերը գոռ քլոյեանը, արմէն ֆարմանեանը, տիգրան խաչատրեանը, յովհաննէս յովհաննիսեանը, դաւիթ պետրոսեանը, զաքար յովհաննիսեանը, գրիգոր գեւորգեանը, սամուէլ յարութիւնեանը, համլետ թադեւոսեանը, տիգրան աբգարյանը չեն միայն, այլեւ հայաստանի հանրապետութեան իւրաքանչիւր քաղաքացի, իր իրաւունքի համար պայքարող իւրաքանչիւր ցուցարար, որովհետեւ մարդասպանը՝ ասենք, օրինակ, դաւիթ պետրոսեանի վրայ կրակելիս չի իմացել, որ նա յատկապէս դաւիթ պետրոսեանն է՝ ծնուած 1974 թուականի ապրիլի 16-ին երեւան քաղաքում։
մարդասպանը չի իմացել, որ կրակում է դաւիթ պետրոսեանի վրայ, բայց հաստատ իմացել է, որ կրակում է հայաստանի հանրապետութեան քաղաքացու վրայ։ հետեւաբար, Մարտի 1-ի զոհերից իւրաքանչիւրի վրայ արձակուած կրակոցը մեզնից իւրաքանչիւրի վրայ արձակուած կրակոց է։
ինձ պատմում էին բլոքչէյն հիմնուած սոցիալական ցանցերի մասին, ու ես մտածեցի, արդեօք ես բիտքոյնի երկրպագու եմ, թէ չէ։
ու մտքովս անցաւ, որ մէկ գլոբալ բլոքչէյն, դա գլոբալացման մասին ա։
սկսենք տարադրամից։
արդե՞օք ես կարծում եմ, որ լաւ միտք ա, եթէ մենք չունենանք դրամ, այլ մտնենք եւրո կամ ռուբլու գոտի։
երբ դու դունես քո տարադրամը, ու քո երկրի տնտեսական վիճակը վատ ա, տարադրամիդ գինը ընկնում ա, ու դա քեզ հնարաւորութիւն ա տալիս ճգնաժամի դէմ պայքարելու։ էժան աշխատոյժ ես ունենում, հետեւաբար էքսպորտ ես անում աւելի ցածր գներով, հետեւաբար՝ աւելի մրցունակ ես։
յունաստանի, պորտուգալիայի խնդիրներից մէկն էլ դա ա, որ եւրո գոտում են, ու եթէ իրենց տնտեսութեան վիճակը վատ ա, դա այնքան էլ չի արտայայտւում եւրոյի գնի վրայ։
ամերիկեան եւ աւստրիական լիբերտարիան դպրոցների տարբերութիւններից մէկը նրանում ա, որ աւստրիացիները պնդում են, որ բոլորը պէտք ա իրաւունք ունենան իրենց տարադրամը ստեղծելու, եւ դրանց մէջ կարող ա լինել մրցակցութիւնը, իսկ ամերիկեան միլտոն ֆրիդմանը փաստարկներ ա բերել ինչու ա լաւ, եթէ պետութիւնն ա կառավարում տարադրամը։
պետութիւնը չի ապրում աշխարհում, ուր բացի իրենից այլ պետութիւններ չկան։ եթէ ունես կարեւոր վտանգ, ասենք պատերազմ, քեզ պէտք ա արագ արձագանքել, ու այդ դէպքում փող տպելը քեզ օգնում ա։ այո, փող տպելով դու արժեզրկում ես տարադրամդ, բայց երբ ունես ընտրութիւն՝ պարտուել պատերազմում ու դադարել գոյատեւելուց, թէ արժեզրկել դրամդ տպելով աւելի շատ դրամ, երկրորդը նախընտրելի տարբերակ ա երեւում։
դրամ տպելը՝ անուղղակիօրէն յարկում ա, ըստ որում առանց ընտրութեան՝ բոլոր շերտերին նոյն կերպ։
բոլորի գրպանից փող ա հանում։
ըստ որում, եթէ դու ամն֊ի պէս պետութիւն ես, ու քո դրամից դրսում էլ շատ ունեն, ապա դու փող տպելով, փող ես հանում նաեւ արտասահմանցիների՝ այլ պետութիւնների քաղաքացիների գրպաններից։
հիմա, եթէ մենք բոլորս ունենք մի տարադրամ, մի, ասենք բիտքոյն, արդեօք դա մեզ որպէս հասարակութիւն դարձնում ա աւելի մրցունակ, կամ աւելի դիմադրողունակ։
եթէ մենք ունենք ապակենտրոնացուած սոցիալական ցանց, կամ ես ու դու ունենք անձնական մէյլ սպասարկիչ, ապա իմ հանգոյցն ու քո հանգոյցը գիտեն որեւէ բան։ այլ հանգոյցները չգիտեն։
եթէ ամէնը պահւում ա մի բլոքչէյնի մէջ, թւում ա թէ գրանուլարութեան մակարդակը աւելի մեծ ա, ինդիւիդն ա անկախանում հանգոյցից, բայց ապա բոլորն ունեն աքսես նոյն տեղեկատւութեանը։ դիցուք մենք ծայրից ծայր կրիպտաւորել ենք տեղեկատւութիւնը, ու այն այսօր ոչ մէկ չի կարող կարդալ։ ապա մի օր գալիս են քուանթային ռոբոտներ, ու կարդում են ամէնը մէկ գլոբալ շղթայից։
այսինքն սինգլ փոյնթ օֆ ֆէյլըր բաշխուած համակարգերում մնում ա։
նաեւ՝ բազմազանութեան համար պէտք են սահմաններ։
եթէ մենք ընդունում ենք, որ բազմազանութիւնը արժէք ա։ իսկ ես մասնաւորապէս մի պատճառ գիտեմ՝ տարբեր պետութիւններ ընդունում են տարբեր գոյատեւելու ստրատեգիաներ, մէկը վարի ա գնում, միւսը չէ՝ ու դա նախընտրում եմ գլոբալ կառավարութեանը։
այո, կարող ա լինել գլոբալ կառավարութիւն, ինչպիսին էր մեզ համար, ի դէպ սովետը, ու այո, ասել էր՝ ես իմ ձեւով որոշում եմ կայացնում՝ դուք ու ադրբեջանցիները սուս մնացէք ու մի ձեւ իրար հետ եօլա գնացէք։ խսհմ֊ը փլուզւում ա, ու մենք յիշում ենք, որ մենք կոնֆլիկտ ունենք, ու սկսում ենք իրար մորթել։
շատ երկրներ այսօր ստիպուած են զինուել, ու իրենց հարեւաններն են ստիպուած զինուել, որովհետեւ երկու կողմն էլ վստահ չեն, որ միւսը չի խփի, եթէ դու թոյլ եղար։
արդեօք գլոբալ կառավարութիւնը ընդունելի տարբերակ ա ձեզ համար, որ էդքան անիմաստ ծախս չարուի, ու այդ փողերը կարողանանք ուղղել այլ, աւելի հաւէս տեղեր՝ բժշկութիւն, ասենք։
իմ պատասխանն ա՝ չէ, զի ես աւելի քիչ ազդեցութիւն ունեմ գլոբալ իշխանութեան վրայ, ու եթէ այն դառնում ա գլոբալ դիկտատուրա, կամ եթէ անյտեղ ընդունւում են օրէնքներ, որոնց հետ ես համաձայն չեմ, մեր հասարակութեան դրանց վրայ ազդեցութիւնը անհամեմատ աւելի թոյլ ա, քան մեր տեղական իշխանութեան վրայ։
եթէ գլոբալը կառավարութիւնը լաւն ա՝ կարող ա ամէնը լաւ լինել, բայց կարող ա եւ վատն ա դառնում։ նաեւ, մէկի համար լաւը միւսի համար վատ ա։ նայած որոնք են այդ գլոբալ կառավարութեան առաջնահերթութիւնները։
հիմա բազմազանութեան ու սահմանների մասին։ մի երկիրն անում ա սխալ, միւսը չի անում, մէկը ֆէյլ ա լինում, տարբեր չափի, կարող ա վատ են ապրում, կարող ա դադարում են գոյատեւել, բայց գլոբալ աղէտ չի լինում։
նաեւ, մենք բազմազան ենք, զի դա տեսակի դիմադրողականութեան համար լաւ ա։
ու սեռական բազմացումը մասնաւորապէս այդ պատճառով էր պէտք՝ բազմազանութիւն ստեղծելու համար։ եթէ դու ունես իրար նման գեներ, ապա մի վիրուս կարող ա լրիւ պոպուլեացիան վերացնել։
ու մի բան էլ՝ փոփոխութիւնները, մուտացիաները ամրապնդւում են պոպուլացիաներում։ չեն ամրապնդւում ինդիւիդուալ մակարդակի վրայ։
եթէ մենք չունենանք էթնոսներ, ռասաներ, ու բոլորս ձուլուենք, մի կողմից, թւում ա թէ իրար դիսկրիմինացնելու պատճառ աւելի քիչ կունենանք (բայց ինձ թւում ա, միշտ էլ կը գտնենք ինչի համար դիսկրիմինացնել), բայց միւս կողմից մենք կրճատում ենք ռեցեսիւ գեների փուլը։
ասենք իռլանդիայում շատ են կարմրահերները, ու մեծ հաւանականութիւն կայ, որ ոչ կարմրահեր ծնողների մօտ ծնուելու ա կարմրահեր երեխայ, զի շատ հաւանական ա, որ երկուսն էլ այդ ռեցեսիւ գենն ունեն։
եթէ մենք բոլորին իրար խառնում ենք, հաւանականութիւնը, որ երկու հոգում մօտ կը լինի ռեցեսիւ նոյն գենը, ու նրանք կունենան կարմրահեր երեխայ, կտրուկ նուազում ա։ հետեւաբար, մարգինալացնում ենք այս կամ այն յատկութիւնները։
հիմա սա միայն արտաքինի մասին չի, ինչ֊որ մարդիկ ինչ֊որ պատահականութիւնների ձեւով ծնւում են ինչ֊որ ձեւ տարբեր, ու գուցէ տարբեր են ընկալում իրողութիւնը, ու գուցէ այդ պատճառով են հակւում այլ ձեւ նայել ու այլ գիտական տեսութիւն են առաջարկում, ու մեզ բոլորիս դա օգուտ ա տալիս։ եթէ մենք բոլորս գենետիկ առումով իրար աւելի մօտ ենք, ու տարբերուելու աւելի քիչ տարբերակ ունենք, արդեօք էդ չի բերի գիտութեան աւելի դանդաղ զարգացմանը, կամ յանճարների աւելի քիչ յայտնուելուն։
կամ եթէ խօսենք լեզուի մասին՝ լեզուն ենթադրում ա ու սահմանում ա մտածողութիւն։ ու հակաուտոպիաներում պետութիւնները սահմանում են լեզուն, որ աւելի մեծ վերահսկողութիւն ունենան։
եթէ մենք ունենք լեզուների բազմազանութիւն, դա նոյնպէս առաւելութիւն ա բոլորի համար, մարդկութեան համար, ինչպէս եւ բազմազան գենետիկ փուլ։ ու գլոբալացուած աշխարհում լեզուները մեռնում են, ինչը փաստ չի, որ լաւ ա բոլորի համար։
այսպէս, բաւական խառը կիսուեցի խառը մտքերով, ես հակուած եմ զգուշանալ համաշխարհայնացումից, ու հակուած եմ գնահատել սահմանները, տարբերութիւնները, ու բազմազանութիւնը, չգիտեմ ինչի։
այն, ինչ անում են այդ խեղճ հայ դեռահասների ծնողները, շատ նման ա նրան, ինչպէս են վարւում կայսրութիւնները։
դէ ծնող֊երեխայ յարաբերութիւններն ահագին սիմբիոտիկ են, բայց աստիճանաբար դադարում են այդպիսին լինելուց, նախ երեխան ջոկում ա, որ առանձին ա, յետոյ մեծանում ա, գիտակցում ա իր առանձին պահանջներն ու շահերը, եւ այլն։
ու պահ ա գալիս, երբ, գուցէ շատ պատրաստ չի տնտեսապէս անկախ լինել, բայց արդէն անկախութեան հոգեւոր պահանջ ձեւաւորուած ունի։
այստեղ կրկնեմ, որ անկախութիւնն ու ազատութիւնը այլ են՝ գուցէ քեզ ազատ թողնեն անել այն, ինչ քեզ պէտք ա, բայց դու դրանով անկախ չես լինի, զի քեզ թողել են։
եւ ինչիպիսի՞նն ա ծնողների արձագանքն այդ իրողութեանը՝ անկախութեան պահանջին։ ցաւ են ապրում, գիտակցում են, որ կորստի վտանգ կայ։ եւ վարւում են լրիւ կայսրութիւնների պէս՝ պատասխանում են ցաւով ցաւին։
սկսում են ճնշել։
ու ինչի՞ն են հասնում ճնշումով։
դէ, հիմնական երկու տարբերակ ա լինում։
կամ կոտրում են այդ էրեխեքին։ ու դրանք երբեք չեն մեծանում ու այդպէս կոտրուած ապրում են։
կամ չեն կարողանում կոտրել։
բայց ապա, այդ իրենց յարաբերութիւնները միեւնոյն ա, անդառնալիօրէն փչացած են։
յիշէք, ինչպիսին ա վրաստանում ռուսերէնի կարգավիճակը։
իսկ քիչ թէ շատ նորմալ յարաբերութիւններ պահելու միակ ճանապարհը՝ առանց մարդուն կոտրելու, որը, աստուած, ինչի՞ պիտի ուզես, չէ՞ որ երեխադ ա, միակ ձեւը՝ աջակցելն ա իր անկախութեանը։ ու գնահատելն ա, որ, երեւի, շատ չես փչացրել, որ նորմալ մարդ ա մեծանում, անկախութեան պահանջով, ինքնուրոյն լինելու ցանկութեամբ։
դրա բոլոր հետեւանքներով։ ու ընդունել հետեւանքները։
ու տէնց։ #անկախութիւն #կայսերականութիւն #քակաքականութիւն #յարաբերութիւններ #ազատութիւն
այսպէս, ֆոնային ռեժիմում նուագելու համար յաւելուածը փող ա ուզում։
իսկ սէյլֆիշի յաւելուածները մեծ մասամբ չեն էլ դիտարկել դէպք, երբ յաւելուածը մինիմիզացւում ա։ ու շարունակում են նուագել։ մասամբ այն պատճառով, որ չեն դիտարկել, որ կանգնեցնեն, մասամբ այն, որ համակարգը լրիւ բազմաառաջադրանքային ա։
այսպէս սեփականատիրական ծրագրերը կարող են ոչ թէ պահանջել փող արած գործի համար, այլ անել գործ, ու պահանջել վճարել, որ այդ արածը չկիրառեն։
ի դէպ, ես այսպէս եմ սկսել մտածել դիջէյութեան մասին՝ այնքան էի ուզում կիսուել սիրած երաժշտութեամբ, որ միացնում էի սէյլֆիշով սարքը բարձրախօսներին, ու մէկից յետոյ միւսը դնում, տարբեր յաւելուածներով։
այդ պահին նկատեցի, որ այն ինչ անում եմ, աւելի ա նման դիջէյութեան, ու սկսեցի հասկանալ, որ շատ եմ ուզում կիսուել երաժշտութեամբ, ու անել դա հաւէս։
այսօր խօսում էի մէկի հետ, ով աշխատում ա մեր քարիերներից մէկի սափորթում։ ասաւ, որ նա, ընդամէնը սափորթի աշխատողը, տեսնում ա ե՛ւ քո սարքը, որից զանգել ես, ե՛ւ քո սարքի զանգերի պատմութիւնը, ե՛ւ քո սարքի, կամ տան, եթէ տանից ես, համացանցի պատմութիւնը, ուր ես մտել, ինչքան ես մնացել որ կայքում։
իսկ վերադասներն, ասաւ, կարող են նաեւ սմս֊ների տեքստերը կարդալ։
ասաւ՝ կարող եմ գնալ այ էն աղջկայ մօտ ու ասել՝ ես գիտեմ որ դու քառասուն րոպէ խօսել ես ընկերուհուդ հետ, իսկ յետոյ մտել էքսվիդեօս կայքը։
դուք դեռ թոռ չէ՞ք օգտագործում։ #ազատութիւն #համացանց
աաա, ֆբ֊ն փորձում ա ապակենտրոնացմանը դէմ եւս մի քայլ անել՝
As Facebook shut down their APIs to post into peoples timelines, the Facebook integration is now removed.
էլ չի լինի ֆբ քրոսփոստել։
դէ, արժանավայել հասարակութիւնը սրան կը պատասխանէր, եթէ գիտակցէր, իհարկէ, որ խաբուած ա, ոչ թէ երջանիկ լինէր որ ցուկերբերգ ձաձան հրաշալի սպասարկում ա առաջարկում։
յիշում եմ, երբ ես առնետի ջաբեր հաշուով չաթւում էի ջիմէյլի ծանօթների հետ, ֆբ֊ի ժողովորդն ասում էր, թէ արի ֆբ, թէ չէ չես կարողանում մեզ հետ չաթուել։
ես էլ ասում էի՝ բայց էդ նէնց չի որ ես չեմ կարողանում, էդ ձեզ չեն թողնում։
այն որ նիկոլն ասում էր, թէ քաղաքականութեան մէջ ժողովրդին նուէրներ պէտք չեն, նա պէտք ա գիտակցի որ ամէնն իր ձեռքերում ա։
ու մի օր, գուցէ, ճիշտ այնպէս, ինչպէս երեւանցիները «մոռացան» մեքենաները կամուրջների վրայ, այնպէս էլ մի օր մարդիկ կը որոշեն չմտնել ֆբ, կամ չառնել այֆօն։
ասելով, ինչպէս մի հայրենադարձ ինձ ասաց՝ պրոբլեմներ ամէն տեղ էլ կան, կարեւորն ա որ պրոբլեմներն ես ընտրում ու ինչու։
իսկ ես հիմա ինձ անհամեմատ աւելի լաւ եմ զգում նրանից, որ աւելի ազատ երկրում եմ ապրում։ ես առաջ չէի ջոկում որ այդ բեռը միշտ ուսերիս կար, որ ազդում էր վրաս, ճնշում էր։ նոյնիսկ փորձում էի մերժել, ասել թէ ես մէկ ա իմ աշխարհում, լոկալ, այս ու այս բանը կանեմ ու ազատ եմ դրա մէջ գոնէ։ իսկ լոքալիթի չի, փակ համակարգերով չի, ու ամէն ինչ փոխկապակցուած ա։
ինձ ապշեցնում ա ոնց կարող են որոշ, կարծես թէ խելացի մարդիկ, ենթադրել, որ էդ ոչինչ, եթէ լինի կկ֊ն, էդքան վատ չի, որ դա որեւէ չափով ընդունելի outcome ա։ ըստ իս կկ֊ի կողքը եւ սս֊ն, եւ գալուստը լրիւ նեաշ են, լրիւ։
ես համամիտ չեմ կարէն վարդանեանի հետ, որ սս֊ն չէր ուզում լինել վարչապետ, բայց իրեն ստիպեց իր շրջապատը։ այսինքն, չեմ բացառում որ դա նոյնպէս տեղի ա ունեցել, բայց իմ կարծիքով սս֊ն ընդհանուր առմամբ իր իսկ ստեղծած իրավիճակի պատանդն էր դարձել։
լտպ֊ի ժամանակ կար քաղաքական դաշտ, ու կային քաղաքական քննարկումներ, փաստարկներ, եւ հակափաստարկներ։ ռկ֊ից սկսած մեզ մօտ քաղաքական դաշտը լաւ մաքրւում էր, ու քննարկումների եւ փաստարկների շրջանն աւարտուեց։ փոխարէնը կար առաջնորդի կարծիք, եւ չհամաձայնողները պարզապէս լռեցւում էին, մեղմ ասած։
բնական ա, որ եթէ պետութիւնում ա տիրել նման վիճակ, արտայայտուած տարաձայնութիւններ կուսակցութեան ներսում տեղ չունէին։ կար որոշակի ներքին դարուինիզմ, ով ում կոկորդը կը կրծի, բայց դա հիմնականում չէր վերաբերում քաղաքական օրակարգին, այլընտրանքային տեսլականներին։ տարօրինակ էլ կը հնչէր, եթէ ինչ֊որ մէկը միանար հհկ֊ին զուտ իր քաղաքական տեսլականներն առաջ տանելու համար։
ի տարբերութիւն, ամն֊ի համակարգում կուսակցութեան ներսում կայ բաւական լայն range կարծիքների եւ լուծումների։
այս վիճակում սս֊ն չէր կարող ունենալ որեւէ մէկին, ում կը կարողանար վստահել երկիրն ու կուսակցութիւնը։
որովհետեւ նա ինքը շրջապատեց իրեն շեստեօրկաներով, ու մարդկանցով, ում նա ինքը վստահել չի կարող։ այդ պատճառով էր նա իրավիճակի պատանդ։ նա հասկանում էր, որ ցանկացած պոտենցիալ մարդ համ վստահելի չի պետութեան համար, համ իրեն՝ սս֊ին ցանկացած պահին կը քաշի, համ կուսակցութեան շահերի համար։
այդ էր պատճառներից մէկը, որ բերուեց այլ մէկը՝ դրսի մարդ, ով ոչ միայն կուսակցութեան, այլ եւ հայաստանի հետ շատ կապ չունէր։ միւս պատճառն էր՝ գործող իշխանութեան բնաւ լեգիտիմ չլինելը՝ ժողովրդի աջակցութիւն չունենալը, ու այդ քայլը նաեւ կարող էր իրենց օգնել՝ ոնց որ թէ մի քիչ թարմ, ու մի քիչ արտաքնապէս քաղաքակիրթ մարդ ներկայացնելով։
սս֊ն նաեւ, իմ կարծիքով լաւ հասկանում էր, որ կկ֊ն աւելի կառավարելի ա դրսից, քան նոյնիսկ ինքը՝ սս֊ն, ու որ կկ֊ին հայաստան վստահելը նոյնիսկ աւելի վատ միտք ա, քան հայաստանը վստահել իրեն՝ սերժին։
այդպիսի քաղաքական դաշտում նոր աստղերի յայտնուելը գրեթէ բացառւում ա։ ու զարմանալի չի, որ նիկոլն էլ հին մարդ ա։ նոր մարդ չի։
ի դէպ, եթէ իշխանական մեդիան ունենար որեւէ մի պատրուակ նիկոլի գլխին կեղտ թափելու, այն լրիւ օգտագործուելու էր՝ ասելու էին՝ դո՞ւ չէիր ով այն օրը սենց բան ա ասել կամ արել։ բայց փաստացի իրենք ոչ մի բան նիկոլի վրայ չունեն։ ոչ ոք չունի։ այս մարդը մաքուր ա մնացել, ու նոյնիսկ հակ֊ից ա գնացել որովհետեւ դէմ էր բհկ֊ի հետ համագործակցութեանը։ եւ շատ ծիծաղելի ա, որ եթէ դու չես գնում բհկ֊ի մօտ, բհկ֊ն գալիս ա քո մօտ։ յուսանք կը գայ։
մի քիչ շեղուեմ, ու խօսել լեգիտիմութիւնից։
բոլոր քաղաքական տեսութիւնների համաձայն, իշխանութիւնը չի կարող պարզապէս լինել իշխանութիւն, նրան պէտք ա լեգիտիմութիւն։ առաջ այն ստանում էր աստծուց, ասենք եկեղեցում միջոցով, իսկ հիմա այդ լեգիտիմութիւնը ձեռք ա բերւում ժողովրդից՝ ընտրութիւնների միջոցով։
ու շատ կարեւոր ա, որ իրենց համար էլ ա ակնյայտ, որ ֆարս ընտրութիւններով անցնելը, բնաւ չի նշանակում որ իրենք ունեն լեգիտիմութիւն։ նոյնիսկ եթէ մարդը կաշառք ա վերցրել ու քուէարկել ա հհկ֊ին, ապա միեւնոյնն ա, դա չի դարձնում հհկ֊ն լեգիտիմ, քանի որ խարդախութիւնը մնում ա խարդախութիւն։ ու կաշառք վերցնողն էլ այդ մասին գիտի, իր համար էլ այդ իշխանութիւնը ում համար նա քուէարկել է, լեգիտիմ չի կարող լինել։
նիկոլը բաւական գրագէտ խփում էր հէնց իշխող կուսակցութեան եւ անձամբ սս֊ի լեգիտիմութեանը։ ու նաեւ ձեռք էր բերում ժողովրդից իր լեգիտիմութիւնը՝ ասենք բանակցութիւններ վարելու։
ու դա չէր կարող չաշխատել։ սս֊ն իմ կարծիքով չի գնացել, որովհետեւ իրեն զանգել ասել են։ սս֊ն գնացել ա, որովհետեւ գիտակցել ա, որ նա ապրում ա այլ դարաշրջանում, այլ մարդկանց հետ, որ մարդիկ էլ այլ են քան տաս տարի առաջ, որ իրավիճակն ա այլ, որ ընդդիմադիրներն են այլ, ու որ եթէ առաջ նա ունէր հ1 որին կարող ա հաւատար բնակչութեան բաւական մեծ տոկոս, ապա այսօր հ1֊ը բացարձակ վստահելի չի, ու չնայած մեդիան գրեթէ ամբողջութեամբ վերահսկւում ա, միեւնոյնն ա, կան մի քանի վստահելի լրատուամիջոցներ։
սս֊ն լինելով չլեգիտիմ իշխանութիւն կառավարուող էր երեւի թէ բոլո՛ր հետաքրքրուող դրսի ուժերի կողմից։ ու սս֊ն էլ գիտէր որ նա հայաստանի համար ամենալաւ մարդը չի։ ինձ թւում ա, նա պէտք ա որ թեթեւացած լինէր գիտակցելով որ պատի վիճակ ա, ու նա անելու քայլեր չունի ու պէտք ա հեռանայ։
ու նա հասկացաւ որ եկել ա ժողովրդավարութեան եւ օրէնքի ժամանակը, եւ իր՝ հեռանալու ժամանակը։
ու նա հասկանում ա, որ բաժանած սֆերաները, հարկեր չվճարելը, ազատ շուկայական յարաբերութիւնների բացակայութիւնը՝ հայաստանի տնտեսութեան վրայ վատ են ազդում։
լրիւ անիմաստ էր այդ պատի պարագայում մի հատ էլ բռնութիւնների դիմել։ դրանցից յետոյ նա հեշտ չէր պրծնի, իրեն դատելու էին ամէն ամէնի համար ու ոչ մի բանի վրայ աչք չէին փակի։ ճիշտն իր կողմից անմիջապէս հեռանալն էր, եւ հէնց այդ ձեւակերպումով, ճանաչելով որ նա սխալ էր, իսկ նիկոլը՝ ճիշտ։ ու դա նոյնիսկ երեւի թէ արժանավայել հեռացում էր։
հիմա ստեղծուած իրավիճակի մասին։ իմ հասկանալով կկ֊ն կպած չի ուզում զիջել իշխանութիւն, ու հհկ֊ի որոշ օղակները նոյնպէս։ բնական ա՝ իրենք չեն ուզում չլինել լիազօրուած, իրենց պէտք են գերշահոյթներ։
կկ֊ն հայաստանի հետ կապ չունի։ գալուստը գոնէ ունի ձկներ, ասենք, որ խմում են արարատեանի ժողովրդի ջուրը, նա ունի կորցնելու բան։ սս֊ն հայաստանում ունի կորցնելու բան, ու նա պէտք ա որ աւելի շատ մտածի իր քայլերի մասին, քան կկ֊ն, ով կարող ա պարզապէս հրդեհի հասցնել իրավիճակը, ու ցանկացած պահի թռնել ռուսաստան։ ու ակնյայտ ա, որ կկ֊ն այստեղ չունի նաեւ շահեր, իր շահերը՝ լրիւ ռդ֊ի շահերն են։
եթէ աժ֊ն ընտրի հհկ֊ական վարչապետ, էդ բերելու ա նրան, որ պրոտեստները չեն դադարելու, նոյնիսկ ուժեղանալու են։ ապա նոր վարչապետը, ով արդէն կունենայ իրեն ենթարկուող ոստիկանապետ ու շտաբի պետ(կարեւորը շտաբի պետն ա, նախարարին չեն ենթարկւում զինուորականները, այլ շտաբի պետին), քանի որ չի տիրապետելու իրավիճակին, կը հռչակի արտակարգ դրութիւն։
եթէ մենք արհամարհենք կամ չարհամարհենք այն, երկու դէպքում էլ ոչ մի լաւ բան չի լինելու։
եւս մի անգամ բոլորի համար պարզ կը լինի, որ հհ իշխանութիւնը ոչ մի կապ չունի հհ քաղաքացիների հետ։ ոչ մէկ չի կարողանայ ասել՝ թէ դուք իրենց ընտրեք էք։ ու թէ ընտրութիւններն արդար էին։ այսինքն՝ կասեն, բայց էդ ակնյայտ սուտ ա։
ասում են, թէ ո՞րտեղից երաշխիք, որ նիկոլը չի դառնայ նոր վիշապ։
ժողովուրդ, կկ֊ի համար արդէն ամէն ինչ կայ։ արդէն կա վիշապային համակարգ, մնում ա միայն գալ ու այն ղեկավարել։
նիկոլը նոյնիսկ եթէ լինի վարչապետ, իր գործը լինելու ա ահաւոր բարդ, ու ուժերը լինելու են որոշակի բալանսի մէջ։ ակնյայտ ա որ նախկին իշխանութիւնը իր դիրքերը ուժեղ չի զիջի, պլիւս մենք ունենք բհկ, եւ դաշնակներ, եւ եսիմում։ ու նիկոլին ահաւոր բարդ ա լինելու ամէն մի օրինագիծ առաջ տանելը։ ի՞նչ վիշապ դառնալու մասին ա խօսքը։
հա բայց դա հեչ։
այն պահից ոնց աժ֊ն քուէարկի ոչ նիկոլի համար, երկիրը գնալու ա դէպի աղէտ։
ոչ մի բան չի լաւանալու, միայն վատանալու ա, չհաշուած առաջին օրերի շատ լարուած վիճակը։
ինձ թւում էր, որ այսօր չպէտք ա լինէին մարդիկ, ով կասեն՝ «մէկ ա բան չի փոխուի», քանի որ պէտք ա տեսած լինէին, որ լեգիտիմութիւն չունենալը մի բան փոխում ա։
միակ բանն ինչ կարող ենք անել՝ դուրս գալ փողոց, ու լինել շատ։
այսօր տուն վերադառնալիս տեսայ շատ լաւ լուսանկարիչ աղջիկ, խօսեցի հետը։ ասաց՝ ինձ մէկ ա, ես նեյտրալ եմ։ մէկ ա բան չի փոխուի, ես իմ եանը քաշած ապրում եմ։
ու ես հասկանում եմ, որ գրելն էլ կարեւոր չի, մեդիա պատերազմներն էլ կարեւոր չեն։ մարդկանց զգալի մասը բաւական խելացի ա որ հասկանայ որ հհկ֊ն հայաստանում տեղ չունի։
ու ես չեմ էլ ուզում լսել մեդիա պատերազմների մասին, կամ տտ֊ն ինչ կարող ա անի, որ օգնի որ քիչ սուտ լինի ինտերնետում, քանի որ իրականութիւնը փողոցում ա։
իրականութիւնը քաղաքի փողոցում ա, ուր հաւաքւում են իրական, շօշափելի, շնչող, կենդանի մարդիկ։
այդ մարդիկ են իրականութիւնը, իսկ ինչ ես գրում եմ, կամ ով գրում ա, էական չի։ #հայաստան #քաղաքականութիւն #յեղափոխութիւն #ազատութիւն
Ինձ ահաւոր դուր ա գալիս մաստոդոնի ֆեյվըրիթս-ը։ ինքը «լայք»-ն ա, բայց անոնիմ։ մենակ դու կարող ես տեսնել ովքեր են հաւանում քո թութը։ ֆեյվըրիթ անողների համար էդ անձնական՝ «հաւանելու» գործողութիւնն էստեղ անձնական էլ մնում ա։ էս գործիքը ջարդուփշուր ա անում օփինիոն լիդերի ինստիտուտը։
ես աւելացնեմ, որ հա, հաճելի ա որ մաստոդոնում մեզ համար կարեւոր բաներ հաշուի առած են։
ու ոչ միայն սեքիւրիթի վերաբերեալ, ասենք հայատառ յղումները նորմալ աշխատում են, ու չպէտք ա լինեն url encoded։ բայց սեքիւրիթիին որ առանձին ուշադրութիւն ա դարձւում, հաճելի ա։
ու ես յուսով եմ, այդ ֆիչըն, որի մասին չէի մտածել նախկինում, իրօք հնարաւորութիւն ա, ոչ թէ չիրականացուած հնարաւորութիւն։
ու այո, դա իրօք կարող ա հաճելի լինել, որ մենակ դու ես տեսնում քեզ ով ա լայքել։ ոչ միայն մէջբերուած պակճառով։ այլ եւ որովհետեւ դա փակ քուէարկութեան պէս ա, ու քեզ ոչ մէկ չի կարող պատասխանաւութեան բերել, ասել՝ դէ ատչեօտ տուր, ինչի՞ ես սա լայքել, ի՞նչ լայքելու բան էր։
https://www.youtube.com/watch?v=gMxhIfG0MpY
վո՛ու, ես չգիտեմ այս մարդու համար «ազատութիւնը» նպատակ է թէ միջոց, բայց ահա թէ ինչ է լինում երբ համակարգն ազատական է, ու ստեղծւում են բիզնես ուժեր ու շահեր որ հարցի տակ են դնում եղած համակարգը, որը նոյնպէս ստեղծուել է այլ բիզնես շահեր ապահովելու պատճառով։ ու բնական է որ նոր ուժը մտնում է քաղաքականութեան մէջ։
ու երեւի ցանկացած մրցակցող ուժ ով ջանում է ստեղծել իր համար աւելի «արդար» մրցելու պայմաններ, կարող է կոչել իր պայքարը՝ պայքար յանուն ազատութեան։
տղան էլ, ըստ երեւոյթին գերմանական արմատներ ունի, խօսելու ձեւից էլ մի քիչ զգացւում է։
ու երեւի խելացի է, ու կպչուն սեւեռուն, որը նաեւ արտայայտւում է իր լաւ խաղալ կարողանալով։ (: #պատճէնաշնորհ #ազատութիւն #քաղաքականութիւն
ասում է՝ ես բոլոտնու գործերով զբաղուելիս իմացել եմ ովքեր են օմոնում աշխատում՝ երբեք մոսկուայից չեն, սովորաբար գաղութների (զոնաների) կողմերից, ուրիշ կեանք չեն տեսել, քան խիստ սուբորդինացիա, ապրում են զօրանոցներում, ու այս մոլորակից չեն։
նկատի ունի՝ կեցութիւնը չեն կիսում, այլ աշխարհ է իրենց մօտ։ ու նաեւ աւելացրեց, որ ատելութեամբ են լցուած ու առանձնապէս հաճոյքներ կեանքում չունեն, բռնութիւնը չհաշուած։
իսկ ես մտածում եմ՝ մարտի մէկն էլ (ու պասկեւիչեանի ֆիլմն որ լուսաբանեց հետազօտական աշխատանքը) ցոյց տուեց, որ մերոնք են, ասենք մասիւում ապրող տղամարդ է այդ չերյոմուխա֊ով կրակողը, իր կինն էլ բակի խանութից առեւտուր է անում երեւի, ու երթուղային նստում, այսինքն մեր կեցութիւնը կիսում են։
եկէք անուանենք իրերն իրենց անուններով եւ օգտագործենք «քաղաքացի» բառը «օգտատէր» բառի փոխարէն։
Նախ, այլապէս հակառակ կողմի համար քննարկումը դառնում է չափազանց հարմարէտ։ Երբ խօսում ենք օգտատէրերի մասին, մենք խօսում ենք մարդկանց մասին ով ստորագրել է պայմանագիր ընկերութեան հետ, կամ մարդկանց մասին, ով այս կամ այն ձեւով սպառում է մշակութային գործեր։
Ապա գործարքներ կան, որ թւում են շատ ձեռնատու օգտատէրերի համար, սակայն անընդունելի են քաղաքացիների համար։ Օրինակ, ինտերնետի գնի իջեցումն այն պայմանով որ օգտագէրն համաձայնի օգտուել միայն որոշ վեբ ծառայութիւններից (Ցանցի չէզոքութեանը վերաբերող բանավէճ)։ Սա կարող է թուալ լաւ գործարք օգտատիրոջ համար սակայն քաղաքացին պէտք է կարողանայ տեսնել որ դա վտանգներ է պարունակում, մասնաւորապէս վտանգում է խօսքի ազատութիւնը։
Ու ամենակարեւորը, իրաւունքներն ու ազատութիւններն որ մենք պաշտպանում ենք, քաղաքացունն են, օգտատիրոջը չեն։ Եւ բանավէճի բոլոր այլ կողմերին (եւ այլոց) պէտք է կրկին եւ կրկին յիշեցնել որ մարդիկ առաջին հերթին քաղաքացի են, ու յետոյ նոր կարող է լինեն օգտատէր։
Հրէաների մօտ կայ այսպիսի հասկացութիւն՝ «wilderness»։ Երբ Մովսեսը հանեց նրանց Եգիպտոսի ստրկութիւնից, որ տանի իրենց երկիրը ստեղծելու, արանքում էր այս «ուիլդերնես», անապատ վայրը։
Ու հրէաներից շատերը մտածում էին՝ ինչների՞ս էր պէտք այս արկածախնդրութիւնը, մենք ունէինք ձրի կերակուր, ապրելու տեղ, ու ընդհանուր առմամբ, այսչափ չէինք տառապում Եգիպտոսում։
Մտածում եմ, երբ մենք հոգում ենք ազատութեան մասին, կորցնում ենք զանազան հնարաւորութիւններ․ կենտրոնացուած սոց․ կայքերում շփման, շոյուած լինելու, ընկերներ ձեռք բերելու հնարաւորութիւններ, կայքերի միջոցով նիշքեր փոխակերպելու, նկարներ խմբագրելու հնարաւորութիւններ։
Ու մարդիկ տարակուսում են, արդե՞օք իրենք չեն կորցնում ազատութիւն, այն ձեռք բերելու փոխարէն։
Սա յիշեցնում է այդ միջանկեալ վիճակը, որ հրէաներն ապրել են անապատում։
Այնպէս որ մենք անապատում ենք, «ուիլդերնես»֊ում։ Մենք զբօսնում ենք անապատով ազատութեանը ձգտելով։
Հրէաների մօտ կայ այսպիսի հասկացութիւն՝ «wilderness»։ Երբ Մովսեսը հանեց նրանց Եգիպտոսի ստրկութիւնից, որ տանի իրենց երկիրը ստեղծելու, արանքում էր այս «ուիլդերնես», անապատ վայրը։
Ու հրէաներից շատերը մտածում էին՝ ինչների՞ս էր պէտք այս արկածախնդրութիւնը, մենք ունէինք ձրի կերակուր, ապրելու տեղ, ու ընդհանուր առմամբ, այսչափ չէինք տառապում Եգիպտոսում։
Մտածում եմ, երբ մենք հոգում ենք ազատութեան մասին, կորցնում ենք զանազան հնարաւորութիւններ․ կենտրոնացուած սոց․ կայքերում շփման, շոյուած լինելու, ընկերներ ձեռք բերելու հնարաւորութիւններ, կայքերի միջոցով նիշքեր փոխակերպելու, նկարներ խմբագրելու հնարաւորութիւններ։
Ու մարդիկ տարակուսում են, արդե՞օք իրենք չեն կորցնում ազատութիւն, այն ձեռք բերելու փոխարէն։
Սա յիշեցնում է այդ միջանկեալ վիճակը, որ հրէաներն ապրել են անապատում։
Այնպէս որ մենք անապատում ենք, «ուիլդերնես»֊ում։ Մենք զբօսնում ենք անապատով ազատութեանը ձգտելով։
եւրոպայի աջերը հետաքրքիր բան են ասում, ասում են՝ այն հարցերը, որ կարծես արդէն վաղուց քննարկուել են, գնահատուել են, ասենք վառել թէ չվառել այս կամ այն փոքրամասնութիւններին, ինչ անել կանանց հետ, եւ որն է հանդուրժողականութիւնն ու խօսքի ազատութիւնը, միգրանտների պատճառով նորից հանւում եւ քննարկման առարկայ են դառնում։
եւրոպայի աջերը հետաքրքիր բան են ասում, ասում են՝ այն հարցերը, որ կարծես արդէն վաղուց քննարկուել են, գնահատուել են, ասենք վառել թէ չվառել այս կամ այն փոքրամասնութիւններին, ինչ անել կանանց հետ, եւ որն է հանդուրժողականութիւնն կամ խօսքի ազատութիւնը, միգրանտների պատճառով նորից հանւում եւ քննարկման առարկայ են դառնում։
օրինակ, հետաքրքիր մէջբերում է, որ եթէ ունես ինչ֊որ հնարաւորութիւն, յաճախ չես օգտագործում, չես «ֆորքում» որովհետեւ նախագծողները գիտեն, որ եթէ վատ պահեն իրենց՝ կը «ֆորքես», կամ չես գնում այլ սերուիս, քանի որ ծառայութիւն մատուցողները տալիս են քեզ տուեալներդ տանելու հնարաւորութիւն։
Իսկ դիմացի շէնքը՝ ես այն շրջանցել եմ, երբ ինձ յաջողուեց փախչել ուղեկցորդներից, այն նոյնիսկ մուտք չունէր։ Իսկ գիշերը այդ տանը լոյսեր էին վառւում, բայց երբ ուշադիր նայեցի, տեսայ, որ բոլորը վառւում էին միանման լամպերով։ Հաւանաբար, ինչ֊որ համակարգ է տեղադրուել, որը երեկոյեան ընդհանուր կոճակով միանում է, եւ ստեղծւում է բնակելի շէնքի տպաւորութիւն, չնայած տունը բնակեցուած չէ, եւ այն չունի մուտքեր։ Այնտեղ ամէնը՝ ֆեյք է։
հիւսիսային կորեայի կինոյի ամբողջ պատմութեան ընթացքում ոչ մէկ երբեք չի համբուրուել։
Երբ նկարահանում էինք երեխաներին պիոներական կազմակերպութիւն ընդունուելու տեսարանը, ուղեկցորդները ցոյց տուեցին մի խումբ երեխաներ՝ եօթ֊ութ տարեկան, զինուորական համազգեստով, եւ ասացին՝ «իրենց ծնողները մահացել են պատերազմում, իրենք՝ պատերազմի երեխաներ են»։ Ի՞նչ պատերազմ։ Վերջին պատերազմը, որին մասնակցել է Հիւսիսային Կորեան, անցել է վաթսո՜ւն տարի առաջ։ Բայց իրենք կատարելապէս համոզուած են՝ ինչ֊որ տեղ պատերազմ է, այնտեղ գնում են Հիւսիսային Կորեայի զօրքերը, կայ հակամարտութեան գիծ, զինուորներ են զոհւում, իսկ առաջնորդը հոգս է տանում իրենց երեխաների մասին… Իրենք պատերազմում են, իրականում պատերազմում են։
Իրօք, եւ Ֆրանսիայում, եւ Ամերիկայում ընդունուած էր համարել, որ ներխուժման ժամանակ հարցի տակ էր դրւում քաղաքական կարգը, ոչ թէ Հունգարիայի կամ Եւրոպայի գոյութիւնը։
Ազգի կամ քաղաքակրթութեան ինքնագիտակցութիւնը կենտրոնանում է նրա վրայ, ինչ մենք անուանում ենք «մշակոյթ»։ Ու եթէ այդ ինքնագիտակցութիւնը վերացման սպառնալիքի տակ է, մշակութային կեանքի ինտենսիւութիւնը մեծանում է, այն ձեռք է բերում աւելի մեծ նշանակութիւն, մինչեւ մշակոյթը չի դառնում կենսական նշանակութեան արժէք, որը միաւորում է ազգը։ Ահա ինչու ամէն մի կենտրոնական եւրոպայում տեղի ունեցած ապստամբութեան ժամանակ, ժամանակակիցների մշակութային աւանդոյթներն եւ ստեղծագործութիւնները ձեռք էին բերում հսկայական եւ վճռորոշ նշանակութիւն։
Հէնց հունգարական գրողները, ով ձեւաւորել են Շանդոր Պետեֆի պոետին նուիրուած խումբ, սկսել են վարչակարգի հզօր քննադատութիւնը եւ նախապատրաստել են 1956 թուի պայթիւնը։ Հէնց թատրոնի, կինոյի, գրականութեան, փիլիսոփայութեան ազդեցութիւնը 1968֊ի նախօրեային բերեց Պրահայի Գարնանը։ Հէնց մեծ լեհ գրող Ադամ Միցկեւիչի պիեսն արգելելը բերեց 1968 թուի լեհ ուսանողների ըմբոստութեանը։ Այս՝ մշակոյթի եւ կեանքի, ստեղծագործութեան եւ ազգային շարժման երջանիկ միութիւնը տուեց կենտրոնական եւրոպայի ըմբոստութիւնների աննման համ, որն ընդմիշտ գերել է նրանց, ով ապրել է այդ ժամանակ։
Կենտրոնական Եւրոպայում, Արեւմուտքի արեւելեան սահմանի մօտ, բոլորը, ոչ միայն լեհերը, առանձնայատուկ զգայուն էին ռուսական հզօրութիւնից եկող սպառնալիքի հանդէպ։ Ֆրանտիշեկ Պալացկին՝ ակնառու պատմաբան եւ տասնըիններորդ դարի չեխական քաղաքական շրջանների տիպիկ ներկայացուցիչ, 1848 թուին գրել է Ֆրանկֆուրտի յեղափոխական խորհրդարանին ուղղուած լայն հանրայնութիւն ստացած նամակ։ Նրանում նա արդարացնում էր Հաբսբուրգների կայսրութեան երկարատեւ գոյութիւնը նրանով, որ այն հանդիսանում էր միակ պատնէշը Ռուսաստանից՝ «երկրից, որն արդէն մեր օրերում իւրացրել է ահռելի հզօրութիւն, շարունակում է մեծացնել այն, դառնալով անպարտելի ցանկացած եւրոպական երկրի համար», եւ ձգտում է համաշխարհային տիրութեան։ «Ռուսական համաշխարհային տիրութիւնը»,— գրում էր Պալացկին,— «դառնալու է հսկայական աննկարագրելի աղէտ, անչափելի եւ անսահման դժբախտութիւն»։
Կենտրոնական Եւրոպան, ըստ Պալացկու, պէտք է դառնայ հաւասար իրաւունքներով ազգերի միութիւն, որոնցից ամէն մէկը, մնացածներին յարգելով, եւ հզօր պետութեան պաշտպանութեան տակ գտնուելով, ունակ կը լինէր զարգացնել իր ուրոյնութիւնը։ Այդ երազանքը, երբեք մինչեւ վերջ չիրականացուած, ինչպէս եւ առաջ ուժեղ է եւ ձգող։ Կենտրոնական Եւրոպան միշտ ձգտում էր իր փոքր տարածքում կենտրոնացնել այնպիսի մշակոյթների զանազանութիւն, ինչ եւ Եւրոպան ամբողջովին, դառնալ փոքր գերեւրոպացուած Եւրոպա, դրա փոքրացուած պատճէնը, որը կառուցուած է մէկ կանոնի հիման վրայ՝ մաքսիմալ բազմազանութիւն մինիմալ չափով հանդերձ։ Ինչպէ՞ս այն չսարսափէր տեսնելով Ռուսաստանը, որը հիմնուած է ուղիղ հակառակ սկզբունքի վրայ՝ մինիմալ բազմազանութիւն՝ մաքսիմալ չափով հանդերձ։
Ի՞նչը կարող էր լինել աւելի օտար բազմազանութեան կրքով տարուած Կենտրոնական Եւրոպայի համար, քան Ռուսաստանը՝ միաձուլ, կենտրոնացուած, ձգտող կայսրութեան բոլոր ազգերը՝ ուկրաինացիներին, բելարուսներին, հայերին, լատիշներին եւ մնացածներին, մի անբաժանելի ռուս ժողովուրդ դարձնել (կամ, ինչպէս ընդունուած լեզուական կեղծիքների դարաշրջանում են)անուանում՝ «անբաժան սովետական ժողովուրդ»)։
Աւելին, ամբողջ տասնըիններորդ դարի ընթացքում Ռուսաստանը ձգտում էր Եւրոպային։ Եւրոպան էլ ձգտում էր Ռուսաստանին։ Ռիլկէն պնդում էր, որ Ռուսաստանը՝ իր հոգեւոր հայրենիքն է, լայն ազդեցութիւն են ունեցել մեծ ռուսական գրական ստեղծագործութիւնները, որ մնում են եւրոպայի համընդհանուր մշակութային ժառանգութեան անբաժան մաս։
Այո, ամէնն այդպէս էր։ Եւ այն ժամանակուայ երկու Եւրոպաների մօտեցումը՝ հրաշալի, անմոռանալի յիշողութիւն է։ Սակայն այն էլ է ճիշտ, որ կոմունիզմը արթնացրեց Ռուսաստանի մէջ հին հակաարեւմտեան ֆոբիաները եւ կոպտօրէն ուղղեց Եւրոպայի դէմ։
Կազիմիր Բրանդիսը իր «Վարշաւեան օրագրում» պատմում է, ինչպէս մի լեհ գրողին յաջողուեց հանդիպել Աննա Ախմատովայի հետ։ Լեհը բողոքում էր, որ իր բոլոր ստեղծագործութիւններն արգելուած են։
Ախմատովան ընդհատեց նրան՝
—Դուք նստե՞լ եք բանտում։
— Ոչ։
— Բայց ձեզ գոնէ հեռացրե՞լ են Գրողների Միութիւնից։
— Ոչ։
Ախմատովան ուժեղ զարմացաւ՝
— Իսկ ինչո՞ւ էք բողոքում։
Չեխերը (չնայած իրենց էլիտայի զգուշացումների) սիրում էին երեխային հարիր կերպով թափահարել «սլաւոնական գաղափարախօսութեամբ», համարելով այն պաշտպանութիւն գերմանական ագրեսիայից։ Ռուսները նոյնպէս հաճոյքով օգտագործում էին այն իրենց կայսերական պլաններն արդարացնելու նպատակով։ «Ռուսներն անուանում են ռուսական ամէն ինչը՝ սլաւոնական, որպէսզի յետոյ ամէն ինչ սլաւոնականը անուանեն ռուսական»՝ այսպէս 1844 թուին մեծ չեխ գրող Կարել Հաւլիչեկը նախազգուշացնում էր հայրենակիցներին Ռուսաստանով անիրազեկօրէն հիանալու վտանգների մէջ։
Եթէ այլ մարդիկ չեն հասկանում մեր վարքագիծը՝ ապա ի՞նչ։ Իրենց պահանջը, որ մենք պէտք է անենք միայն այն, ինչ իրենք հասկանում են՝ մեզ թելադրելու փորձ է։ Եթէ մեզ ընկալում են «ասոցիալ», կամ «ոչ բանական», ապա թող այդպէս ընկալեն։ Սովորաբար իրենց նեղացնում է մեր ազատութիւնը եւ մեր ազատ լինելու խիզախութիւնը։ Մենք ոչ մէկին բացատրութիւն կամ հաշուետւութիւն տալ պարտաւոր չենք, քանի մեր գործողութիւնները չեն վնասում իրենց կամ խախտում իրենց սահմանները։
Քանի՞ կեանք է կործանուել այդ «բացատրելու» պահանջով, որը ենթադրում է, որ բացատրութիւնը պէտք է լինի «հասկացուած»՝ այսինքն վաւերացուած։ Թող քո քայլերը դատեն, եւ քո քայլերից՝ իրական մտադրութիւնները, բայց իմացիր, որ ազատ անձը պարտաւոր է բացատրութիւն տալ միայն ինքն իրեն՝ իր բանականութեանը եւ իր գիտակցութեանը, եւ մի քանիսին, ով ունի արդարացուած բացատրութեան պահանջ։
Իրօք, եւ Ֆրանսիայում, եւ Ամերիկայում ընդունուած էր համարել, որ ներխուժման ժամանակ հարցի տակ էր դրւում քաղաքական կարգը, ոչ թէ Հունգարիայի կամ Եւրոպայի գոյութիւնը։
Ազգի կամ քաղաքակրթութեան ինքնագիտակցութիւնը կենտրոնանում է նրա վրայ, ինչ մենք անուանում ենք «մշակոյթ»։ Ու եթէ այդ ինքնագիտակցութիւնը վերացման սպառնալիքի տակ է, մշակութային կեանքի ինտենսիւութիւնը մեծանում է, այն ձեռք է բերում աւելի մեծ նշանակութիւն, մինչեւ մշակոյթը չի դառնում կենսական նշանակութեան արժէք, որը միաւորում է ազգը։ Ահա ինչու ամէն մի կենտրոնական եւրոպայում տեղի ունեցած ապստամբութեան ժամանակ, ժամանակակիցների մշակութային աւանդոյթներն եւ ստեղծագործութիւնները ձեռք էին բերում հսկայական եւ վճռորոշ նշանակութիւն։
Հէնց հունգարական գրողները, ով ձեւաւորել են Շանդոր Պետեֆի պոետին նուիրուած խումբ, սկսել են վարչակարգի հզօր քննադատութիւնը եւ նախապատրաստել են 1956 թուի պայթիւնը։ Հէնց թատրոնի, կինոյի, գրականութեան, փիլիսոփայութեան ազդեցութիւնը 1968֊ի նախօրեային բերեց Պրահայի Գարնանը։ Հէնց մեծ լեհ գրող Ադամ Միցկեւիչի պիեսն արգելելը բերեց 1968 թուի լեհ ուսանողների ըմբոստութեանը։ Այս՝ մշակոյթի եւ կեանքի, ստեղծագործութեան եւ ազգային շարժման երջանիկ միութիւնը տուեց կենտրոնական եւրոպայի ըմբոստութիւնների աննման համ, որն ընդմիշտ գերել է նրանց, ով ապրել է այդ ժամանակ։
Կենտրոնական Եւրոպայում, Արեւմուտքի արեւելեան սահմանի մօտ, բոլորը, ոչ միայն լեհերը, առանձնայատուկ զգայուն էին ռուսական հզօրութիւնից եկող սպառնալիքի հանդէպ։ Ֆրանտիշեկ Պալացկին՝ ակնառու պատմաբան եւ տասնըիններորդ դարի չեխական քաղաքական շրջանների տիպիկ ներկայացուցիչ, 1848 թուին գրել է Ֆրանկֆուրտի յեղափոխական խորհրդարանին ուղղուած լայն հանրայնութիւն ստացած նամակ։ Նրանում նա արդարացնում էր Հաբսբուրգների կայսրութեան երկարատեւ գոյութիւնը նրանով, որ այն հանդիսանում էր միակ պատնէշը Ռուսաստանից՝ «երկրից, որն արդէն մեր օրերում իւրացրել է ահռելի հզօրութիւն, շարունակում է մեծացնել այն, դառնալով անպարտելի ցանկացած եւրոպական երկրի համար», եւ ձգտում է համաշխարհային տիրութեան։ «Ռուսական համաշխարհային տիրութիւնը»,— գրում էր Պալացկին,— «դառնալու է հսկայական աննկարագրելի աղէտ, անչափելի եւ անսահման դժբախտութիւն»։
Կենտրոնական Եւրոպան, ըստ Պալացկու, պէտք է դառնայ հաւասար իրաւունքներով ազգերի միութիւն, որոնցից ամէն մէկը, մնացածներին յարգելով, եւ հզօր պետութեան պաշտպանութեան տակ գտնուելով, ունակ կը լինէր զարգացնել իր ուրոյնութիւնը։ Այդ երազանքը, երբեք մինչեւ վերջ չիրականացուած, ինչպէս եւ առաջ ուժեղ է եւ ձգող։ Կենտրոնական Եւրոպան միշտ ձգտում էր իր փոքր տարածքում կենտրոնացնել այնպիսի մշակոյթների զանազանութիւն, ինչ եւ Եւրոպան ամբողջովին, դառնալ փոքր գերեւրոպացուած Եւրոպա, դրա փոքրացուած պատճէնը, որը կառուցուած է մէկ կանոնի հիման վրայ՝ մաքսիմալ բազմազանութիւն մինիմալ չափով հանդերձ։ Ինչպէ՞ս այն չսարսափէր տեսնելով Ռուսաստանը, որը հիմնուած է ուղիղ հակառակ սկզբունքի վրայ՝ մինիմալ բազմազանութիւն՝ մաքսիմալ չափով հանդերձ։
Ի՞նչը կարող էր լինել աւելի օտար բազմազանութեան կրքով տարուած Կենտրոնական Եւրոպայի համար, քան Ռուսաստանը՝ միաձուլ, կենտրոնացուած, ձգտող կայսրութեան բոլոր ազգերը՝ ուկրաինացիներին, բելարուսներին, հայերին, լատիշներին եւ մնացածներին, մի անբաժանելի ռուս ժողովուրդ դարձնել (կամ, ինչպէս ընդունուած լեզուական կեղծիքների դարաշրջանում են)անուանում՝ «անբաժան սովետական ժողովուրդ»)։
Աւելին, ամբողջ տասնըիններորդ դարի ընթացքում Ռուսաստանը ձգտում էր Եւրոպային։ Եւրոպան էլ ձգտում էր Ռուսաստանին։ Ռիլկէն պնդում էր, որ Ռուսաստանը՝ իր հոգեւոր հայրենիքն է, լայն ազդեցութիւն են ունեցել մեծ ռուսական գրական ստեղծագործութիւնները, որ մնում են եւրոպայի համընդհանուր մշակութային ժառանգութեան անբաժան մաս։
Այո, ամէնն այդպէս էր։ Եւ այն ժամանակուայ երկու Եւրոպաների մօտեցումը՝ հրաշալի, անմոռանալի յիշողութիւն է։ Սակայն այն էլ է ճիշտ, որ կոմունիզմը արթնացրեց Ռուսաստանի մէջ հին հակաարեւմտեան ֆոբիաները եւ կոպտօրէն ուղղեց Եւրոպայի դէմ։
Կազիմիր Բրանդիսը իր «Վարշաւեան օրագրում» պատմում է, ինչպէս մի լեհ գրողին յաջողուեց հանդիպել Աննա Ախմատովայի հետ։ Լեհը բողոքում էր, որ իր բոլոր ստեղծագործութիւններն արգելուած են։
Ախմատովան ընդհատեց նրան՝
—Դուք նստե՞լ եք բանտում։
— Ոչ։
— Բայց ձեզ գոնէ հեռացրե՞լ են Գրողների Միութիւնից։
— Ոչ։
Ախմատովան ուժեղ զարմացաւ՝
— Իսկ ինչո՞ւ էք բողոքում։
Չեխերը (չնայած իրենց էլիտայի զգուշացումների) սիրում էին երեխային հարիր կերպով թափահարել «սլաւոնական գաղափարախօսութեամբ», համարելով այն պաշտպանութիւն գերմանական ագրեսիայից։ Ռուսները նոյնպէս հաճոյքով օգտագործում էին այն իրենց կայսերական պլաններն արդարացնելու նպատակով։ «Ռուսներն անուանում են ռուսական ամէն ինչը՝ սլաւոնական, որպէսզի յետոյ ամէն ինչ սլաւոնականը անուանեն ռուսական»՝ այսպէս 1844 թուին մեծ չեխ գրող Կարել Հաւլիչեկը նախազգուշացնում էր հայրենակիցներին Ռուսաստանով անիրազեկօրէն հիանալու վտանգների մէջ։
պատկերացրէք երկիր, որ իր գլոբալ նաւարկման (նաւիգացիոն) համակարգն է ստեղծել։ յետոյ վարորդների մի դասին ստիպել է ձեռք բերել սարք, որն արժի մի ամբողջ իրենց աշխատավարձ։ յետոյ ստիպում է նրանց վեբ կայքի միջոցով յայտնել ուղեւորութիւնից առաջ թէ որտեղ իրենք պէտք է գնան, ստանալ այդ կայքից երթուղին, յետոյ պարտադրում է գնալ հենց այդ երթուղով (իսկ կայքը լաւ չի աշխատում, եւ յաճախ անկապ երթուղիներ է տալիս), իսկ եթէ վարորդը խախտի երթուղին՝ ապա ստանալու է ահռելի մեծ տուգանք։ ինչպէ՞ս են իմանում, որ սահմանուած երթուղուց շեղուե՞լ է՝ պարտադրում են առնել եւս մի սարք, որը հետեւում է դրան։
այդ պետութիւնն իրօք գոյութիւն ունի։ այն կոչւում է ռուսաստանի դաշնութիւն։
Երբ նկարահանում էինք երեխաներին պիոներական կազմակերպութիւն ընդունուելու տեսարանը, ուղեկցորդները ցոյց տուեցին մի խումբ երեխաներ՝ եօթ֊ութ տարեկան, զինուորական համազգեստով, եւ ասացին՝ «իրենց ծնողները մահացել են պատերազմում, իրենք՝ պատերազմի երեխաներ են»։ Ի՞նչ պատերազմ։ Վերջին պատերազմը, որին մասնակցել է Հիւսիսային Կորեան, անցել է վաթսո՜ւն տարի առաջ։ Բայց իրենք կատարելապէս համոզուած են՝ ինչ֊որ տեղ պատերազմ է, այնտեղ գնում են Հիւսիսային Կորեայի զօրքերը, կայ հակամարտութեան գիծ, զինուորներ են զոհւում, իսկ առաջնորդը հոգս է տանում իրենց երեխաների մասին… Իրենք պատերազմում են, իրականում պատերազմում են։
Իսկ դիմացի շէնքը՝ ես այն շրջանցել եմ, երբ ինձ յաջողուեց փախչել ուղեկցորդներից, այն նոյնիսկ մուտք չունէր։ Իսկ գիշերը այդ տանը լոյսեր էին վառւում, բայց երբ ուշադիր նայեցի, տեսայ, որ բոլորը վառւում էին միանման լամպերով։ Հաւանաբար, ինչ֊որ համակարգ է տեղադրուել, որը երեկոյեան ընդհանուր կոճակով միանում է, եւ ստեղծւում է բնակելի շէնքի տպաւորութիւն, չնայած տունը բնակեցուած չէ, եւ այն չունի մուտքեր։ Այնտեղ ամէնը՝ ֆեյք է։
օրինակ, հետաքրքիր մէջբերում է, որ եթէ ունես ինչ֊որ հնարաւորութիւն, յաճախ չես օգտագործում, չես «ֆորքում» որովհետեւ նախագծողները գիտեն, որ եթէ վատ պահեն իրենց՝ կը «ֆորքես», կամ չես գնում այլ սերուիս, քանի որ ծառայութիւն մատուցողները տալիս են քեզ տուեալներդ տանելու հնարաւորութիւն։
http://joshondesign.com/2015/10/08/datarights
փաստօրէն այսօր ծա պրոդուկտը մրունակ լինելու համար պէտք է լաւը լինելուց բացի, լինի նաեւ ազատ։ դա իւրացրել է եւ մայքրոսոֆթը, եւ էփլը, որ բացել են c#֊ն ու swift֊ը համապատասխանաբար։
նախագծողի համար մրցունակ։
«հասարակ օգտագործողի» համար գրուած ծրագիրը բնաւ չի տուժի մրցունակ լինելու առումով, եթէ ազատ չէ։ այսօր։
քանի որ նախագծողները զարգացան եւ այսօր ունեն պահանջներ, որ առաջ չունէին։ բայց արդե՞օք կը գայ մի օր, երբ սովորական օգտագործողը կունենայ այդ պահանջը։
մի ադմին կար, ասում էր՝ «բաց վայֆայները ափսոս չեն արգելու հայաստանում»։ ասում եմ՝ «ինչի՞ ես ուզում արգելեն»։ ասում է՝ «գիտե՞ս, քանի յանցագործութիւն են անում բաց վայֆայներ օգտագործելով։ յետոյ էլ նոյնիսկ ինթերփոլից են դիմում, հայցեր անում, զզուացնում։»։
ուզում եմ ասել, այո, դա ոստիկանի մտածելակերպ է։ ադմինի մտածելակերպ չէ։
ոստիկանին է ձեռք տալիս, մարդկանց բոլորին վանդակների մէջ նստեցնել, ապա ոչ մէկ յանցագործութիւն չի անի։ կամ արգելել բաց պատուհանները, ապա դրանցով ոչ մէկ չի մտնի ուրիշի տուն։
ու երբ ես սկսեցի աշխատել այնտեղ, ուր հիմա աշխատում եմ, սովորեցի կարեւոր նախադասութիւն, որը յաճախ օգտագործւում էր որոշ հարցումներին ի պատասխան, եւ այն առաջին անգամ գործընկերներից եմ լսել՝ «մենք ոստիկան չենք, մենք ադմին ենք»։ շատ է դուրս գալիս։
մի հատ շուեդ, կարծես, թեդ թըքում ամն աած֊ի մասին էր խօսում, ասում էր՝ «աւելի լաւ է ինձ իմ տեղական աած֊ն լսի, քան օտարերկրեայ»։ մտածում եմ, նախանձում եմ այդ տղային՝ այնքան վստահ է իր երկրի աած֊ի մէջ, որ կոռումպացուած չէ, որ ապօրինի, յանցաւոր գործերի մէջ թաթախուած չէ, անվտանգ է իրեն զգում։
ասենք, ես ամենաշատը մեր տեղական աած֊ից եմ վախենում։ ամն֊ի աած֊ն ի՞նչ, դժուար թէ առաւօտը ժամը հինգին դուռս թակեն, այն էլ երբ մեղաւոր չեմ։
Որոշ մարդիկ կարծում են, որ շներին, եւ առաւել եւս՝ գայլերին վարժեցնելը՝ դաժան է, ոնց որ պէտք է կոտրես նրանց ոգին կամ խեղճացնես նրանց։ Սակայն, առանց ոգին կոտրելու, երբ շունը կամ գայլը յստակ գիտի իրենից ինչ է սպասւում, եւ ինչ չէ, իր ինքնավստահութիւնը, եւ արդիւնքում՝ հանդարտութիւնը սաստիկ բարձրանում է։ Ծանր ճշմարտութիւն է, որ, ինչպէս Ֆրիդրիխ Նիցշէն մի անգամ արտայայտուել է, նրանք, ով չեն կարող իրենց կարգապահ դարձնել, արագ կը գտնեն որեւէ մէկին, ով դա իրենց համար կանի։ Իմ պատասխանատւութիւնն էր այդ մէկը դառնալ Բրենինի համար։ Կարգապահութեան եւ ազատութեան յարաբերութիւնը խորն է եւ կարեւոր․ բնաւ չհակադրուելով ազատութեանը, կարգապահութիւնն այն է որ դարձնում է ազատութեան ամենաարժանի ձեւերը հնարաւոր։ Առանց կարգապահութիւն չկայ իրական ազատութիւն՝ միայն արտօնագիր։
Որոշ մարդիկ կարծում են, որ շներին, եւ առաւել եւս՝ գայլերին վարժեցնելը՝ դաժան է, ոնց որ պէտք է կոտրես նրանց ոգին կամ խեղճացնես նրանց։ Սակայն, առանց ոգին կոտրելու, երբ շունը կամ գայլը յստակ գիտի իրենից ինչ է սպասւում, եւ ինչ չէ, իր ինքնավստահութիւնը, եւ արդիւնքում՝ հանդարտութիւնը սաստիկ բարձրանում է։ Ծանր ճշմարտութիւն է, որ, ինչպէս Ֆրիդրիխ Նիցշէն մի անգամ արտայայտուել է, նրանք, ով չեն կարող իրենց կարգապահ դարձնել, արագ կը գտնեն որեւէ մէկին, ով դա իրենց համար կանի։ Իմ պատասխանատւութիւնն էր այդ մէկը դառնալ Բրենինի համար։ Կարգապահութեան եւ ազատութեան յարաբերութիւնը խորն է եւ կարեւոր․ բնաւ չհակադրուելով ազատութեանը, կարգապահութիւնն այն է որ դարձնում է ազատութեան ամենաարժանի ձեւերը հնարաւոր։ Առանց կարգապահութիւն չկայ իրական ազատութիւն՝ միայն արտօնագիր։
Ես նկարում եմ միայն այն, ինչ որ ինձ հետ կապ ունի, ու ես երբեք չեմ արել այն ինչ չեմ ուզել։ Ես չեմ անում «խմբագրականներ» (ամսագրերի կամ թերթերի համար նկարներ), ու ես երբեք չեմ անում գովազդ։ Ոչ, իմ ազատութիւնից հեշտ չեմ հրաժարուի։ Ու ես չեմ հետեւում պատերազմին որովհետեւ ինձ հետաքրքիր չէ բռնութիւն նկարելը։ Իհարկէ, եթէ ես հիմա Վրաստանում լինէի, ես նկարելու էի ինչ է կատարւում։
որոշ տաղանդ ունեցող մարդիկ չափազանց յաճախ գնում են այնտեղ, ուր կարող են վաստակել որոշ փող։ Նրանք վաճառում են իրենց տաղանդից մի պատառ՝ մի պատառ փողի համար, յետոյ մի քիչ աւել, ու վերջում իրենց չի մնում այդ տաղանդից իրենց համար։ Չեխոսլովակիայում մենք չունէինք շատ ազատութիւններ, մասնաւորապէս՝ փող վաստակելու ազատութիւնը։ Բայց դա բերեց նաս մեր սիրած մասնագիտութիւնները ընտրելուն։ Ես միշտ լուսանկարել եմ այն մտքով, որ ոչ մէկ հետաքրքրուած չի լինի իմ լուսանկարներով, որ ոչ ոք ինձ չի վճարի, ու եթէ ես ինչ֊որ բան արել եմ, ես արել եմ դա միայն իմ համար։
Դումայում հիմա քննարկւում է Ռուսաստանի քաղաքացիների համար ելքային վիզաներ ունենալու հնարաւորութիւնը՝ «Խօսում է Մոսկուան» ռադիոկայանը հաղորդել է սահմանադրական օրէսնդրութեան եւ պետական կառուցման ՊետԴումայի կոմիտէի նախագահի տեղակալ Վադիմ Սոլովյովի խօսքերը․
«Հիմա շատ են ելքային վիզաներ ներդնելու առաջարկները։ ԱԳՆ պաշտօնեաները եւ անվտանգութեան գործակալները կը բացատրեն քաղաքացուն ինչ ռիսկերի է դիմում։ Եւ երբ նա ստացել է այդ պաշտօնական տեղեկատւութիւնը, ստորագրում է, որ այո, ես ամէնը գիտեմ, եւ ծանօթ եմ, ինձ զգուշացրել են, եւ այնուամենայնիւ ես պնդում եմ, ապա իրեն պէտք է թոյլ տալ դուրս գալ երկրից» — ասել է նա։
եկէք անուանենք իրերն իրենց անուններով եւ օգտագործենք «քաղաքացի» բառը «օգտատէր» բառի փոխարէն։
Նախ, այլապէս հակառակ կողմի համար քննարկումը դառնում է չափազանց հարմարէտ։ Երբ խօսում ենք օգտատէրերի մասին, մենք խօսում ենք մարդկանց մասին ով ստորագրել է պայմանագիր ընկերութեան հետ, կամ մարդկանց մասին, ով այս կամ այն ձեւով սպառում է մշակութային գործեր։
Ապա գործարքներ կան, որ թւում են շատ ձեռնատու օգտատէրերի համար, սակայն անընդունելի են քաղաքացիների համար։ Օրինակ, ինտերնետի գնի իջեցումն այն պայմանով որ օգտագէրն համաձայնի օգտուել միայն որոշ վեբ ծառայութիւններից (Ցանցի չէզոքութեանը վերաբերող բանավէճ)։ Սա կարող է թուալ լաւ գործարք օգտատիրոջ համար սակայն քաղաքացին պէտք է կարողանայ տեսնել որ դա վտանգներ է պարունակում, մասնաւորապէս վտանգում է խօսքի ազատութիւնը։
Ու ամենակարեւորը, իրաւունքներն ու ազատութիւններն որ մենք պաշտպանում ենք, քաղաքացունն են, օգտատիրոջը չեն։ Եւ բանավէճի բոլոր այլ կողմերին (եւ այլոց) պէտք է կրկին եւ կրկին յիշեցնել որ մարդիկ առաջին հերթին քաղաքացի են, ու յետոյ նոր կարող է լինեն օգտատէր։
սխալուեցի, սեփականատիրական Ֆլիքր ափ֊ը տեղակայեցի Յոլայիս մէջ։ օգտագործում եմ նատիւ եւ ազատ Ջոքր ծրագիրը, բայց բաւականացուած չեմ դրանով, ուզում էի թեստաւորել պաշտօնական ծրագիրը։
այդ սրիկան քաշեց, վերբեռնեց իմ խելախօսի միջի բոլոր նկարները։ ճիշտ է, նշեց որպէս ոչ հրապարակային, բայց վերբեռնեց։ եւ առանց հարցնելու։ ես լրիւ անակնկալի եկայ երբ մտայ իմ ֆլիքրի հոսքը եւ տեսայ անսպասելի նկարներ որ չեմ լցրել այնտեղ։
կարծում եմ, սա շատ սիմպտոմատիկ վարքագիծ է սեփաքանատիրական ծրագրերի համար։ ոչ միայն առանց հարցնելու տուեալներ վերցնելը, այլ ենթադրելն որ ես յիմար եմ, ու այն ինձ համար օգտակար գործ է անում։ ահա։
Միայն կլիենտի ելատեքստն է հրապարակուած, սպասարկչինը՝ ոչ։ Նշանակում է դուք չէք կարող բացել այլընտրանքային սպասարկիչ։
Լռելեան հաղորդագրութիւնները հասանելի են սպասարկչի տիրոջը, քանի որ օգտագործւում է միայն կլիենտից սպասարկիչ կրիպտաւորում։ Որպէսզի միացնել կլիենտից կլիենտ կրիպտաւորումը անհրաժեշտ է ստեղծել յատուկ «սեքիւր չաթ» սեսիա։ Ըստ որում դրա կրիպտաւորման մոդելը յայտնի չէ։ Պէտք է հասկանալ ելատեքստից ինչպէս է այն աշխատում։ Ինչ եմ հասկացել՝ նախագծողները երբեք չեն օգտագործել «սեքիւր քիյ» բառերը։
Տելեգրամ չաթը պահանջում է հեռախօսիդ համարը ռեգիստրացիայի համար։ յղում (ռուսերէն)
Դուրովի սոցիալական ցանցը, «վկոնտակտե»֊ն, մի տարի առաջ արգելափակել է ինձ, պահանջելով հեռախօսի համարս, որպէսզի կարողանալ շարունակել օգտուել դրանից։ Չեմ կարող հեռացնել հաշիւս առանց հեռախօսի համար ներմուծելու։ Սոցիալական ցանցը դարձաւ փակ բոլորի համար, ով չունի բջջային հեռախօս։ յղում (ռուսերէն)
Այդ ժամանակուանից ես Դիասպորայում եմ։
Ամփոփելով, Տելեգրամի դէպքում մենք ունենք ազատ կլիենտ, կլիենտից սերուեր կրիպտաւորմամբ։ Ունենք սպասարկիչ, որ մենք չենք կարող վերահսկել, փոխել, չենք կարող ընտրել այլ Տելեգրամ սպասարկիչ։ Գաղտնիութիւնը վերահսկւում է Տելեգրամի տէրերի կողմից։
Իսկ օրինակ, Մոզիլլա Ֆայրֆոքս զննիչը ազատ կլիենտ է կլիենտից սերուեր կրիպտաւորմամբ։ Ֆեյսբուքը՝ սպասարկիչ է, որ մենք չենք վերահսկում, չենք կարող փոխել, կամ ընտրել այլ դիմագրքի սերուեր։ Գաղտնիութիւնը վերահսկւում է դիմագրքի տէրերի կողմից։
մեզ մօտ ընդունուած է ասել, երբ օրինակ ինչ֊որ մէկը նախագիծ է ուզում սկսել՝ «դու մի արա, քանի որ այս մէկն արդեն նոյնից անում է»։ ոնց որ, որ առաջինի «գործին չխփես», այլ խօսքերով՝ մրցակից չլինես։
դա ասւում է հաւանաբար այն ենթադրութեամբ, որ դու անելու ես նախագիծը նոյն ձեւ, ինչպէս եւ առաջինը, ու ապա ի՞նչ իմաստ ունի երկու նոյն նախագծից ունենալ։
այո, անիմաստ է, երեւի թէ։
բայց եթէ դու անում ես այլ ձեւ, քո մօտ այլ մօտեցում է, այլ իրականացում, ապա դա միայն լաւ է։
ամէն մարդն կարող է անել մի ուրիշ ձեւի, մի ուրիշ կերպ։
քանի որ մարդիկ տարբեր են, ու տարբեր են մտածում։ նաեւ, դա առաջինին կը ստիպի մտածել, ինչպէ՞ս աւելի լաւը լինել, զարգանալ, ոչ թէ մնալ տեղում։
ու սա գուցէ որոշ չափով սոցիալիստական մօտեցում է, իսկ մենք, հայերը, ինչպէս եւ հրէաները, խորը ձախական ենք, ու պատահաբար չէ, որ բոլոր քսաներորդ դարի կուսակցութիւնները ձախական էին, ու մեր աջականներն էլ այնքան էլ աջական չեն։
եւ սա երեւի եղած համայնքի անդամներին պաշտպանող, ու համայնքի ֆրագմենտացիայից խուսափելու համար էլ է արւում, բայց միւս կողմից, դա թոյլ չի տալիս մրցակցութիւն լինի, ու դրանով իսկ համայնքի շահերին դէմ է։
այնպէս որ՝ մի հարցրէք՝ «անե՞մ, թէ չէ», «արժի՞ անել», ու առաւել եւս մի անհանգստացէք որ վատամարդ էք լինելու ինչ֊որ մէկի գործին խփելով։ Պարզապէս, ինչպէս շեֆս է սիրում ասել՝ «ջասթ դու իթ»՝ պարզապէս արա դա։ Ու արա լաւ։ ։Ճ
նա նկատեց որ մի խաղ կարողանում էր իր ամիգա֊500֊ի սնուցման լուսադիոդը անջատել։ կարգչի վրայ երկու լուսադիոդ կար։ միւսն աիջատել լինում էր, բայց իա չգտտէր, որ լինում է ըառաւարել այն մէկը, որ ցոյց է տալիս սնուցումը։ ու չհանգստացաւ մինչեւ չհասկացաւ ինչպէս դա անել։ պատկերացնո՞ւմ էք ինչպէս էր ուրախացել որ գտել էր։ աշխարհն իրենն էր։ լրիւ։
աֆրիկեանների պատմութիւնն էլ այն մասին է, երբ սեփականութեան իրաւունքը, անձի իրաւունքը ստորադասւում է «հանրային»֊ի։ ու այդքան էլ կարեւոր չէ այդ մարդու համար, իրօք հանրային կարիքների, թէ ինչ֊որ մի կամ մի խումբ մարդկանց շահի համար է։ քանի որ նա մէկ է իր տանից զրկւում է։ (հիմա չեմ դիտարկում շէնքի պատմական արժէք ներկայացնելը)։
— ես այստեղ ապրում եմ։
— այ դու ագահ, եթէ դու այստեղ չապրէիր, մենք խանութ կը բացէինք, մարդիկ կը գային, առեւտուր կանէին, լաւ կը զգային իրենց։ քո քմահաճոյքի համար ուզում ես այդքան մարդ տուժի։
ու սա վերաբերում է շատ տարբեր եւ զանազան տեղերի, ոչ միայն պատմական շէնքերի։ այդ ուղղութեամբ ենք գնում, մանաւանդ հաշուի առնելով նոր սահմանադրութիւնը։
ռուսներն ասում են՝ «յիմար՝ յիմար է, բայց օճառ չի ուտում» (դուռակ֊դուռակ ա միլա նե եստ)։ նրանք, ով ոգեշնչուած են կոմունիզմի գաղափարներով, ով հիանում է Հիւսիսային Կոռեա֊ով, չեն շտապում գնալ այնտեղ ապրել եւ պայքարել որ մեր երեխեքին լաւ լինի պայծառ ապագայի համար։
Անկախ նրանից, քանի յղում էք տեղաւորել վիպէջում, մինչեւ ինչ֊որ մէկը չնայի դրանց, այն իրականում եւ մեռած է եւ կոյր, հետեւաբար անկարող է փոխանցել ուժ այլ արտաքին վիպէջի։
Սակայն ինսթագրամի պէս ծրագրերը կոյր են, կամ գրեթէ կոյր։ Իրենց հայեացքն ուղղուած է միայն ներս, եւ իրենք հակուած չեն փոխանցել իրենց վիթխարի կարողութիւնը ուրիշներին, լքելով դրանց լուռ մահուան։ Սրա հետեւանքն այն է որ վիպէջերը սոցիալական մեդիայից դուրս մահանում են։
Համավէպը չէր նախատեսւում որպէս հեռուստատեսութեան ձեւ, երբ ստեղծւում էր։ Սակայն, հաւանում ենք դա թէ չէ, այն սրընթաց նմանւում է հեռուստատեսութեանը․ գծային, անգործունեայ, հնազանդ, ծրագրաւորուած եւ դէպի ներս նայող։
մտածեցի, որ էթիկա բառը մենակ մարդու մասին չի։ դա միշտ իր ու մէկ կամ շատ այլ մարդկանց յարաբերութեան մասին է։ օրինակ, յիշեցի, ինչպէս էինք մենք, երբ ձայներիզները վերադարձնում էինք, աշխատում պերեմոտած լրիւ մի կողմ փաթաթած տալ։ դա վերաբերմունքի, մօտեցման, յարգանքի, էթիկայի մասին էր։
իսկ բարոյական կամ անբարոյական անուանելու համար պէտք չէ յարաբերութիւն դիտարկել։ կարելի է ասել, որ ասենք նա անբարոյական է, քանի որ ճմրթած շապիկ է հագնում։ այսինքն պէտք է որեւէ մի նշան, ոչ թէ յարաբերութիւն կոնկրետ այլ անձի հետ։ նշան՝ ինչպիսին է նա։ եւ հետեւաբար՝ պիտակ։ նա՝ ճմրթած շապիկ հագնող է՝ հետեւաբար անբարոյական։
իսկ երբ նա պտտել է կամ չի պտտել ժապաւէնը, դա բոլորի հանդէպ չէ, դա այն մարդու հանդէպ է, ում վերադարձնում է ժապաւէնը։ կամ, ում չի վերադարձնում, կամ ժամանակին չի տալիս, կամ տալիս է ծամած ու չի ասում։ դա յարաբերութեան մասին է արդեն յստակ մարդկանց միջեւ։
— Արշակունեացն առաջ կոչւում էր Օրջոնիկիձէ֊ի պողոտայ։
— Յիշում եմ,— ասացի, իսկ նա երեւի չհաւատաց։ Ապա աւելացրի՝ Տիգրան Մեծը՝ Հոկտեմբերեան։
— Հոկտեմբերի,— ասաց նա,— իսկ Բագրատունեացը՝ Թամանցիների։
— Կողբացին՝ Տէր֊Գաբրիելեան։
— Փարպեցու փողոցը՝ Ղուկաս Ղուկասեանի։
— Հա՞, դա չէի յիշում։
— Գարեգին Նժդէհ֊ի փողոցը՝ Կալինինի էր,— ասաց։
— Այո, այո։ Իսկ հրապարակը՝ Սպանդարեանի։
— Հա, Գարեգին Նժդէհի հրապարակում Սպանդարեանն է,— ծիծաղեց,— բոլորը մտածում են թէ Նժդէհն է կանգնած։
— Այո, կոմունիստները ամենավերջում հասցրին իր արձանը դնել, չեմ հասկանում, ինչու այդպէս էլ չհանեցինք։
— Որովհետեւ լաւն էր, իրեն խփել էին։
— Հա՞։
— Հա, նա էլ, Խանջեանն էլ, Մեասնիկեանն էլ, խփել էին։ Լաւերին խփում էին։
2011 թուին ՄԱԿ֊ը ճանաչել է համացանցին կպնելը որպէս մարդու իրաւունք։
Մասնաւորապէս նշուել է, որ պետութիւնները պէտք է հետեւեն որ ինտերնետը հասանելի լինի միշտ, նոյնիսկ քաղաքական խռովութիւնների ժամանակ, եւ որ պետութիւնները պէտք է հարգեն մարդկանց անոնիմ մնալու ցանկութիւնը։
Ուզում եմ աւելացնել, որ դուք նաեւ ունէք իրաւունք ինտերնետին չկպնելու։ Իսկ քանի որ ինտերնետը ձեզ համար դիմագիրքն է, ուր մարդու առցանց անոնիմութիւնը չի հարգւում, ասեմ, որ կարող էք այնտեղ հանգիստ չմտնել։
Ոչ ոք ձեզ այդ համար չի պատժի, չի տուգանի, եւ չի հետապնդի։ Ձեզ չեն ենթարկելու վարչական կամ քրէական կամ զանազան այլ պատասխանատւութիւնների։
Գուցէ ոմանք նեղանան, բայց ամենայն հաւանականութեամբ չեն էլ նկատի ձեր բացակայութիւնը։
Ուզում եմ աւելացնել, որ դուք ունէք իրաւունք մնալու անցանց, միացնել ձեր սարքի օդանաւի ռեժիմը, եւ ոչ մի դժբախտ պատահարի պատճառ չէք դառնայ՝ օդանաւերը չեն ընկնի, գնացքները չեն դուրս գայ ուղիներից, նաւերը չեն խորտակուի, իսկ արբանեակները չեն հանձնուի այլմոլորակայիններին։
իմացէք ձեր ազատութիւնները։
մարդն ունի իրաւունք լինել անցանց, եւ լինել էյրփլեյն մոդում։
— դա բնաւ էլ զարմանալի չէ, որ ռուսական զլմ֊ները electricyerevan֊ը ընկալեցին որպէս հակառուսական շարժում։
— եօթ դրամը ընդամէնը մասնաւոր դէպք է։
սկսենք առաջինից․ որովհետեւ իրենք՝ ռուսները գիտեն, որ այդ դէպքը հայ֊ռուսական բարեկամութեան մտերմութեան հետեւանքներից մէկն է։ դա մենք ենք, որ, գուցէ միշտ չենք տեսնում պատճառա֊հետեւանքային կապը։
մեզ զուտ թանկացո՞ւմն է տխրեցնում, թէ՞ կապ ունի այն կոռուպցիոն գործընթացը, որի հետեւանքն է այդ թանկացումը։
երբ գտնւում ես ոչ ժողովրդավարական երկրի «ազդեցութեան գօտում», նշանակում է, որ ժողովրդավարութիւնը քո մօտ թուլանում է, նշանակում է կոռուպցիան քո մօտ ուժեղանում է։
եթէ եօթ դրամն է, ապա ուրեմն մենք միայն այս եօթ դրամի հետ չենք օկ, բայց մնացած անկախութեան եւ ժողովրդավարութեան թուլացման, իսկ կոռուպցիայի ու գաղութացման հզօրանալու գործընթացների հետ օկ ենք։
եօթ դրամը ընդամէնը մասնաւոր դէպք է, որը շատ երեւացող է։
իսկ այսօր իրենց պէտք է բարեկա՞մ հայաստան թէ՞ կախեալ հայաստան
իրենք 2008֊ին աջակցե՞լ են սս֊ի իշխանութիւն իւրացնելուն։ հաւանաբար՝ այդ մասին կարելի է դատել իրենց զլմ֊ներից։ չէ՞ որ լտպ֊ն իր ելոյթներում բազմիցս նշել էր, որ հայաստանը պէտք է բարեկամական յարաբերութիւններ ունենայ ռդ֊ի հետ։
այնպէս որ այո, սա անկախութեան մասին է։ ոչ թէ եօթ դրամի։ դա ռդ֊ում անմիջապէս զգացին։ անկախութիւնը պակաս՝ դրսի ազդեցութիւնը ուժեղ, եւ հակառակը։ այսօր փտացնող դրսի ազդեցութիւնը ո՞ւմն է՝ ռուսաստանինը։ ապա իրենք հասկանում են, որ սա եօթ դրամի մասին չէ, այլ նրա, որ մենք իրենց ազդեցութեան գօտուց եկած «վարակներից» շատ գոհ չենք։
հիմա այն հարցի մասին՝ իրե՞նք են ազդում, թէ՞ մենք այնքան էլ անկախ չենք։ ասում են՝ «եթէ» մեր իշխանութիւններն աւելի անկախ լինէին։ այո, առանցքային բառը՝ եթէ։
ես հակուած եմ մտածել, որ երկուսն էլ է․ եւ իրենք են ազդում, եւ մենք ոչ այնքան անկախ ենք։ մէկը միւսից բխում է, մէկը միւսի հետ կապի մէջ է։ արդե՞օք կարելի է մէկը դիտարկել առանց միւսի։
ընդհանուր առմամբ, ինձ հետաքրքրում է․ դիցուք եօթ դրամը ստանում էք, գնալո՞ւ էք տո՞ւն ձեզնից գո՞հ։ լաւ, այս անգամ, այս գրպանից այս փողը չհանեցին։ իսկ յետո՞յ։
ուզում եմ ասել, այս քաղաքականը, որ ձեզ այստեղ ու այստեղ բացատրում են, որ, դուք, այո, քաղաքականցնում էք ու լաւ էք անում, քանի որ պէտք է չգիտեմ ինչպէս այլասերուել որ քաղաքական չստացուի, թւում է երբեմն վեհ, հեքիաթային, երբեմն էլ կեղտոտ, բայց իրականում ոչ մէկն է ոչ միւսը։ պարզապէս կենցաղային է, առօրեայ գործընթաց է։
այս ցոյցերն ինձ համար «տօն, որը միշտ քեզ հետ է» հեգնական պիտակով են։ մարդիկ, ով առաջին անգամ են ինչ֊որ բան անում՝ շատ ոգեւորւում են։ ասենք՝ առաջին անգամ գնացել է քաղաքից դուրս, կամ հակառակը՝ քաղաք։ ամէն ինչ նոր է, էնդորֆիններ, ու էլ ինչ ասես չի արտադրւում։
բայց իրականում, քաղաքական պայքարը, եւ քաղաքականութիւնը ինքնին, ահաւոր կենցաղային եւ առօրեայ գործընթաց է։ աւելին, ասեմ, որ այն պարտաւորութիւն է, եւ պատասխանատւութիւն։
լտպ֊ն որ ասում էր «ախոռներ մաքրելու» մասին, շատ մօտ էր ձեւակերպել, երեւի գիտէր ինչ էր ասում։
իրականում, ցոյցի գնալը՝ տուն հաւաքելու պէս մի բան է։ ինչի, ո՞վ է սիրում տուն հաւաքել։ ես դրա տեղը, այսօր ուզում եմ գնալ գրադարան, կամ ասենք, կարդալ մի բան, պտտուել համացանցով, կամ պարզապէս զբօսնել։
բայց չէ՝ պէտք է հաւաքել։ հիմա կամ պիտի թողնեմ, կամ էլ աւելի է վատանալու։
նոյնն էլ, եթէ ասենք քեզ իզուր տեղը տուգանել են, ու պիտի գնաս, իրաւունքներդ պաշտպանես դատարանում։ ո՞վ հաւէս ունի։ կենցաղային, զզուելի գործ է։ սա էլ ձեզ արտաքին քաղաքական գործընթացի զուգահեռ։
քաղաքականութեանը որտեղից էլ չմասնակցես՝ կենցաղ է։ կենցաղի մէջ էլ, իհարկէ, կարելի է հաւէս բան գտնել, դա այլ հարց է։
այդ քաղաքական գործընթացներն էլ նոյն բանն են՝ պիտի գնաս այդ ցոյցին ցցուես, քանի որ չանես — աւելի վատ է լինելու։ ու իմանաս որ այո, գուցէ քո փայ բռնութիւնն էլ ստանաս։
պարտաւորութիւն է՝ քանի որ դու չանես, ո՞վ անի։ քանի որ կարող է հաւէս չունես դրա։ դա հիմա, առաջին անգամ է ձեզ համար, հաւէս է թւում։ իսկ իրականում՝ էէէէ, էլի պիտի գնա՞մ, գրողը տանի, ինչի՞, բան ու գործ չունե՞մ։ բայց դէ այո, պիտի գնաս, գրողը տանի։ այո։ ու ասենք աշխատանքից յետոյ գնում ես այլ աշխատանքի, որն արդեն բնական է չի վճարւում՝ պարտաւորութիւն է։
(ի դէպ, վճարուելու մասին․ վիքի֊ում կանոն կայ, որ յօդուած գրելու համար պէտք է փող չստանաս։ որովհետեւ, եթէ մէկը ստանայ, ապա միւսը չի ուզի գրել, կասի՝ ես ինչի՞ պիտի ձրի անեմ այն, ինչ ուրիշը փողով է անում։ նոյնն էլ այստեղ է, իրականում ցոյցին «փողով բերուած մարդկանց» մասին խօսքերը սովորաբար իշխանական հեքիաթ են լինում, քանի որ ոչ մի իրական քաղաքական ուժի ձեռք չի տալիս այսպէս բարոյազրկել իր շարժման իրական աջակիցներին։ փողով բերում են ընտրութիւնների, ու սովորաբար իշխանութիւնները, կամ նման բարոյազուրկ, յուսահատ ուժերը։)
պատասխանատւութիւն է՝ քանի որ ամէն քայլդ կարող է սխալ մեկնաբանուել, կամ ստուեր գցել ամբողջ շարժման վրայ, կամ առհասարակ յիմարութիւն լինել։ լինի դա հարցազրոյց, որ դու տուել ես, գրուածք, որ դու թողել ես, մի շիշ գարեջուր, որ ձեռքիդ բռնել ես, կամ բառ, որ դու ասել ես՝ ոստիկանին, կամ մէկ ուրիշին։
այսօր տօն է ձեզ համար ամենօրեայ, բայց դա երկար չի տեւի։ կարեւորն այն է, երբ յոգնէք դրանից, ի՞նչ էք անելու, թողնելո՞ւ էք, թէ՞ հասկանալու էք, որ պարտականութիւն է, ու թէկուզ այնքան էլ հաճելի չէ, պէտք է անել, եւ լինել զգօն ու պատասխանատու ընթացքում։
փաստօրէն, ճային, կներէք, որորին, սեփականաշնորհել են։ այն հիմա աշխատում է «չայկա» անունով ռեստորանում։ Ազատութեան խորհրդանիշը, ում առաջին հայեացքից չէր սիրել Նիկիտա Խրուսչյովը գտնւում է պարիսպի հետեւում։ Իր թեւը սակայն անցնում է պարիսպի վրայով, եւ սփռուած է ճանապարհի վրայ։
ուզում եմ ասել, յարաբերութիւններ սահմանելը շատ բարդ է։
երբ ես գրում էի էթիկայի եւ բարոյականութեան մասին, ասում էի, որ ընդհանուր կանոններ իրականում լինել չեն կարող։ կայ այս կապի ձեւ, եւ այս կապի ձեւ, եւ այս կապի ձեւ։
ու ապա, այ քուդնթ քեյր լես չէի կարող աւելի քիչ հոգալ, ինչպէս է պիտակաւորւում, կամ սահմանւում յարաբերութիւնը։
եթէ կողքինիս պէտք է, թող պիտակի, եսիմ։ միասին ենք, միասին չենք, ընկեր ենք, ընկեր չենք, ծանօթ ենք, ծանօթ չենք, «բադի» ես, «դիւդ» ես, թէ «լաւ օֆ մայ լայֆ» ես, եւ այլն։
որովհետեւ ամէն յարաբերութիւնը դա յատկութիւնների բազմութիւն է։ ու մի պահին ինչ֊որ մի բիթ կարող է սեթ լինել, ինչ֊որ մի բիթ կարող է զրոյանալ։
իսկ ասել՝ չէ, ընկերութիւնը, կամ ռոմանծիկ յարաբերութիւնը այսպիսին է, կամ այսպիսին, այս բիթերն են մէկ, եւ այս բիթերն են զրօ, ու հենց այդպէս, դա նոյնն է, ինչ խօսել ընդհանուր բարոյականութեան մասին։ ընդհանուր չկայ։
կայ այս յարաբերութիւնը այս պահին։ ու այս յարաբերութիւնը այս պահին։
ու դա գիտէք, շատ հաւէս է։ ես ուրախ եմ, որ այդպէս է։
որովհետեւ այն ենթադրում է ընդհանուր կանոնների ցանկ, որին բոլոր հասարակութեան անդամները պէտք է ենթարկուեն, եթէ բարոյական են։ յիշենք նաեւ, որ այն փոփոխւում է ժամանակում եւ տարածքում։
իսկ մարդիկ շատ զանազան են, որ կարողանան հաղորդակցուել նոյն պրոտոկոլի սահմաններում եւ նոյն ձեւով։
այսպէս, քանի որ բարոյականութիւնը ընդհանրացնող է, ես կարծում եմ, որ այն տոտալիտար է։
բռնապետական է։ ու ընդհանուր առմամբ, բռնութեան մասին է։
բարոյականութիւնը՝ բռնութիւն է, անձի վրա բռնանալ է։
ու ապա ես օգտագործում եմ էթիկա բառը, որպէս հասկացութիւն, որը սահմանում է այս եւ այս մարդու յարաբերութիւնը։ ամէն երկուսի յարաբերութիւնը ունիկալ է, անկրկնելի։
ու ապա ամէն երկուսի միջեւ հաղորդակցման կանոններն են ունիկալ։
էթիկայի պարզ օրինակ․ դու ինձ ասել ես որեւէ մի բան։ ես տարածել եմ։ կարող է օկ ես, որ տարածեմ։ կարող է՝ ոչ։ կախուած է տարբեր զանազան մանրուքներից։ ու դա մենք ինքներս ենք որոշում, սովորաբար առանց պայմանագիր կազմելու, ու իրար հասկանում ենք։
ու սա ընդհանուր կանոնների մասին չէ։ սա կոնկրետ այս մարդու եւ այս մարդու մասին է։
շատ լիբերալ է։ անձնաւորուած։ բողոքական։ ոչ ուղղափառ։ ազատութեան մասին է։
ուրեմն, ասենք մի տարի առաջ, մի աղջկայ դեբիան եմ տեղադրել։ ինչո՞ւ։ մթոմ լաւութիւն էի արել՝ չի փչանայ, ասել եմ, վիրուսներ չես ունենայ, հանգիստ կապրես։
վերջերս կապուել է։ ասում է՝ վայֆայը չի աշխատում։ նախ, կարեւորն այն է, որ ինձ է կապուել։ ինչո՞ւ ինձ։ եթէ վինդովս լինէր, նա շատ տարբերակներ կունենար ու գուցէ նախընտրեր ինձ չդիմել։ բայց լինուքս «սափորթ» անողները, այո, այնուամենայնիւ, դեռ անհամեմատ աւելի քիչ են։
ինչեւէ, մենք հանդիպում ենք սրճարանում, եւ իր նոութը վայֆային կպնում է։ «ուրեմն աշխատում է» — ուրախանում եմ ես։ «չգիտեմ ինչ է, քեզնից է վախեցել» — պատասխանում է նա։ յետոյ գնում է տուն։ եւ իր նոութը իր տան վայֆային չի կպնում։ այդ ժամանակ նա համարձակւում է զանգել պրովայդերին, ով տեղադրել է եւ կարգաւորել վայֆայը եւ բողոքել։ իսկ պրովայդերը լուծում է խնդիրը՝ իր մեղքն էր։
ո՞րն է երկրորդ կարեւոր մասը այս պատմութեան։ այն, որ այդ աղջիկը, ով բնաւ էլ կոնֆորմիստ աղջիկ չէ ընդհանուր առմամբ, ու նախանձելի համարձակութիւն ունի շատ այլ իրավիճակներում, փաստացի ենթադրել էր, որ «մարգինալ լինուքսն է» պատճառը կապ չունենալու, ոչ թէ «մեյնսթրիմ» պրովայդերը։ նա չի ենթադրել, որ այն, ինչ մարգինալ է, այն ինչ տարածուած չէ, այն ինչ կոնֆորմիստական չէ՝ կարող է անխափան աշխատել։ ինքը՝ մարգինալ, ոչ կոնֆորմիստ լինելով։
ես կարծում եմ, որ դա շատ պարզ է։ ու որ մենք շատ քիչ հաւանականութեամբ կարող ենք ունենալ իրական նոն կոնֆորմիստ եւ իրական մարգինալ։ նրանց՝ ով փոխում է աշխարհը։ մերոնք՝ փոփոխութիւն անել ունակ չեն։ եւ դա, ես կարծում եմ, կապ ունի նաեւ մեր քանակի եւ բազմազանութեան հետ։
ինչպէ՞ս են մարգինալները փոխում աշխարհը։ փոխում են՝ ունենալով մեծ շուկայ։ փոխում են՝ քանի որ իրենց համայնքներն այնքան մեծ են, որ իրենց քիչ քանակի համախոհները այնուամենայնիւ այնքան շատ են, որ տարբերւողները կարողանում են չմնալ տեղում, զարգանալ, եւ համայնքները փոփոխութեան են տանում։
այսպէս, Սթոլմանը կարող էր իր գրած ազատ ծա֊ի աջակցութիւն մատուցելով ապրել՝ ժամը 200 դոլար վաստակելով։ քանի որ միացեալ նահանգների շուկան այնքան մեծ է, որ գտնւում էին մարդիկ, ով կօգտագործեր իր ծրագրերը, եւ դրանց մէջ գտնւում էին նաեւ նրանք, ով կը վճարէին աջակցութեան համար։
այսպէս, Լինուսը, չնայած իհարկէ բնաւ հարուստ չէ, ինչպէս Գեյթսը կամ Ջոբսը, Լինուսը կարողացել է իրեն թոյլ տալ միլիոն դոլարով տուն ձեռք բերել։ Եւ երկու հարիւր հոգանոց ռեդհեթը կարողացել է լինել շահութաբեր եւ տարածուել։ իհարկէ, նահանգների ճնշող մեծամասնութիւնը դեռ օգտագործում է մայքրոսոֆթի կամ էփլի արտադրանքը սեղաններին, սակայն իրավիճակը կամաց, բայց կայուն փոխւում է։ ու արդեն զարմանալի չէ, որ տեսականօրէն ազատ անդրոիդը, լինուքս միջուկով, դէ ֆակտո ստանդարտ է։
այնտեղ, ուր շատ մարդ կայ, գտնւում է շատ մարդ, ով կարող է, օրինակ, լաւ դիտորդ լինել ընտրութիւնների ժամանակ, կամ աջակցում է ոչ այնքան շահութաբեր մտքին՝ ասենք օգնել անօթեւան կենդանիներին։ այնտեղ փոքր համայնքները դառնում են ազդեցիկ, եւ փոխում են հասարակութիւնը, իսկ յետոյ փոխում են օրէնքները։
հայաստանի շուկան այնքան փոքր է, որ կարելի է ասել՝ այն չկայ։ նաեւ ակնյայտ է, որ շուեյցարական (իսկ շուեյցարիան նեյտրալ է եւ նոյնիսկ եւրամիութեան անդամ չէ) տեքնոլոգիաները չէին կարող մրցել ամերիկեան տեքնոլոգիաների հետ, անկախ նրանից, թէ ինչքանով լաւն էին։ օբերոնը, մոդուլան այդպէս էլ մնացին համալսարանների նեղ պատերի մէջ, ուր եւ շնչահեղձ են լինում։ պասկալը ժամանակաւոր տարածում ունեցաւ՝ երբ բորլանդ ընկերութիւնը գրանցուեց ամն֊ում, եւ ամն֊ում տարածուելու պատճառով այն յետոյ հասաւ մեզ։
եթէ օբերոնը լինէր գերմանական՝ տարածուեր գերմանիայում, դրան աւելի լուրջ էին վերաբերուելու։
կամ այլ օրինակ՝ ո՞վ էր լինելու Գոդարը, եթէ նա ապրեր եւ ստեղծագործեր (եթէ իրեն թոյլ տային) Հայաստանում։ Ո՞վ էր իրեն ճանաչելու։ Հայերը չէին ճանաչի ճիշտ այնպէս, ինչպէս ծանօթ չեն Փելեշեանին։ Աշխարհը չէր ճանաչի այնպէս, ինչպէս ծանօթ չէ Փելեշեանին։ Ի՞նչ կը լինէր, եթէ Փելեշեանը ստեղծագոծած լինէր Ֆրանսիայում։ Կասէին՝ որ նա փոխել է աշխարհը։ Որ կայ կինո մինչեւ Փելեշեան, եւ Փելեշեանից յետոյ։
այնտեղ է, իրենց մօտ է երբ փայթնը յաղթում ջաւան։ այո, աւելի հիփսթերական քան գիտական փայթնը յաղթում է կորպորատիւ ջաւան։ քանի որ այնքան լիբերալ հասարակութեան մէջ միայն կարող են լինել այնքան հզօր մարգինալներ։ այսպէս է որ փոքրամասնութեան իրաւունքները պաշտպանուած են լինում այնտեղ, ուր ժողովրդավարութիւն է։
Հայաստանում շատ բարդ է զարգանալ։ այսինքն՝ կարելի է լինել կենսակայուն «բակի բուդկա», որը թոյլ է տալիս տիրոջը սպասարկել հին «բմվ» եւ վճարել դստեր տնտեսագիտականի համար, բայց ոչ աւել։ նա ալեքսանեան երբեք չի դառնալու, ինչքան գրագէտ մարկետինգ չանի, ինչքան լաւ չկազմակերպի իր խանութի աշխատանքը՝ ապրանքների դասաւորութիւնը, գները, դիզայնը։
այսինքն՝ չի ստացուի լինելով տարբեր գրաւել շուկան։ չի ստացուի լինել տեղական գուգլ, կամ էփլ, որը դուրս է եկել աւտոտնակից։
նոյնը՝ ինդիւիդների մակարդակում է։
յիշո՞ւմ էք, երբ հայրը, իր երեխային ասում է՝ «տեսնո՞ւմ ես պեծյան փորում է։ այ դու էլ դասերից փախնես՝ փորելու ես»։ այո, ճիշտ է ասում, ընդհանուր առմամբ, հայաստանի համար։ բայց ճիշտ չէ ասում նահանգների համար, ուր գեյթսը թողնում է ուսումը, եւ հիմնում է մայքրոսոֆթ։ ուր ջոբսը թողնում է ուսումը եւ ստեղծում է էփլ։ ուր էյնշթեյնը գալիս է, անում իր դոկտորականը, նրանից յետոյ, երբ մերժւում է շուեյցարիայում։
կամ՝ ինչո՞ւ է այս աղջիկը հագնում կրունկներ, չնայած չի սիրում դրանք։ քանի որ, ասում է, չեն հաւանում ինձ։ բայց չէ՞ որ — հակաճառում էի ես — երբ դու վերջապէս հանդիպես նրան, ով հաւանելու էր հենց քեզ, նա դա չի անի, քանի որ դու չես լինի ինչպիսին կաս։ այո — համաձայնում էր նա։
սակայն ես հիմա հասկանում եմ, որ նա աւելի ճիշտ է։ նա, ով այդ աղջկան կհաւանէր այնպիսին, ինչպիսին նա կայ, կամ արդեն զբաղուած է, կամ գնացել է արտասահման՝ այնտեղ, ուր շատ են նրանք, ով իրեն դուր են գալիս։ ու նրանք, ով իրեն կընդունեն։ իսկ այն աղջիկը, որ սիրում է կարճ մազեր, ու «տղայական» տեսք, նա ոչ միայն քիչ հաւանական է, որ կհանդիպի իրեն այդպէս հաւանողին, այլեւ նա ինքը, ամենայն հաւանականութեամբ կհաւանի աւելի «աւանդական» տղայի, քան նա աղջիկ է։
եւ բնաւ պատահական չէ, որ մեզ մօտ ընդդիմադիր երեխաները՝ ընդդիմադիր ընտանիքներից են։ իսկ ոչ ընդդիմադիր երեխաները՝ ոչ ընդդիմադիր ընտանիքներից։ բնաւ պատահական չէ, որ դատախազի որդին է դառնում դատախազ, ոչ թէ ընդդիմադիր։
մեզ մօտ չափազանց քիչ են, փաստացի չեն լինում շրջակայ միջավայրին դէմ գնացող մարդիկ՝ հասարակութեանը, կամ ընտանիքին, եղբայրութեանը։ մեզ մօտ չեն լինում, քանի որ մենք քիչ ենք, ու դէմ գնալով, իրենք ընդամէնը գնալու են ինքնամեկուսացման։ իսկ մեկուսացող մարդիկ վաղ թէ ուշ լրացնելու են «նեուդաչնիկների» շարքերը։ սա ամն չէ, ուր նեուդաչնիկները գտնում են իրենց պէս ընկերներ, հզօրանում են, եւ տակն ու վրայ են անում համակարգը։ կամ գոնէ կարողանում են զարգանալ լինելով այնպիսին ինչպիսին կան, առանց կոտրուելու։
ու գուցէ զարմանալի չէ բնաւ, որ հայերի էպոսի հերոսը՝ Մհերը, ի վերջոյ գնում է ինքնամեկուսացման։ նա յաղթող չէ։
մարգինալները չեն կարող փոխել հայաստանը, քանի որ չեն հաւաքում կրիտիկական զանգուած։ (այնպէս, ինչպէս գազոնը ունի մինիմալ չափ ապրելու համար, եւ երկիրը ունի այնպիսի սահմաններ, որ պաշտպանելը իրատեսական լինի։) եւ ինչքան քիչ մարդ կայ այստեղ, այնքան քիչ է այն հաւաքելու հաւանականութիւնը։ (զակոն օբրատնիխ կուադրատով)։
այդ պատճառով էլ ունենք երեք հոգի հայերէն գրող դիասպորայում։ որոնց թիւը չի աճի։ այդպէս էլ կը փտեն, մինչեւ չյոգնեն իրարից։
ու պատահական չէ, որ մեզ մօտ նոնկոնֆորմիզմ գոյութիւն չունի։ իհարկէ կան, մեն֊մենակ այստեղ եւ այնտեղ, իրենց փոքր, նեղ համայնքիկներում՝ ախպերութիւններում փտող մարդիկ։ փտող՝ քանի որ օդի շարժ չկայ։ սակայն իրենք չեն փոխի ոչ մի բան։ ոչ իրենց արուեստն է տարածուելու, ընդունուելու լայն զանգուածներում, ոչ իրենց տեքնոլոգիաները, ոչ իրենց գաղափարները։ (ո՞ւր է ժամանակակից արուեստը հայաստանում։ մնացել է նփակի պատերի արանքում։ եւ դեռ կոմունիստների ժամանակ ստեղծուած թանգարանում։ չի տարածուել։ որտե՞ղ է ժամանակակից արուեստը նիւ֊յորքում։ պէ՞տք է պատասխանել։) աւելի ճիշտ՝ դրանք կընդունուեն այն ժամանակ, երբ կը գան դրսից։ եւ զարմանալի չէ, որ այդ մարգինալներին կհամարեն դրսամոլ, արեւմտամոլ։ ասենք որտեղի՞ց պէտք է գայ թարմութիւնը՝ այնտեղից, ուր յաղթել են մարգինալները։ որտե՞ղ են իրենք յաղթում՝ արեւմուտքում։
որտե՞ղ չեն յաղթում մարգինալները՝ չինաստանում։ ի՞նչ է անում չինաստանը՝ կրկնօրինակում է արեւմուտքը, իրականացնում է արեւմտեան նախագծերը։ ինչո՞ւ սոնի ուոլքմենը չդարձաւ այֆոն։ որովհետեւ կարգին ընկերութիւն էր սոնին, ոչ թէ արտակարգ եւ ըմբոստ՝ էփլի պէս։
տասնեօթ եւ տասնութ տարեկան դեռահասներն աւելի են տարբերւում իրարից, քան երեսուներեք եւ երեսունչորս տարեկան մարդիկ։ նոյնիսկ հարիւր հազար բնակչութիւն կորցնել կամ ձեռք բերելը աւելի մեծ ազդեցութիւն է ունենում հայաստանի վրայ, քան միացեալ նահանգների՝ մէկ միլիոնը։ «միլիոնոմ բոլշե, միլիոնոմ մենշե» — ասում էր Շարլ Բոննէն՝ «ինչպէս գողանալ միլիոն» ֆիլմում։ մեզ համար ամէն մի գնացող մարդն է կարեւոր։ ամէն մէկը նշանակութիւն ունի։
Այդ պատճառով են այնքան նկատելի այն քչերը, որ ինչ֊որ բան փորձում են փոխել։ Ու այնքան ատելութեան արժանանում։ Փոփոխութիւն անողներն, տարբերուողները այնքան շատ պիտի լինէին, որ այս մարդիկ չէին էլ երեւալու իրենց մէջ, լինելով ալիքների մաս, ոչ թէ առանձին իմպուլսներ։
այո, շատ անյոյս եմ գրել, թւում է։ բայց դա իրականութիւնն է, ֆիզիկայի օրէնքների պէս։ ես չեմ կարծում որ պէտք է հաւատալ փոխելու համար։ ես կարծում եմ, որ պէտք է իրատես լինել փոխելու համար։
եւ իրատես լինելով ես գիտեմ, որ ամէն գնացողը ազդում է, եւ ամէն մնացողն ազդում է։ մնացողին բարդ է ամենուր․ եւ ուսման ժամանակ, եւ աշխատանքի վայրում, եւ նախաձեռնելուց՝ նա վաստակելու է թուք ու մուր, կամ արհամարհանք, կամ ատելութիւն, կամ պրեզրենիե։ նա գնահատուած չի լինելու, նա իրեն շատ վատ է զգալու։
ու միայն եթէ բոլորը չէ, եթէ շատերը մնան, ինչպէս շատերը գնացին ապրելու էրեծ իսրայէլ, շատ տարբեր շատերը՝ եւ նիհար գունատ աշկենազիներն եւ սեւ էֆիոպցիներն, եւ շատերը որոշեցին սովորել մեռած լեզու, եւ շատերը լինեն դուխով՝ նախաձեռնող, անող, կպնող իրենց գործին՝ առանց խանգարող «հաւատքի», բայց եւ անկախ «հասարակական» փոփոխական կարծիքից, պարզապէս, որովհետեւ իրենք անձամբ այդպէս են կարծում, այն ժամանակ է փոխուելու հասարակութիւնը, ընտրութիւնները, բնականոն ձեւով է գալու հանդուրժողականութիւնը՝ քանի որ ահա տեսէք, բոլորը տարբեր են, ամէն ձեւի մարդ կայ, եւ պարզւում է, իրենք չեն քանդում պետութիւնը, այլ ստեղծում են ազգ։
թւում է ակնյայտ, որ հայաստանն այն մակարդակը տեղն ու ժամանակը չունի, որ մենք մտածենք դիմագրքին այլընտրանքային շփման ձեւերի մասին՝ աւելի առօրեայ խնդիրներ ունենք լուծելու, այնտեղ է ձեւաւորւում հասարակական կարծիքը, մարդկանց արտագաղթը դիմագրքից այն է, ինչ պէտք է վարչակարգին, իշխանութեանը, եւ այլն։
մտածում եմ, գուցէ սա միայն հայաստանի մասին չէ, ու գուցէ նախապաշարմո՞ւնք է։
եթէ չլինի դիմագիրքը կամ օդնոկլասնիկը, արդե՞օք սա կը նշանակի, որ մարդիկ առցանց այլեւս չեն շփուի։ թէ՞ որ մարդիկ կը փնտրեն առցանց շփման նոր ուղիներ, ձեւեր։
ու այնժամ, գուցէ դիասպորայի, կամ, աւելի հետաքրքիր, նոր՝ թուիսթերի պէս նախագծերը ստանան իրենց կիրառուած լինելու շանսը, որն երեւի թէ այդպէս էլ դեռ չեն ստացել։
ի դէպ, լեզուների մասին, հիմա ծրագրաւորման։ այստեղ էլ կան «իպպերիալիստական», պարտադրուած լեզուներ, բայց այս համատեքստում դրանք կոչւում են՝ «էնթերփրայս» կամ «կորպորատիւ»։ բարդ չէ գուշակել, որ խօսքը սի շարփի եւ ջաւայի մասին է։ այս լեզուները դառնում են օգտագործելի ոչ այն պատճառով որ լաւն են (ասենք վիժուալ բեյսիկը հաստատ լաւը չէր, բայց ամենատարածուածն էր), այլ որովհետեւ առաջ են բերուել հզօր կորպորացիաների կողմից, մարկետինգի, կասծիւմ֊շլուարներով մենեջերի վրայ շատ գումար է ծախսելու միջոցով։
կորպոպատիւ գործիքների մրցակցութեան եւ տարածման գործընթացի մէջ նաեւ կարեւոր դեր են խաղում կորպորատիւ ճնշման գործիքները՝ ասենք պատենտները։
ազատ համայնքի լեզուները դառնում են կիրառելի, կամ ոչ, այն պատճառով ինչքանով են լաւը, կամ ինչքանով են համապատասխանում ծրագրաւորողների ճաշակին։ սա արդեն փայթընն է, որին Փոլ Գրեմը նուիրել է՝ «հաքերների վրէժը» էսսեն։ իհարկէ, էսթեթների լեզու չէ, բայց լաւն է, ու զարգանալիս լաւանում է, ոչ թէ փչանում, փտում։
կան իհարկէ նաեւ էսթեթների լեզուներ՝ ադան, ռասթը, գոուն, հասքելը։ բայց սա արդեն այլ պատմութիւն է։ ու նոյն գոուն չէր ունենայ այնքան համակիրներ, եթէ առաջ տարուած չլիներ գուգլի կողմից։ նկատի ունենալով, որ օբերոն֊2֊ին ահաւոր նման է, ու համեմատելով օբերոնի եւ գոուի համակիրների թիւը կարելի է ենթադրել, որ գոուի համակիրների մեծ մասը գոուի համակիր չէին լինի, եթէ այն գուգլի լեզուն չլիներ։ չէին էլ իմանայ այդ լեզուի մասին։ սակայն ամէն դէպքում գոուն ազատ համայնքի լեզու է։ ու գիտական համայնքի՝ բաւական ազատ համայնքի կողմից ստեղծուած։ ըստ որում գիտական համայնքն էլ լրիւ ազատ չէ։ իրենք էլ ումի՞ց պիտի հետազօտութեան գրանտ ստանան՝ ասենք մայքրոսոֆթից։ իսկ ապա պէտք է օրինակ դոթնեթին վերաբերող հետազօտութիւն անեն որպէսզի կորպորացիայի շահը՝ հարթակի տարածմանը աջակցեն։ ինչեւէ։ կրկին չի լինում չքաղաքականացնել։
իսկ մարդկութեան պատմութեան մնացած մէկ տոկոսի ընթացքում մենք բառացիօրէն ինքներս մեզ անցել ենք։ մեր ժամանակակից օրէնքներն ու բարոյական նորմերը անհամեմատ աւելի մարդկային են, քան մեր բնազդային վարքագիծը, որը պարզապէս չի հասցնում այդքան արագ փոփոխուել։
հահա, լրիւ «lost in translation» վիճակ՝ ըստ տխրահռչակ բուդապեշտեան մեմորանդումի ուկրաինան ստացել է անվտանգութեան «գարանտիաներ» թղթի ուկրաիներէն եւ ռուսերէն վարկածներում իսկ անգլերէն ոչ թէ «warranties», այլ «assurances»։ ուկրաինային տուպը գցել են, ու դա կուչման հրապարակային ասաց՝ «չիթիդ օն», ահա։
լիակատար հաւասարութիւն հաստատելու փորձերը բերում էին նոր անհաւասարութեան ձեւի ստեղծմանը։
լիազորութուիւնների բաշխումը վերեւից ներքեւ նախապէս թողնում է մարդկանց իշխող բիւրոկրատիայի կամակատարութեանը։
ձեռք բերելով իշխանութիւն այլ մարդկանց վրայ, մարդը դադարում է իրենց ենթարկուել, եւ կրճատում է անազատութեամբ պայմանաւորուած տառապանքները։ Սակայն ոչ մի իշխանութիւն չի դարձնի իրեն լրիւ ազատ․ մարդը ստանալով իշխանութիւն կախուած է մնում այն կորցնելու վախից։
դիսքլեյմեր․ ես հոգեբան չեմ բնաւ, ու չեմ էլ ուզում։ ես կարող է եզրերի սխալներ արած լինեմ։ ու ես բնաւ չեմ կարծում որ իմ ասածը ճշմարտութիւն է։ ես փնտրտուքների մէջ եմ ու փորձում եմ իմ մտքերը ձեւակերպել։ Սա բնաւ ձեռնարկ չէ։
մենք բոլորս սովորում ենք շփուել տարբեր եղանակներով, հաւանաբար դրա մէջ կարեւոր դեր է խաղում այն, ինչ շփում ենք տեսնում, երբ մեծանում ենք։
ուզում եմ մի երկու սայթաքելու, մոլորուելու ձեւի մասին գրել, որ քանդում է յարաբերութիւնները։
օրինակ սա՝ ենթադրութեան, մեկնաբանութեան եւ փաստի տարբերութեան մասին է։
ասենք․ «դու անասուն ես»։
«դու քեզ հեռու ես պահում»։
«դու միշտ կծում ես ինձ»։
«դու անզգայ ես»։
«դու թքած ունես»։
նախ, այս բոլոր արտայայտութիւնները վիճելի են։
«անասուն»․ կարո՞ղ է մարդ գտնուի, ով չի համարում որ նա անասուն է։ հաւանական է։
«հեռու պահել»․ կարող է թուալ եթէ մարդը յոգնած է, կամ այլ բանով է անհանգստացած։
«կծում ես»․ էլի վիճելի է։ մէկը կընկալի որպէս կծել, իսկ մէկը՝ որպէս մտահոգութիւն։
«անզգայ/թքած»֊ը կրկին վիճելի են, քանի որ սրանք մեկնաբանում են վարքագիծը։
Ի՞նչը վիճելի չէ։
Դիտարկումը, փաստը։ (ոչ բոլոր փաստերը, այդ մասին յետոյ)։
Օրինակ․
«դու ուշացար»։
«դու պարբերաբար նայում ես հեռախօսիդ»։
«դու ասացիր որ ինձ չես սիրում»։
«դու խօստացար որ կը զանգես, եւ չզանգեցիր»։
«Դու ուշացար»֊ը վիճելի չէ, եթէ դու իրօք ուշացել ես։
Իսկ «դու ասացիր որ չես սիրում ինձ» եւ «անասուն»֊ի մասին ուզում եմ առանձին ասել, որ դրանք համատեքստից կախուած արտայայտութիւններ են, թէկուզ եւ արուել են։ Իրենց համատեքստից դուրս դիտարկել չի կարելի, կարող է մարդուն այդ պահին շատ ցաւում էր, նա վիրաւորուած էր, ու դա հեչ պարտադիր չէ որ փաստի արձանագրութիւն լինի։
Այլապէս, ենթադրելով, մենք պիտակում ենք մարդկանց մեր մեկնաբանութիւններով։ Եւ զարմանալի չէ, եթէ մարդը մեր պիտակը իւրացնի, անկախ նրանից, թէ ինչ կապ ուներ դա իրականութեան հետ։
Նաեւ, մենք պիտակում ենք մարդկանց ասելով․ «կեանքիս սէրը», «ծրագրաւորող», «սպանիչ ծիտ»։
«կեանքիս սէրը» անկապ արտայայտութիւն է, քանի որ նա անձի մասին չէ։ սրանով դու նշում ես, որ նա գոյութիւն ունի քեզ հետ կապ ունենալով, ոնց որ իր միակ դերը քո «սէր» լինելն է, իսկ նա գոյութիւն ունի քեզնից անկապ, անկախ, այնպէս որ այսպէս ասելն անկապ է։
«ծրագրաւորողը» նոյնպէս անձի մասին չէ։ ոնց որ նա մարդ չէ, այլ ընդամէնը մասնագիտութիւն։ կամ ոնց որ այդ մասնագիտութիւնն արդեն ամէնը իր մասին ասում է, սահմանում է։ Ասելով «ծրագրաւորող» մենք անտեսում ենք, որ նա ունի իր հետաքրքրութիւնները, ձգտումները, վախերը եւ ցանկութիւնները։ Նա ռոբոտ չէ, նա կարող է լացել, կարող է հուսալ, կարող է երազել։ Այս ամէնը ոնց որ անտեսուած լինի, երբ մենք ասում ենք իր մասին՝ «ծրագրաւորող»։
Ասելով «սպանիչ ծիտ» մենք դիտարկում ենք նրան որպէս օբյեկտ, ում կարելի է ուզել, կպցնել, շահել, հետեւից ընկնել, կրկին մոռանալով, անտեսելով որ նա անձ է, ու իրեն կարող է ցաւել, նա կարող է ինչ֊որ բանից ուրախանալ։
Պիտակները գուցէ երբեմն օգտակար են, բայց վտանգաւոր են, երբ մենք ինդեքսաւորում ենք, կատալոգաւորում ենք մարդկանց այդ ձեւով։ Մենք նոյնիսկ կարող ենք մարդկանց ասենք մեղադրել կամ ներել այս կատեգորիաների ու պիտակների հիման վրայ։
Եւ, եթէ մարդուն շարունակ պիտակում ես, ապա վաղ թէ ուշ իրեն նայելիս կը տեսնես պիտակների ամպ, որի ետեւից մարդը հազիւ երեւում է։ Իսկ մեր ուզածը այդ հետեւինի հետ շփումն էր, ով չի երեւում։ Մեզ նա էր պէտք չէ՞ իրականում։
Ոչ մի բանն էլ հեշտ չէ, նոյնիսկ երբ պարզ է։ Այսպէս շփուելուն պէտք է վարժուել։
Ասենք, զրուցակիցդ պարբերաբար նայում է հեռախօսի մէջ, երբ դուք խօսում էք։ Դու արդեն արեցիր քո եզրակացութիւնը, նեղուեցիր, ուզեցիր կծել, կամ ասել՝ «դու ինձ արհամարհրում ես»։
Հապաղիր։ Յիշիր, որ սա ընդամէնը անկապ մեկնաբանութիւն է, հարցրու քեզ, որո՞նք են փաստերը։ Ի վերջոյ, եթէ դուք իրար հետ էք, ինչո՞ւ նա պէտք է քեզ իգնորի։ Դու կարող ես դիտարկում անել՝ «դու պարբերաբար նայում ես հեռախօսիդ»։ Առանց հնարած ենթադրութեան։
Սա ընդունելու մասն էր։ rx, receive։ Հիմա ուղարկելու, tx, transmit մասին։
Ինչպէ՞ս արտայատուել։ Ի՞նչ ասել։ Կրկին նոյն մօտեցումն է․ ասել այն, ինչը վիճելի չէ։
Մեր մտքերը, պիտակները, ենթադրութիւնները վիճելի են։
Մեր զգացմունքները սակայն վիճելի չեն։
Ուրեմն կարելի է ասել, թէ ինչ ես զգում։
Սա ինձ համար, օրինակ անչափ բարդ է։
Նաեւ, մեզ կարող է թուալ որ զգալու մասին ենք ասում, իսկ իրականում դա մտքի մասին է։
Ասենք․
«(Ես զգում եմ,) որ դու հեռու ես»։
«(Ես զգում եմ,) որ ես քեզ ձանձրացնում եմ»։
«(Ինձ թւում է,) աշխարհը փլուեց»։
«(Ինձ թւում է) դու հարձակուեցիր ինձ վրայ»։
Ինչպէ՞ս տարբերել միտքն ու զգացումը, հոյզը։ Օրինակ, եթէ կարող ես «ես զգում եմ»֊ի տեղը ասել «ես կարծում եմ», «ես մտածում եմ», ապա երեւի դու այնուամենայնիւ չես զգում, այլ մտածում ես։
Կարելի է փոխարինել «զգալը» «մտածելով», «կարծելով»։ Ապա չեղաւ։
Նաեւ այս բոլոր արտայայտութիւնները վիճելի են։ Ու այս արտայայտութիւնները ընդամէնը մտքեր են ձեւակերպում, հասցնում։ Ու դրանք կարող է իրականութեան հետ կապ չունենան։
Որպէսզի դրանք չսկսեն իրականութեան հետ կապ ունենալ, աւելի լաւ է դրանք իրականութիւն չբերել։
Մեզ թւում է, որ մենք շփւում ենք, արտայայտում ենք զգացմունքները, բայց մենք իրականում մշուշոտ բաներ ենք ասում, ու աւելի շատ տեղ ենք թողնում նոր մեկնաբանութիւններին ու ենթադրութիւններին։
Ես կարծում եմ, ցածր մակարդակի ծրագրաւորման փորձը տալիս է ունակութիւն հասկանալու, թէ ինչ է կատարւում իրականում, երբ ինչ֊որ ֆունկցիա ես կանչում։
Կարելի է իջնել աւելի ցածր լեւել։
Փորձենք։
«Ես զգում եմ, որ դու հեռու ես»․ Սա միտք է։ Կարող է իրականում վախի մասին լինել։ Չընդունուելու, մենակութեան, լքուած լինելու վախի մասին։ Բայց արի ու հասկացիր։
«Ես զգում եմ, որ ես քեզ ձանձրացնում եմ»․ միայն բառերը պարզութիւն չեն բերում։ Կարելի է ենթադրել որ սա անվստահութեան կամ վախի մասին է։
«Ինձ թւում է, աշխարհը փլւում է»․ շփոթուած լինելու մասին կարող է լինել։ «Ես շփոթուած եմ (զգում)» երեւի աւելի յստակ է արտայայտում իրականութիւնը։ Անզօրութեան մասին կարող է լինել։ Յուսահատութեան մասին է կարող լինել։
«դու հարձակւում ես»․ կրկին պիտակների մասին է։ Դու ես կարծում, որ այս գործողութիւնը «հարձակում» է։ Կարծում, ոչ թէ զգում։ Սա զգացմունքի մասին չէ։ Առհասարակ, եթէ գործողութիւն է, ապա ինչպէ՞ս է զգացմունք կամ հոյզ։
«ես զգում եմ տագնապ, յուզուած եմ, անհանգիստ եմ, երբ ձայնդ ես բարձրացնում» — երեւի աւելի իրիականութեան մօտ, ու աւելի քիչ վիճելի արտայայտութիւն է։
Այսպէս, մտքերով կիսուելիս մենք կարող ենք իրար մոլորեցնել ու փչացնել ցանկացած շփում, մտերմութիւն։
Նա պէտք է իր ենթադրութիւններն անի, որ հասկանայ ինչպէս ես քեզ զգում։ Եթէ ասենք դու կարեկցանք ես սպասում։
Ահաւոր բարդ է հասկանալ թէ ինչ ես զգում, ոչ միայն արտայայտել։ Ես ասենք, իմ զգացմունքների հետ կոնտակտի մէջ չեմ։ Բայց կարծում եմ, կարելի է վարժուել։
ի՞նչ անել։
երեւի այսպէս․
«ես վախենում եմ, որ դու ջղայնացած ես ինձ վրայ»։
«երբ դու ուշանում ես, ես վախենում եմ, որ դու երբեք չես գալու»։
«դու պարբերաբար նայում ես հեռախօսիդ էկրանին, ու ինձ հետաքրքրում է, ի՞նչ է մտքիդ։»
Այսպէս կարելի է միացնել երկու մասը․ դիտարկել փաստը, եւ արտայայտել զգացմունքը։
Սա բաւական բարդ է, եւ ինձ համար բաւական վախենալու է։ Բայց եթէ ես այսպէս անեմ, աւելի մեծ է հաւանականութիւնը, որ զրուցակիցս էլ այսպէս կանի ու մենք լրիւ չենք խառնուի։
Իհարկէ, շատ այլ կերպ ենք կարող սայթաքել եւ չհասկացուած մնալ շփուելիս։
Այսպէս, ես հիմա պարապում եմ կատուների վրայ, երբ շփւում եմ մարդկանց հետ։
«Ջանգո անչեյնդ»֊ի ամենակարեւոր կերպարնեցի է ինձ համար այն սեւ պառաւ ստրուկը, ով մինչեւ վերջ պաշտպանում էր իր տէրերի շահերը։ Մեզ մօտ էլ Հայաստանում կան լիքը մարդիկ ով մինչեւ վերջ պաշտպանում են ՌԴ֊ի, ՄՆ֊ի, ու ում ասես շահերը, միայն ոչ մեր։ Երբ իրենց հետ շփւում եմ, այդ ծերուկ ստրուկին եմ յիշում։
Նրա բոլոր մտահղացումները տապալվեցին։ Նա իրար դեմ հրահրեց թագավորության երկու ազդեցիկ տոհմերին, որ ջլատի նրանց ու հարձակվի բարոնության վրա։ Բայց այդ տոհմերը հաշտվեցին, գավաթների զրնգոցի ուղեկցությամբ հռչակեցին իրենց հավիտենական դաշնը ու թագավորից խլեցին բավականին մեծ հողակտոր, որը հնուց ի վեր պատկանում էր Արկանարցի Տոցեներին։
Նա ցրեց կրթությամբ ու բարեկեցությամբ զբաղվող մինիստրությունները, ստեղծեց թագի պահպանության մինիստրություն, կառավարական պաշտոններից ազատեց տոհմիկ ազնվականներին և հատուկենտ գիտնականներին, վերջնականապես քայքայեց տնտեսությունը, գրեց «Հողագործի անասնական էության մասին» աշխատությունը և, վերջապես, մեկ տարի առաջ կազմակերպեց «պահնորդական գվարդիան»՝ «Գորշ վաշտերը»։ Հիտլերին հովանավորում էին մոնոպոլիաները, դոն Ռեբային ոչ ոք չէր հովանավորում, և ակնհայտ էր, որ վերջ ի վերջո գրոհայինները կուլ կտան նրան, ոնց որ ճանճի։ Բայց նա շարունակում էր քանդել ու ավերել, մի անհեթեթությունից հետո անել մյուսը, ասես ճգնում էր խաբել ինքն իրեն, ասես ուրիշ բան չգիտեր, բացի մի խելացնոր նպատակից՝ բնաջնջել կուլտուրան։ Վագա Անվի պես նա էլ անցյալ չուներ։ Երկու տարի առաջ ամեն մի ստահակ ազնվական արհամարհանքով էր խոսում «թագավորին մոլորեցրած ոչնչության» մասին, բայց հիմա որ ազնվականին էլ որ հարցնես՝ նա իրեն կանվանի թագի պահպանության մինիստրի ազգականը մայրական գծով։
Դոն Ռեբա, դոն Ռեբա․․․ Բարձրահասակ չէ, և ոչ էլ ցածրահասակ է․ չաղ չէ, և ոչ էլ նիհար է, մազերը շատ խիտ չեն, բայց թե ոչ էլ ճաղատ է։ Շարժումները կտրուկ չեն, բայց ոչ էլ դանդաղկոտ, դեմքը չի հիշվում, և նման է միանգամից մի հազար դեմքի։ Հարգալից, քաղաքավարի է տիկնանց հետ, ուշադիր զրուցակից է, սակայն և ոչ մի բանով աչքի չի ընկնում․․․
Երեք տարի առաջ նա դուրս լողաց պալատական գրասենյակի բորբոսնած նկուղներից և ընդամենը մի խղճուկ, աննկատելի, քծնող չինովնիկ էր՝ դժգույն ու նույնիսկ մի տեսակ կապտավուն դեմքով։ Հետո հանկարծ բանտարկվեց և մահապատժի ենթարկվեց այն ժամանակվա առաջին մինիստրը, խոշտանգումներից մահացան սարսափից խելակորույս և ոչ մի բան չհասկացող բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, և ասես նրանց դիակների վրա վիթխարի գունատ սնկի պես աճեց միջակության այս կառչուն ու դաժան հանճարը։ Նա ոչնչություն է։ Եվ հայտնի չէ՝ որտեղից։ ― Նա մի հզոր ուղեղ չէ՝ թուլակամ տիրակալի մոտ, որպիսին նախկինում եղել են պատմության մեջ, նա մեծ ու զարհուրելի մարդ չէ՛, որն իր ողջ կյանքը նվիրում է տերության միավորման գաղափարների համար մղվող պայքարին։ Նա ո՛չ ոսկեպաշտ է, ո՛չ էլ պատահականորեն իշխանության գլուխ անցած մարդ, որը մտածում է միայն կանանց ու ոսկու մասին, որը աջուձախ սպանում է հանուն իշխանության և իշխում է, որ սպանի։ Նույնիսկ փսփսում են, որ նա իրականում ոչ էլ դոն Ռեբան է, որ դոն Ռեբան ուրիշ մարդ է, իսկ սա աստված գիտե, թե ով է՝ դե նմանակ, սատանա։
Քարվաճառի շրջան մտնելուց մոտ 30-40 կմ հետո կա մի մաքսատուն: Քանի որ երբեւէ չեմ տեսել, որ այնտեղ մեքենաներ կանգնեն և ստուգումներ իրականացնեն, միշտ կարծել եմ, թե այն ձեւական բնույթ է կրում…
Սակայն այսօր ես ստիպված էի մաքսատանը գրանցել շինանյութն, իսկ մեր վարորդն, ով Վարդենիսից Արցախ բազմաթիվ անգամներ բեռներ է տեղափոխել, ասաց որ, եթե մեկ անձի կողմից ներկրվող ապրանքի ընդհանուր արժեքը հասնում է մեկ միլիոն դրամի, նա պարտավոր է Ստեփանակերտում որոշակի հարկ մուծել… իսկ շինարարության ընթացքում ես հաստատ միլիոն դրամից ավելի ներմուծում եմ անելու… էլ չեմ ասում ապրանք ներկրողների մասին…
ֆու, լուծուեց։ էս ի՜նչ հաւէս դետեկտիւ էր այսօր։
իսկ հիմա ասեմ որ փաստօրէն saas֊ի մասին էջը թարմացրել են, ու գրեթէ ամբողջութեամբ փոխել։ հիմա արդեն խօսում ենք saass֊ի մասին, արժի վերընթերցել։
եթէ ինչ֊որ բացասական բան էք կարդում այս տեքստի մէջ, դա ձեզ մասին չէ։ ում մասին կարող է լինել, ինձ երբեք չի կարդում։ իսկ հիմնականում ինձ մասին է։ նաեւ շատ բացասական բաները։ բայց ես միեւնոյն է ձգտում եմ դրական լինել։ որ ինքս ինձ դուր գամ։**
ամբողջականութիւնը՝ ինթեգրիթի֊ն տեղեկատւական անւտանգութեան (information security) եզր է։ այն, իհարկէ, ՏՏ֊ից շուտ էլ կար, ինչպէս եւ հաքերները։
Օրինակ, երբ մարդիկ բանկային չեքի վրայ գրում էին թիւը, այն պէտք է գրուած լիներ բառերով։ Ակնյայտ է, որ եթէ թիւ է գրուած, այն աւելի հեշտ է դարձնել այլ թիւ, քան բառերը փոխել։ Եթէ գրել ես 100՝ այն կարելի է սարքել 1000 իսկ եթէ գրել ես՝ «հարիւր», ապա այն «հազար» սարքելն ասենք աւելի բարդ է։
Այսպէս, մենք օգտագործում ենք կրիպտոգրաֆիկ հեշեր մեր նիշքերի մատնահետքերը վերցնելու համար, ու համոզուելու, որ դրանք չեն փոխուել։
Օրինակ, սովորաբար իսո պատկերների պանակում սպասարկիչների վրայ լինում է նաեւ sha-1 կամ md5 հեշերով մի նիշք, որ համոզուես որ քաշածդ իրօք յստակ պատճենն է այն նիշքի, որը սպասարկիչի վրայ էր։
Կարծում եմ, կարելի է մարդկանց մասին էլ այդպէս ասել։
Լինում է, որ ինչ֊որ ցնցումներից յետոյ մարդիկ ահագին փոխւում են։ Իրենց համար կարեւոր բաները դառնում են անկարեւոր։
Ես նկատի չունեմ, որ ասենք երեկոյեան ուժեղ վէճ էր, իսկ առաւօտը արթնանում ես, ու մտածում ես, որ հաստատ չարժեր այդպէս։ Դա իրօք չարժեր։ Կամ ինչ֊որ թուլութեան պահեր բոլորն էլ ունենում են, ու լինում են ոչ իրենց սովորականի պէս։
Ես այն մասին եմ, երբ մարդիկ հրաժարւում են հիմնական, կարեւոր արժէքներից ու հաւատքից։ (Այո, հաւատքից, ես հաւատում եմ որ աստուած չկայ)։
Ու ես կեղծաւորութեան մասին չեմ, երբ ասենք մէկը պացիֆիստ էր, իսկ դառնում է արիւնարբու ազգայնամոլ։ Ուրեմն իրական պացիֆիստ չէր։ Կամ այն տղան որ այնքա՜ն ազատ ԾԱ֊ից էր խօսում, բայց արի ու տես իր խելախօսում վխտում են սեփականատիրական ծրագրերը։
Չէ, ես այդ մասին չեմ, այլ ցնցումներից առաջացած փոփոխութիւնների մասին եմ։
Երբ նիշքը կարող է փչանալ, վնասուել, բայց եւ կարող է bzip2֊ի պէս ինքն իրեն վերականգնել։ Կամ չի կարող։
Ու այստեղ մտքիս գալիս է մի այլ օտար բառ, որն արդեն վստահ չեմ ինչպէս թարգմանել՝ քոմիթմենթ։
Քոմիթմենթը շատ կարեւոր որակ է, յատկութիւն է։ Սովորաբար այն օգտագործում են այլ մարդկանց հանդէպ զգացմունքների, վերաբերմունքի մասին խօսելիս։
Իսկ ես նկատի ունեմ քոմիթմենթ ինքդ քեզ, քո համոզմունքներին։ Չի նշանակում, որ դրանք պէտք է երբեք չվերանայուեն, իհարկէ։ Լաւ է որ վերանայւում են։
Ու մեծ հարց է՝ ո՞րն են քոնը, իսկ որոնք քոնը չեն բնաւ։ Ասենք կարող է բարդոյթ է, կամ օբիժնիկութիւն։ Դրանց վրայ դողալ, ասել վայ, իմ բարդոյթը չկորցնեմ, իմ ատելութիւնը չկորցնեմ, անկապ է։
Ատելութիւնն ու բարդոյթը երբեք էլ քոնը չեն, օտար են քեզ։
Բայց եւ ինձ շատ է դուր գալիս, երբ մարդիկ իրենց (երբ իրենցն է) հաւատքից ու արժէքներից չեն հրաժարւում, երբ ծանր ժամանակ են ունենում։ Կամ երբ կապում են դրանք այլ անձի հետ։
Ասենք մէկը շատ ձախ էր, բաժանւում է աջ է դառնում, իսկ քանի որ իր աղջիկը հիփսթեր էր՝ զզւում է հիփստերներից։
Կամ այն տղան կարծես ուներ չմանիպուլացնելու համոզմունք, ու մէկ էլ տեսնում ես «թիզ» է անում մարդուն, որ ռեակցիա լինի։ Կամ մի բեմադրութիւն անում իր կեանքի մասին, որը սուտ է։ (ինչը սոց․ ցանցերում շատ ընդունուած է)։
Կամ մտածել․ այն մարդը ինչ ասում էր, այլեւս չեմ ընդունում, իսկ առաջ ընդունում էիր։
Եւս մի լաւ բառ՝ ընդունել (աքսեփթանս)։ Չնդունելը՝ դիմակայել է։
Իսկ «Դիմադրելը անօգուտ է», ինչպէս գիտենք մի լաւ գրքից։
Իսկ չդիմակայելն ու ընդունելը ազատութեան մասին են։
Անկախութեան մասին են։
Երբ իմ ես լինելը, ու իմ լաւ եթէ չասենք, գոնէ օկ լինելը անկախ է այլ, երրորդ հանգամանքներից։
Քանի որ ես անկախ ինձ հանդէպ վերաբերմունքից կարող եմ շարունակել լինել ես, ու լինել օկեյ։
Իմ այս գործը չի՞ ոգեւորում շրջապատիս մարդկանց։ Բայց եթէ վեբ կայք կամ անդրոիդ ափ գրէի, կոգեւորե՞ր։ Բայց ես անկա՞խ եմ իրենց ոգեւորութիւնից, թէ՞ կախուած։ Ի՞նչն է ինձ համար աւելի կարեւոր։
Ես ընդունում եմ էս տաքսիստին, ու էն կողքի սեղանի լացող երեխային, թէ՞ ես սկսում եմ դատել իրենց․ «երեխան զզուացնող է, տաքսիստը՝ անգրագէտ»։ Դրանից օգուտ չի լինում, ոչ էլ փոփոխութիւն, անիմաստ էներգիայի ծախս է։ Երեխան եւ տաքսիստը ունեն իրենց կեանքը, իրենց պահանջները, իրենց ցանկութիւնները, ու ես ոչ մի կոնտրոլ դրանց վրայ չունեմ, ու շատ լաւ է որ չունեմ։
Ես օկեյ եմ, անկախ իրենց վարքագծից։ Ես անկախ եմ իրենցից։
Այստեղ է գալիս ազատութիւնը, երբ ընդունում ես այն, ինչ կատարւում է, եւ չես դիմադրում, այլ քո մասին ես մտածում։ Հիմա նա վատ է քշում, ես ի՞նչ անեմ, որ չխփեմ։ Որ ինձ լաւ լինի։
Ես իրենից անկախ եմ։ Նա՝ ինձնից։ Ես չեմ կարող անել այնպէս որ նա լաւ քշի, ու չեմ էլ ուզում կեանքս նուիրել իրեն կրթելուն։ Բայց ես անկախ եմ, ես անկախ եմ այն քեարթից ով ֆրազ է շպրտել իմ հետեւից, քանի որ այն տեղ չի հասել, իր ազդեցութիւնը չի ունեցել, ինչպէս նախատեսւում էր։ Ես պէտք է զգայի վիրաւորուա՞ծ։ Ես ազատ եմ այդպէս չզգալ։ Քանի որ անկախ եմ ու ամբողջական։
Ինձ դո՞ւր է գալիս օրեր շարունակ կոդ գրել ջնջելը, այսպէս ու այնպէս փորձելն ու արդիւնք չունենալը։ Ես լա՞ւ եմ զգում դրանից։ Հիմա ի՞նչ տարբերութիւն թէ ես չեմ կարող ոչ մէկին արդիւնք ցոյց տալ։ Թող ուշ լինի, բայց այնպէս, ինչպէս ես լաւ եմ համարում։ Ու իհարկէ, թէկուզ անդրոիդ ափ սարքեմ, ընկերներին տամ, իրենք շատ հաւանական է, չեն օգտուի։ Քանի որ իրենք ուրիշ են, իրենց կարեւոր չէ այն, ինչ ինձ է կարեւոր։ Ես օ՞կ եմ այդ հետ, թէ՞ ուզում եմ իրենց դուր գալ։
Ուզելով ուրիշին դուր գալ, կորցնում ես ոչ միայն ինթեգրիթի֊ն՝ այլ հետեւաբար կորցնում ես քոմիթմենթը ու ազատութիւնդ։
Ու լաւ չես զգալու քեզ։
Գուցէ շոյուած զգաս, բայց լաւ չես զգալու։
Աւելի լաւ է չշոյուած, բայց լաւ զգալ, իմանալ որ քոմիթեդ ես, ու անկախ ես։
Շատ լաւ է ժամանակ առ ժամանակ ինքդ քո վրայից md5sum հանել։
Քանի որ ինթեգրիթին՝ ինքդ քեզ քոմիթմենթի, ինքդ քեզ, եւ ուրիշներին ընդունելու, եւ որպէս արդիւնք ազատ, անկախ լինելու մասին է։
Բնական է, որ ԼՏՊ֊ն չի երազում ԵՏՄ֊ի մասին։ Պարզապէս դա իրողութիւն է, իսկ իրողութիւնը պէտք է ընդունել, այլապէս մնում ես մոլուցքի եւ պատրանքի ազդեցութեան տակ, կորցնում ես կապը իրականութեան հետ։
Բնական է, որ ես ԵՏՄ֊ից ոչ մի դրական ակնկալիք չունեմ։ Եթէ մի կողմ թողնենք տնտեսական բաղադրիչը, ես ընկալում եմ ԵՏՄ֊ն նախ եւ առաջ որպէս սպառնալիք ժողովրդավարութեանը եւ հիմնարար ազատութիւններին(խօսքի, հանրահաւաքների, թուային, եւ այլն)։
Ձիւ֊դո֊ում յաճախ փոխարէնը դիմադրելու, աշխատում են տրանսֆորմացնել հակառակորդի ուժը, փոխել դրա ուղղութիւնը։ (երեք տարի պարապել եմ)։
Եթէ մենք ունենանք նորմալ եւ ընտրուած իշխանութիւն, դա հնարաւորութիւն կարող է տալ լինել խաղացող, հոգալ սեփական շահի մասին եւ հետեւաբար նուազագոյնի հասցնել ԵՏՄ֊ի բացասական ազդեցութիւնը, պահել հիմնական արժէքները(օրինակ՝ չվտանգել հայերէնը), արժանավայել մնալ այս ընթացքում, եւ նուազագոյն կորուստներ ունենալ այնժամ, երբ ԵՏՄ֊ն փլուի։
Սատանիկն ասում էր, որ Ադրբեջանցիները կռիւ չեն սկում, քանի որ մեզնից վախենում են, որ մենք բոլորս Նոկիա ունենք։ Հիմա պարզ է, ինչու է սրուել իրաւիճակը սահմանին, մենք արդեն Նոկիաներ չենք կրում, եւ Նոկիաներն էլ այլեւս Նոկիա չեն։
Իսկական հաքը՝ ինչ֊որ անկապ ու անպէտք բան կոտրելը չէ։ Իսկական հաքը իմաստ պիտի ունենայ, խնդիր լուծի։
Հիմա պատմեմ ինչպէս եմ ես լուծել մի խնդիր։
Ժամանակին, 2000֊2001 թուերին կար հաւէս բառարան, որ բոլորը իրենց պարտքն էին համարում իրենց համակարգերում ունենալ, կոչւում էր՝ armdicto։ Պատրաստել էր ոմն Տրոյը, իսկ նրան օգնել էին երկու աղջիկ, ում անունները «էբաութ» բաժնում նշել էր։
Այդ բառարանը անցեալ դարի բառարան է։
Նախ, որովհետեւ այսօր արդեն ընդունուած չէ ազատ ԾԱ֊ի տարածման շնորհիւ (բարեբախտաբար) որ բառարանի հետ աշխատող ծրագիրը, եւ բառարանի նիշքերը իրենք, կապուած լինեն։
Նաեւ, այս բառարանը աշխատում էր Windows ՕՀ֊ում x86֊ի վրայ։
Իսկ ի՞նչ անել GNU/Linux կամ MacOSX օգտագործողների՞ն։
Օկեյ, սա դեռ լուծելի է։ wine֊ի օգնութեամբ լինում է աշխատեցնել որոշ windows ԾԱ GNU/Linux եւ MacOS X համակարգերում։
Ահա եւ աղջիկների անունները՝
Իսկ ի՞նչ եթէ ես ուզում եմ այլ բառարանի ծրագրի հետ աշխատեցնել այս բառարանի բառերի բազա՞ն։
Իսկ ի՞նչ եթէ ես չեմ վստահում ոչ ազատ ԾԱ֊՞ին։ Ի դէպ, Տրոյ անունը լաւ յոյսեր չի ներշնչում։ Ի՞նչ իմանաս ինչ է անում այս ծրագիրը։
Իսկ ի՞նչ, եթէ ես ուզում եմ պատճենել փակցնել թարգմանուած բառը, իսկ այն, փաստօրէն, armscii-8 կոդաւորումով է։
Բայց լաւ, մենք արդեն իրօք 21֊երորդ դարում ենք, եւ ոչ միայն Յունիկոդ ենք օգտագործում,այլ եւ ոչ միայն Ինթել պրոցեսորներ։ Ասենք ես երեւի աւելի շատ ARM ունեմ քան Intel։
Բացի դրանից ես ունեմ PowerPC պրոցեսորով երկու համակարգիչ, իսկ ոմանք ունեն MIPS պրոցեսորներով լափթոփներ։
Իսկ ի՞նչ, եթէ ես ուզում եմ օգտուել այս աշխատանքով իմ խելախօսի վրայ։
Ասենք դուք կարող է ունէք Անդրոիդ կամ ԻՕՍ, իսկ ես ասենք ունեմ Սեյլֆիշ։
Այսինքն մեզ պէտք է այս բառարանը ARM֊ի վրայ։ Ի՞նչ անել։
Չգիտեմ ով է այս osprog1֊ը, բայց շնորհակալութիւն նրան։
Քաշեցինք՝
Հիմա բացենք ռառ֊ով։
Օկեյ, ոչ մի բառարանի նիշք էլ չկայ։
Այն ինչ֊որ տեղ թաքցուած է։ Ո՞րտեղ։ Այստեղ՝ data1.cab նիշքում։
Այո, այսպիսի հաւէս ծրագրեր կան ԻնսթալՇիլդ ցաբ նիշքեր բացելու համար։
Հիմա գտնում ենք main.dat նիշքը Program_Executable_Files/Data պանակում։
Օկ, եթէ փորձենք հասկանալ ի՞նչ ֆորմատի է, բան պարզ չէ։
Օկեյ, նայենք այն հեքս խմբագրիչով։
Ահա, տեսնում ենք, ինչ֊որ զրօներ են, յետոյ ինչ֊որ “(null)” յետոյ՝ BB EF 2C 20 BBEF BB ED C7 F3 …
Սա հաստատ ARMSCII-8 է։ Ստուգում ենք՝ այո, թարգմանութեան տեքստն է։
Յետոյ էլի գնում են զրօներ, իսկ յետոյ յաջորդ բառը՝ abandon, եւ ամէնը կրկնւում է։
Լաւ, իսկ ի՞նչ է մեզ պէտք վերջում։ Մեզ պէտք է ասենք tab separated նիշք, ուր սկզբից բառն է, յետոյ ԹԱԲ է գնում, յետոյ բառի թարգմանութիւնը։ Կարծես կարելի է փորձել կոտրել։
Դէ, ամէն ինչ այդքան պարզ չէր։
Նախ, զրօներ անկապ յայտնւում են, պարզւում է, եւ բառերի, եւ թարգմանութիւնների արանքում։
Բաւական ջանք է պահանջում, ահա այսպէս է արւում՝ [https://github.com/norayr/armdicto-hack/blob/master/armdictohack.Mod
լաւ, կարծես լինում է։ Սա իրականում ամենաբարդ մասերից էր, չնայած այնքան պարզ անցանք այստեղ։
բայց եւ կոդը ամէն ինչ բացատրում է։
Ինչ֊որ սխալ armscii-8 շարուածք են օգտագործել, այդ պատճառով և֊ը սխալ է, a2֊ի տեղը a8 է, սխալ տառատեսակներ էլ կային, յիշում եմ։ Նախ սա ուղղում ենք՝
Հիմա կարծես թէ նորմալ ելքային նիշք է տալիս, բայց ինչ֊որ անկապ նիշեր կան, ասենք minor բառը նորմալ չի երեւում։
Օկ, նայում ենք մութքային նիշքը։
Էս ի՞նչ «FB» է, ինչո՞ւ ոչ նորմալ, լատինատար «o»։ Պարզւում է, fb֊ն armscii֊ի «օ»֊ն է։ Երեւի աղջիկները հաւաքելիս շփոթուել են, կամ սխալ շարուածք ունէին։ Ինչեւէ։ Իսկ ո՞նց է ինքը արմդիկտո֊ն սա ցոյց տալիս։
Պարզւում է՝ ոչ մի ձեւ չի կարողանում։
minor բառը պարզապէս չի կարողանում գտնել, ու բաց է թողնում։
Լաւ, մենք գտանք տուեալների բազայի սխալ։ Ուղղենք, եւ հասանելի դարձնենք այս բառը մեր ազատ ծրարգրերում։
Ինչպէ՞ս բայց։ Ես չեմ ուզում ձեռքով նիշք խմբագրել։ Համ էլ, կարող է էլի՞ նման խնդիրներ լինեն։
Պարզապէս գիշերը չէի մտածել, որ ծրագիրը կարելի է ոչ միայն կոնուերտելու համար օգտագործել։
եւս մի ափդեյթ․ իրականացրի ամէնը Օբերոնով, եւ ուղղեցի եւ֊երը եւ փոխեցի հայերէն տեքստի մէջ հանպիդող սխալ «~» նիշերը ճիշտ «՜» երկարացման նշաններով։ այսպէս, ահա։Ճ
հիմա այսպէս՝
111֊ը 6f֊ն է, այսինքն լատինատառ օ֊ն։
Այո՛, փոխուեց։
Է՞լ ինչ կայ ուղղելու։
Փաստօրէն, այստեղ, gyve բառից յետոյ ինչ֊որ սխալ բառ է՝
Ահա, եւ կրկին ինքը արմդիկտո֊ն չի կարողանուց ցոյց տալ՝
Իսկ սա՞ ինչ է, իմ ստացած նիշքում flance֊ից յետոյ ինչ֊որ b0 կայ, ահա եւ մուտքում էլ էր՝
Ի՞նչ է անում, ինչո՞ւ համար՝
Ֆիքսում ենք՝
Հիմա կրկին աշխատացնում ենք հաքը, ու նայում ինչ է լինում՝
ահա, հիմա եթէ տալիս ենք ասենք ինտերակտիւ stardict_stardict-editor ծրագրին, ասում է որ կրկնւող բառեր կան։ իրօք, դբ֊ի մէջ կան։ եւս մի սխալի տեսակ, որը գտանք։
օկ, սա արդեն հեշտ է լուծւում՝
եւ հիմա անելով
ստանում ենք ելքային բառարաններ։
Դրանք կարելի է տեղադրել ~/.stardict/dic պանակի մէջ եւ օգտագործել դեսքթոփի վրայ՝
իսկ կարելի է լցնել ~/.local/share/harbour-sidudict պանակի մէջ եւ օգտուել Սեյլֆիշի վրայ՝
Անդրոիդի համար էլ նման բառարաններ կան, դրանք են՝ GoldenDict, ColorDict, Wordmate Fora Dictionary եւ AntTek Dict, կարճ ասած՝ շնից շատ են։
Յոյսով եմ, մարդիկ կան, ով հասկանում են, որ առցանց ծրագրերը, եւ մասնաւորապէս բառարանները, ինչքան էլ լաւը չʼլինեն, մենք չենք վերահսկում, ու դրանք մնում են ՍԱԱՍ, ի տարբերութիւն ծրագրերի ու տուեալների, որ մենք օգտագործում ենք լոկալ։
Ըստ էության, եվրասիական նախագծերը տնտեսական առումով արդեն կարելի է համարել ձախողված:
Այս տարվա մայիսի վերջին Աստանայում կայացած հանդիպումը ցույց տվեց, որ Եվրասիական տնտեսական միության մասին խոսելն անիմաստ է, որովհետև ըստ էության արգելափակվեցին Ռուսաստանի բոլոր նախաձեռնությունները նույն Ղազախստանի կողմից՝ միասնական պառլամենտ, քաղաքական կառույցներ ստեղծելու առումով:
ղազախստանի եւ եւրասիական միութեան մասին հետաքրքիր նիւթ։
յոլլայի հետ եկել է բաւական լար յուէսբի լար, աւելի որակով, քան նեքսուսների հետ է գալիս, ու այդ լարի համար էյսի֊դիսի ադապտեր։ փաթեթները շատ որակով են, չեն ճղւում, պէտք է բացել որտեղից նախատեսուած է։ էդ ամէնի լուսանկարներ չեմ ուզում լցնել, այլ փոխարէնը էկրանահաններ՝
միանալիս առաջարկեց գրանցուել յոլա խանութում ու ժամը կարգաւորել։ ես իհարկէ շատ բան եմ ուզում, բայց քանի կպել էր ինտերնետին, թող ntp֊ով էլ ժամը սինք աներ։ Ժամը պատահաբար սխալ դրեցի, աւելի ճիշտ՝ ամսաթիւը չնշեցի, մտածեցի յետոյ ntpd -s կասեմ, այն էլ, այդ պատճառով, ասենք յոլա խանութը չʼաշխատեց։ ինչպէս նաեւ իմ կայքը՝ այդպէս էլ բողոքեց զննիչը, որ սերտիֆիկատը ապագայում է։
խանութը բաւական հաւէս տեսք ունի, ու կարողանում է զուգահեռ մի քանի ծրագիր տեղադրել՝
[}}
[}}
ծրագրեր գրեթէ չկան, շատ աղքատիկ է։ մաեմո֊ների ռեպոզիտորիաներն անհամեմատ աւելի հարուստ են։
չկայ եւ նորմալ ֆոտո անելու ծրագիր։ ասենք ֆկամերայի պէս։ միայն տուփից դրսինը։ լիքը գրելու բան կայ իրականում։
որոշ ծրագրերի նկարագրութեան մէջ գրուած է որ դրանք անդրոիդի ծրագրեր են։ իսկ անդրոիդի ծրագրեր աշխատացնելու միջաւայրը՝ ալիեն դալվիկը, փաստօրէն տուփից դուրս չկայ։ չգիտեմ, կախուածութիւններ կը հասկանար, թէ չէ, դեռ չեմ փորձել։ փորձել եմ կոնսոլում zipper աշխատացնել, ինչպէս նեմոմոբայլում, բայց զիփեր չկայ։
Կարգաւորումներում միացրի «դեւելոփեր մոդ»֊ը, հարցրեց սսհ֊ով կպնելու գաղտնագիր, յայտնեց իմ այփին, որ էլ իֆկոնֆիգ չʼհաւաքեմ, իսկ ծրագրերի ցանկում յայտնուեց տերմինալ։
երեւում է որ նեմոմոբայլ֊ի հիման վրայ է հաւաքած։ հիմնական օգտւողի անունը՝ նեմո։
[}}
սսհ պէտք է լինել nemo անունով։ յետոյ devel-su ֊ն տալիս է ռութ շել։ կարելի է հաւաքել passwd ու փոխել ռութի գաղտնագիրը։ ոչ մի կոտրել, ոչ մի բան։ փո՞ղ ես տուել, քո՞նն է՝ օգտուիր։
ահա
հայերէն տառատեսակներ, ինչպէս եւ հայերէն ստեղնաշար տուփից դուրս չկար։
ինչպէս սովորական համակարգում պէտք է ստեղծել ~/.fonts ու տառատեսակ աւելացնել դրա մէջ․
հեռախօսի շելլում հաւաքեցի
իսկ իմ մեքենայի վրայից լցրի տառատեսակներ՝
ահա, հիմա աշխատեց՝
[}}
եւ ազատ ծիւիչ ծրագիր, նկարագրութեան մէջ նշուած էր որ ելատեքստը գիտհաբում է՝
[}}
նաեւ տեղադրեցի ազատ ռադիո լսելու ծրագիր, կրկին նշուած էր որ սորսը գիտհաբում է։ այն իր մէջ որ մի կայան չուներ, պէտք էր ձեռքով աւելացնել։
[}}
ծրագրերիս ցանկը՝
[}}
շատ հաւէս անիմացիաներ կան, ու կառավարումը չափազանց հարմարաւէտ է։
[}}
[}}
զննիչ՝
[}}
[}}
[}}
[}}
[}}
[}}
կարծես ֆայրֆոքս է կարելի աշխատեցնել, բայց դրա համար դեռ պէտք է ալիեն դալւիկ տեղադրել։ եւ թարմացնել՝
[}}
բարի գիշեր
[}}
ռադիո ափը ի դէպ գիշերուայ համար նախատեսնուած է, կարող է ինքը անջատուել մի քիչ յետոյ։ նաեւ հոգատար է, ասում է, երկար ականջակալներով մի լսիր, կարող ես վնասել լսողութիւնը։
ի դէպ, ականջակալների ստանդարտը արդեն նոկիայինը չէ, այֆոնինն է։ իսկ ձայնի որակը հրաշք է, աւելի լաւն է, քան n900֊ից։ սա շատ զարմացրեց։
ուրեմն, կայ մի կազմակերպութիւն, որը փաստացի ընկել է իշխանական ազդեցութեան տակ։ Իսկ դրա հետեւանքով այնտեղից տշուել են երկու ամենաանհնազանդ անդամները։
Ովքեր մինչեւ վերջ պաշտպանում էին կազմակերպութեան, ոչ թէ օտար ուժերի շահերը։ Դրա համար էլ վճարեցին։
ուզում եմ ասել, որ սովետում նոյնն էր։ պարզապէս բոլոր աշխատանքի տեղերը պետական էին, ու հնարաւոր էր այնպիսի սեւ ցուցակի մէջ ընկնել, որ այլեւս ոչ մի կարգին գործ չգտնել։ իհարկէ, այս մարդիկ նորմալ գործ գտնել կարող են։ բայց արուածը լրիւ սովետական ռեպրեսիա է։
Սա կատարւում էր կազմակերպութեան մնացած անդամների լուռ համաձայնութեամբ, իհարկէ։
Ինչը էլ աւելի մտահոգիչ է, քանի որ մեզ մօտ ոչ պետական գործ լիքը կայ, ու իրենք էլ այնպէս չէ որ անգործ կը մնային, եթէ արտայայտուէին, ոչ թէ լռէին դողալով իրենց երեսուն արծաթի համար։
Բայց միեւնոյն է վախեցան, լռեցին։ Դեռ փորձում էին «սթափեցնել» նրանց, ով իրենց իսկ կազմակերպութեան շահերն էր պաշտպանում, որ չգնան առճակատման։
սա սովետական վերջին տարիների ռեպրեսիաներից էականապէս չի տարբերւում։
իսկ այս խայտառակութիւնը իրագործողներից մէկն ունի բաւական քաղաքակիրթ տեսք, բնաւ ոչ թէ սովետական նոմենկլատուրշիկի, այլ ասենք մոլ֊երում հագնւող, ջինս ջինս հագնող, ոչ քեարթ տղայ է։ Ու հանրապետականի կրծքանշան, կարծես թէ չի կրում։
այս նոր նոմենկլատուրայի դէմքը ճանաչել առաջին հայեացքից սովոր չենք։
ու մենք չենք նկատում ինչ է կատարւում, քանի որ մտածում ենք սա նորմալ է։ Իսկ սա ՆՈՐՄԱԼ ՉԷ։ Հենց սա էլ ռեպրեսիա կոչւում է։
ու չեմ կասկածում որ այսպիսի կազմակերպութիւնները շատ են, բնական է։
Իսկ պատասխանը պիտի քաղաքական լինի, ոչ թե մուկ ու կատվի ռեբյատա, դավայծե ժիծ դրուժնո: Օրինակ Գազայի խաղաղության համար պայքարող շատերի կարգախօսն է՝ «Ազատ Պաղեստին»: Ու եթե երթի մասնակիցները քաղաքական դիրքորոշումներ ունեն Արցախի հարցի մասին, պիտի այնքան հետևողական լինեն, որ արտահայտեն դրանք, ոչ թե թաքնվեն ապաքաղաքական մարդասիրական քողերի տակ: Թե չէ` համայնամարդասեր կոչերին կարելի է քաղաքական տարբեր մեկնաբանություններ տալ, ինչպես որ ադրբեջանական մամուլում տարածվեց, թե նրանք պահանջում են Հայաստանի իշխանութիւնից հրաժարուել Արցախից:
Ինչո՞ւ կան Վանաձորեան ռոք խմբեր, ինչո՞ւ կան Գիւմրու ռոք խմբեր, բայց չկայ մեզ յայտնի Ստեփանակերտից ռոք խումբ։
Երբ միեւնոյն ժամանակ, այցելելով Վանաձոր, Գիւմրի եւ Ստեփանակերտ, անհնար է չնկատել, ինչքա՜ն աւելի շատ ռեսուրս եւ փող է դրուած Ստեփանակերտի մէջ, ինչքա՜ն աւելի կենդանի եւ բարեկարգ է այդ քաղաքը, Հայաստանի միւս քաղաքներից։ Պատերազմի հետեւանքներ Ստեփանակերտում չեն երեւում, իսկ Վանաձորում եւ Գիւմրում երկրաշարժի հետեւանքները տեսնում ենք։
Ես իհարկէ շատ Արցախցի ընկերներ չունեմ, այնտեղ երկար չեմ ապրել, ու գուցէ բան չեմ հասկանում, բայց եւ այնպէս չէ որ այլ մարզերից շատ ընկերներ ունեմ, կամ այնտեղ ապրել եմ։ Ինձ մօտ տպաւորութիւն կայ, որ ոչ միայն ռոքի հետ է այս վիճակը, այլ առհասարակ, առանձնապէս հետաքրքրուող, եւ հետեւաբար զարգացած մարդիկ Արցախում քիչ են, քան այլ մարզերում։ Մեզ մօտ՝ ՀՀ այլ մարզերում, բոլորը նուագում են, բոլորո ֆոտո են անում, թէկուզ ժապաւէնով, բոլորը ինչ֊որ ձեւ ստեղծագործում են, ինչ֊որ չափով արուեստագէտ են։
Սա մեր դարաշրջանն է, կրեատիւ դարաշրջանն է։ Ինչո՞ւ այնտեղ այդպէս չէ՞։
Ես կարծում եմ, բոլորը, ով մի քիչ աւելի ոչ մակերեսային Արցախն գիտի, զգում է, որ այնտեղ ազատ չէ, լարուած է։ Որ այնտեղ շատ աւելի, քան այլ տեղեր այն Ստալինեան ոգին կայ՝ սա պետութիւն քանդող է, սա մեզ վատն է ուզում, եթէ ուրախ չէ նրանով, ինչ կայ, ապա թշնամու լաւն է ուզում, մատնիչ է։ Ու դա, իհարկէ, գալիս է այնտեղի ֆեոդալական համակարգից։ Ֆեոդալների ժամանակ կային «պրիդւորնի» ստեղծագործողներ, բայց ոչ ազատ ստեղծագործողների դասակարգ։ Եւ ռոք խմբեր էլ չկային։
Ինձ թւում է, որ պատասխանն ազատութիւնն է։ Ներքին ազատութիւնը, որը Արցախն այդպէս էլ չստացաւ մեր ազատագրական պայքարից յետոյ։
Ազատ արցախը ողջունում է ձեզ՝ գրուած է Գորիս Ստեփանակերտ մայրուղու պաստառներին։ Բայց արդե՞օք Արցախն ազատ է։ Ազատ երկիր է։ Ոչ այն ազատ երկիրը, ուր, ինչպէս սովետական երգում էր ասւում, «այդքան ազատ է շնչել»։ Այլ այն ազատ երկիրը, որ ամերիկեան ֆիլմերում են ասում ոստիկաններին։ Սա ազատ երկիր է։ Ձեռքերդ քաշիր, ոստիկան։
Ինչպէս տեսնում ենք, գործը բնաւ էլ սոցիալ տնտեսական պայմանների մէջ չէ։
Արուեստն ազատ մարդկանց գործն է։
**Ռոքը՝ պրոտեստ արտայայտող երաժշտութիւն է։ **
(Իհարկէ, երբ ինչ֊որ բան շատ պահանջարկ ունի, դրա որակն ընդհանուր առմամբ ընկնում է։ Քանի որ առաջանում է շատ անւորակ առաջարկ։
Երբ ասենք, շարպեյ ցեղատեսակի շունը շատ պահանջարկ ունի, ով ասես չի սկսում զբաղուել դրանց բուծմամբ, ու արդիւնքում աշխարհում յայտնւում են շարպեյին ոչ շատ նման ինչ֊որ զանազան շներ։
)
Կրկին՝ ռոքը պրոտեստ արտայայտող երաժշտութիւն է։ Հնարաւո՞ր է Արցախում պրոտեստ արտայայտել։ Հնարաւո՞ր է, որ արուեստն, առհասարակ, լինի ոչ քաղաքականացուած։ Ես չեմ կարծում, քանի որ կեանքը քաղաքականութեան հետ սերտ կապ ունի։ Եթէ ֆոտո ես անում, կարող ես «սխալ» բան ֆոտո անել, որ «աղբը տանից կը հանի», կամ չի բխի տեղական կապիտալիկի եւ իշխանիկների շահերից։
Եթէ երաժշտութիւն ես գրում, եւ խօսք, այդ խօսքը պիտի արտայայտի այն, ինչ դուր չի գայ իշխանիկներին, ու ժողովուրդ մանիպուլացնողներին։ Դա ակնյայտ է։
Ես չեմ ասում, որ ռոքը արգելուած է Արցախում։ Ես կարծում եմ, որ ընդհանուր մթնոլորտն այնտեղ չի աջակցում նրան, որ ռոք խմբեր ծնուեն, աճեն եւ զարգանան։ Որ արուեստ լինի ընդհանրապէս։
Եթէ յիշում էք, Անդրէ Ժիդը իր «վերադարձ ԽՍՀՄ֊ից» գրքում, եւ դրա շարունակութեան մէջ, շատ զարմացած էր, որ սովետում արուեստ չկար։ Որտե՞ղից լիներ արուեստ Ստալինեան սովետում, եթէ ոչ միայն ընդհատակեայ։
Արցախում երբ Վորլիքին դիմաւորող ցոյց է լինում, ակնյայտ է, որ դա իշխանութիւնների կազմակերպուած ցոյցն է, քանի որ այնտեղ ոչ մի ինքնաբուխ բան չի լինում, որը իշխանութիւնների սանկցիան չունի։ Առնուազն պիտի հաստատուած լինի մի շատ բարձրաստիճան չինովնիկի կողմից։
Արցախում բոլորը զգում են այդ ճնշուածութիւնը, իհարկէ, դեռ երբեմն գոհ են, որ գոնէ ապրում են այդ երկրում, որ կենդանի են, բայց զգում են, որ առանց սանկցիայի արուեստը չի կարող գոյատեւել, եւ չեն էլ ստեղծագործում։
Այդ իսկ պատճառով մենք ունենք այսպիսի սոց֊ռեալիզմ Ստեփանակերտի կենտրոնում։
Սովետը մօտ է։ Մեր կողքն է։ Եւ ոչ միայն հիւսիսից։ Մեր մէջ։
Եւ այնտեղ չկայ գոնէ մի քիչ ազատ արուեստ, չկայ արուեստ, որը կարելի է տեսնել Կաֆեսճեանի այգում, կամ այնպիսի, ինչպէս Բաբաջանեանի, Կարա֊Բալայի արձանն է։ Բնական է, որ այնտեղ չի կարող լինել ՆՓԱԿ֊ի պէս մի բան։
Իսկ սա, ի դէպ, մեր պատճառով էլ է։ Գուցէ այդպէս չէր լինի, եթէ Արցախն պարզապէս Հայաստանի մարզ լիներ, Լոռու ու Շիրակի պէս։ Թէկուզ գոնէ Սիւնիքի։ Գուցէ նաեւ այդպէս չէր լինի, եթէ մենք ստեղ էլ ժողովրդավարութիւն ունենայինք, ոչ թէ գըբըշնիկներ եւ նոմենկլատուրա։ Ապա Արցախի հանդէպ էլ վերաբերմունքը այլ կը լիներ, չէ՞ որ Արցախը փաստացի Հայաստանի մաս է։ Ու մեզնից է, թէ ինչ է այնտեղ կատարւում, իրենք այնքան ինքնուրոյն չեն, անկախ չեն, եւ չեն էլ կարող լինել, մենք ենք, որ նոյն Արցախի համար, իրենց ազատութեան համար, պէտք է այստեղ ժողովրդավարութիւն հաստատենք։ Ու տեսնո՞ւմ էք, արուեստից եմ խօսում, ու էլի չի լինում քաղաքականութեան կողմ չգնալ։ Քանի որ կեանքը քաղաքականութիւն է, իսկ արուեստը կեանքի մաս է։
Պուտինն ասաց, որ եթէ Ուկրաինան ռազմական գործողութիւններին չմասնակցեր, խփած օդանաւեր էլ չէին լինի։ Այո, Ղրիմում չի մասնակցել, չեն եղել։ Հիմա ի՞նչ անեն, յանձնուե՞ն որ պատերազմ չլինի։
Լրագրող Ալեքսեի Բոյարսկին գտել է այս փոքր եւ սարերով լի երկրում ոսկու շուկայ, ծիրանի կոնյակ եւ շատ խելացի երեխաներ — բայց միանալու տնտեսական իմաստ չի գտել։
Սա Ռուսաստանում արգելուած գրքերն են ամէն տարիքի երեխաների համար։ Ներառում է Կարլսոնին, ով ապրում է կտուրին այն համար որ պարունակում է «տեղեկատւութիւն, որ բացասում է ընտանեկան արժէքները, եւ խթանում անարգանք ծնողների նկատմամբ», եւս երկու Աստրիդ Լինդգրենի հեքիաթ, Թոմ Սոյերի արկածները, եւ երկու դասական հեքիաթ Պուշկինի հեղինակութեամբ։
ռուս զինվորները գնդակահարել են գյուղից հեռացող վերջին մարդկանց՝ Վիլիսի մեջ: Երեխան էլ դուրս է ընկել Վիլիսից, մյուսների հետ, բայց ողջ է մնացել եւ հասկացել է, որ պետք է ձայն չհանել: Նա մեքենայի տակ պառկած անձայն մնալով լսել է նաեւ, թե ինչպես ռուս զինվորները գնդակահարելով մարդկանց, հետո բարձրացել են կեռասի ծառերն ու կեռաս համտեսելով ասել՝ «կակայա վկուսնայա չերեշնյա»:
— Իսկ Վայկունիքի ճանապարհն արդեն սարքում են, Զոդի կողմից նոյնիսկ ասֆալտ են փռել։
— Ոնց որ չեն ուզում, հա՞, Քելբաջարը տան։
— Դէ իրենք մաքսային էլ չէին ուզում մտնել։
— Հա, էսենց որ գնա, խնդրելու են որ թուրքերը վերցնեն, իրենք էլ ասելու են չէ, մի քիչ ուշ, այլ պայմաններով։
յատուկ նրանց համար, ով կարօտ է սովետին՝ http://norayr.arnet.am/videos/2014-06-18/watch.html
(սա իւթիւբից ջնջել են, չգիտեմ ինչու, բայց իմ մօտ քաշածը մնացել էր, այսօր պատահաբար գտայ, իմ մօտ լցրեցի որ կիսուեմ ձեզ հետ)
Յաճախ խօսւում է այն մասին, որ այս կամ այն պայքարի մասնակիցները օրէնք են խախտում, օգտագործում են հակաօրինական միջոցներ, խախտում են օրէնքները, եւ իրենց գործունէութիւնը պէտք է կանգնեցուի, կասեցուի, իրենց պէտք է ճնշել եւ բերել օրէնքի դաշտ, պատժել ըստ օրէնքի։ Կամ էլ այն մասին, որ ժողովրդավարութիւն պէտք է չլինի։ Ո՞ւմ են պէտք այդպիսի արտայայտութիւնները։ Ու ինչո՞ւ են դրանք արւում։
Մտածենք․ եթէ օրէնքն ընդունուած է առանց քաղաքացու կարծիքն հաշուի առնելու (որեւէ միջոցով, հանրաքուէ, կամ պատգամաւոր, լիազորուած անձ), ապա այն օրէնք չէ, այլ պարզապէս կանոն է, որին քաղաքացուն ստիպում են հետեւել, ու պատժում են, եթէ նա չի հետեւում։ Ինչպէս ֆեոդալների, կամ ստրկատէրերի ժամանակ, երբ օրէնքները իրենք էին մտածում, ու ստրուկներին պատճառաբանում էին՝ դու ստրուկ ես, քանի որ այդպիսին է օրէնքը, կանոնը, պիտի դրանց հետեւես։
Ընդ որում ֆեոդալներն էլ ողջամիտ օրէնքներ ունէին, բայց դրանք միեւնոյնն է հարկադրուած կանոններ էին, անկախ նրանից, ինչքանով էին արդար, կամ ինչքանով էին համապատասխանում քաղաքացիների պահանջներին, կամքին։
Գործող ժողովրդավարութեան բացակայութիւնն էլ նոյնն է, ինչ նախկին մինչ ժողովրդավարական համակարգերը, ու ոչ ժողովրդավարական ձեւով ընդունուած օրէնքը իրականում օրէնք չէ, ընդունուած է ճնշման միջոցների պէս, եւ ըստ էութեան ապօրինի է։
Ապօրինութեան դէմ պայքարել օրինական ձեւով, այն էլ քեզ ապօրինի հարկադրուած կանոնների սահմաններում, բնաւ էլ պարտադիր չէ, ու երբեմն բնաւ ողջամիտ չէ։
Այդ իսկ պատճառով, եւ Աֆրիկեանների տան պաշտպանները, եւ Արցախի ժողովրդի պայքարը, թէկուզ եւ չհամապատասխանի Ադրբեջանի սահմանադրութեանը, ինչպէս նաեւ Վրաստանի եւ այլ նախկին ԽՍՀՄ հանրապետութիւնների անկախացման գործընթացները, որոնք ի տարբերութիւն Հայաստանի ընտրել էին ոչ ԽՍՀՄ օրէնքի համաձայն անկախութեան հասնելու ճանապարհը, միանշանակ օրինակարգ են։ Միանշանակ օրինական է մայդանի պայքարը Յանուկովիչի դէմ, քանի որ վերջինս ապօրինի է գործել, եւ ապօրինի գործիչի դէմն առնելը իր իսկ կանոնների շրջանակներում ոչ միայն անհամեմատ աւելի բարդ է, այլ եւ շատ դէպքերում անիմաստ։
Ու զարմանալի չէ, որ այն գործիչների իշխանութեան ժամանակ, ովքեր քաղաքացիների կարծիքը առանց հաշուի առնելու, հարկադրում են դրանց հետեւել իրենց ընդունուած կանոններին, տիրում է անօրինականութիւն, քանի որ իրենք այդ գործիչները առաջինը գիտեն, որ իրենց ընդունուած օրէնքը ոչ այլ ինչ է, քան ճնշման միջոց, եւ դրան հետեւել պէտք չէ։ Այն գրուած է հասարակ քաղաքացու, ընդդիմադիրի, ոչ իշխանաւորի, եւ ոչ դրա ընկերոջ համար, եւ դրան հետեւել իշխանութիւնը փաստացի պարտաւոր չէ։ Այդ պատճառով Յանուկովիչն հանգիստ օգտագործում էր «բերկուտին» ժողովրդի դէմ, այդ պատճառով է որ Մարտի Մէկի դէպքերն ապօրինի գործողութիւնների հետեւանք են(բանակի միջամտութիւն, ընտրակեղծիքներ, եւ այլն)։ Օրէնքն նախագահի համար գրուած չէր, իշխանութիւնը միայն մէջբերում է օրէնքը, որպէսզի արդարացնի իր գործունէութիւնը, բայց գիտակցում է օրէնքի ֆունկցիան որն է՝ մարդկանց ճնշելու եւ խաբելու միջոց է ժողովրդավարութեան բացակայութեան պայմաններում։
Երբ Կրեմլում ամրապնդուած աւազակները, ով ոտքից գլուխ երկու չեչենական պատերազմների արեան մէջ են, յայտարարում են ուկրաինացի զինծառայողների դէմ քրէական գործ յարուցելու՝ «խաղաղ քաղաքացիների դէմ յանցանքների» մասին, դա չի առաջացնում ոչ մի բան, բացի զզուանքից։ Ակնյայտ է նաեւ, որ «երկակի ստանդարտներ» վայելչական բառակապակցութիւնը բոլորովին անտեղի է։
Ես արդեն այցելել էի Հայաստանը կոմունիստների ժամանակ, մօտ 35֊40 տարի առաջ, եւ մնացել մօտ 15 օր։ Բարդ է համեմատել այն Հայաստանը այսօրուայ Հայաստանի հետ։ Այն ժամանակ ձեռքերս կապած էին, մեզ տրամադրել էին ուղեկցութեամբ մեքենայ՝ հինգ հոգի անդադար հետեւում էին մեր բոլոր քայլերին։ Մեզ տանում էին ու ցոյց էին տալիս այն, ինչ ուզում էին ցուցադրել։ Ամենուր, ուր գնում էինք, մեզ արդեն սպասում էին, պատրաստ էին ընդունել, բնակավայրի ղեկավարը մեզ դիմաւորում էր վոդկայով եւ այլն։ Ինձ չէին թողնում նկարել հին տներ, հին գիւղեր։ Նոյնիսկ մի անգամ բռնեցին, երբ շուկայում մուրացկանի էի լուսանկարում։ Այն ժամանակ տարուած էի աղքատ, մուրացկան, խեղճ կերպարներով։ Լուսանկարում էի ողորմելի, կոյր, խեղուած, թշուառ մարդկանց։ Շուկայում ինձ մօտեցան եւ հարցրին ինչի համար եմ նկարում։ Ես բացատրեցի, որ ոչ մի չար միտք չունեմ, եւ ինձ ազատ արձակեցին, նաեւ իրենց ասացին որ ես կառավարութեան հովանու տակ եմ։
Ինձ համար՝ Փարիզից եկածի համար, այն ժամանակուայ Հայաստանը շատ տարօրինակ էր։ Ես տեսայ շուկայում մի քանի հոգի՝ մէկ ծաղիկ ձեռքին։ Եւ ինձ բացատրեցին, որ իրօք, հենց մէկ ծաղիկ են վաճառում։ Իրենք, ասենք, վարդերի մի թուփ ունեն, այն ծաղկել է, ու իրենք այսպէս, մի մի ծաղիկ կտրում բերում են վաճառելու… ինձ համար դա շատ տարօրինակ էր։ Այստեղ, Ֆրանսիայում, մի ծաղիկը կարելի է եւ դեն նետել, իսկ այնտեղ մի ծաղիկը շքեղութիւն էր։ Տան տէրը, ուր ես մնում էի, վերցրեց մի նարինջ (նարինջները սովետի ժամանակ շքեղութիւն էին) ու ասաց՝ «սա Մոսկվայից են բերել»։ Սեղանի մօտ մենք 5֊6 հոգի էինք, ու նա բաժանեց նարինջը մասերի ու ամէն մէկին մի բաժին դրեց ափսէի մէջ։ Այդքան փոքր կտոր նարինջը աւելի համեղ է թւում։ Իմ տպաւորութիւնն էր, որ երկիրը շատ աղքատ է։
Իսկ այս անգամ, երբ եկայ, ինչ ուզես կար։ Կարելի էր մտածել, որ ինչ֊որ ֆրանսիական քաղաքում ես ապրում։ Ճիշտ է, շատ էին վերանորոգման աշխատանքները։ Քաղաքում մարդիկ վխտում են, շատ մարդիկ։ Երեւում է, որ ամէնը առաջ է շարժւում։
Ուրեմն, յիշո՞ւմ էք «only lovers left alive» ֆիլմում
[1] վամպիրնարը ակնոցներով են բարում գցած։ Որովհետեւ լոյս կայ։
Իսկ հիմա մի քիչ այլ թեմայից։ Գաղտնիք չէ, որ երբ մենք վճարում ենք կրեդիտկաներով, «իրենք» գիտեն մենք ուր ենք։ Իրականում իրենք գիտեն որտեղ ենք, քանի որ մենք ունենք մեզ հետ անձնական թրեքինգ սարքեր՝ հեռախօսներ։ Դրանք կպած են երեք ջի/ջիէսէմ աշտարակներին, իրենց մէջ սիմ քարտ է, որը ձեռք ենք բերում անձնագիր ներկայացնելով։ Ամէն մէկիս տեղաշարժը յայտնի է։
Լաւ, թւում է թէ, շատ հեշտ է դրանից պրծնել։ Չես ունենում սիմ քարտ։ Բայց դա էլ բաւական չէ։ Սիմ քարտը օգտագործւում է միայն ցանցում աւտորիզացիայի համար։ Առանց դրա ժամանակին աշխատում էին շտապ ծառայութիւնները։ Իսկ եթէ սիմ քարտ այդ հեռախօսի մէջ եղել է, ուրեմն ԻՄԵԻ֊ն արդեն «վառված» է, ու ձեր տեղանքը յայտնի է ցանկացած րոպէին։
Դրանից կարող է փրկել օդանաւի ռեժիմը, եթէ դրան վստահում էք։ Ես չեմ վստահում։ Մաեմո֊ն ունի տաբլետ մոդ, որ ստուգուած է, քնացնում է ջիէսէմ չիպը։ Էներգիան էլ քիչ է ծախսում։ Կարո՞ղ է արդե՞օք ջիէսէմ֊ը արթնացուել պրովայդերի կողմից։ Չգիտենք, քանի որ ջիէսէմ ֆիրմուերը փակ է, ոչ ոք այն չի կարդացել։
Եթէ կպնում ես միայն վայֆայներին, դա աւելի ապահով է, քանի որ
— բոլոր վայֆայներից կպնողների մասին տեղեկատւութիւնը չի հաւաքւում մի կենտրոնական տեղում։
— վայֆայ քարտի մակ հասցէն լինում է փոխել կպնելուց առաջ (ու յետոյ նոր չեքինուել ֆորսքուերում) ։
Այստեղ կրկին որոշակի վտանգ կայ՝ վարքագծի շաբլոններ։ Պրովայդերը քեզ կարող է նմանեցնել, իմանալով որ ասենք քո մեյլ սերուերին ես կպնում։ Այս առումով, ասենք ջիմեյլ ու դիմագիրք կպնելը աւելի անվտանգ է, քան սփիւռք․ամ, քանի որ սփիւռք֊ը ունի շատ աւելի քիչ ակտիւ օգտւողներ։
Հիմա խցիկների մասին։ Ամենուր կան խցիկներ։ Խցիկները ես դեռ բաւական անվտանգ եմ համարում, քանի որ իրենք չգիտեն մենք ով ենք։ Չի իրականացուած դէմքի ճանաչումը։ Եթէ հանցագործութիւն անես, յետոյ նոր տեսաձայնագրութիւնը կարող է օգտագործուել, եթէ դեռ ջնջուած չլինի։ կենտրոնացած չեն այդ ձայնագրութիւնները, ինչպէս եւ կենտրոնացած չեն վայֆայ ռաութերներին կպնողների մակ հասցէներ պարունակող լոգերը։
բայց եթէ մակ հասցէն լինում է փոխել, ապա երբ «ֆեյս դեթեքշնը» աշխատի դէմքը ի՞նչ անել։
այսպէս, կասկածում եմ, մի տաս տարուց, պէտք է պոնտեր անենք, իբր վամպիր ենք, կամ լաւ չենք տեսնում, ու մութ փաբերում ակնոցներով գցած լինենք եւ ակնոցներով գիրք կարդանք։
իւրաքանչիւր օգտուողի (ասենք սփիւռքի հանգոյցի, դիմագրքի, որդփրեսի, կմ֊ի կամ նոյնիսկ պարզապէս ցանկացած html էջ ունեցողի), ինքնութիւնը եւ կոնտակտները պէտք է յայտնի լինեն։
նա կարող է պատասխանատւութեան ենթարկուել նաեւ իր գրառման տակ մեկնաբանութեան համար։
նա կարող է պատասխանատւութեան ենթարկուել տեղեկատւութիւն չբացայայտելու, չհրապարակելու համար։
վերջին կետը շատ հետաքրքիր է։ չես գրել, ասենք այսինչի մասին, ուրեմն տեղդ բանտում է։
ահա #պուտին #ռուսաստան #օրէնք #համացանց #խօսքի֊ազատութիւն #ազատութիւն
Կարծում եմ, որ Վրաստանը այսպիսի տարբերակ ունի․ ընդունել, որ Աբխազիան ու Օսիան չի ստանալու հետ, եթէ առնուազն չդառնայ ՌԴ֊ի ստրուկը։ Եւ գուցէ այդ դէպքում էլ մէկ է չստանայ։ Իսկ քանի որ իրենք չեն ուզում լինել ստրուկ, ապա ունեն այսպիսի ելք, որին շատ բարդ է գնալ, բայց անհրաժեշտ է։
— Ճանաչել Աբխազիայի ու Հարաւային Օսիայի անկախութիւնը, որը կբերի այդ ձեւաւորումների միջազգային ճանաչմանը, եւ Ռուսաստանից անկախութեանը, ՌԴ֊ի ազդեցութիւնից ազատութիւն։ Աբխազիայի համար, առնուազն, դա շատ կարեւոր է։ Ու այդ ճանաչումը Վրաստանը կարող է շատ թանկ վաճառել։ Ցանկացած գնով։ Իսկ գինը պիտի լինի՝ վրացիների վերադարձը, քանի դեռ վրացիներ կան, ով ուզում են վերադառնալ, իրենց անվտանգութեան երաշխիքները, ՌԴ֊ի հետ Աբխազիայի յարաբերութիւնների սառեցումը, եւ Վրաստանի «ազդեցութեան գոտի» մտնելը։
Վրաստանը կարող է առաւելագոյնս ունենալ լաւ յարաբերութիւններ ու բաց սահման Աբխազիայի հետ, եթէ իրենք միասին լինեն Եւրոպական ընտանիքի անդամներ։ Այստեղ Վրաստանի ինստիտուտներ ստեղծելու փորձը Աբխազիային շատ է օգնելու։ Այո, փաստօրէն Վրաստանը կարող է «բերել ժողովրդավարութիւն» առանց բռնի ուժի։
Այսպիսով Վրաստանը, ինչպէս եւ նոր ձեւաւորումները անհամեմատ աւելի քիչ են կախուած լինելու ՌԴ֊ից, Վրաստանը աւելի հեշտ կարող է ՆԱՏՕ֊ի անդամ դառնալ, ինչո՞ւ ոչ, բերել իր հետեւից Աբխազիան։ Իսկ Եւրոպայում, ուր սահմանները բաց են, այնքան էլ կարեւոր չէ, Աբխազիան ո՞ր գոյնով է ներկած քարտէզի վրայ։ Թող առանձին գոյնով ներկած լինի։
Արդյո՞ք մեր հասարակությունը կարիք ունի զուսպի և ինքնավստահի:
Սկզբունքորեն էլի ռացիոնալություն-իռացիոնալություն կոնտեքստում է: Երբ մարդիկ ինֆանտիլ են, ամեն ինչ շատ հեշտ է թվում իրենց, ու երբ քաղաքական գործիչն ինչ-որ շահեր է հաշվի առնում, իրենց համար դա կարևոր չէ: Իրենք ասում են՝ դու քաղաքական գործիչ ես, գնա՝ արա: Ավելի հիստերիկ խմբերը նախ փորձում են իռացիոնալ ձևերով լուծել, այսինքն՝ ուզո՛ւմ եմ, պե՛տք է, տվեք հիմա՛:
Սկզբունքորեն էլի հանգում ենք հոգեպես առողջին: Լինել հոգեպես առողջ՝ նշանակում է լինել հանդարտ. դա գործողություն է՝ ցուցադրություն չէ: Շատ հաճախ մարդը գնում է իր անձնական խնդիրները արտահայտելուն, բայց էդպիսի բաները մանկական են, չհասունացած են և պրակտիկ քաղաքական արդյունք չեն կարող տալ: Իռացիոնալը մանկությունն է, երազը, ցնորքը: Երբ մարդը երեխա է՝ ասում է՝ գնա կոնֆետ բեր. ես չեմ կարող իրեն բացատրել, որ ինֆլացիա է, փող չկա և այլն: Էս նևրոտիկ-հիստերիկ խմբերը շատ արագ պարտվում են. սա գուցե իրենց համար լավ է՝ հոգեթերապիա են անցնում, այսինքն՝ Տեր-Պետրոսյանը կոլեկտիվ հոգեվերլուծություն է անում:
Հոգեբանները հատուկ նշանակությամբ զինվորներին սովորեցնում են, որ երբեք ատելություն չունենան: Յուրաքանչյուր աշխատանք անելիս դու պիտի քո կոնկրետ գործը անես. դու ոչ թե գնում ես ատելի թշնամուն սպանելու, այլ գնում ես քո գործը անելու, որովհետև ատողը, հուզվածը, ճչացողն անընդհատ սխալվում է:
Եթե նայենք՝ ոնց են կռվում պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկները և փողոցի տղաները, կտեսնենք, որ պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկի հարվածը մտածված է, ուղղորդված է, նպատակադրված է, իսկ փողոցի տղաները կռվում են հուզվելով, ճվճվալով:
Սովետական շրջանում հասարակություններն ապրում էին ջերմոցում, մանկապարտեզում, պապան կգա՝ կկերակրի, ջուր կտա, լույս կտա, կպաշտպանի: Մեր հասարակության գլխավոր խնդիրը երազներից, ցնորքներից, ատելություններից, ճչացող սերերից ազատվելն է: Ես կարծում եմ, որ հոգեկան առողջությունը հանգստությունն է: Ես չեմ հավատում ճչացող սիրուն, վշտին. դա ավելի շատ ներկայացում է հիշեցնում: Խորապես ապրվող զգացումները զուսպ են:
Երբ մերձբալթեցիներն ու լեհերն էին դա ասում, բոլորին թւում էր, որ իրենք պարանոյիկ են։ Ասում էին՝ դուք ապրում էք հին վախերով։ Իսկ հիմա պարզուեց, որ բալթեցիներն ու լեհերն աւելի ադեկուատ են, քան ամերիկացիներն ու եւրոպացիները։
Սա շատ հաւէս տեքստ է։ Պատմական։ Հայաստանի ու Վրաստանի մասին էլ է գրում։ Եթէ չգիտես պատմութիւնը, ապա ոնց որ երեկ ծնուած լինես։ Իսկ եթէ երեկ ես ծնուել, քեզ հեշտ է խաբել։
Փորձելով կիսել եւ յուրացնել Ուկրաինան, Պուտինը գործում է նույն մեթոդներով, որոնցով գործում էին Լենինը եւ այլ բոլշեւիկներ քաղաքացիական պատերազմի տարիներին։ Այդ մեթոդները արդեն հաջողություն բերեցին Ղրիմում։ Այժմ խաղարկվում է «Դոնեցկի Հանրապետության» խաղաթուղթը, որի կազմի մեջ կարող է մտնել ամբողջ Արեւելյան Ուկրաինան։
Այս ամենը նոր չէ։ Պետրոգրադում իշխանությանը հասնելուց անմիջապես հետո բոլշեւիկները մտահոգվեցին Ուկրայինայում հաստատվելու մասին։
Փետրվարի 16֊ին Խրամի գետի մոտ վրացական զինված ուժերի պարտությունից հետո, Կարմիր Բանակի համար բացվեց Թբիլիսիի ճանապարհը։ Վրացական զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար էր նշանակվել գեներալ Գիորգի Կվինիտաձե֊ն։ 11֊րդ Կարմիր Բանակի եւ դրա ստորադաս զորամասերի («Հայաստանի հեծելազոր բրիգադի» եւ հետագայում «Բաքվի կարմիր կուրսանտների») հրամանատարը Ա․ Գեկկեր֊ն էր։
Խրամի գետի մոտ ծանր պարտության արդյունքում մոտ 700 վրացի զինվորական նահանջեցին Թբիլիսի։ Ինքը Գ․ Կվինիտիձեն այսպես էր գնահատում վիճակը՝ «Թբիլիսիի ճակատագիրը որոշված էր արդեն Կարմիր Կամուրջի եւ Խրամիի ճակատամարտերով։
Երրորդ այցելությանը նա նստեց, իսկ ես մնացի կանգնած, որովհետեւ նրա պայուսակն իմ աթոռի վրա էր։ Ես չհամարձակվեցի այն գետնին դնել։ Նա ինձ նախատեց՝ անվանելով հիմար, ծույլ, թեթեւաբարո, փչացած, իսկը՝ թափառաշրջիկ մի քած։ Վարդակակաչները նա հրեց համարյա մինչեւ սեղանի ծայրը, իսկ սեղանի կենտրոնում դրեց մի դատարկ թուղթ եւ մի գրիչ։ Նա մրթմրթաց՝ գրե՛լ։ Ես կանգնած գրեցի այն, ինչ նա ինձնից պահանջում էր՝ անունս, ծննդյան թիվս եւ հասցես, սակայն հետո էլ՝ որ, անկախ մտերմություններից եւ բարեկամական կապերից, ոչ մեկին չպիտի ասեմ, որ ես… եւ ահա այդ սարսափելի բառը՝ colaborez… որ ես համագործակցում եմ։ Ես այդ բառը չգրեցի։ Ես վայր դրեցի գրիչը, մոտեցա պատուհանին եւ նայեցի դուրս՝ փոշոտ փողոցին։
Տ․ Ֆելգենգաուեր․ Մարդիկ չեն տեսնում փողոց դուրս գալու իմաստ։ Հոգնեցի՞ն։ Չե՞ն հասկանում։
Ա․ Մակարեւիչ․ Արդիւնք չկայ։ Որովհետեւ սեղմում ես կոճակը — ստանում ես արդիւնք։ Այսպէս են սովորեցրել։ Կոճակը սեղմեցին, իսկ արդիւնք չկայ։ Ուրեմն, կոճակը չի աշխատում։
Տ․ Ֆելգենգաուեր․ Իսկ ո՞րն է այլընտրանքը։ Մուրճո՞վ է, ինչ է, պէտք կոճակին հարուածել։
Ա․ Մակարեւիչ․ Իհարկէ։ Իհարկէ։ Եթէ ինչ֊որ բանի ես ուզում հասնել, պէտք է անընդհատ զարկել։ Իսկ առաջին փորձից միայն կատուներն են ծնում, աւելին չի ստացւում։
Մարդն ունի ընդլայնուելու, տրանսցեդենտանալու պահանջ։
Մենք ուզում ենք կիսուել մեր մտքերով (ով մտքեր ունի) կամ կարդացածով, տեսածով, ապրածով։ Այսինքն՝ մեր կեանքով։
Ու մեզ պէտք է շուկայ, մարդիկ, ում հետաքրքիր են մեր ապրումները, ցաւերը, հաճոյքները, մտքերը (ով ունի), եւ այլն։ Մի խօսքով մեզ պէտք է մեր արտահանած ապրանքի սպառողը։
Ղրիմը ոչ մի դէպքում Արցախի զուգահեռը չէ։ Սեպարատիստ չէ։ Արցախն ու Ուկրայինան են կենտրոնախոյս, իսկ Ղրիմը՝ կենտրոնամէտ է։ Եթէ եւ կայ զուգահեռ, ապա Ղրիմի ռուսների եւ ԼՂ֊ի թաթարական փոքրամասնութեան մէջ։
Ղրիմը ոչ մի դէպքում Արցախի զուգահեռը չէ։ Սեպարատիստ չէ։ Արցախն ու Ուկրայինան են կենտրոնախոյս, իսկ Ղրիմը՝ կենտրոնամէտ է։ Եթէ եւ կայ զուգահեռ, ապա Ղրիմի ռուսների եւ ԼՂ֊ի թաթարական փոքրամասնութեան մէջ։
նոր անցնում էի ազատութեան հրապարակով, ժառանգութեան հաւաքն էր։ խօսնակն ասում էր՝ «ինձ չի հետաքրքրում թէ մենք Զիմբաբուէ֊ի շարքում ենք, ինձ հետաքրքրում են իմ երկրի շահերը» — այնպէս, իբր անկասկած է, այս խայտառակութիւնը մեր շահերից բխող էր։
Երեկ 1905 թուականի հայ֊թաթարական պատերազմի մասին խօսքն էի լսում։ Որ սովետահայ գրականութեան մէջ, ի տարբերութիւն միջազգայինի, կոչւում է «ընդհարումներ»։ Ինչն էր հետաքրքիր, որ
— թաթարները չէին աջակցում Բաքուի գործադուլներին։ Իրենք չէին ուզում պայքարել ութ ժամ աշխատելու, եւ աշխատավարձի բարձրացման համար։ Իրենք լրիւ կոնֆորմիստ էին։ Իսկ գործադուլների շարժող ուժը հայերն էին։
— թաթարների ազգային ինքնագիտակցութեան ձեւաւորումը խթանուած էր մասնաւորապէս հայերի իշխող դիրքով Բաքւում եւ կովկասում։
Ու յիշեցի Կահանէի խօսքերը․ «հակասեմիտիզմը շատ վատ պատճառ է հրէա լինելու համար»։ Այ, հայերի յաջողութիւնը շատ վատ պատճառ էր թաթարների ազգային ինքնագիտակցութիւն ձեւաւորելու համար, կարծում եմ։
Ու գուցէ այդ պատճառով է, որ մինչ այժմ իրենց չի յաջողուել ազգային պետութիւն կառուցել, ուր ազգը՝ քաղաքական ազգ է, ու ենթադրում է ժողովրդավարութիւն, օրէնք, անձի ազատութիւն։
Հիմա մեր մասին։ Այո, այնպէս չէ, որ մեզ է շատ յաջողուել։ Կարելի է զանազան պատճառներ մէջբերել սա բացատրելու համար, բայց ինձ համար ամենակարեւոր հարցն այն է՝ իսկ մենք ունե՞նք այդ ձգտումը։ Ունե՞նք ձգտում ազգ լինելու․ օրէնքի, սահմանադրութեան, պայմանաւորուածութիւնների, ազատութիւնների, կոմպրոմիսների։ Ու արդեօք Թումանեանն ու Թոթովենցը ռուս վեհերի պէս չէին բնութագրում իրենց ազգը, ու իրենց քաղաքակիրթ լինելը զուտ արեւմտեան ազդեցութիւն էր, թէ՞ ոչ, իրենք այս միջավայրի մարդիկ էին։ Ու ապա յիշում եմ որ
— Օսմանեան Թուրքիայում հայ կուսակցութիւնները պայքարում էին սահմանադրութեան, օրէնքի, ժողովրդավարութեան եւ բոլոր ազգերի (ոչ միայն հայերի) իրաւունքների համար։ Սա անշուշտ օգտագործւում էր Թուրքիան դրսից ճնշելու համար, երբ դրսին պէտք էր, ու հաւանաբար հանդիսանում է ցեղասպանութեան խթաններից մէկը։ Առհասարակ, սա քաղաքակիրթ ազգերի յատկութիւնն է, ոչ միայն ձգտել օրէնքի գերակայութեանը, այլ եւ տարածել քաղաքակրթութիւնը եւ ժողովրդավարութիւնը, ինչքան էլ հեգնանքով սա այսօր չհնչի։
— Վերջերս անց կացրած հետազօտութիւնները ցոյց են տալիս, որ հայերը զիջում են ժողովրդավարութեան ձգտելու մէջ միայն գերմանացիներին ու շուեդերին։
Ու գուցէ ապա այն քաղաքակիրթ լինելը, երբ հարեւաններին օգնում ես, ասենք այբուբեն ու գիր նախագծելով դեռ չի սպառուել, ու այն, որ սովետի փլուզումն է սկսուել այստեղ պատահակա՞ն չէ։ Քանի որ խսհմ֊ը հանդիսանում է ոչ օրինական պետութեան մի խորհրդանիշ, նմուշ։
Եւ արտագաղթի հիմնական պատճառներից մէկն էլ, սեփական երկրում օրէնքի ու սահմանադրութեան բացակայութիւնն է։
Վալերիա Նովոդւորսկայա․ Հայաստանը խղճին եւ մարդկային պարտքին հակառակ քայլ է անում։ Վախենում եմ, որ այդ քայլի համար վճարելու է։ Հայաստանը ինքն էր պայքարում իր Ղարաբաղի համար, տարել է ցեղասպանութիւն, էթնիկական զտումներ Արդբեջանի կողմից։ Եթե այժմ Պուտինի աջակցութեան յոյս է փայփայում, ու մոռանում է, որ հենց Ռուսաստանն է կռուացրել Ադրբեջանն ու Հայաստանը, ու դրանով կապել իրեն եւ մէկը, եւ միւսը, ապա, իհարկէ ստորութիւն է անում։
Валерия Новодворская: Армения поступает не в ладу с совестью и человеческим долгом. Боюсь, что это на ней отзовется. Она сама была в таком же положении. Она сама боролась за свой Карабах. Она сама подверглась геноциду, этническим чисткам со стороны Азербайджана. Если сейчас она не рассчитывает на путинское заступничество и забывает о том, что именно Россия поссорила Азербайджан и Армению и, таким образом, привязала к себе и ту, и другую страну, она, конечно, делает подлость.
Սակայն Լեռնային Ղարաբաղի բանակը սուպեր ուժեղ է։ Այնտեղ չի ստացուի պարզապէս զօրք մտցնել ու վերցնել Լեռնային Ղարաբաղը։ Ես հասկանում եմ, որ այնտեղ մարդիկ կանգնելու են մինչեւ իրենց բոլորին չոչնչացնեն։ Բայց։ Պաշտպանուած թիկունք Հայաստանը ունենալ պարտաւոր է։ Այդ պատճառով ընտրելու բան չի մնում։ Ծանր վիճակում է։
Хотя армия Нагорного Карабаха суперсильная. Там не получится просто так ввести азербайджанские войска и взять Нагорный Карабах. Я понимаю, что там люди будут стоять, пока их всех не истребят. Но! Тем не менее, все-таки иметь защищенный тыл Армения должна. Поэтому выбирать не приходится. Она в тяжелом состоянии.
Էն որ Մերկելը ասել էր՝ Պուտինը էս աշխարհից չի, նա չի հասկացել, որ ապա նա էլ էն աշխարհից չի, որ բաւական շուտ չի հասկացել, ում հետ գործ ունի։
Այդ պատճառով էլ, էն աշխարհից չլինելով, եւրոպացիները չեն հասկացել, որ Պուտինը ռազմական ուժ է կիրառելու։ Ինչը գոնէ Վրաստանից յետոյ պիտի ենթադրէին։
Երեւի թէ հանրապետականները աւելի խիստ կլինէին ՌԴ֊ի հանդէպ։ Բայց ո՞վ է մեղաւոր, որ հանրապետականները հիմա ղեկի մօտ չեն, բացի իրենցից։ Իրենք են, ումից ՄՆ֊ի ժողովուրդը այնքան է զզուած, որ նախընտրում է չսիրած ու սեւ Օբամային։
Նաեւ, միանշանակ չէ, որ մեզ լաւ կլիներ, եթէ Ռուսաստանին ճնշումն ուժեղանար, կամ ասենք սառը պատերազմ վերսկսուեր։ Եթէ դա իրական լիներ, ապա Պուտինը կարող էր այդ մարտահրաւէրը ընդունել, ու իր երկիրը, այսինքն՝ ՄՄ֊ն կփակեր, սովետի պէս։ Իսկ մեզ, կարծես թէ, աւելի լաւ է, յարաբերական բաց երկրում, քան երկաթէ վարագոյրի հետեւը։
ո՞վ էր ասում արեւմուտքը՝ կեղծ հանդուրժողականութեամբ։ արեւմուտքը ցոյց տուեց իր հաւատարմութիւնը հռչակուած արժէքներին։ տեսա՞ք պուտինին ոնց են հանդուրժում՝ դէ վատ ընտանիքից երեխայ է, դժուար մանկութիւն է ունեցել, թող մի քիչ էլ խուժանութիւն անի, ոչինչ… հո ձեռքերին չենք խփի, ոչ պեդագոգիկ է, ոչ էլ թերապեւտիկ։
ո՞վ էր ասում արեւմուտքը՝ կեղծ հանդուրժողականութեամբ։ արեւմուտքը ցոյց տուեց իր հաւատարմութիւնը հռչակուած արժէքներին։ տեսա՞ք պուտինին ոնց են հանդուրժում՝ դէ վատ ընտանիքից երեխայ է, դժուար մանկութիւն է ունեցել, թող մի քիչ էլ խուժանութիւն անի, ոչինչ… հո ձեռքերին չենք խփի, ոչ պեդագոգիկ է, ոչ էլ թերապեւտիկ։
It makes me pretty sad when I see Western liberals/leftists defend post-Soviet authoritarian leaders. I mean come on, you are defending people with golden toilet seats and Swiss bank accounts, people who plunder their own countries to buy yachts and football clubs in London, people who send their kids to the most expensive Western colleges and buy American passports for them. Even those Western leftists who idealized Stalin the 1930s made more sense: Stalin was a mass murderer, but at least he was trying to build a socialist economy, rather than trying to steal enough money to buy a mansion in Miami, FLA.
March 5, 2014 10:36 PM EST — (TRN) — U.S. Department of Defense satellite imagery has detected the arrival of more than thirty (30) Russian nuclear bombers to the airfield adjacent to Russia’s Borisoglebsk national level nuclear weapons storage facility (Voronezh-45) and has observed numerous transfers from the storage facility to the aircraft, which are now standing-by along the two runways at the airport.
According to sources from the National Reconnaissance Office, yesterday there were only two Bomber aircraft at the airport to the east of the storage facility. This is typical for this facility and those aircraft can even be seen on old images used by Google Earth, HERE.
Early on March 5, U.S. satellites captured an image showing many bomber aircraft had arrived at the base. Later on March 5, a U.S. stealth surveillance drone, flown over the Russian base, showed more than thirty (30) such nuclear bomber aircraft had arrived at the airfield. Numerous transfers were observed by U.S. satellites, between the nuclear storage facility and the newly arrived aircraft. Those aircraft remain on the runway at the local airport at this hour, several with what appear to be Auxiliary Power Units (APU’s) attached, indicating the aircraft are on ‘stand-by” for immediate deployment.
Clearly, Ukraine poses no threat whatsoever to Russia, which begs the question: What is Russia preparing for? They certainly are not going to bomb Ukraine with 30 nuclear bombs, so what other targets do they have in mind; western Europe?
Just days ago, Russian Foreign Minister Sergei Lavrov made clear to the west that Russia would retaliate if the west imposes sanctions upon Russia, and in a cryptic message, Lavrov stated that such retaliation “would be asymmetric.” The definition of “asymmetric” is: having parts that fail to correspond to one another in shape, size, or arrangement; lacking symmetry. Launching multiple nuclear attacks against multiple countries in western Europe would certainly be asymmetic.
երեկ բոլորը ուրախ ուրախ հոդւածներ էին գրում «Պուտինն ընդդեմ Ուկրայինաի» թեմայով, ասենք սա՝ «И да, и нет», Վլադնմիր Նադեին։
Он говорил, что в Украине ему вести переговоры сегодня просто не с кем. Да, Янукович «легальный президент». И потому имеет полное право пригласить в Украину для братского усмирения войска соседнего государства. Однако говорить с Януковичем бессмысленно, так как у него «нет политического будущего». А у кого оно есть? Может, у Юлии Тимошенко или Александра Турчинова, который ныне исполняет обязанности президента? Тоже не с руки. Ни первая, ни второй пока не обладают законными полномочиями. То есть Путин горит желанием пообщаться с украинским руководством, да вот беда: с одним уже поздно, а с другими еще рано.
«На их месте я бы поспешил с выборами», — дружески посоветовал Путин новому украинскому руководству, сочувственно улыбаясь и твердо сознавая, что мелет чепуху.
сын мой не поинтересовался, почему людей с лозунгами «Танки на Киев!» милиция в центре Москвы охраняет, а с плакатами «Нет войне!» — жёстко задерживает.
First poster says: “with tanks - to Kiev” - police protects demonstrants.
Second poster says - “No war” - police arrests protesters.
Есть такая страна, где за поддержку сепаратизма грозит долгий тюремный срок, но которая поддерживает все сепаратистские движения в своем регионе.
Есть такая страна, которая называет правозащитников и экологов экстремистами, а вооруженных до зубов бойцов без опознавательных знаков — активистами.
Есть такая страна, где миллионы граждан не могут себе позволить купить нормальное жилье, но которая готова дарить паспорта и жилье иностранцам лишь за то, что они убивали своих безоружных сограждан.
Есть такая страна, которая обладает самой большой территорией в мире, но готова воевать за небольшой кусок земли с народом, который называет братским.
PS: А еще есть (был) такой президент, который бежал под защиту той страны, что оккупирует территорию его собственной.
Не совсем правы те, кто говорит: Путин хочет воевать.
Сейчас Путин не хочет воевать.
Сейчас он хочет, чтобы воевали в Украине.
Чтобы воевали украинцы, русские, крымские татары.
Чтобы в Украине началась полномасштабная гражданская война.
Им нужны трупы. Кого угодно.
Много трупов. Чем больше — тем “лучше”.
Нужна украинская версия “двух тысяч убитых мирных осетин”.
Чем резонанснее гибель представителей той или иной социальной группы — тем “эффективнее” пропагандистский удар.
Душечка системных либералов Медведев открыто требовал от “тряпки” Януковича большей крови, к тому же призывали и отечественные деятели культуры и искусства. Духовные наставники оппозиции, левой и либеральной, мастера художественного слова Прилепин и Быков одинаково увлеченно и с одинаковой имперской спесью поносили Украину, прекрасно понимая, что вместе с холуевыми они участвуют в кремлевской пропагандистской подготовке кровавой зачистки Майдана.
“Тряпка” Янукович под жесточайшим давлением Кремля дрожащими руками подписал указ об антитеррористической операции и направил в ночь с 18 на 19 февраля “Беркут” с бронетранспортерами на защитников Майдана.
Чудо героизма и самоотверженности произошло в ту ночь. Майдан устоял. В людей стреляли, а они не уходили. И тогда коллективный Янукович дрогнул. Он понял,что тысячи украинцев, готовых умереть, защищая свое гражданское достоинство, придется убивать всех до одного. А хватит ли для этого исполнителей, готовых убивать и, если понадобится, умирать самим за Януковича?
В бессильной ярости Янукович и, cкорее всего, его кремлевские покровители бросили 20 февраля снайперов-профессионалов на безнаказанный отстрел демонстрантов. В этот день погибли десятки людей, включая 5 беркутовцев, убитых профессиональными выстрелами в голову и в шею, единственную незакрытую часть тела у бойцов, защищенных шлемом и бронежилетом. (Так же как и российские миротворцы, чьи трупы были так необходимы для обоснования операции в Грузии в 2008 году). Но это была уже агония.
Путин проиграл в Украине 18-20 февраля. Но он безусловно не оставит попыток дискредитировать, размыть, подорвать, подавить Февральскую антикриминальную революцию, как ему это удалось с Оранжевой революцией 2004 года. Пожизненный диктатор ни в коем случае не может допустить, чтобы свободная Украина стала вдохновляющим примером для России.
За последние четверть века осуществились все золотые мечты партийно-гэбистской номенклатуры, которая и задумала в СССР перестройку в середине 80-х годов. В России и соседних криминальных Паханатах, возникших на месте бывшей сверхдержавы, она достигла такой же концентрации политической власти как и раньше; ее члены обладают громадными личными состояниями, которые были ранее для них немыслимы, и наслаждаются совершенно другим стилем жизни (в Куршавеле, Майами, Сардинии).
Սովորաբար առաւոտները ես առանց աչքերս բացելու n900֊ի կոճակն եմ սեղմում, նա ինձ ժամն է ասում։ Եթէ աչքերս բացեմ, ապա այլեւս չեմ քնի։ Իսկ այսպէս, իմանում եմ ժամը, ու հասկանում, ինչքան դեռ կարող եմ քնել։
Մի քանի օր է, նոկիան չեմ օգտագործում, մարտկոցը փչացել է։ Ու այսպիսի ելք գտայ, փակ աչքերով սեղմում եմ ↑ ու յետոյ ↩։ Իսկ մինչ այդ հաւաքած հրամանը սա է՝
Украина показала исчерпанность постсоветской модели развития, которая характеризуется наличием патерналистского государства и тяготением лидера к самодержавию
Создание российско-украинской конфедерации стало бы грандиознейшей внешнеполитической победой послеавгустовской России — путинской, ельцинской, прохоровской, ходорковской любой. И одновременно — страшным национальным поражением Украины. Украинская экономика стала бы придатком российских монополий, украинская политика — филиалом Кремля (или Охотного ряда, если восторжествует парламентаризм), а украинская культура — рудиментом общероссийской массовой культуре. Только западноукраинский анклав превратился бы в вечный нарыв. http://www.kasparov.ru/material.php?id=52F883DB868AF
Говорю: “Сейчас я тебе объясню разницу. Ты уйдешь отсюда домой, проспишься и протрезвеешь, а завтра спокойно пойдешь на работу. А при Сталине, если бы ты что-то вякнул, из этого клуба домой бы не дошел”. Опять одобрительный шум – уже в пользу моего аргумента, всем хорошо понятного. Инцидент исчерпан.
Но иногда подводила лампочка. Помню, зашел, как часто бывало, разговор о Сталине в связи с возможным переименованием Волгограда, и я, не сдержавшись, сказал: “Знаете, товарищи, один мой друг, лектор, по этому поводу говорил: “Белогвардейцы много плохих вещей натворили во время гражданской войны, но худшее, что они сделали – это то, что не убили Сталина под Царицыном; сколько миллионов людей были бы спасены от расстрелов и репрессий”. Шок, мрачная тишина. И все. Советский человек не станет бросаться на защиту своего вождя и кумира, а промолчит, придет домой и напишет донос в КГБ. Так и случилось.
А что, есть сомнения? Конечно, страх. Они видят, что происходит в Киеве, они видят, что происходит в Тайланде, они видят, что происходит в разных странах, где власть не справляется. Поэтому она будет зажимать и дальше. Что вы думаете, они не знают и не понимают, что эти люди, которые сидят сегодня арестованные за 6 мая, ни в чем неповинны? Прекрасно знают. Не хуже нас всех. Это показательная порка: не смейте выходить, не смейте присоединяться, не смейте и так далее. «Давайте договариваться, мы вас водим, вот вам партия, вот вам выборы, вот вам это, вот вам то». Вот этого журналиста накормили, вот этого накормили, вот этого взяли на работу, вот этому зарегистрировали партию и так далее.
…
Вчера какой-то человек из КПРФ у Соловьева в программе кричал в студии, но сказал: «Вы не понимаете, мы движемся в сторону СССР, слава Богу. Еще несколько лет, и мы, наконец, возродим то, что мы все потеряли, мы вернемся в него. Это самое лучшее, что могло произойти за эти последние десять лет».
…
Из этого всего получается такая концепция: народ ленив и не любопытен. Он не покупает хорошие книги, он не смотрит и не покупает хорошее кино, он любит «Ментовские войны». Может быть, в таком случае уже и успокоиться, и сказать: то, что у нас есть, это то, что мы заслужили?
ուրեմն, նայեցի ես կրկին եւ կին֊ձա֊ձա֊ն, եւ նոր Դանելիայի ու ոմն Ադբաշեանի մուլտը՝ կու՜, կին֊ձա֊ձա֊ն։
ասեմ ինչ նոր մտքեր ունեմ՝
— կըցը։
ինձ թւում է, Դանելիան ուզում էր ցոյց տալ փողի արժէքի ոչ հիմնաւորւած լինելը, ընտրելով որպէս Պլիւկի փողի միաւոր մեր լուցկին։ Այսինքն այն, ինչ մեզ մօտ շատ հեշտ է գտնել, ու այնքան էլ բարդ չէ արտադրել։
Ու իրօք, չէ՞ որ նոյն ոսկու գինը, չնայած դրա սահմանափակ լինելուն, ու բազմաթիւ կիրառութիւնների շատ աւելի ցածր կլիներ, եթէ ոչ մարդկութեան պատկերացումը ոսկու մասին։
Դա նաեւ նշանակում է, որ եթէ մենք ընդունենք, բիթքոյնը, կամ փրայմքոյնը, որպէս փոխանակման միաւոր, դրանք իրօք կդառնան փոխանակման միաւորներ։
— ազգային դիսկրիմինացիա։
Ազգեր արդեն չկան, բայց դիսկրիմինացիա կայ։ Մէկ է այդ էակները սովորեցին բաժանել իրար չատլանների ու պացակների, որ իրար դիսկրիմինացնեն։
— ստրկական մտածողութեամբ հասարակութիւն։
Երբ վերջում երկրացիներին «գործ» են առաջարկում, ասում են, մի քիչ փող աշխատենք, այս (Խանո՞ւն) մոլորակը կառնենք, մի քիչ էլ փող՝ մթնոլորտ կաւելացնենք, էակները կգան մեզ մօտ, մենք էլ կլինենք ամենակարեւոր էակները, ու ամենահարուստ։
Դա դեռ կարելի է հասկանալ, որպէս բիզնես նախագիծ, ու ապահով ապրելու ձգտում։ Բայց երբ երկրացին հարցնում է՝ որ ի՞նչ, մենք ստանում ենք առաջարկողների անկեղծ պատասխանը՝ «որ մենք թքենք իրենց վրայ»։ — Ինչո՞ւ համար թքէք՝ հարցնում է։ «Հաճոյք ստանանք» — պատասխանում են։
Այսինքն այդ էակները ուզում են ոչ թէ լինել ազատ էակներ, ով ասենք նաեւ կաւելացնի իրենց ազատութիւնը փողով, իրենք ուզում են ունենալ ստրուկներ։ իսկ դա ազատ էակի մտածողութիւն չէ։ **ստրուկն է երազում ունենալ ստրուկ, իսկ ազատը երազում է լինել ազատ։
Евгений Ихлов: Традиция византийская и европейская вступили в схватку на улицах украинских городов
Я неоднократно писал: то, что принято считать “азиатской” или “евразийской” составляющей Русской цивилизации, — это на самом деле остатки ее “византийской” матрицы.
Отличительные черты такого “византизма”:
— восприятие главы государства как некоего полубога, и от этого склонность к “самодержавным”, деспотическим моделям общества;
— антизападничество, проявляющееся, прежде всего, в отторжении западного индивидуализма;
— имперскость — культ всемогущественного универсального государства для которого люди — всего лишь строительный материал, и, вследствие этого, оправдание большевистского и сталинского террора как необходимых и исторически оправданных.
И вот сегодня две традиции Русской цивилизации, которая охватывает большую часть территории Российской Федерации и значительную часть восточной и южной Украины: традиция европейская, включающая стремление к созданию национального и демократического государства, и традиция византийская — вступили в схватку на улицах и площадях украинских городов.
Само по себе желание интеграции, или более тесных контактов, или более интенсивных отношений Украины с Россией никакого возражения у нормального человека не вызывает - ни в России, ни в Украине. Проблема заключается в том, что нынешняя авторитарная, имперская Россия в принципе не может предложить политической, культорной, ментальной модели, которая была бы привлекательна как для украинцев, так и для жителей практически любого пост советского государства.
При наличии других вариантов политических моделей, при наличии демократии, при наличии открытого общества, при наличии свободного выбора, при наличии таких вариантов как мирные переговоры, достижение компромисса - то, что породила в свое время европейская цивилизация, и было перенято народами и государствами во всех концах земного шара, вот именно альтернативу такому варианту в виде насилия, в виде авторитарных методов предлагает теперь Москва, кремль, и ее, или их, факелоносцы, предлагающие свои имперские варианты решения проблем на пост советском пространстве.
Естественно, что такой подход уничтожает на обозримую перспективу какое-либо место России, даже в данном случае не авторитарное, а какое либо, в глазах этих народов. До тех пор, пока эти модели не будут заменены другими, гораздо более привлекательными, как для граждан других государств, так и для граждан России.
А можно уточнить, это мега проект Путина, покупка Украинской лояльности, и выдержит ли Россия подобный проект.
Это не покупка Украинской лояльности, деньги заплаченные Януковичу, уже отданные, и которые Путин собирается отдавать - это не за покупку лояльности, это - за подавление Украинского восстания. Вот этот огонь, вот это пламя на улицах Киева, это пламя оплачено миллиардами из Росийского бюджета господином Путином.
… Մենք ընդունում էինք մի երկրի մոդել, ուր անհատ մարդուն բարոյական արժեքը զերո էր: Այն ժամանակ, երբ ցույցեր էին կատարվում Հայաստանի մեջ, ես բոլորովին չէի հավատում, որ էդ ժողովուրդը էն նյութն է, որմե կարելի է որեւէ բան ստեղծել: Դա մի պահ էր, ուր մարդիկ լիցքավորվելու համար իրենց տարիներու գանգատներեն հավաքվում ու ոգևորվում էին, երբ մի հռետոր խոսում էր, իրենց լավ էին զգում, բայց դա համագործակցելու նշան չէր: Մեկ քառակուսի մետրի վրա երբ 10 հոգի կանգնած է կողք-կողքի, դա համագործակցության նշան չէ:
Համագործակցությունը անկախ մարդոց գործ է. անկախ երկիր կրնա ստեղծվիր, երբ իր ամեն քաղաքացին անկախ մարդ է, ունի իր աշխատանքը, իր ապրուստը: Ստրուկներով անկախ պետություն չի ստեղծվիր: Ես իբրև մի հայ մարդ, որ ապրում է այս ժամանակը, վերլուծություններ եմ անում մարդկային իմ հարաբերություններիցս ելնելով, իմ անհատական փորձառությամբ:
Ինչպես մարդու տեսակ մը կա՝ հիվանդ մարդու (անունը չգիտեմ, պիտի հոգեբանի մը հարցնեմ), այնպես էլ ժողովուրդ մը. ուրեմն մարդ կա, որ իր ձախորդության համար չի ուզում որևէ բան անել՝ դուրս գալու իր ձախողված վիճակեն, այլ դրա համար մեղադրում է մեկ ուրիշի: Բայց երբ ասում ես՝ բայց քու պատասխանատվությունդ ի՞նչ է, դուն ինչո՞վ պատասխանատու ես, ասում է՝ հանցավորը ուրիշն է՝ գոնե ես կրնամ հայհոյել այդ մարդուն ու հանգստանալ: Էս հոգեբանությունը տարածվեցավ ամբողջ ժողովուրդին վրա՝ մեկ հոգիի կամ մի փոքր խումբի հետ կապել ամբողջ ձախորդությունը: Դա արդեն ցույց է տալիս այն արատավոր հոգեբանությունը, որ նստել է մարդոց մեջ, և դա պարզ մարդը չէ փողոցի, մտավորական մարդն է նաև: Եվ ուրեմն ես ոչ մեկ հույս ունիմ այդ մարդուն վրա, որ որևէ բան կրնա ընել այս երկրին համար: Մարդու տեսակ մը կա, որ եթե իրեն համաձայն չես, ուրեմն իրեն թշնամի ես, և չի ուզում քննարկել քեզի հետ որևէ բան…
Ничего подобного я лично не ожидал от Ходорковского. Здесь что ни утверждение, то вопиющая и злая неправда. “Нет на сегодняшний день в мире незавоеванной земли”. На самом-то деле сейчас, после Второй мировой войны и российской “перестройки” в мире почти не осталось завоеванных земель! В России да, остались — тот же Северный Кавказ с населяющими его народами. И если их отпускать на свободу, коли их граждане того пожелают, то о каких “миллионах жертв” может идти речь?
После ельцинского антидемократического переворота в октябре 1993 года в созданной под Ельцина новой конституции право на отделение уже вообще не значилось ни для кого, но записано было право на присоединение к РФ других государств и народов. Значит, если вступать, то милости просим, а выйти потом — и не мысли!
Госдума днями утвердила закон об уголовной ответственности за пропаганду сепаратизма. Руководил разработкой этого закона Геннадий Зюганов. Его мнение о сепаратизме четкое и ясное, как и полагается постсоветскому коммунисту. За призывы к отделению от России какой-либо территории люди, к этому призывающие или отделение оправдывающие, будут наказываться штрафом в размере до 300 тысяч рублей, обязательными работами на срок до 300 часов или лишением свободы на срок до трех лет. Если эти призывы прозвучали в СМИ или Интернете, срок наказания составит до пяти лет лишения свободы либо до 480 часов обязательных работ.
— եթէ կայ աղքաթութեան պահանջարկ, եթէ աղքաթութեան համար վճարում են, ապա աղքաթութիւնը կլինի։ Տւեալ դէպքում աղքաթութեան պահանջարկը ստեղծում է պետութիւնը։ Պետութիւնը վճարում է մարդկանց այն համար, որ իրենք լինեն նոմինալ, պաշտոնապէս, ըստ վիճակագրութեան՝ աղքաթ։ Լրիւ նորմալ, բանական պատասխանում են այդ խթաններին՝ ընտրելով աւելի հեշտ կեանք։
որոշեցի կիսւել մի պատմութեամբ, սերունդների կապի մասին։
ուրեմն, մի իմ ծանօթը, ով չնայած ապրում է Հայաստանում, ՀՀ քաղաքացի չէ, ուզում է ստանալ ՀՀ քաղաքացի, որ իրաւունք ստանայ զէնք գնել։
Ինչո՞ւ։ Պատմեց այսպիսի պատմութիւն։
Նախորդ դարի սկզբին, երբ թուրքերը մտան Ալեքսանդրապոլ, իր նախնիներից մէկը՝ միայնակ կին էր, երկու երեխաներով։ Ամուսինը, կարծես զոհւել էր։ Տանը կար երկու հրացան։ Կինը հանել էի փողերը իր տան երկու պատուհաններից, ու ժամանակ առ ժամանակ անկապ կրակում էր դրանցից։
Այդ տան շրջակայքում բոլոր տները կողոպտւած էին, բոլոր մարդիկ, ով չէր հասցրել փախչել՝ սպանւած։ Իսկ այդ տունը միակն էր, որին թուրքերը չեն մօտեցել։ Երեւի, ոչ մէկը իրենցից չէր ուզում կեանքը վտանգել, եւ մօտենալ։
Այդ տան շրջակայքում բոլոր տները կողոպտւած էին, բոլոր մարդիկ, ով չէր հասցրել փախնել՝ սպանւած։ Իսկ այդ տունը միակն էր շրջակայքում, որին թուրքերը չեն մօտեցել։
Еще о Киеве. То, что там происходит, это — “бархатное” повторение событий в Венгрии 57 лет назад, в октябре 1956 года. Тогда, в ответ на расстрел чекистами мирной демонстрации, выступающей против сворачивания венгерского аналога “оттепели”, Будапешт восстал, и повстанцами была создана Национальная гвардия. Был сброшен и разбит гигантский памятник Сталину. Повстанцы заняли почти весь Будапешт. Потом — потом у власти оказались радикальные реформаторы, распустившие колхозы, а Венгрия объявила нейтралитет и вышла из Варшавского договора. И через две недели восстание раздавили советские танки. Естественно, советским читателям газет и радиослушателям сообщалось о “провалившейся попытке фашистского мятежа”.
Лжет, когда в духе “всемирной отзывчивости русского человека” заламывает руки в фальшивом украино-страдательстве: обманывают коварные латиняне младшего братишку-несмышленыша, дауна, неспособного прочесть 900 страниц соглашения.
Подлинное отношение пациента к братишке (или сестренке) вырвалось только в замечательном откровении нашего замечательного левого интеллектуала, филолога, журналиста, политика, бизнесмена, актера, музыканта,писателя Земли Русской Захара Прилепина: “Как было бы приятно, если б Украина вернулась через год, или там через три, сырая, босая, обескураженная, с застуженными придатками, осатаневшая от случившегося с ней”.
Умри, Захар, лучше не скажешь. Кто еще добровольно предъявит urbi et orbi такой убийственный медицинский анализ душевных фекалий всемирно отзывчивого Русского Пациента!
Лжет, как Путин в Триесте, сокрушаясь, что дешевые европейские товары, прокатившись огненным валом по покоренной Украине, хлынут на просторы беззащитной России. Как будто нет в его руках такого стандартного таможенного механизма, как контроль за движением чувствительных для российского рынка товаров путем определения страны происхождения и введения пошлин на них на уровне ВТО.
Неужели окружающим его высшим чиновникам и иностранным «партнерам» не ясно, что во главе великой страны, ядерной державы, находится психически тяжело больной субъект с очень дурными наклонностями.
Օփենմոկո համայնքի էլ․ փոստի ցանկում ոմն Միքայել Սփեյսֆալկոնը, ով չի օգտագործում իր իսկական անունը համացանցում, յայտարարել է, որ իրեն հաջաղուեց հայթայթել Թեքսաս Ինսթրումենթսից հոսած ջիէսեմ ֆիրմուերի ելատեքստ։ Հաղորդագրութեան թեման է՝ First small steps towards free GSM firmware.
I am very pleased to announce that after many years of searching, I have finally found a copy of TI’s firmware deliverable package for their Leonardo development board, i.e., for their Calypso/Iota/Rita chipset reference platform. It is the package which TI must have given to all of their chipset customers including Nokia, Motorola, Compal, FIC/Openmoko, LG, BenQ and many others, and which was used by all of these companies as the starting point for making their unique proprietary firmwares.
Իրօք, դրանք դեռ առաջին քայլերն են, որպէսզի մենք ունենանք ազատ ԾԱ որ կառավարում է մեր սարքերի ջիէսէմ մոդեմը։
Լաւ նորութիւնն այն է, որ մենք այժմ ունենք, ոչ միայն ֆիրմուերի ելատեքստը, որը, գուցէ լեգալ չի կարելի օգտագործել (որոշ ռեպրեսիվ երկրներում) այլեւ լրիւ ազատ գործիքներ, այն սարքի մէջ լցնելու, ֆլեշելու համար։ Մինչ այդ օփենմոկո օգտագործողները պէտք է կիրառէին Թեքսաս Ինսթրումենթսի սեփականատիրական գործիքը նոյնիսկ ԾԱ֊ն ֆլեշելու համար։
Ահա, ես որոշեցի փորձել, եւ սրանք իմ նոթերն են՝ ինչպէս կոմպիլյացիա անել եւ տեղակայել leo2moko ֆիրմուերը։
Փոխարէնը օգտագործել քրոսկոմպիլյատորներ, եւ նախընտրում եմ կոմպիլացնել ելատեքստը հենց սարքի վրայ, չէ՞ որ օփենմոկոն ազատ սարք է, ու ես կարող եմ տեղադրել կոմպիլյատոր։ Սոյն նոթերը արուած են SHR օպերացիոն համակարգն օգտագործելիս։ Եթէ ձեր համակարգն այլ է, պէտք է մի քիչ փոփոխէք գործընթացը։
Տեղակայում ենք կոմպիլյատոր եւ նախագծման գործիքներ սարքի վրայ
այս երեկ բինարնիկները այժմ տեղակայուած են /usr/local/bin֊ում
fc-iram fc-loadtool fc-xram
ֆիրմուերի կոմպիլյացիան
Բաց թողէք այս քայլը, եթե ուզում էք ֆլեշել արդեն իսկ նախապէս քոմփայլ արուած ֆիրմուերը։
Աւաղ, այժմ անհնար է կոմպիլացնել ֆիրմուերը ազատ կոմպիլյատոր՝ օրինակ ջիսիսի օգտագործելով, ու մեզ պէտք են ուինդոուս գործիքներ Թեքսաս Ինսթրումենթսից։ Լաւ նորութիւնն այն է, որ դրանք աշխատում են wine֊ի տակ, ու մենք կարող ենք աշխատացնել դրանք ուայնով ցանկացած ԳՆՈՒ/Լինուքս մեքենայի մէջ։ ԹիԱյ֊ի միջավայրը իրականում օգտագործում է մեզ քաջ ծանոթ յունիքսական գործիքների ուինդոուս պորտերը։ Այնպէս որ անհամեմատ աւելի հեշտ կլիներ, եթէ մենք կարողանայինք նոյն գործիքներն օգտագործել բնիկ(նեյթիւ) կերպով։
Երեւի թէ, իմ ամենամեծ խնդիրներից մէկը առցանց սերւիսների հետ, ներառեալ Դիմագիրքը, այն է, որ իրենք աննկատ փոխարինում են տեքնոլոգիա գաղափարը՝ ընկերութիւն գաղափարով։
Ամենափայլուն օրինակը հանրայայտ գուգլ բայն է, երբ ասում են՝ գուգլիր, ոչ թե, ասենք, ոստափնտրիր։ Չնայած մենք բոլորս գիտենք, որ ոստայնում փնտրելը բնաւ չի սահմանափակւում գուգլով։
Դիմագրքի, թվիթերի պես ընկերութիւնները խուսափում են ստանդարտ տեքնոլոգիաներ օգտագործելուց այնպէս, ինչպէս էփլը խուսափում է ստանդարտ բոյն սարքելուց։ Այդ իսկ պատճառով էլ մարդիկ մոռանում են, որ Համացանցը՝ ցանց է, ոչ թե այս կամ այն ընկերութեան ծառայութեան հետ կապ հաստատելու միջոց։
Ահա թէ ինչու այսպէս կոչւած ԾԱՈԾ(ԾԱ որպէս ծառայութիւն, saas), խուսափում են ասենք rss հոսքեր օգտագործելուց։
Ահա թէ ինչու մեզանում տարածւած է «ո՞նց է քո սքայփի անունը» հարցը», ու ոչ թէ «ո՞րն է քո չաթ հասցէն», ինչպէս մենք էլ․ փոստի դէպքում։
Երեւի թէ, իմ ամենամեծ խնդիրներից մէկը առցանց սերւիսների հետ, ներառեալ Դիմագիրքը, այն է, որ իրենք աննկատ փոխարինում են տեխնոլոգիա գաղափարը՝ ընկերութիւն գաղափարով։
Ես Պուծինի դէմ հաւաքի չեմ գնում, քանի որ ես չգիտեմ, թէ նա ո՞վ է։
Իսկ անծանօթ մարդկանց դէմ ո՞ւր գնաս, որ ի՞նչ։
Ո՞վ է այդ տուժւածը ո՞ւր է գնում, ինչի՞ համար։ Ես նրան չգիտեմ, ու ծանօթանալու ցանկութիւն մի տեսակ չեմ զգում։
Ես չունեմ, աւելի ճիշտ՝ չկայ՛ նրան ճանաչելու, իր մասին մտածելու, ու նա չկայ՝ մեզ համար։
Ու մենք բոլորս էլ, այդպիսի մարդ չենք ճանաչում։
եւ այդպէս
Հ․ Գ․ Ես ճանաչում եմ ՍՍ֊ին։ Լաւն է, վատն է, ընտրուած է, թէ չէ, մեր ՍՍ֊ն է, իրեն գիտենք, եթէ հարցեր ունենք, ապա միայն իրեն։ Ինչ֊որ այլ անկապ մարդկանց հարցեր չկան։
շատերը, ասենք նա ու նա նշում են, որ Ռուսաստանին պետք չէ Հայաստանը իր կազմում, քանի որ մեր մոտ կյանքի մակարդակը ավելի ցածր է, ու մենք «բեռ» կլինեինք։
ուզում եմ ասել, որ այդ «բեռը» ցանկացած պետություն հաճույքով կվեցնի իր վրա, եթե ՀՀ֊ն պատրաստ լինի զիջել իր անկախությունը ու դառնալ այլ պետության մաս։
Եւ ոչ միայն գերտերությունները ինչպես ԱՄՆ֊ն կամ ՌԴ֊ն են պատրաստ, Ֆրանսիան էլ չի հրաժարվի, չնայած ո՞ւր ենք հեռու գնում, Վրաստանն էլ չի հրաժարվի մենք իրենց կազում լինենք։
Դա մենք ենք որ պատրաստ չենք, չենք ուզում վաճառվել, ու սա գնի հարց չէ, քանի որ «երբ խոսքը գնում է ընտանիքի պատվի մասին, փողից խոսելը տեղին չէ» կան նաեւ ոչ նյութական արժեքներ։
բեռ է մեզ ԵՄ ընդունելը, քանի որ Գերմանիան է ԵՄ֊ն քաշում, բայց գնա առաջարկի Գերմանիային իր մասը դառնաս, տես կհրաժարվի՞։
Այլապես մենք պետք է վերաբերվեինք Հայաստանին որպես թանկ վաճառելու մի բանի, ու փորձեինք այն վաճառել հնարավորինս թանկ գնով հնարավորինս ունեցող (ու բնավ ոչ կամեցող) մեկին։
Մտեք վաղը ԱՄՆ֊ի կազմ, տեսնենք ո՞նց չեն ընդունի։ Կարծում եք, պուերտո֊ռիկոյի չափ չկա՞ք, կասեն չէ՞ չէ՞նք ընդունի։
լավ էլ կընդունեն, կյանքն էլ արագ կլավանա։
բայց մենք դա չենք արել չէ՞, մեր մտքով էլ չի անցել։
ռուսաստանը լրիվ պատրաստ է, ու հաճույքով կվերցնի իր վրա այդ «բեռը», եւս մի նալոժնիցա պահելու, դա անհամեմատ ավելի ցածր գին է, քան այն, ինչ իրենք ձեռք են բերում։
այլապես, թող հրաժարվեն իրենց տարածքից, որը խիտ բնակեցված չէ, ու բնավ էլ տնտեսապես նպատակահարմար չէ այն պահել։
մեր խնդիրն է որ մեզ չստիպեն քնել նրանց հետ ում հետ չենք ուզում, չստիպել ընկերանալ նրանց հետ, ում հետ չենք ուզում, ու առհասարակ, ինչքան հնարավոր է քիչ մեզ ստիպեն որեւէ բան անել։
իսկ երբ քեզ ստիպում են, ու դու դրանից գոհ ես, դա արդեն ազատ մարդկանց մասին չէ, դա արդեն, տարբեր պատճառներով է լինում՝ ստրուկների մոտ է լինում, մազոխիստների մոտ լինում, մարմնավաճառների մոտ է լինում, ում ասես մոտ չի լինում։
բայց ոչ ազատ մարդկանց մոտ։
հիմա կարող է գան անազատ մարդիկ, ու ասեն որ եթե չունեն ծով կարտոֆիլ, կամ բենզին, ապա էլ ո՞նց են ազատ։
ազատ մարդու մտքով դա չի անցնի։ քանի որ ազատությունը կարտոշկա, ծով, ապահովություն ունենալ չունենալու մեջ չէ։ ու այո, սոված մարդը կարող է լինել եւ արժենավայել, եւ ազատ։
ուրեմն, ՄՄ(մաքսային միության) տեղացի կողմնակիցներին կարելի է դասակարգել հետեւյալ հիմնական խմբերի՝
Անտեղյակ են, որ ՄՄ֊ն դա առաջին քայլն է դեպի եւրասիական միություն, որը նշանակում է (կրկին անտեղյակ են) պետականության կորուստ։
Եթե այդ մարդկանց ցույց ես տալիս փաստաղթերը, տալիս ես հղումներ, իրենք, ապա հիմնականում տեղափոխվում են հաջորդ խումբ՝
չեն հավատում, որ ՀՀ պետականության կորուստը իրական վտանգ է, իսկ եւրասիական միությունը կարող է իրականություն դառնալ։
այստեղ խոսելն անիմաստ է, քանի որ սա հավատալ կամ չհավատալու հարց չէ։ ճիշտ այնպես, ինչպես եւ բոլոր հավատացյալների հետ։ կան փաստեր — սա, սա ու սա, կան թղթեր — սա ու սա։ հիմա որ չես հավատում, համոզելը զուր է։ հավատը այստեղ կամ չունի, առհասարակ։ ես չեմ համոզում պաս պահողներին, որ իրենց «հետմահյա կյանքում» փոփոխություն չի լինի, եթե իրենք պասը խախտեն։
սրանցից մի մասն էլ չի անհանգստանում ոչ թե այն պատճառով, որ չեն հավատում, այլ
այն պատճառով, որ իրենց համար պետականությունն առանձնապես սկզբունքային բան չէ։
դե ապա կրկին խոսելու բան չկա։ պետականության անհրաժեշտությունը, եթե մարդը չի հասկանում, ի՞նչ իմաստ ունի բացատրել, քննարկել։
անկախությունը չի քննարկվում։
սրանց մեջ կա եւս մի խումբ
նրանք ում պետք չէ(կամ իրենք չեն ուզում) որ լինի ազատ անկախ Հայաստանը։ Նրանք հաճախ պատճառաբանում են, որ դա անհնար է։ Իմ կարծիքով այս խմբի մարդիկ առանձնապես չեն տարբերվում ադրբեջանցի համացանցային տրոլերից, այսինքն տարբերվում են նրանով, որ կարող է ՀՀ քաղաքացի են։ Ինչ ասեմ, մեր մեջ էլ կան մարդիկ, ով մեր պետականությանը դեմ են։ Իրենց հետ էլ, իհարկե, քննարկելու բան չկա։
Կարելի է իրենց անվանել «ստրուկներ», կամ »ազգի թշնամիներ», դրանից առանձնապես բան չի փոխվում։ Ամեն դեպքում, ես գոհ եմ, որ մեր մոտ այդ «ազգի թշնամիների» հետ այնպես չեն վարվում, ինչպես ԽՍՀՄ֊ում։ Մենք այդ խոսքերի համար ոչ մեկի չենք գնդակահարում, որը նշանակում է, որ շատ ավելի ազատ երկիր ունենք։
Բայց դե իրենք չեն ուզում, իրենց էն պետությունն էր դուր գալիս, ուր իրենց կգնդակահարեին։ Կամ մեզ։ Ինչ֊որ մեկին։
Ավաղ, մեզ մոտ էլի թարս է՝
ազգային անվտանգությունը սովորաբար «հետաքրքրվում» է այն մարդկանցով, ով ՀՀ պետականության կողմնակից է, ու բնավ ոչ նրանցով, ով ՀՀ պետականության թշնամին է։
Այսինքն դա իրականում կամ ապաազգային անվտանգություն է, կամ ազգային չանվտանգություն։ Բայց դա արդեն այլ տեքստի թեմա է։
ես ահավոր հեռու էի ուզում մնալ այդ գենդերային թեմաներից, բայց հիմա արդեն չեմ կարողանում չգրել։
որովհետեւ երբ հետեւում եմ ինչ ցածր է դա օգտագործվում, ինչպես են մեզ մանիպուլացնում այդ թեման օգտագործելով, ես տխրում եմ։
իսկ ես չեմ ուզում մեզ մանիպուլացնեն, վախեցնեն։
վախը քանի որ մատերիալ չէ, միշտ էլ իրականությունից ավելի վախենալի է։ շատ ազդեցիկ է։
ու խնդիրը նրանում է, որ մեր պատկերացումները իրականության մասին չեն համապատասխանում այդ իրականությանը։ այդ պատճառով էլ մելոդրամներ ու սիրային հեքիաթներ չեմ սիրում։
իրականության հետ կապ չունեն։ իսկ մարդիկ կինոյում չեն ապրելու դիտելուց հետո։ ու պատկերացումները եւ իրական աշխարհի տարբերությունը ցավացնելու է։
առաջինը։
մենք իհարկե ասում ենք, որ մշակույթները տարբեր են, ու այն, ինչ ռուսին լավ է, գերմանացուն մահ է, ու ասում ենք, որ ճշմարտությունը մեկը չէ, ու շատ բան հարաբերական է, բայց… մենք ի վերջո մակրո աշխարհում չենք ապրում։
որոշ բաներ չափելի են։
ու տարբեր չափումներ ցույց են տալիս օրինաչափություն։
ավելի զարգացած մարդիկ ավելի հանդուրժող են։
ավելի քիչ զարգացած հասարակություններում հանդուրժողականության պակաս կա։
ու հետո զարմանում ենք, ինչի՞ այս կամ այն երկրում, ուր հասարակությունը ավելի հանդուրժող է, ասենք գիտությունն էլ անհամեմատ ավելի բարձր մակարդակ ունի, մարդիկ էլ ավելի կարդացած են, ու հետաքրքիր, ավելի ստեղծագործող, ավելի անկառավարելի։ Իսկ իշխանությունը ավելի հոգ տանող, ավելի քիչ թալանող, ավելի քիչ կոռումպացված։
Իսկ մարդիկ ավելի բարեհամբույր, ուրախ։ ու մեզ լավ ենք զգում իրենց մեջ։
ինչի՞ այնտեղ լինում է արվեստ, իսկ ասենք ԽՍՀՄ֊ում, ուր համասեռականությունը համարվում էր քրեական հանցանք, ու պարզ չէ ինչի քրեական, արվեստը գրեթե բացակայում էր։
Բայց ձախլիկներ պետք է չլինեին։
Ու մի կուսակցություն կար։
Ո՞ւր են ուզում փախնել մարդիկ Հայաստանից, որտե՞ղ են կարծում որ կյանքը ավելի լավն է իրենց համար։ Այն որ կյանքը ավելի լավն է, կապված է նրա հետ, որ հասարակությունը զարգացած է։
Իսկ դա իր հերթին բերում է նրան, որ մասնավորապես գիտությունն ու արվեստը ավելի զարգացած են, որ արտադրություն կա, որ երկիրը ավելի անկախ է, ու որ մարդիկ ավելի պաշտպանված են։
ու փոքրամասնությունները ավելի պաշտպանված են։
**ու իրենք, ստեղից գաղթածները, լինելով փոքրամասնություն ավելի պաշտպանված են։
քան այստեղ, լինելով մեծամասնություն։**
իսկ ինչպե՞ս է այդպես ստացվում։
իսկ ովքե՞ր են մարդիկ։ ովքե՞ր են փոքրամասնությունները։
երկրորդը։
փոքրամասնությունները։
մարդիկ, դուք բոլորդ փոքրամասնության մաս եք։
բոլորդ։
համասեռականները ընդամենը շատ երեւացող, այն էլ մակերեսային զննելու դեպքում, փոքրամասնություն են։
ընդամենը։
ու իմ համար շատ ավելի երեւացող փոքրամասնություններ կան՝ ազատ ԾԱ օգտագործողների փոքրամասնություն, ժապավենով նկարողների փոքրամասնություն։
հիմա, կարեւոր չէ ինչ փոքրամասնության մասին է խոսքը։
մենք կարող ենք գնալ կամ զարգացման ուղիով, որը մեզ անխուսափելիորեն նաեւ բերելու է փոքրամասնություններին հանդուրժելու, ու իրենց հետ հաշտվելու անհրաժեշտությանը։
քանի որ միասին ենք ապրում։ հիմա պիտի ապրենք մի ձեւ։
կամ վատ, կամ լավ։ եկեք լավ։
ու բերելու է, եթե կապիտալիստական մտածողություն ունեք, ավելի լավ որակի կյանքին։
կամ մենք կգնանք հակառակ կողմ։ դեպի արգելքներ։
սկզբից, իհարկե, համասեռականները։
իսկ հետո կասեն, որ երկար մազեր ունեցող տղաները։ հետո կարճ մազերով աղջիկները։
ու չեն ասի, որ Սայաթ֊Նովան երկար մազեր ուներ, ու մտքով չէր անցնի, որ դա հայեցի չէ։
հետո աղջիկները պետք է տաբատ չհագնեն, ու պարտավոր են կրունկ կրել։
Հետո ձախլիկները։
Հետո շուն պահողները — դրանք լիքը անհարմարություն են ստեղծում։
Հետո այլ կերպ մտածողները։ Կգնան կամ սիբիր, կամ հոգեբուժարան։ Կամ բանտ։ Չնայած հիմա էլ են գնում երբեմն։
Հետո, հետո արդեն խորացած մարդիկ կհամարվեն գիժ, ու մայրիկները իրենց երեխաներին կասեն՝
— մի շփվիր իր հետ, նա գիրք է կարդում,— կամ — մի շփվիր իր հետ, նա տարած է։ — Քանի որ, ասենք, տարած է ինչ֊որ բանի վրա — նկարում է, խցիկ է քանդում հավաքում, ինչ֊որ բանի, ու ոչ «կարգին» երեխաների պես է։
հետո մի քիչ տարբերվողներին կասենք՝ որ լավ չէ տարբերվել, քարեր կնետենք իրենց վրա։
քանի որ նա էս ինչ ձեւ է իրեն տվել, էս ի՞նչ է հագել։ էս ուզում ես տարբերվե՞լ, հա՞, ումի՞ց լավ տղա ես։
Բայց չի ուզում, արդեն տարբեր է։ Մարդիկ տարբեր են։ Կյանքն է այդպիսին։
Հիմա էլ է շատ վատ։ բայց մենք գնում ենք դեպի զարգացում։ Դեպի անկախություն, ազատություն։ Փոքրիկ, անվստահ քայլեր ենք անում։
Իսկ դրա իմաստը ո՞րն է, յուրաքանչյուր մարդ որ ավելի ազատ լինի, եթե մենք բոլորս ավելի քիչ կախված լինենք օտար կայսրություններից, ու ներքին սրիկաներից, մեզնից ամեն մեկը ավելի ազատ կլինի — թե հանգստում, թե աշխատանքում, թե գործարարության մեջ, նախաձեռնություններում։
Հիմա ընտրեք, ժողովուրդ։ Կամ մի ճանապարհն է, կամ մյուսը։
Մի տեղում կանգնելն անհնար է, մենք շնաձուկների պես ենք, միշտ շարժվում ենք, իսկ ուղիները շատ չեն, կամ մի կողմ ենք գնում, դեպի միջնադար, իսկ հետո ծառեր, օվկիանոս, ինքնաոչնչացում, կամ առաջ, ու հետո տիեզերք։
Երբ մենք գնում ենք դեպի միջնադար, դեպի անգրագիտություն, դեպի չզարգացած լինելը, մենք դառնում ենք ավելի կառավարելի։
Երբ գնում ենք դեպի զարգացում, մենք լինում ենք ավելի անկառավարելի։ Մեզ հեշտ չի լինում մանիպուլացնել ու ոչ միայն համասեռականների թեմայով, այլ շատ ավելի լուրջ թեմաներով։ Մանիպուլացնել իրենց, ոչ թե մեր, շահերի համար։
Ուզում եք հնազանդ լինել, ատեք փոքրամասնություններին։ Ու դուք ճնշված կլինեք, որպես մեծամասնություն, քանի որ մեկ է փոքրամասնություն եք։
Ընդամենը պետք է հաշտվել ու հասկանալ, որ ԴՈՒ փոքրամասնություն ես։
Հակառակ դեպքում պետք է հստակ ուզես որ բոլորը լինեն մի տեսակ, ու առանց գլուխ։ Ինչպես Հակոբ Հակոբյանի նկարում։
Այդ պատճառով էլ սովետը այդպիսի երկիր էր, ուր ոչ միայն միասեռականներին, կամ անհամաձայններին, այլ կերպ մտածողներին, այլ նույնիսկ ձախլիկներին չէին հանդուրժում։
այդ պատճառով էլ բոլոր ավտորիտար պետությունները արգելում են ու վախեցնում են։
ու փոքրամասնություններին վերաբերմունքը շատ լավ ցուցանիշ է հասարակության զարգացման եւ քաղաքական վարչակարգի։
ես ինչի՞ եմ սա գրում։
ես ուզում եմ ապրել ազատ երկրում։
Ուզում եմ ավելի ազատ Երեւան։
Ուզում եմ ավելի ազատ Հայաստան։
Ուզում եմ չասեն, որ ազատությունը մեզ այստեղ է բերել, քանի որ ազատ չենք։
Ուզում եմ չգնանք հետ դեպի սովետ, չգնանք Պուտինի ավելի վատ սովետ, քանի որ այնտեղ չի լինի ձրի կրթություն, ու չի լինի ոչ մի դրական բան, ինչ կար նույնիսկ այդ սոցիալիզմում, բայց կան չափից շատ արգելքներ ու ատելություն։
Տեսեք ինչ է այնտեղ կատարվում,ինչ վատ է իրենց մոտ, կամ փոխարենը լսեք Կուրգինյանին, ով վախեցնում է։
Ինչի՞ է Կուրգինյանը «գեյերով վախեցնում»։ Որովհետեւ ուրիշ ինչո՞վ վախեցնի։
Ի՞նչ ասի,— «մի ընկերացեք Եվրոպացիների հետ, իրենց մոտ գիտությունը լավ է», հա՞։ Ասի «մի ընկերացեք, իրենց մոտ լավ մեքենաներ են արտադրվում, որ դուք քշում եք»։ Ինչո՞վ վախեցնի։
Ու մարդիկ կգնան։
Եվ նրանք, ում ատում են, կգնան նույնպես։
Ատողներից, ով ատելությունը տարածելիս փող կաշխատի, կկուտակի։ Ոչ բոլորը։ Բոլորը հնարավորություն չեն ունենա։
Որովհետեւ այնտեղ ուր չեն ատում, ավելի լավ է ապրել։ Ու դա պատահական չէ։ Զուգադիպություն չէ։
Իսկ Պուտինին պետք չէ ձեզ անկապ պաշտպանել կամ կերակրել, ոչ մեկին էլ պետք չէ։
Եթե քեզ ձրի կերակրում են, ապա դա ծուղակ է։
Ու երբ օլիգարխը մուրաբա է բաժանում, դա ծուղակ է, գրողը տանի։
Ու երբ ասում են, որ ծածկած շուկան կռիսանոց էր, դա ծուղակ է։ Որ դուք հնազանդ լինեք։
Ու ակնհայտ է, որ վեհը՝ Պուտինը, օլիգարխը, ով ուզում է լինի, նա չի անում դա, որ ձեզ հարստացնի։ Նա անում է դա, որ նա հարստանա։
Ու դուք արանքում չեք շահի։ Չի լինում այդպես։
Կապիտալը սիրում է մեծանալ։ Ինպչես եւ քաղցքեղը։ Կամ կենտրոնացված սոցիալական ցանցը։
Ազատ երկիրը այն չէ, ուր ամեն օր նոր բան են արգելում։
Այն է, ուր ամեն օր ավելի շատ հնարավորություն կա։ Գործի, հանգստի, ստեղծագործելու, խաղալու։ Ձախով գրելու։ Հայերեն կարդալու։ Երեխաներ մեծացնելու։ Ապրելու։
Եկեք հիմար չլինենք էլի։
Այդքան ակնհայտ է, որ ուղին որտեղ է տանում։ Առանց ռելյատիվիզմի։ Առանց արեվմուտք արեւելք բաժանումների։ Առանց հնդ֊եւրոպական թե կովկասյան ծագման հարցի։ Դա կապ չունի։
Սա համամարդկային է, բոլորը ունեն այդ ընտրությունը։
Բաքվի արյունոտ դեպքերի կապակցությամբ Շուշիի ռեալական ուսումնարանի աշակերտական սոցիալ֊դեմոկրատական խումբը փետրվարի 11֊ին հրապարակում է․ «Պայքարիր հանուն քո իրավունքների համար» թռուցիկը, որը կոչ է անում բոլոր սովորողներին դուրս գալու մասսայական դասադուլի։
Սովորող երիտասարդության շարժումներից անհանգստացած Կովկասի ուսումնական օկրուգի հոգաբարձուն Շուշի է ուղարկում տեսուչ Գ․ Սլավինսկուն և պահանջում նրանից տեղական իշխանութունների օգնությամբ կարճ ժամկետում վերսկսել դադարեցված պարապմունքները։ Բայց աշակերտական դասադուլը վեր էր ածվում հակակառավարան մեծ ցույցի, որին ակտիվ մասնակցություն են ցույց տալիս նաև քաղաքի ազգաբնակչության դեմոկրատական խավերը։
Հոգաբարձության ներկայացուցիչը տեսենելով, որ ոչ մի կերպ հնարավոր չէ դադարեցնել այդ դասադուլը, որոշեց խնդրել հոգաբարձուին հարգելու տեղական իշխանությունների խնդիրքը մինչև սեպտեմբեր մեկը դադարեցնել Շուշիի ուսումնական հաստատությունների պարապմունքը։ «Հակառակ դեպքում,― հայտնում է Գ․ Սլովինսկին,― աշակերտներն այնքան հաստատակամ են իրենց որոշման մեջ, որ մեր միջոցառումները կարող են հանգեցնել ծանր հետևանքների»
Կառավարությունը փակեց ևս մի շարք ուսումնական հաստատություններ, բայց դրությունը չփոխվեց։ Ընդհակառակը, փակված ուսումնական հաստատությունների բարձր դասարանների աշակերտները ՌՍԴԲՊ տեղական կազմակերպությունների հանձնարարությամբ հակակառավարական ակտիվ ագիտացիա էին տանում ազգաբնակչության, առանձնապես սովորողների շրջանում, ամենուրեք կազմակերպում ինքնազարգացման խմբակներ, տարածում հեղափոխական թռուցիկներ։
Այդ առթիվ Երևան նահանգի Էջմիածնի գավառապետը հայտնում է, որ իրեն հասած տվյալներով, մի խումբ սովորող երիտասարդներ վտանգավոր տարրերի հանձնարարությամբ շրջում են գավառի ուսումնարան ունեցող գյուղերը և հակապետական մտքերով վարակում թե՛ սովորողներին, և թե՛ նրանց ծնողներին։ Գավառապետը հաճախակի կրկրնվող աշակերտական հուզումների պատճառը համարում է «այդ վտանգավոր ազդեցության արդյունքը»։
Եթե մինչև [1905 թ․] հունվարի 9֊ը դեպքերը գավառային քաղաքների և գյուղերի սովորողների հուզումների վերացմանը ակտիվ աջակցություն էր ցույց տալիս ծնողների մեծ մասը, ապա հունվար֊փետրվարյան արյունոտ դասերից հետո, ընդհակառակը, նրանք միանում էին իրենց զավակների ելույթներին և բացարձակ պաշտպանում նրանց պահանջները։
Սիգնախի արական և իգական ուսւոմնարանների միացյալ մանկավարժական խորհրդի նիստում դասադուլ հայտարարած աշակերտների ծնողներն ասել են «․․․ Մենք թույլ չենք տա, որ մեր երեխաները հաճախեն ուսումնարան, քանի դեռ չի բավարարվել նրանց արդարացի պահանջները»։
Իսկ նրանց պահանջներն էին․
Ուսուցումը պետք է տարվի մայրենի լեզվով, այն էլ պարտադիր լինի մինչև 16 տարեկան երկսեռ բոլոր քաղաքացիների համար։
Կրոնը պետք է հանել դասավանդվող առարկաների թվից։
Չդնել ազգությունների ու կրոնական դավանանքի խտրություն։
Անհապաղ վերականգնել աշակերտական հուզումներին, դասադուլներին և ցույցներին ակտիվ մասնակցություն ցույց տալու համար ուսումնական հաստատություններից հեռացված աշակերտներին և այլն։
ուրեմն, ես մի քանի օր առաջ կարդացի Անասնաֆերման հայերեն։
Այնքան լավ թարգմանություն է արել Արտաշես Էմինը, որ թվում է, ռուսերեն տարբերակը կարդալ չի լինում, անհամեմատ ավելի անհամ է։ Իսկ հայերենում, միայն անունները ինչ լավն ել՝ Ձնագնդին(Snowball), Դմբուզը(Boxer), Զռանը(Squealer), Մովսեսը…
Ու հետաքրքիր է նկատել, որ դա առաջին անկախ Հայաստանի հրատարակություններից է(1991), երբ արդեն կար հնարավորություն թարգմանել այդպիսի գրքեր, ու թարգմանել բնօրինակից։
Ինձ թվում է, որ Անասնաֆերման գուցե եւ 1984֊ից ավելի կարեւոր է։ Որովհետեւ երկրորդի դեպքում մեզ ցույց են տալիս հասարակություն ուր արդեն սաղ վատ է, ու մարդիկ չեն հավատում, ո՞նց կարող էին այնտեղ հասնել։
Իսկ Անասնաֆերման այն մասին է, ինչպես այստեղից, հետո այնտեղից գայկաները ձգելով, աստիճանաբար եւ աննկատ քչից շատից լավ հասարակությունը, ուր ամեն անդամի բարեկեցությունն ու զարգացումն են նպատակ, վերածվում է տոտալիտար վարչակարգի։
Ի՞նչն է կարեւոր։
Ա․ Անասունների անգրագիտությունը։ Եթե անասունները ավելի զարգացած, ու ավելի գրագետ լինեին, իրենք կկարդային ու կհիշեին Յոթ Պատվիրանները, իրենք կհասկանային, որ իրենց ստում են, իրենք կհասկանային ով է Զռանը իրականում։
Բ․ Փաբլիկ Ռիլեյշնս։ Նապոլեոնը լավ հասկանում էր, որ մինչեւ մի պահ, նա կարիք ունի հասարակության աջակցության։ Ու այդ պատճառով է որ, չնայած վերացրեց Միտինգները, այսինքն ժողովրդավարությունը, սակայն միշտ ուղարկում էր Զռանին՝ իր քայլերը մեկնաբանելու ու բացատրելու համար։ Ստեղ կրկին այն մասին, որ եթե մի քիչ զարգացած ու խելացի լինեին, չէին հավատա, եւ այն մասին, որ եթե նույնիսկ չապստամբեին, բայց միայն հրապարակային եւ բոլորով անհամաձայնություն հայտնեին, Նապոլեոնը ստիպված կլիներ, եթե ոչ՝ կորցնել իշխանությունը, ապա գոնե երբեմն իրենց կարծիքը հաշվի առնել։
Որովհետեւ այդ լեզուն են հասկանում իրենք։ Այդ թվերի լեզուն։ Նաեւ շատ կարեւոր է, որ երբ հավերը ապստամբեցին, նրանց բողոքը արագ ու հեշտ կասեցվեց վարչակարգի կողմից, որովհետեւ այլ անասունները, չէին աջակցում հավերին, չէին ընդունում իրենց բողոքը որպես սեփական բողոք։ Իրենք չէին հաստանում, որ այսօր՝ հավերը, վաղը՝ իրենք։ Չէին հաստանում, որ այսօր՝ Թեղուտի գյուղացիների տները՝ վաղը՝ Բյուզանդի, վաղը չէ մյուս օրը՝ Աբովյանի։ Այսօր՝ էմոները, վաղը՝ ակնոց կրողները։
Ու ստեղ վարչակարգին շատ կարեւոր է անհանդուրժողականությունը՝ տարբերվողների նկատմամբ, ու առաջին հերթին ամենատարբերվողնեիր՝ ասենք գեյերի, դա անում էր հենց սկզբից Հիթլերը, հիմա անում է Պուտինը։ Անհանդուրժողականությունը շատ լավ մարկեր է՝ որ հասարակության մեջ ես ապրում, բռնատիրական, թե ազատ, քանի որ դա է իրենց միջոցը մեզ կոնտրոլ անելու։
Նաեւ կարեւոր փաստ է, որ Նապոլեոնը վերցնում է շների ձագերին ու դաստիարակում ինքնուրույն։ Հիշո՞ւմ եք, ի՞նչ են ասում ոստիկաններին մարդիկ հավաքների ժամանակ․ «Դուք հայր, մայր, քույր ունե՞ք»։ Որովհետեւ դա չնայած հիմար ու մանիպուլատիվ հարց է, այն բնական է։ Ո՞նց դու կարող ես դուրս գալ ժողովրդի դեմ, եթե դու իրենց պես մոտիկներ ունես։ Դա հասկանալի չէ մարդկանց։ Ու այդ պատճառով է, որ մանկատների երեխաները լավ ԿԳԲ ակտիվիստներ են լինում։ Ու ինչքան շատ մենք իրենց որդեգրենք ու մեծացնենք ընտանիքներում, այնքան լավ հասարակության մեջ կապրենք։
Ի դեպ, ընտանիքների մասին։ Պատահաբար չէ, որ բոլոր հակաուտոպիաներում, եւ Հաքսլիի մոտ, եւ Օրուելի, ընտանիք կամ չկա, կամ այն կազմվում է իշխող կուսակցության կողմից։ Ինչի՞։ Ինձ առաջ դա խանգարում էր, ինձ թվում էր, որ դա ասենք Օրուելի պոպուլիստական քայլն է, որ եթե մարդիկ դեռ համաձայն կլինեն, որ խոսքի ազատություն չլինի, իրենք կսարսափեն, որ սեքսը վերացվում է, ու պարտնյուրի ընտրությունը այլեւս իրենցը չէ։ Հիմա գիտեմ, որ նա պոպուլիստական քայլերից հեռու էր։ Պարզապես նկարագրում էր գրեթե կատարյալ տոտալիտար մեքենա։ Իսկ տոտալիտար մեքենայի խոցելի տեղը՝ ընտանիքն է։ Ո՞րտեղ կար խոսքի ազատություն ԽՍՀՄ֊ում։ Ճիշտ է, խոհանոցներում։ Երեխաները իրենց մոտիկների՝ ծնողների, բարեկամների, նրանց հետ, ում հետ կապ ունեն, իրենց ցավը ընդունում են, որպես սեփական ցավ։ Ու դա շատ է ազդում անձի ձեւավորման վրա։ Անգիտակցաբար։ Այսինքն, կատարյալ տոտալիտար վարչակարգում պետք է այդպիսի պատահականություններ, ինչպես ընտանիքը չլինեն, ու երեխաները դաստիարակվեն պետության կողմից միայն։ Իսկ ոչ սանկցիոնացված սեքսը պետք է արգելվի ու խիստ պատժվի։
Հիմա պատվիրանների մասին։
Ինձ թվում է, որ Պատվիրանները լավ կազմված չէին։ Օրինակ, կարեւոր չէ, մարդու հագուստ օգտագործում ես, թե չէ։ Օրինակ, խոզերից մեկը ուներ գլխարկ, որը պաշտպանում էր նուրբ ականջները արեւից։ Ինչո՞ւ չպաշատպանել։ Ինչո՞ւ չունենալ կոնտակտներ մարդկանց հե՞տ։ Կարծում եմ, որ մարդկանց պետք էր փոխել, փաստի առաջ կանգնեցնելով՝ մենք կանք, մենք ապրում ենք նույն տարածքում, ու այլ կերպ ենք ապրում, մեր ձեւով, ու կա երկու ելք, կամ իրար վերացնել, կամ պայմանավորվել ինչպես ենք ապրում, ու երբեմն համագործակցել։ Օրինակ, պայտերը իրենց պետք էին, չէ՞, իսկ արտադրել ինքնուրույն չէին կարողանում։
Իսկ «երկու ոտք վատ, չորս ոտք լավ» ապտահայտությունը առհասարակ ռասիստական է։
Ես կարծում եմ, որ Պատվիրաններում պետք է գրված լիներ այն մասին, որ անասունները իրենք, ժողովների եւ քվեարկությունների միջոցով են ընտրություն կատարում։ Ես կարծում եմ, որ գուցե պատվիրաններում, ինչպես եւ ԱՄՆ սահմանադրության մեջ, վատ չէր լինի, որ տեղ գտնի ռազմական ապստամբության իրավունքի մասին կետ։ Ու անվճար կրթության եւ բժշկական սպասարկման իրավունք հայտարարվեր։
Գրքում շատ լավ է ցույց տված այն, ինչի մասին եւ ասում է Խոմսկին։ Սովետում նույնպես կապիտալիստական համակարգ էր։ Առանց մրցակցություն, ուր մեկ մեծ եւ աբսոլյուտ կապիտալիստի դերը կատարում էր «պետությունը»։
Ո՞ւմ է հիշեցնում Ձնագնդին։ Բնական է, որ Տրոցկուն։ Հա՞։ Բայց ինձ ակամա հիշեցնում է Տեր֊Պետրոսյանին։ Խելացի լիդեր, ով հաղթել է Գոմի Ճակատամարտը։ Եվ ում մասին հետո կասեն, որ նա ոչ միայն չի հաղթել, այլ եւ ամեն ինչ արեց տապալման համար, իսկ հաղթանակը իրենից անկախ եղավ։ Իսկ Նապոլեոնից անկախ եղավ Հողմաղացի Ճակատամարտի հաղթանակը, եթե այն հաղթանակ անվանել կարելի է։ Ու ես չեմ կասկածում, որ մեր երկրորդ ռազմական ընդհարումը եթե լինի, այլ նույնսիսկ Հողմաղացի ճակատամարտի պես «հաջողակ» լինելու շանսեր չունի։
Ձնագնդուն հեռացրին Հողմաղացի մտքի պատճառով, կարծես։ Տեր֊Պետրոսյանը գնաց այն պատճառով, որ քննարկում էր փուլային ու փաթեթային տարբերակները, որոնք հետո սկսեցին իր հետնորդները, Զռանի՝ Հ1֊ի միջոցով մեզ բացատրելով, ինչու։
Եվ մենք հավատացինք, այսինքն, ես հիմա հանդիպում եմ մարդկանց, ում վրա պրոպագանդան ազդել է, ու ով մտածում է, որ մենք հիմա շատ ավելի լավ վիճակում ենք, բանակցությունների մասին է խոսքը, քան իննսունականների վերջում։
Այսինքն, իհարկե, ես չեմ ասում, որ Տեր֊Պետրոսյանը անթերի է, ես հիմա այն մասին եմ, որ այն ժամամանակվա վատ կողմերը հետո սկսեցին չափազանցվել, իսկ նվաճումները՝ ոնց որ իր հետ բնավ կապ չունեին։
Նաեւ երկու բառ Անասնաֆերմա անունով մուլտի եւ ֆիլմի մասին։ Ֆիլմը 1999 թվի է։ Այնտեղ վերջում կատարվում է ապստամբություն, բայց ոչ թե տիրում է ժողովրդավարություն, այլ գալիս են նոր տերեր, ով «լավն ել»՝ ուրախ, ռոքնռոլշիկ ամերիկացիների տեսքով։ Այդ ֆիլմի շուկան գուցե պոստ խորհրդային ժողովրդներն են, մեզ ասում են՝ եկեք այն վատ տիրոջ տեղը ունեցեք լավ տեր՝ ամերիկարի։ Ու դրանով մեզ վախեցնում են եւ ՌԴ֊ում եւ ՀՀ֊ում՝ գոսդեպով։ Ու գիտեք, չեն հասկանում, երբ ասում ես՝ չեմ ուզում ոչ ՌԴ ոչ ԱՄՆ դիրքորոշում, ես ԱՄՆ֊իստ չեմ, այ մարդ։
Ու սուտ է որ խոսքի ազատությունը կբերի ՄՆ֊ի ծառա դառնալու, չէ, իրական ազատությունը բոլորից՝ եւ ՄՆ֊ից, եւ ՌԴ֊ից ազատության մասին է։
Իսկ հիսուն չորս թվի մանակական մուլտը շատ վատն է։ Չեմ ասում այն մասին, որ Ձնագնդուն ծաղրում են, իր ճառերը, գուցե դա իմ սուբյակտիվ ընկալումն է։ Բայց երբ անասունները աղավնիների միջոցով տարածում են լուր այլ ֆերմաների բնակիչներին ապստամբության մասին, իրենց չեն ընկալում, ու կենդանիները թռնում են իրենց հոգատար ֆերմերների գիրկը։ Պոզահարում են վատ ֆերմերներին, իսկ լավ ֆերմերներին սիրում են։ Ու դա այն մասին է, երեխաներ ջան, որ ժողովրդավարություն ու ազատություն չկա, կան լավ ու վատ ֆերմերներ միայն։ Այդպես է համոզում այդ մուլտը։
Այսինքն եթե ԽՍՀՄ֊ում Անասնաֆերման արգելված էր, ապա ԱՄՆ֊ում իր իմաստը աղավաղվում է ինտերպետացիաներով։ Իսկ բնօրինակը՝ գիրքը, ինչպես գիտսք, քինդլներից ջնջվել է։
Իսկ ՄՆ֊ում նույնպես աշխատում են այն ուղղությամբ, որ ընտրությունները լինեն ֆորմալ, մարդիկ մտածեն որ ընտրում են, այն հույսով, որ մինչ լափի ամանը հարաբերական լիքն է, անասունները ռազմական ապստամբության իրավունքից չեն օգտվի։ Բայց նրանք գիտեն, որ այն կա, քանի որ կարդալ գիտեն, ու կարդում են։
Ստեղ լրիվ այլ հարց է առաջանում՝ այն մասին, որ հիերարխիկ իշխանությունը միշտ փտում է, փտում է այն չափ, ինչքան մենք թույլ ենք տալիս։ Ու ինչ անել, որ այդպիսի հիերարխիաներ չլինեն, ես չգիտեմ։ Մտածել է պետք։ Որոշ օրինակներ, ինչ կարդացել եմ՝ համոզիչ չեն։
Շենդերովիչը պատմում էր ինչպես նա գնում էր աշխատանքի, ու այնտեղ կողքը Մոսկվայի կառավարությունն է, լիֆտի մոտ մի տղա, որ տարիքով իր տղան կարող է լիներ, բայց հագինը մի տաս հազար դոլարի էր, այդ տղան տենց հանգիստ ու բարձրաձայն ասում էր հեռախոսով որ դե տենդեր է ու հարմար չէ մի տեսակ, մեկին գտեք ձեւական որ տենց պարտվի, քանի որ լավ կլիներ մրցակից լիներ, ու դե նա էլ իր մասը խաղի համար կստանա։
Բայց ամենակարեւորն այն է, որ նա բարձրաձայն էր խոսում, ու չէր քաշվում բնավ, ու դա այն մասին է, որ նա լրիվ նորմալ է համարում, որ դե սավաննա է, ով ում կուտի՝ կուտի, բա տենց պետք է լինի, տենդեր է, բա էլ ուրիշ ձեւ ո՞նց։
Ու ես մտածում եմ, ասենք նա, կամ նա, կարծես այնքան խելացի են, հա՞, չես ասի որ հիմար են, երբ պետք է լավ էլ գործ են անում, լավ էլ խորանում են, բայց նրանք, նրանք լրիվ ընդունում են այդ իրականությունը սավաննայոտ՝ դե տենցն է սելյավին, աղջիկները՝ ֆեյսբուքում են, ապա մենք եկանք ձեզ մոտ, գուգլը xmpp֊ն փակում է՝ դե պարզ է, բիզնեսի տեսանկյունից ձեռնտու քայլ է…
Իմ մոտ տասնյակ կոնտակտներ կան ջիթոքից։
Ու շուտով էլ չի լինի, գրեթե դատարկ է մնալու չաթիս պատուհանը։
Երկու հոգի կա jabber.org֊ից, ու մի՝ dukgo.com֊ից։
Երեքի հետ ավելի շատ անցանց եմ շփվում, քան առցանց։
Իսկ նա, այն խելացին, ով չունի չգուգլ հաշիվ, այնպես նայում է իմ վրա միամիտ հայացքով, ու հարցնում՝ բա ի՞նչ ես անելու, գալու ես ջմեյլ չէ՞, չէ՞ — գալու ես սքա՞յփ։
Ու մտքով չի անցնի չընդունել այդ դարվինիզմը, գնալ դրան ընդդեմ, վիրավորվել գուգլի այդ քայլից, ու բացել իրեն այլ xmpp հաշիվ։
Չէ, չի անցնի, կյանքը այդպիսինն է։
Աղջիկները ֆեյսբուքում են, ու ապա մենք եկանք ձեզ մոտ, իսկ այն որ գուգլը xmpp֊ն փակում է՝ նրան արդարացնում է՝ դե գիտես, նրանք ֆունկցիոնալ են ավելացնում։
Իսկ ինչի, xmpp֊ի մեջ չի՞ լինում ավելացնել։ Այն այդպես էլ կոչվում է՝ extensible, ու գրողը տանի, այնտեղ ամեն ինչն է հավելումներով, բացի օնլայնանալուց ու օֆլայնանալուց գրեթե։
Ակնհայտ է որ դա բիզնես որոշում է, այնպես, ինչպես ակնհայտ է որ Նավալնու գործն է շինծու, բոլորի համար ակնհայտ է, բայց մեկ է՝ կարդարացնեն, ու դա քիչ է, մի հատ էլ սպասում են, որ դու էլ կարդարացնես, ու կընդունես, կասես դե հա, գուգլի հաշիվ կունենամ, կխոսենք։
Չէ, սիրուն ջան, իմ աղջիկները չեն ֆեյսբուքում, ով կողքերը չի նայում, ու բան չգիտի ինչ կա շուրջը, իմ կարդացողը չէ նա, ով պետք է այնտեղից հղումով գա, ու ֆիդերի մասին չգիտի, ու ես նորմալ չեմ համարում, երբ xmpp֊ն փակում են, ու նորմալ չհամարելով՝ չեմ գնա ոչ գուգլ, ոչ էլ իրան ինադու՝ սքայփ, քանի որ պեպսին կոկայից լավը չէ։
Ու այո, այս քայլը ավելի կկտրի իրարից լիքը մարդ, նրանց, ով կմնա միայն ջաբերներում, ու նրանց, ով կչաթվի ֆեյսբուքում ու գուգլում։
Ու դուք միամիտ կնայեք ինձ ու կասեք հանդիպեքիս՝ դե մենք «սա» ենք օգտագործում, իսկ դու այնտեղ չկաս։
Իսկ առաջ կա՞յի, էլի չկայի չէ՞, բայց խոսում էինք։
Բա ո՞նց է դա նորմալ, բա ինչի՞ է պետք այնտեղ լինել խոսելու համար, ու ամենակարեւորը ո՞ւմ է պետք։ Քե՞զ պետք է ես գուգլի հաշիվ ունենամ քո հետ շփվելու համար։
Դու չե՞ս ուզում ունենալ հաշիվ որից ում ուզես ֆրենդես առանց սահմանափակում, ախր դա դու չես կարող ֆրենդել, ոչ թե ես, դա քեզ չեն թողնում, ոչ թե ինձ։ Հետո՞ ինչ որ ես եմ մենակ մնում դրանից հետո։
Բարեւ, սիրուն ջան։
Ճիշտ բռնիր այֆոնդ, ինչպես պատգամել է պապիկ ջոբսը։
Թե չէ չի լսվի։
Պակա պակա։
Կտեսնվենք անցանց, պատահաբար։
Քանի որ դու ցանցում չես, դու հանգույցում ես այդ ցանցի։
Ուռած հանգույցում, որ առողջության մոտիվներով օրգանիզմներից հեռացնել է պետք։
կտեսնվենք անցանց, երբ դու պատահաբար դուրս գաս Փարպեցի, իսկ ես պատահաբար այնտեղ անցնեմ։
կտեսնվենք անցանց, պատահաբար՝ համերգին, ինչպես դա անում էին դինոզավրերի ժամանակ։
կտեսնվենք անցանց, պատահաբար՝ երբ դու անցնելու ես մետրոյում էսկալատորով բայց մյուս ուղղությամբ։
Դու ինձ ուրախ ձեռքով կանես, ու կժպտաս։
Կտեսնվենք անցանց, երբ դու դուրս ես գալու տրանսպորտից, իսկ ես մտնելու եմ, ու դու կասես՝ վաու, էս ո՞ւր ես կորել, կգա՞ս թեյ խմենք։
Իսկ ես կասեմ՝ թեյ խմենք որ ի՞նչ անենք, ես պատահական մարդկանց հետ թեյ չեմ խմում։
Իվ Արնոլդի այս լուսանկարն այն մասին է, ինչպես էին քաղաքացիական իրավունքների սեւ ակտիվիստներին պատրասնում, օրինակ, չարձագանքել իրենց վրա փչվող ծուխին։
Այսինքն, այդ մարդիկ իրենց պայքարին լուրջ են վերաբերվել։ Ամեն ինչ մտածված էր։
Ու այն որ մի գեղեցիկ օր այնտեղ, ուր սեւերին չեն սպասարկում, եկան չորս ընկեր՝ դա պատահական չէր։ Այդ մարդիկ վաղուց գիտեին որ դա կանեն, ու երկար պատրաստվում էին։
Ու նկատեք այն, ինչի համար ընդամենը մի քանի տասնյակ տարի առաջ պայքարել էր պետք՝ հիմա ընկալվում է որպես ինքնին հասկանալի, ակնհայտ բան։ Մինչդեռ այն ժամանակ դա թվում էր անիրականացվելի խենթություն։
Այս տեքստը պատմում է սեւերի պայքարի մասին։ (այստեղ՝ ռուսերեն) Ու ինչու ինտերնետը ու ծիվիչը որպես պայքարի միջոց գերագնահատված են։ Եւ ինչպես են իրենք՝ այն ժամանակի պայքարի կազմակերպողները մտածել։
Իսկ մեզ մոտ հա խոսում են այս կամ այն պայքարը չքաղաքականացնելու մասին։ Այդպես միամիտ՝ ոնց որ մանկապարտեզ լինի։
Երբ ես հավաքում էի ամառայինի համար ստորագրություններ՝ ինձ մարդիկ հա դիմում էին, պատմում էին՝ իսկ այնտեղ՝ վիշապների այգում՝ այսպես, իսկ այնտեղ՝ սենց խնդիր է։
Հիմա ո՞րի համար գնաս, ո՞րը պաշտպանես։ Ու մարդիկ էլ են հոգնում՝ ռեսուրսները սահմանափակ են։
Իսկ եղած ռեսուրսները իշխանությունը պետք եկած պահին կարող է վերահղել իրենց իսկ մտածած խնդրի լուծմանը։ Դա լրիվ շախմատի պես է՝ այս նավակդ հարվածի տակ է՝ փրկեցի՞ր՝ իսկ տես, չես նկատել որ սպան էլ էր անպաշտպան։
Ու այսպես հաղթել, վիճակը կոնտրոլ անել՝ իրատեսական չէ։
Առանց քաղաքականացնելու։ Բոլորն էլ գիտակցում են որ բարի թագավորը միայն վերջին պահին է լինում բարի, ու իրականում էլ ամեն ինչ գիտի։ Ժամանակին էլ մտածում էին Ստալինը չգիտի ռեպրեսիաների մասին։ Լավ էլի, անցանք այդ էտապը։
Այսպիսով այստեղ տեքստի տակ կա քաղաքականություն թեգը՝ քանի որ առանց դրա չի լինի։
Այսօր, տարիներ առաջ մեռել է Ստալին անունով դիկտատորը։
Ինչպես Հաուսը ասել է, գրեթե մեռնելը բան չի փոխում, մեռնելը փոխում է ամենը։
Փաստորեն, այդ մահը թույլ տվեց մեզ կանգնեցնել Սեւանի իջեցումը, ազատել որոշ քաղբանտարկյալներին, օրինակ՝ Մահարիին (բայց արդեն շատ ուշ էր փրկել Չարենցին), թույլ տվեց ազատվել Ստալինի հսկա արձանից որ տիրում էր Երեւանին,
թույլ տվեց ունենալ մեր վաթսունականները, բարձրաձայնել ցեղասպանության մասին, կառուցել ծիծեռնակաբերդ, ուր կրաելի է գնալ ծաղիկ դնելու ու ձեռբակվալած չլինել, ունենալ նոր, հետաքրքիր ճարտարապետություն, օրինակ՝ ամառային դահլիճը կամ Սեւանի ճայը, որի համար Խրուսչյովը չռփել է Զարուբյանին, թույլ տվեց շնչել մի քիչ ավելի համարձակ ու ավելի ազատ, նոր օդ, թույլ տվեց մի քիչ փոփոխություն։
Երբ ինչ֊որ մեկի ծնունդն է, ասում են, ինչ լավ է որ ծնվեցիր, իսկ երբ նա մեռել է, ժամանակն էր ասելու՝ ինչ լավ է որ մեռար, դա երեւի ամենալավ բանն էր ինչ կարող էիր անել։
ու ի՞նչ, հետո այդ մեր փողերով, մեզնից օրինական եւ ապօրինի ստացած փողերով սնվող մարդիկ ամեն շաբաթ ռիփո՞րթ են գրում վերադասերին։
ասենք, այսքան տրոլիծ եմ արել, այսքան ստատուս եմ գրել հիմար, որի շնորհիվ այսքան մարդ շեղվել է քաղաքականությունից, այսքան ստատուս եմ գրել, որ նվաստեցնում է դիմադրությունը, այսքան չռփել եմ ընդդիմության աջակիցներին, այսքան ռեշեյր եմ ունեցել, ու այսքան լայք։
Ու դրանից հետո էլ մի հատ իրենց կարեւո՞ր են զգում, տիպա էս ինչ կարեւոր մարդ էի ես, չթողեցի երկիրը կործանվի, բարձրացրի ծնկներից։
ինչպես սպասելի բռնի ուժն ու անսպասելի սպանությունները տապալեցին ազատագրական շարժումը։
երկար մեկնաբանություն կգրեի, բայց հենց հիմա այդ վիճակում չեմ։
ֆիլմը տխուր է, ես եմ տխուր, ավելի ճիշտ անզորության, հուսահատության, տխրության ու ջղայնության միքս է, եթե ֆակտորիզացիա անել զգացմունքները, ու հավասարակշռված գրառում չի ստացվի։
Ռուսալեզու «Երեւան» ամսագրում, հունվար֊փետրվար 2013, տպագրված է ռուս (լրա)գրող, կամ ավելի ճիշտ, լրա(գրող), Պրոխանովի հարցազրույցը եվրասիական միության մասին։
Նա ասում է, որ Ռուսաստանը չի տեսնում այլ կերպ, քան կայսրություն, քան իմպերիալիստական երկիր։ Այս մարդու ցինիզմը զաշկալ է լինում։
Մեջբերում եմ։
Евразийское пространство с населяющими его народами – это колоссальный ресурс. Само по себе пространство является ресурсом. А соединение этих площадей воедино создает колоссальное богатство.
Իհարկե, տարածքը ռեսուրս է։ Եթե ռեսուրս չլիներ, Ադրբեջանը վաղուց մտքից հանել էր Արցախը։
Նաեւ, ինչպես երբ միացյալ նահանգները տարածում էին ժողովրդավարություն, հարց էր առաջանում՝ ո՞ւմ համար է այդ ժողովրդավարությունը, այնպես էլ այստեղ, հարց է առաջանում՝ ո՞ւմ համար է այդ հարստությունը։
Այդ հարցի պատասխանը հետեւում է՝
Когда распался Советский Союз Россия лишилась казахстанских урановых месторождений, узбекского хлопка… Совершенно очевидно, что в этом проекте заключен огромный экономический потенциал.
Իմացանք՝ Ռուսաստանը ուզում է ձրի ուրան, եւ այլ ռեսուրսներ։ Ապա՝ Ռուսաստանի համար է։
Առհասարակ, հեղինակը դիտարկում է եւ ԽՍՀՄ֊ը, եւ եվրասիական միությունը որպես Ռուսական կայսրության նոր ձեւ։
История России – это история империй, и трагедии русские всегда связаны с их исчезновением. По крайней мере, четыре великих империи (включая последнюю, Красную) были разрушены, в результате чего Россия потерпела колоссальный урон.
Իսկ գուցե կայսրություններն ըստ սահմանման է պետք փլվե՞ն, հերիք չէ՞ նույն քաքի մեջ մտնեք, պարոնայք ռուս իմպերիալիստներ։ Գուցե հասկանա՞ք որ դա ձեզ ապագա չէ։
Շարունակենք, Պրոխանովը դիտարկում է եվրասիական միությունը այնպես ինչպիսին այն կա։ Մարդկանց խաբում է «մաքսային միություն» արտահայտությունը, իսկ եվրասիական միությունը ըստ էության անկախ պետությունների մաքսային միություն չէ, այլ մեկ ամբողջ պետություն՝
Между Белоруссией и Россией уже есть союзное государство, оно зачаточное, оно переживало и переживает много трудностей, но ген нащупан.
Մինչդեռ նա նաեւ հստակ արտահայտում է ի՛նչ ձեւի պետություն է այն լինելու՝
Цивилизационный продукт – это не только технологии будущего, это еще и идеи будущего. И эти идеи, или идеологии, которые уже сегодня – самое драгоценное достояние, – в евразийском пространстве могут стать альтернативой погибающим моделям, к числу которых я отношу и либеральную западную модель.
Բնական է, որ ես մեկնաբանում եմ իր այդ գաղափարները որպես ոչ թե ապագայի, այլ անցյալի գաղափարներ։ Որովհետեւ նոր գաղափարների մասին ավելի շատ խոսվում է «օքուփայ»֊ում, ու բնավ ոչ Ռուսաստանում։ Ու չնայած հաջորդ հարցին, թե արդյո՞ք սա ԽՍՀՄ֊ի վերականգնում չէ, նա պատասխանում է որ չէ, նա նկատի ունի, որ դա ԽՍՀՄ 2.0 է, ռելոադեդ, այդ պատճառով է որ նոր է։
Քանի որ եթե ԽՍՀՄ֊ը գոնե սոցիալիստական պետություն էր, ու քիչ թե շատ լավ էր փորձում «նայել» որոշ գավառներին, ընթացքում ասիմիլացնելով բնակչությունը, ու փոխելով դեմոգրաֆիկ իրավիճակը (պարզ ասած բնակեցնելով ռուսներով ֊ իմպերիայի հիմնական եւ գլխավոր էթնոսով), ապա հիմա կլինի լրիվ նույնը, բայց կողոպտիչ, դաժան կապիտալիզմի մոդելով։ Մենք տեսնում ենք, ինչքան կողոպուտ կա Ռուսաստանում, բայց իրենց դա հերիք չէ, իրենք շատ ավելին են ուզում։ Իրենք մեծ են ու սոված։
Իսկ մենք նոր ենք «ընտրել» մեր նոր հին նախագահին (նոր նախագահն լավ մոռացված հին նախագահն է), նախագահին, ով չպարզված իրադարձություններից հետո փակ փոքր շրջանում երդում տվեց, եւ նախագահին, ով շնորհակալություն խնդրեց Ռուսաստանի ղեկավարությունից աջակցության համար այդ չպարզված իրադարձություններից հետո։
Նախագահին, ով ներկայացնում է վարչակարգ, որը քոփի փեյսթ է անում ՌԴ֊ի շարժումները, նախագահն, ով արդեն իսկ վերջերս ստորագրել է եվրասիական միությանը վերաբերվող փաստաթուղթ, ու մենք ուրախությամբ եւ անհաբերությամբ լի սպասում ենք, երբ նա կստորագրի եւս մի քանի թուղթ, եւ երբ է ՀՀ֊ն վերջապես ֆորմալ ձեւակերպելու իր տապալումը, եւ ներկվելու կարմիր կամ վարդագույն գույնով, լինելով մեծ, բութ եւ շատակեր պետության մի մաս։
Իսկ ինչի՞ է ռուսալեզու Երեւանը դա տպում, մնում է միայն կռահել։
Գուցե ապա զարմանալի՞ չէ որ նախորդ համարում ֊ վարչապետն է կոմբայինի կողքը, նախագահն է ֊ ցուցահանդեսին, ու այդպես իրար փոխում են։
Շնորհավորանքներս, ջենթլմեններ։ Շնորհավորանքներս։
Ամեն ինչ հիանալի է, դիտենք տոնական տնական հրավառությունը։
ուրեմն, երեկ դիտել եմ «հակամարտությունը եւ հաշտեցումըը կենտրոնական֊արեւելյան Եվրոպայի կինոմշակույթում» կինոփառատոնի առաջին ֆիլմը՝ «Գալիցիայի երեք պատմությունները», արտադրողը՝ ԱՄՆ։
Հավես է, որ մարդիկ սովորեցին փառատոններին գալ։ Վերջապես։
Ֆիլմը ցուցադրում էին դվդ֊ից, շատ վատ որակով։
Առաջին կադրերից մեկում պանորաման կտրտում էր ֊ այսինքն կամ դանդաղեցրել են անորակ իրենց քսանհինգ/երեսուն կադրը, կամ անորակ գրություն էր, կամ անորակ նվագարկիչ։ Բայց նման էր, որ անորակ արագության փոփոխություն է մոնտաժի ժամանակ։
Ռեժիսուրան շատ վատն է, օպերատորական աշխատանքը ֊ շատ վատն է։ Ոնց որ այդ մարդիկ ոչ մի տեղ չեն աշխատել, ոչ մի տեղ չեն սովորել։
Մի տեղ խայտառակ հատված է, երբ նկարահանող թիմից մեկը կանգնած է կադրի մեջ, մի քիչ դեպի կադրի կենտրոն է շարժվում, հետո վախենում, ու հետ գնում, իր արեւին չի երեւում։
Սցենարի մասին։
Տիպիկ փողով գրած սցենար է։
Արտահայտությունները չեն դիմանում թեթեւ քննադատությանը։
Ստանդարտ տրամաբանական վրիպումներ են, որ անպատրաստ ունկնդիրը չի նկատի ֊ չափազանց պարզ խոսքեր, թվում է թե «ճիշտ», հիմնում է իր «մեսեջը» ինչ֊որ անկապ խոսքերի, ոչ թե, ասենք թվերի, հետազոտությունների, կամ շատ ընհանդրացված տեքստ, որի հետ մի կողմից բարդ է չհամաձայնվել, մի կողմից բարդ է համաձայնվել։
Ֆիլմից, այսպես ասած զռռում էր, որ այն փողով նկարած ֆիլմ է, որն ինչ֊որ հստակ մեսեջ պետք է հաղորդի։ Որ այն բնավ օբյեկտիվ չէ։
Ու այն մասը, որ ինձ դուր է եկել, այսինքն այն, որի մասին մոռանում են, երբ գովաբանում են սովետը, ֊ այն մասին ինչպես էր սովետը ճնշում, ու փտեցնում կգբ֊ի նկուղներում այլ կերպ մտածողներին ֊ դա էլ է կորցնում գինը, որովհետեւ հասկանում ես, որ ֆիլմի նկարողներին, ու տեքստ գրողներին դա բնավ էլ չէր հուզում ֊ գործ է անում են։
Ի դեպ, նկուղներից դուրս եկած ուկրաինացի կինը շատ հետաքրքիրն էր նաեւ նրանով, որ նա հավես ուկրաինական ազգային ազատագրական շորեր էր հագնում։
Ֆուտբոլ խաղացող երեխաներին են նկարել, ասում էին ֊ այ երեխաներին չի հուզում խաղալիս, թե իրենց հետ խաղացողները լեհ են, ուկրաինացի թե հրեա։ Հա, ինչի՞ պետք է հետաքրքրի։ Բայց ֆիլմը լուծում չի տալիս։ Այո, երեխաները չունեն այն խնդիրները որոնք ունի մեծերի հասարակությունը։ Բայց այդ խնդիրները առաջանում են, ու դրանց պետք է լուծում տալ։ Եթե լուծում չի տրվում, մարդիկ իրար սպանում են։ Ու ֆիլմը պատմում է այն մասին, ինչպես են մարդիկ իրար սպանել, բայց այլընտրանք չի առաջարկել։ Մի սպանեք։
Հա, մեկը չի սպանի։ Հետո՞։ Իրան կսպանեն, եթե չհասցնի թռնել։ Լուծում տալ է պետք, իսկ լուծում տրված չէ։
Պատմել են մի լուծման մասին, ինչպես Ուկրաինացիները գնացին Ուկրաինա, իսկ լեհերը ֊ լեհաստան։ Այո, դա լուծում էր։ Գործող։ չեմ ասում որ լավագույնն էր։ Բայց էլ իրար չեն սպանում։ Ու հիմա, երբ Լեհաստանում չկան ուկրաինացիներ, իրենք կարող են հանգիստ խղճով վերականգնել ուկրաինական եկեղեցին։ Վայ ինչ լավն են։ Ավելի լավ է չսպանեին, հիմա էլ պետք չէր լինի վերականգնել։ Այն էլ եկեղեցին։
Եկեղեին ի՞նչ։
Այդ եկեղեցու մասին ֆրագմենտ կար ֊ գյուղ մտել էին խմած լեհ զինվորականներ ու կրակում էին ամեն ինչին, ինչ տեսնում էին։ Քանի որ մարդիկ թաքնվել էին, նրանք դեռ չէին հասցրել նրանց գտնել եւ սպանել, մտան եկեղեցի, կրակեցին «ուկրաինական աստվածածնի» ձեռքին։
Ինչպե՞ս մարդիկ փրկվեցին։ Գյուղը շրջափակեցին ուկրաինական զինված ուժերը, եւ հայտարարեցին ֊ եթե մեկին ձեռք տաք, ոչ ոքդ այստեղից կենդանի դուրս չի գա։ Լեհերը թողեցին գնացին։ Մարդիկ փրկվեցին։ Եկեղեցականն ասաց՝ «աստվածածինն մեզ փրկեց»։ Հա, բա ոնց։ Այդպիսի եզրակացություններ են։ Իսկ փաստացի եթե ուկրաինական ուժը չլիներ, սաղին սպանելու էին։ Ու դա էլ էր լուծում։
Փաստացի եւ գործող։ Իսկ ֆիլմը այլ լուծում չի առաջարկել։
Իսկ ինչի՞ են մեզ նայացնում այդ ֆիլմը։ Որ մենք ասենք ֊ հա, բան, լավ չի իրար սպանել։ Հա, ո՞վ է ասում որ լավ է՞։ Ո՞վ է ուզում սպանել կամ սպանվել։ Ո՞վ է ուզում պատերազմ։ Ոչ մեկ էլ չի ուզում։
Այդ խնդիրը չկա։ Ապա ի՞նչ են ուզում մեզ համոզել։
Ի՞նչն է սխալ մեզ մոտ։
Այն, որ մենք ունակ ենք եղել կիրառել ուժ, ու միայն դա ֊ երաշխավորել է վերջին տասնյոթ տարիների ընթացքում խաղաղ կյանք Արցախում։
Ես չեմ կարող չմեջբերել Հովարդ Ցիննին, ով ասել է՝ խնդիրները լինում են ոչ թե դիմադրելուց, այլ չդիմադրելուց, ենթարկվելուց՝
Դա է խնդիրը։ Ու դեռ մենք ունենք մեկ գործող լուծում ֊ դիմադրել։
Մենք չունենք այլ լուծում, որովհետեւ փողը ծախսվել է հիմար ֆիլմ նկարելու, ոչ թե հետազոտություն անելու, թե ինչ այլ լավ լուծում կարող է լինել։
Ուզում էի գրել հրեայի պատմության մասին, կամ հիմար օճառի օպերայի, բայց երեւի էլ չեմ գրի։
Միջին խավի գոյությունն է որ հնարավորոթյուն է տվել առանց մեծ ցնցումների քաղաքական պրոցեսները շարունակել այդ երկրներում եւ նույն համակարգը շարունակել, մինչդեռ հիմա, երբ կապիտալի կուտակման առջեւ լուրջ խնդիրներ են ստեղծվել, այն, ինչ որ հնարավոր էր եղել նախապես անել միջին խավի առկայությունը, եւ դժգոհությունների բացակայությունը ապահովելու առումով, այսօր այլեւս հնարավոր չէ։ Եւ մենք հիմա տեսնում ենք, որ արեւմտյան երկրներում միջին դասը գնալով մաշվում է, եւ փոքրանում է։ Սա լուրջ ճգնաժամ է, որը ընդունում են նաեւ այդ երկրների վերնախավերը, եւ արեւմտյան եվրոպայում, եւ միացյալ նահանգներում, եւ սրա հետեւությունը այն է, որ այն ինչ որ հնարավոր է եղել, այսինքն այն քաղաքական կայուն ազատական ժողովրդավարական, լիբերալ դեմոկրատական կայուն համակարգը, որը տիրապետել է վերջին տասնամյակներում, կամ նույնիսկ հարյուր, որոշ պարագաներում, հարյուր հիսուն տարիների ընթացքում արեւմտյան որոշ երկրներում, այսօր գնալով քչանում է, դրա հիմքերը պակասում են, որովհետեւ նյութական բավարարվածության բացակայության պայմաններում այդ խավերի մոտ դժգոհությունը գնալով ավելանալու է եւ մենք տեսնում ենք, որ ավելանում է, դժգոհության ալիքները գնալով շատանում են արեւմուտքում, եւ Եվրոպայում, եւ Միացյալ Նահանգներում, եւ այդ համակարգը, մենք շուտով տեսնելու ենք, որ ազատական ժողովրդավարական քաղաքական համակարգը այլեւս չի կարողանալու լինել տիրող համակարգը։ Այսինքն համակեցությունը, այսպես կոչված արեւմուտքում տիրող ֆինանսական եւ ֆինանսական օլիգարխիգայի եւ միջին խավի միջեւ համախոհություն եւ համակեցություն այլեւս հնարավոր չի լինելու։ Եվ երբ չկա համակեցություն, քաղաքական անկայունություն է տիրելու։ Այսքանը մեզ հետաքրքրում է այն առումով, որ մենք Հայաստանում մեր պատկերացնելիք համակարգում սոցիալ տնտեսական եւ քաղաքական ինչ համակարգ պետք է լինի։ Եթե արեւմուտքում մենք տեսնում ենք, որ դրամատիրական համակարգերում, նախկին լիբերալիստական տնտեսական հարաբերությունները այլեւս հնարավոր չեն, եւ կա ճգնաժամ, եւ երկրորդը, այդ ճգնաժամի պատճառով նաեւ ճգնաժամի մեջ է մտնում քաղաքական համակարգը, սա մեզ պետք է հուշի, որ այդքան խելամիտ բան չէ նոր Հայաստանի նոր մեր պատկերացումը հիմնավորել արեւմուտքում արդեն իսկ իր մայրամուտը մտած համապատասխան տնտեսական սոցիալական եւ քաղաքական հարաբերությունների վրա։ Մեզ պետք են սոցիալական համերաշխություն ապահովվող այլ մոտեցումներ, որոնց փնտրտուկները կատարվում են ամբողջ աշխարհով մեկ, եւ միեւնույն արեւմուտքում, եւ մեր մոտ լուծումները գտնել այդ ուղղությամբ, առավել եւս որ Հայաստանի պայմաններում հնարավորությունը չի եղել, եւ այսօր եւս չկա օլիգարխիայի առկայության պայմաններում նաեւ ապահովել ինչ որ միջին խավի, թվային մեծամասնություն ներկայացնող միջին խավի ներկայություն։ Դա առարկայականորեն հնարավոր չէ, կամ պետք է լինի օլիգարխիա առանց միջին խավի, կամ պետք է ունենանք ավելի համերաշխ եւ ներդաշնակ, բոլոր առումներով համերաշխ եւ ներդաշնակ հասարակություն, իհարկե, բացարձակ հավասարության մասին չէ խոսքը, բայց դա բացառում է օլիգարխիայի եւ մեծ հարստության կենտրոնացումը որոշակի ընտանիքների եւ որոշակի խավերի շուրջ։ Այսինքն այն մոտեցումը, որ ասում է, որ մեզ մոտ չկա կապիտալիզմ, եւ լուծումը այն է որ իսկական կապիտալիզմը կիրառենք Հայաստանում, դա հնացած եւ ոչ իրապաշտական մոտեցում է, մեզ մոտ լուծումը պետք է լինի այլ, լուծումը այլ պիտի լինի նաեւ ընդհանրապես աշխարհով մեկ։
իմ երկար մեկնաբանությունները երբեմն լցնում եմ այստեղ ֊ ահա, գրոուլին եմ մեկնաբանել՝
այն, որ վիճակը շատ տխուր է՝ լրիվ համամիտ եմ։
ու որ ուրախանալու բան առանձնապես չկա։ այն հույսն որ անկախ հայաստանում կստեղծվի ազգ, որ այդ անկախությունը գոնե կգնահատի, գրեթե մարում է։
սակայն ես համամիտ չեմ քո նշված պատճառների հետ։ իրականում, ինքս էլ հստակ չեմ կարող սահմանել պատճառները, բայց ավելի քիչ եմ հակված քո պատճառաբանումները ընդունելու։
օրինակ, վրացիներն էլ են լսում արտասահմանյան երաժշտություն ռադիո֊ով, բայց դա իրենց չի խանգարում ազգային երգերը/մշակույթը իմանալ, կիրառել ամեն հարմար եւ ոչ այնքան դեպքում, ու զարգացնել այն։
բացի դրանից, ազգային մշակույթը միայն գյուղերում չի ստեղծվում, այլ նաեւ քաղաքներում։ Պարզապես առաջ դրանք Պոլիսն ու Թիֆլիսն էին։
Ինչ վերաբերվում է ուրբանիզացիային ֊ մեզ մոտ, իմ մեկնաբանությամբ, հարկադրված ուրբանիզացում եւ կենտրոնացում էր կատարվել «սոցիալիզմի» վերջին տասնամյակներում, ինչը բերեց նրան, որ փոխարենը քիչ քիչ ժամանող նորեկները ասիմիլացվեն, դառնան քաղաքացի (շատ մակերեսային ու պարզ օրինակ ֊ սովորեն մետրոյում իրենց պահելու քաղաքում ընդունված ձեւը, որը Մոսկվա ժամանողները սովորում են, իսկ Երեւանցիները այդպես էլ չսովորեցին), եղավ հակառակը ֊ քաղաքացիներն են ասիմիլացվում, ու դառնում ինչ որ մշակույթի մաս, որը ես մեկնաբանում եմ որպես հարկադրված քաղաքացիների մշակույթ։
Դա է պատճառներից մեկը որ սերնդափոխություն չի լինում, որ շատ խելացի, շատ վեհ, շատ զարգացած Երեւանցիների զավակները անկապ բակի լակոտներ են դառնում, ու բնավ չունեն այն մակարդակը, ինչ իրենց ծնողները։ Դա է պատճառը որ ցանկացած ՏՏ ընկերությունում քառասուն ֊ հիսուն տարեկան մարդիկ անհամեմատ ավելի վեհ են, քան երիտասարդները, ու դա միայն մասնագիտական հատկանիշների մասին չէ։ Այսինքն, իհարկե, մարդւոն կարելի է սովորեցնել ծրագրավորման լեզու, որ նա քիչ թե շատ դրան տիրապետի (ու որը ծրագրավորում իմանալը չէ բնավ), բայց առանց ընդհանուր զարգացման, եւ զարգանալու մշակույթ, սովորություն ունենալու, նա չի կարողանում էֆեկտիվ կիրառել իր գիտելիքները, կամ զարգացնել դրանք։ Բացի դրանից, զարգանալու մոտիվը հասարակության մեջ խիստ հետամնաց եւ պրագմատիկ է ֊ փողը։ Իսկ փողի համար շատ զարգացում պետք չէ իրականում։ կարելի է բուդկա կառուցելով, կամ բուդկայում բուծիկ բացելով էլ յոլլա գնալ։
Ստեղ գալիս է քո նշած երեխաներին գովելը։ Նրանք մտածում են, որ նրանք վերջն են։ Ու դա ամենավտանգավոր բաներից է, երբ նա ոչ մի բան չգիտի, գիտի, ինչպես ես գրել եմ, բուդկա նախագծել, ու մտածում է, որ վերջն է։ Այսինքն բավական զարգացած չէ, որ հասկանա, որ բնավ վերջը չէ, ու ունենա այլ պահանջներ ֊ ինչի՞ համար զարգանալ, եթե փողը կա, լիքը պատվերներ ֊ օր ու ցերեկ գործ կանի, որ նոր տելիկ ունենա, կամ նոր մեքենա ֊ կապիտալիստական հաջողության ընդունված ընկալումը։
Հա, ուրբանիցացիայի մասին ֊ ես գիտեմ շատ մարդ, ով բնավ երջանիկ չէ նրանից, որ Երեւանում է ապրում։ Նրանք երազում են գյուղի մասին, կամ գյուղը բերում են Երեւան։ Ես գնահատականներ չեմ տալիս, բայց ակնհայտ է, որ քաղաքը՝ գյուղ չէ, իսկ գյուղը՝ քաղաք չէ։ Ես գիտեմ մարդկանց, ով ծանր սոցիալ֊տնտեսական պայմաններից դրդվելով միայն հասկացան, որ այլեւս քաղաքում իրենց բան չի պահում, ու վաճառելով իրենց քաղաքի բնակարանները մեկնել են գյուղ ֊ զբաղվում են անասնապահությամբ, օրինակ։ Ու անհամեմատ ավելի երջանիկ են։
Ես, օրինակ երջանիկ չէի լինի, ես երբեմն կարոտում եմ մեծ քաղաքները, Երեւանը փոքր է, բայց իրենց համար դա լավ է։ Ու ես կարծում եմ կենտրոնացնելը, եւ մեծ Երեւան ստեղծելը սովետական կառավարման ամենամեծ սխալներից էին։
Կենտրոնացման մասին ֊ մեծացնելով պետք էր մի քանի քաղաք մեծացնել համաչափ, այնպես, որ օրինակ Վանաձորն ու Գյումրին դառնային համեմատելի կրթական համալիրներ, ու Երեւանից մարդիկ գնային այնտեղ սովորելու ու աշխատելու, ոչ միայն հակառակը։
Ես էլ լավատեսության հիմքեր չեմ տեսնում, իրականում։ Երբեմն լացելու պես անհույս վիճակ է։
Հայրենադարձություն, գուցե։
Այո, սփյուռքի երեխաները շատ հաճախ անկապ դատարկ երեխաներ են, ինչպես եւ մերոնք։ Բայց նրանք էլ են հայ։ Ու եթե զարգացումը հերիքում է այստեղ մնալուն, ապա նրանք շատ օգտակար կլինեին։ Իսրայելը այնքան ջանք է թափել նույնիսկ էֆիոպական հրեաներին բերելու համար, իսկ մենք փաստացի ոչ մի բան չենք անում։ Պարսկահայերը, որ այստեղ են տարիներ ապրում սպասարկվում են մեր հիվանդանոցներում որպես արտասահմանցիներ՝ անհամեմատ ավելի բարձր գնելով, որովհետեւ չունեն բավական հեշտացված քաղաքացիություն ստանալու մեխանիզմ ֊ ինչպես Իսրայելի «վերադարձի մասին օրենքն» է։
Պետական հետաքրքրվածություն, բայց ոչ այն պետական այրերի, որ հիմա իշխանության մոտ են ֊ նրանք այնքան անգրագետ են, որ ոչ մի բան չեն կարողանա իրականացնել լավ։
Օրինակ, ինչո՞ւ թուլացվեց լեզվի մասին օրենքը, որ իննսունականների սկզբիցն այնքան լավ էր աշխատում։ Դա այն օրինակներից է որ մեր իշխանությունը ապազգային է ֊ ՀՀ֊ում չէր կարելի թուլացնել լեզվի մասին օրենքը։
Ու եթե Թբիլիսիյում Մանգո խանութի լոգոն է թարգմանված վրացերեն ֊ ու վրացերեն տառերով են գրում Մանգոն ֊ ապա մեզ մոտ ուր ասես լատինատառ ու կիրիլլիցան է կիրառվում, կարծես նրանք ավելի «քուլ» են։
Ինչո՞ւ մենք չունենք հայերեն ստեղնաշարեր՞ ֊ իրականում մի քիչ կամք էր պետք այդ համար։
Եւ գուցե դա է մասնավորապես բերում նրան, որ մարդիկ հայերեն ինտերֆեյս ունեցող հեռախոսներում օգտագործում ռուսերեն ինտերֆեյսը։
Կամ որովհետեւ ազգը իրականում արդեն իսկ շատ թույլ էր ֊ երբ յոթանասունականներին ԽՍՀՄ բոլոր հանրապետությունների պետական լեզուն պետք է դառնար ռուսերենը ֊ միայն Վրաստանում էր որ շատ ուժեղ ընդդիմություն էր, որի հաշվին մենք էլ պլստացինք, շահեցինք։
Ու այդ մասին կարելի է նույնիսկ տեսահոլովակներ նայել «Սովետական օկուպացիայի» թանգարանում Թբիլիսիյում։ Մեզ էլ է պակասում դա ֊ բայց ավելի լավ է հիմա չարվի, այնքան վատ է արվելու։
Ես զգում եմ որ արդեն շատ երկար եմ գրել, թե չէ մի քանի այսքան ասելու բան ունեմ առնվազն։
Էդ ժողովուրդը իրան չի հասկացել, քանի որ չի տեսնում ուր է։
Իրենց թվում է պատ է ֊ բայց իրականում դուռ է։ Ու այդպիսի դռներ ու պատուհաններ կան, բայց փակ են։
Իսկ դրանք ոչ ոք չի տեսնում, քանի որ չի էլ ուզում տեսնել, իրենց ստեղ էլ է լավ։
Իսկ Մհերը դուրս եկավ այդ փակ տարածքից, գնաց ազատ տարածք։
Իհարկե, դրսից էլ ներս չի երեւում, քանի որ փոսը, փաբը, կազինոն ֊ փակ է։ Դա արված է մարկետինգից ելնելով, որ մարդիկ չիմանան դուրսը ժամը քանիսն է, ինչ եղանակ է, ու որ առհասարակ այդ դուրսը կա, որ այնտեղ չգնան։
Համ էլ այնքան ծխած է որ չեն տեսնում դռների տեղը։
Բայց մտածում են ֊ եթե այստեղ չկաս ֊ ուրեմն չկաս ընդհանրապես։ Քանի որ դուրս չեն տեսնում, ու մտածում են, որ Մհերը իրեն ճգնավորի կյանին է դատապարտել։
Մհերին տեսնելու համար ընդամենը պետք է, ասենք, օգտագործել ռսս, գլուխը փոսից հանել ու տեսնել, որ այստեղ է, ու հույս էլ չունի որ իր գեո համայնակիցներից մեկը իրեն կնկատի։ Պարզապես հավես չունի փոսի մեջ մտնել։
Այնտեղ պատուհաններ չկան, ու տոթ է։
Իսկ դուրսը օդ է, դուրս տարբեր է։ Այնտեղ զանազան բաներ են, ուրիշ որճեր, ետնախորշեր էլ կան, բայց եւ լայն մայթերով փողոցներ կան, փոքր տներ, երկնաքերեր, անտառներ ու բացատներ, սարեր կան։ Կարելի է սարի վրա, կամ բարձրահարկ շենքի կտուրին բարձրանալ ու տեսնել զանազանությունը։
Իսկ մարդիկ մտածում են, որ սարի վրա են բարձրացել, բայց իրականում խմած են ու սեղանի վրա են բարձրացել, հազիվ են հավասարակշռությունը պահում որ չընկնեն, ու իրենց թվում է որ դա թթվածնի պակասից է։
Մհերը գիտի, որ մարդիկ իրենք են ընտրել մնալ այնտեղ, ուր կան։ Իրենց աչքերը բացել պետք չէ, չէ՞ որ իրենք են ժամանակին եկել այնտեղ, իրենց իրենց կամքով։
Ուրեմն հիշում են, որ դրսից են եկել։ Հիշում են դուրսը կար ու ոնց էր։
Բայց իրենց դուր է գալիս փակ տարածքում, ծխի մեջ։
Այնտեղ կարելի է խմել, ու մոռանալ, մեկ էլ կարելի է զուգարանում կողպվել զույգերով, ու մտածել որ դա ռոմանտիկ է, քանի որ քթերը արդեն հոտ չեն զգում, սովորել են։
Նրանք ընտրում են մոռանալը։ Ու մոռացվելը։
Ճիշտ է հետո կասեն դարդոտված, նեղացած ֊ «ինձ մոռացան» ֊ այդպես էլ ասում են Մհերի մասին ֊ դե գնաց, թողեց մեզ։
Ու սկսում են իրանց խղճալ ֊ կամ Մհերին խղճալ ֊ մեկ չէ՞ ում, կարեւորը հեղուկ կա, թթուն կա, երաժշտություն կա։
ուզում եմ մի քանի փոսթերով կիսվել սփյուռքից, Իրանի մասին՝
Դեբատների ժամանակ Ռոմնին նշեց որ Սիրիան կարեւոր է որովհետեւ այն Իրանի «ուղին է դեպի ծով»։ Բանն այն է, Իրանը Սիրիայի հետ նույնիսկ սահման չունի, ինչպես երեւում է այս մանկակերպ մեկնաբանված քարտեզից։ Նաեւ Իրանը ունի ծով հարավային սահմաում։
Այսպես, հանդիսավոր ասեմ, ռեժիսոր Նանոր Պետրոսյանի ներկայացման մասին, որի անունը ես դեռ չեմ ասի։ Կասեմ վերջում։
Հենց սկզբից ես նկատում էի այսպես կոչված ռեժիսորական «նախոդկաներ», ու ուզում էի դրանց մասին գրել, իսկ հետո կամաց կամաց պարզ դարձավ, որ դրանք պարզապես նախոդկաներ չեն, կամ պարզապես ձեւ չէ, որ գուցե այլ տեղ էլ է կիրառվել։
Օրինակ, այն որ դերասանները դահլիճում էին սկզբից, իսկ հետո իրենք իրենց աթոռները վերցրին ու բարձրացան բեմ։ Ու դա պատահական նախոդկա չէր։
Ի դեպ, նախոդկաներից՝ նախոդկա էր Մարի Դոլմազյանը իր ալտով։ Այդ գործիքը եւս մեկ արտահայտման շերտ էր, եւս մի ինտերպրետացիա, եւս մի ձայն։
Իսկ ի՞նչ էին արտահայտում դերասանները․ մեկը՝ շատ անհանգիստ, անընդհատ տանջվող։ Ժամանակ առ ժամանակ, երբ էլ չէր դիմանում, վեր էր կենում, բայց ձեռքը աթոռից չէր թողնում, վախենում էր թողնել իր աթոռը։ Աթոռը ապահովություն էր տալիս։ Իսկ ապահովության զգացողությունը թմրանյութի ազդեցության տակ հալյուցինացիայի պես է, այն իրական չէ, սակայն այնքան է ձգում, որ հնարավոր չէ դիմադրել։
Այդ աղջիկը իրենցից միակն էր, ումից երեւում էր, որ նա հասկանում է որ բնավ լավ վիճակում չէ, զգում է դա իր բոլոր բջիջներով։ Դա այն մասին է, որ շատ կարեւոր է հասկանալ, որ(երբ) դու հեչ էլ լավ վիճակում չես։ Կոնֆորմիզմը, ինձ թվում է, նաեւ դրանից է գալիս՝ երբ մարդիկ լավ էլ գոհ են իրենց կյանքից, բնավ չեն հասկանում որ նրանք իրականում վատ են։
Լինի դա ամուսնացած զույգ, կորպորացիայում աշխատող ինժեներ, բանկի կլերկ, պետական չինովնիկ, կամ նույնիսկ փողոցով անցնող քաղաքացի։ Եթե նրանք գոնե հասկանային, ինչ վատ են, դա արդեն կարող էր առաջին քայլը լինել։
Դերակատարներից մնացածը, կարծես, անհամեմատ ավելի հանգիստ էին վերաբերվում կատարվողին։ Ինչպես եւ ցանկացած հասարակության, կամ ընկերության, կամ խմբի մեջ։ Փոքր մասն է գիտակցում, իսկ ավելի փոքր մասը անցնում ավելի առաջ։ Այս դեպքում ֊ գործողություն է նույնիսկ աթոռը թողնել։ Բայց այն պահանջում է սովորական դարձածից ազատվելու համարձակություն, կամք։ Որոշում։
Որոշումը մահվան պես սարսափելի է։ Պատահական չէ, որ «decide» բառի արմատը հենց այն մասնիկն է, որ մենք հանդիպում ենք նաեւ «homicide» եւ «suicide» բառերում։
Ու այո, մնացածն էլ չեն որոշում։ Նրանք թվում են հանդարտ։
Մարին, կարծես միայն մեկ անգամ ինքնամոռաց թողեց իր տեղը, երբ իր ալտը արտահայտում էր իր ցավն ու սարսափը, բայց երբ նկատեց, որ իր տեղում չէ, իսկույն իրեն հավաքեց, ու զբաղեցրեց այն։
Անշուշտ, մենք բռնության ականատես էինք։
Հասմիկը խոսում էր դանդաղ։ Արտահայտվում էր։ Նարեն նույնպես։ Շատ դանդաղ։ Իրենց մեկնաբանություններից պարզ էր դառնում որ ինչ որ մեկի սահմանը անցել են։ Հետո՝ որ վատ է լինելու, իրենցն էլ կանցնեն։ Որ սառնասրտորեն ու դաժան։
Ընդ որում Նարեն ոնց որ ընդդիմադիր մամուլ լիներ՝ ամբողջ ճշմարտությունը չէր ասում, մի մասը ասում էր, իսկ մի մասը բաց թողնում, ոնց որ վախենար ձայնավորելուց։ Այնքանը թույլատրելի սահմաններում էր, իսկ մնացած բառերը բարձրաձայն ասելու համարձակություն չէր հերիքում։ Երբեմն հնչեցնել այդ բառերը կարողանում էր այն լավ գիտակցող աղջիկը։ Գիտակցող, որ հարմար չէ, որ ճնշված է։
Մնացածը արտահայտում էին որոշակի տագնապ, որոշակի մտահոգություն, բայց բավական սառնասրտորեն։ Երբ ուրիշների մասին էր ֊ ու պետք է պարզ լիներ, որ իրենց հետ էլ կլինի, ինձ նույնիսկ մի պահ թվաց որ ոնց որ հեռուստացույց դիտեն։ Բայց ոչ մի փոխելու փորձ, ընդամենը դանդաղ արտահայտություններ։
Այդ դանդաղությունը, ինձ թվում է այն մասին է, որ երբ քո սահմանները անցնում են արագ ֊ եկավ, վրաերթեց ֊ անմիջապես ռեակցիան լինում է ֊ կամ փախուստ, կամ դիմադրություն։ Որովհետեւ այդ ժամանակային չափողականության մեջ գիտակցումը գալիս է, ու դրան կարող է հետեւել պրոտեստը։
Պրոտեստը չի հետեւում երբ ժամանակը աննկատ է սլանում։ Օրինակ՝ աննկատ բարձրացրին հարկերը, քիչ քիչ ամրապնդվեց ինֆլյացիան, դանդաղ, բայց պարզ դարձավ որ արտահայտվելը արդեն վտանգավոր է, երեկ աշխատանքի տեղը խորհուրդ չէր տրվում մտնել սոցիալական ցանցեր, իսկ այսօր չաթ մտնելու համար ադմինիստրատիվ տուգանք է, երեկ ամուսինը նկատողություն արեց, որ պատառաքաղը սխալ ես բռնում, իսկ այսօր՝ որ դու ես մեղավոր, որ զարդուցիչը չզանգեց, ու քեզ ծեծ է հասնում։
Այն մասին է, երբ իջեցնես գորտին եռացող ջրի մեջ՝ նա ցավը կզգա, կթռնի դուրս, իսկ եթե նրան իջեցնես գոլ ջրի մեջ, ու քիչ քիչ ջրի տաքությունը բարձրացնես՝ չի էլ նկատի ինչպես եփվեց, ու բնականաբար, մահացավ, սակայն դուրս չի թռնի։
Հա, պիեսը կոչվում է «Բռնաբարություն»։
Ինչպես նշեցի, սա ընդհանուր առմամբ բռնության մասին էր՝ առանց շեշտելու ֊ սեռական է այն, թե քաղաքական, ընտանեկան թե գողական, ոստիկանական, թե կորպորատիվ, մանկապարտեզում թե աշխատանքի վայրում։
Ու վերջում, բնականաբար, դերակատարները վերցրին իրենց աթոռները ու միացան դահլիճին։ Քանի որ նրանք ընդամենը մեզնից մի քանիսն էին, իսկ մենք բոլորս այդ նույն վիճակում ենք, պարզապես չնկատելու ենք տալիս ճիշտ իրենց պես։ Ու շատ կարեւոր էր, որ Նարեն հենց այսպես, մեր պես վերարկուով էր նստած։ Որ շեշտվի, որ մեզնից չի տարբերվում, կամ ավելի ճիշտ մենք իրենից չենք տարբերվում, նույն վիճակում ենք։
Ու գուցե պատահական չէ, որ նրանք մեզ էին նայում, իսկ մենք՝ իրենց։
Ու ինձ թվում է, պիեսի անունը կարող էր լինել «Հայելի»։
Ես արդեն գրել եմ ինչու չեմ կարծում որ գլոբալացումը հնարավոր է։
Հետաքրքիր միտում կա, տեքնոլոգիական, ու անշուշտ հակագլոբալիստական։
Փաստորեն, պարզվում է, որ լավ տեքնոլոգիաները հակագլոբալիստական են։
Կան տարբեր ապակենտրոնացված, ֆեդերատիվ ցանցեր՝ դիասպորա, ֆրիենդիկա, ստատուսնետ, եւ այլն։
Ու ամեն մի դիասպորա սերվերը շփվում է այլ դիասպորա սերվերի հետ ինչ որ մի պրոտոկոլով, իսկ ֆրիենդիկա սերվերը ֊ այլ ֆրենդիկա սերվերի հետ այլ պրոտոկոլով։
Հետո կար էֆորթ այդ բոլոր պրոտոկոլները ունիֆիկացնելու, ու ստեղծելու մեկ ընդհանուր պրոտոկոլ, սմտպ֊ի նման։
Ու պարզվում է, որ չի լինում մեկ պրոտոկոլ անել, որովհետեւ երբ ունիվերսալացնում ես ինչ որ բան, միաժամանակ այն սահմանափակում ես՝ սահմանափակում ես դեվելոփերի մտավոր ազատությունը, ծրագրերի ֆունկցիոնալությունը, ֆունկցիանոլի ընդլայնումը դառնում է ավելի բարդ, դեվելոփերները ու առհասարակ, կարգինը արտակարգ չի լինում։
Այսինքն բոլոր ծրագրերի «ազգերը» սովորում են այլ «ազգերի» լեզուները։
Ու այսպես, երբ ես փորձարկում էի ֆրենդիկա, քանի որ այնտեղ կա ռսս ռիդեր, ու ուզում էի մարդ ֆրենդել, ինձ առաջարկեց ֆրենդիկայի մարդուն ֆրենդել իմ սփյուռքի հաշվից, եթե ես որեւէ դիասպորա հաշից ունեմ։
Այսինքն արդեն գործում է, դիասպորայից լինում է ընկերանալ ոչ միայն այլ դիասպորա փոդի յուզերի, այլ եւ այլ ցանցի, այլ ֆեդերացիայի յուզերի հետ քանի որ դիասպորան գիտի ֆրենդիկայի լեզուն։
Այնպես որ մենք տեսնում ենք որ լավ նախագիծը բնավ էլ գլոբալացված չէ, ունիֆիկացված չէ, զանազան է։
Պարզապես կան կապեր զանազան տեքնոլոգիաների մեջ։
ու դա լավ նախագիծ է, լավ նախագծին չի խոչընդոտում հետ համատեղելիությունը, բոլորը զարգանում են այնպես ինչպես ուզում են, անկախ ուրիշներից, բայց չեն կորցնում շփվելու ունակությունը։
Իհարկե, ինչպես մեկ լեզվով, ասենք անգլերեն, չի լինի անել համով արտահայտություն, ինչպես գերմաներեն, այնպես էլ հայերեն չի լինի անել այնպիսի համով արտահայտություն, ինչպես ռուսերեն, եւ ռուսերեն մի այլ համով արտահայտություն, ինչպես հայերեն, ու բնական է, որ ամեն տեղ ամեն ֆունկցիոնալը հասանելի չի լինի, բայց մարդիկ կունենան ընտրություն, քանի որ տարբեր մարդիկ ունեն տարբեր պահանջներ, ու եթե մեկի համար մի ֆունկցիան շատ կարեւոր է, ապա մյուսի համար՝ բնավ կարեւոր չէ։
Որովհետեւ մարդիկ տարբեր են, ու տարբեր ձեւ են մտածում։
Ո՞վ են, ո՞րտեղից են։ Ի՞նչ են մտածում, ո՞ւմ հետ են քնում ինչո՞վ են ապրում։
Մենք չգիտենք ու չենք իմանա։
Ինչու՞ ֊ որովհետեւ մենք ապրում ենք լրիվ այլ իրականության թունելի մեջ, լրիվ այլ, լինի դա պետ․ պատվեր կատարող բրոկեր «բլոգեր» կամ ընդդիմադիր ու տաքարյուն երիտասարդ։
Դուք չե՞ք ուզում թագերին բաժանորդագրվել ու ծանոթանալ նույն հետաքրքրություններով մարդկանց հետ։
Մեղք ենք։ Մեր երեխաներն էլ են մեղք։ Իրենց սպիտակ ագռավ զգալով են զբաղված լինելու։ Ու դա լավագույն դեպքում, եթե լավ տղա/տան աղջիկ լինելուց բարեհաջող խուսափեն։ Պետք է կենտրոնանան, գրեն այն բաների մասին, ինչը այլ համայնքներում արդեն ծեծված էր հիսուն տարի առաջ։ Քննարկեն իրենց պատահական ծանոթների հետ։
Իսկ եթե թագերին բաժանորդագրվեն ֊ ապա արտասահմանցիների հետ են շփվելու։
Հետո էլ ասելու են ֊ չգնաք։
Գուցե քամի է պետք, օդ է պետք որ խաղա։
Գիտե՞ք, փակ ականջներով շները, որ բոլորը այնքան սիրում են, այդ շների ականջները հա հիվանդանում են։ Որովհետեւ փակ են։ Որովհետեւ ինչ մեջը ընկնում փտում է։
Որովհետեւ օդ չի խաղում։
Տենց էլ մեզ մոտ, էշի ականջում դեռ լավ է, այնտեղ օդ է, մեզ մոտ ականջը փակ է։
Լավ է, ամառը գնում են Վրաստան, ճանապարհին կարող է մի բան տեսնեն։
Լավ է, ձմեռը ընտրություններ են գալիս, մարդիկ հավաքների դուրս կգան, կշփվեն։
Վերջերս Զոլյանն էր գրել Թբիլիսիի մասին, որոշեցի ես էլ կիսվել իմ տպավորություններով վերջին այցից, որ այս ուիքէնդին էր։
Առհասարակ Թբիլիսիի մասին վաղուց եմ ուզում գրել, քանի որ սիրում եմ այդ քաղաքը, ու ժամանակ առ ժամանակ գնում եմ։
Գուցե սա մենք օկ չենք ֊ դուք օկ եք վիճակից է, գուցե նրանից է, որ ես շատ եմ սիրահարված Թբիլիսիին։ Իսկ սիրահարված եմ ֊ նշանակում է ավելի շատ իմ մասին է, իմ ցանկությունների, պատկերացումների, իմ Թբիլիսին է, որը, իհարկե չգիտեմ ինչքան կապ ունի իրականության հետ, բայց ես ինձ դա թույլ եմ տալիս։
Ես լավ գիտակցում եմ, որ եթե այնտեղ ապրեի, ինձ լիքը բան դուր չէր գա, նույնսիկ նրանից, ինչ ինձ հիմա դուր գալիս է դրսի աչքերով նայելով։
Ես միշտ ասել եմ, որ Թբիլիսին իմ համար աշխարհում ամենասիրած քաղաքներից մեկն է, ու անհամեմատ ավելի լավն է, քան շատ այլ Եվրոպական քաղաքները։ Ու այո, Թբիլիսին լրիվ Եվրոպական քաղաք է։ Իրականում Եվրոպական քաղաքից ավելի լավն է, հետո կասեմ ինչի։ Երբ ոմանք ասում են, Թբիլիսին նվաստացնելով որ իրենց լավ զգան, որ այն ընդամենը ռուսական կայսրության միջնակ գավառական քաղաք է, ես իրենց հետ համամիտ չեմ։
Մոսկվան է ռուսական կայսրության միջնակ գավառական քաղաքը, ու իրենց այլ քաղաքներն են։ Թբիլիսին լրիվ այլ է,միաժամանակ եւ արեւելյան եւ արեւմտյան լինելով, կոլորիտ, համով, վառ գույներով, պայծառ, արտահայտիչ քաղաք է։ ու ոչ մի ռուսական քաղաքին նման չէ բնավ։ Ու չունի համեմատվելու։
Առաջին իսկ, աչքին ընկնող հատկությունը օրինակ այն է, որ բոլորը հիանալի լավ են հագնվում։ Կարող է հին շորեր լինեն, կարող է ոչ մաքուր, բայց մեկ է հիանալի տեսք ունեն։
֊ Ճաշակ
Թբիլիսցիները ունեն ապշելու, ու լրիվ բացառիկ հագնվելու ճաշակ։ Երբ ես առաջին անգամ դա ոգեւորված պատմել եմ ծնողներիս, մայրս ասաց որ դա միշտ այդպես էր, ու որ նույնիսկ Սովետի ժամանակ նրանք ինչ որ ձեւ կարողանում էին հավես հագնվել, եւ մարդիկ Թբիլիսին անվանում էին Սովետական Փարիզ։ Ու դա մարդկանցից էր գալիս, որովհետեւ Եվրոպական ճարտարապետությամբ այլ քաղաքներ էլ կան՝ Լվով, Ռիգա, Վիլնյուս, ետց, բայց Թբիլիսին էր Փարիզը։
֊ Աղջիկներ
Թբիլիսցի աղջիկները ամենավերջն են։ Այսինքն նրանցից այնքան շատերն են վերջը, որ ես ոչ մի այլ քաղաքում չեմ տեսել, ուր եղել եմ, բնականաբար ոչ Ռուսաստանում, ոչ Եվրոպայում, ոչ Նահանգներում։ Ու դա այդ իրենց բացառիկ ճաշակից է։ Նույնիսկ գլամուր, ահավոր գլամուր թբիլիսցի աղջիկը լավ է նայվում, որովհետեւ Թբիլիսիյում գլամուրը վուլգար չէ։ Իսկ մեզ մոտ, լինի գլամուր, թե լինի ռոցքեր, մեկ է վուլգար է, ռամկաբարո է նայվում։ Ու իրենց տղաներն էլ են վերջը, պարզապես ես իրենց վրա այդքան չեմ կենտրոնանում։ Ստեղ լիներ իրենց միջին տղան, բոլոր աղջիկները կծռվեին իր վրա։
Եթե վերցնենք այդ վերջ թբիլիսցի աղջկան, ու պատկերացնենք ինչպիսի երեւանցի նա կլիներ ֊ ահավորը կստացվեր ֊ անկապ հագնված, զածյուկաննի, մանկական հայացքով, տենց ինֆանտիլ նայող աչքերով, ոչ ինքնուրույն, լսող, կոմֆորմիստ, լավագույն դեպքում ցույց տվող, որ այդպեսը չէ, քանի որ գիտի, որ հենց այդպիսինն է։
Այսինքն իմ համար թբիլիսցիները նորմալ մարդու կերպար ունեն։
Հա, ինչը վերաբերվում է արտաքինին, հայ աղջիկը նաեւ կունենար մի ահավոր ծեծված ու միատեսակ մազերի ձեւ։ Մասամբ նրանից է, որ մերոնք այդպես են ուզում, լինեն աղջիկ թե տղա, ֊ միատեսակ, չտարբերվող, մասամբ նրանից, որ իրենց վարսավիրները ավելի լավն են, ու դա զարմանալի չէ։
Ու ոչ մեկի համար բնավ նորություն չէ, որ հայ վարսավիրները շատերի մոտ սուիցիդալ մտքեր առաջացնում։ Ինձ, օրինակ, միշտ համոզում էին, որ ինձ երկար մազեր չեն սազում, հետո ես իմացա որ փաստացի բոլորին են այդպես ասում, ով խնդրում է կարճ չկտրել։
Հայաստանում պետք է լինել սենց, ու վերջ ֊ շագ վլեվը շագ վպրավը ֊ ու դու հայ չես։
֊ Ինքն ֊ ուրույն
Թբիլիսիյում ամեն մարդ ուրույն է, լրիվ տարբեր, ու հաճույքով ցույց է տալիս իր անհատականությունը, իր ուրույնությունը։ Այսինքն դա անգիտակցաբար է ստացվում։
֊ Անհատականություն
Ես մի հատ չնկարված լուսանկար ունեմ, ահավոր գլամուր աղջիկ է քայլում մոստովոյով, ու ձեռք է բռնել մի նենց թափթփված տղայի, լրիվ ներյախա վիճակով։ Այդ աղջիկը լրիվ իրան նայում էր, իսկ տղան երեւի երբեք չի սանրվում, ու մեկ է ահավոր ստիլնի տեսք ունի։ Ու այդ աղջիկը այնքան երջանիկ տեսք ունի, այնքան հպարտ, որ նա այդ տղայի հետ է։ Այսինքն իրականում դա նորմալ է, դա իմ մոտ է որ ես սովոր չեմ, երբ մի ձեւի մարդը ընդունում է այլ ձեւի մարդուն։ Ու դա ամենուր է, ուր մնաց հարաբերության մեջ։ Ու այո, այդ չնկարված լուսանկարը հարաբերության մասին է, քանի որ հարաբերությունը ընդունելու մասին է, ոչ թե չընդունելու ու փոխելու։
֊ Դասակարգային ատելություն
Զարմանալի չէ, որ Թբիլիսիյում չկա դասակարգային ատելությունը, այն, ատելությունը որը կա մեր մոտ տարբեր մշակույթի մարդկանց միջեւ ֊ դու ռոցքեռ ես, ես քյարթ եմ, ու մենք պետք է իրար ատենք։
Չէ չկա, ու իրենց քյարթերն էլ են ուրույն, իրենք էլ մեկը մյուսին նման չեն, փորձում են արտահայտել իրենց, ոչ թե լղոզվել ու ընդհանուր զանգվածի մաս դարնալ։ Գուցե մեզ մոտ այդ ատելությունը վախից է։
Առհասարակ ատելությունը հաճախ է վախից առաջանում։ Օրինակ գուցե մեր մոտ գեյերից, էմոներից, ռոցքեռներից վախենում են, որովհետեւ երբ նրանք տեսնում են տարբերվող մարդ, մտածում են որ նա օտար մշակույթի կրող է ու որ իրենց մշակույթին վտանգ է սպառնում ֊ այդպիսի ոչ շատ խելացի պաշտպանական ռեակցիա է։
֊ Ազգային ինքնագիտակցություն
Իսկ Թբիլիսիյում ոչ ոք չի մտածի, որ Վրացական ինքնությանը վտանգ է սպառնում, քանի որ նրանք բոլորը աննկարագրելի ու անկասկած բարձր մակարդակի ազգային ինքնագիտակցություն ունեն, ու լինեն ռոցքեռ, քյարթ, թե ով ուզում է, լրիվ հոգով վրացի են, ու դա արտահայտվում է եւ հագնվելու մեջ, եւ խոսելու, ոչ ոք ռուսերեն կամ անգլերեն չի խոսի, եւ ազգային խոհանոցը սիրելու, եւ ազգային մշակույթի տարած լինելու մեջ, եւ երգելու։
Ի դեպ, երգելու մասին։
Երկու դեպք պատմեմ։ Փողոց։ Նստած է վրացի տղա։ Մոտենում է անծանոթ տղա, նստում է։ Ի դեպ, Թբիլիսիյում լիքը նստարաններ են քաղաքում, շատ ավելի շատ քան մեզ մոտ վերջերս դրեցին, ու մեր նստարանների դիզայնը լրիվ ցրված, քոփի փեյստ է արված Թբիլիսիի հին նստարանների դիզայնից։ Պարզապես մեր նստարանները մեկ է ավելի անճաշակ են ստացվել, ու www.yerevan.am֊ի տառատեսակը լրիվ ահավոր է։ Հա, նստած է, ուրեմն, նստարանին մեկը, հետո մյուսն է նստում, գամարջոբա, բնականաբար, հետո տենց մի քանի րոպե անց էլի մեկն է նստում, ու մեկ էլ մեկը սկսում է, ու երեքով երգում են։ Առանց պայմանավորվելու։
Կամ այլ օրինակ՝ ավտոբուս է, ինչ որ լիքը մարդ։ Ու ինչ որ երեխա սկսում է երգել, ու ամբողջ ավտոբուսը այդ երեխայի հետ սկսում է երգել, բազմաձայն։ Նրանք բոլորը գիտեն լիքը երգ, ու բոլորը երգում են։ Ստեղ ո՞վ է երգում, թեկուզ ազգային երգ չլինի ֊ ոչ ոք (ռաբիսից էն կողմ բան չգիտգեն, ռաբիսը ժողովրդականից չեն տարբերում) ու առհասարակ ով ինչ որ ձեւով փորձում է արտահայտվել, առնվազն թարս են նայում։
֊ ինքնություն
Բոլորը տարբեր են, բոլորը հավեսն են, բոլորը այնպիսին են ինչպիսին կան։ Իրենց չեն ստիպում նմանվել շաբլոնների, իրենց չեն դնում ուրիշի տեղ, թեկուզ շատ լավի։ Ինչ կան դա են։
Ես այնքան եմ սիրում երբ մարդը ինքն իրեն ուրիշի տեղ չի դնում։ Ես այնքան եմ սիրում, երբ իրեն ցույց տալուց հենց իրեն է ցույց տալիս, ոչ թե այլ մեկին, որը նա չէ։ Ու թբիլիսցիները թվում է այդպիսի խնդիր չունեն, իրենք իրենք են մնում, ով էլ լինեն, իրենց են ցույց տալիս, չեն թաքնվում, միատեսակ դառնում, չեն էլ իրենցից վեհեր երեւակայում, ցույց տալիս, ավելի լավը զգում ուրիշներից։
Առհասարակ ցանկացած տարբերության դեպքում շատ հեշտ է այն ընդունել որպես ավելի լավ լինելու նշան, ու մեզ մոտ բոլորը այդպես են ընդունում իրենց տարբեր լինելը ֊ ամեն մեկը մտածում է, որ այն, որ նա այսպեսն է, նշանակում է որ նա ավելի լավն է։
Շորերը, ի դեպ շատ հաճախ վրացական են։ Կոշիկները վրացական նախշերով, շատ հավես, աղջիկները երբեմն գլուխները փաթաթում են ստիլնի ձեւով, ու դա ոչ արաբական է, ոչ հայկական, ոչ թուրքական, ոչ պարսկական, պարզապես լրիվ ազգային է ու շատ լավ է նայվում։
֊ անկախություն, հասունություն
Թբիլիսիյում լիքը մարդ կա փողոցներում։ Ու ցերեկը, ու երեկոյան, ու գիշերը։ Չնայած Թբիլիսին իր տարածքով Երեւանից անհամեմատ մեծ է, բայց բնակչության թվով նույնն է։ Ու ամենահաավեսն այն է, որ Թբիլիսիյում դուրսը լիքը պատանիներ կան, ու այդ տինեյջերների հայացքը մանկամիտ չէ, նրանք մեր տինեյջերներից տարբերվում են, ավելի մեծ են թվում։
Մեծերի հայացք է, ու որ ասում եմ մեծերի ֊ նկատի չունեմ տխուր ու անհույս, այլ անկախ, ազատ ու ինքնուրույն։ Եւ ուրույն։
Ու նրանք նաեւ լիքն են գիշերը, երկուսին, երեքին, ու լիքը մեքենա կա փողոցներում։ Երեւանը այդ ժամանակ դատարկ է։ Քանի որ գեղցի ենք, ու պետք է տասին, կամ մի քիչ ուշ տանը լինել, քանի որ «կարգին» ազգ ենք, հայեցի։
Հա, ու նրանք վերջ կլուբեր ունեն, ու բնականաբար, իրենց սերվիսը վերջն է։ Ու ասենք գիշերվա երկուսին կլուբ ինչ որ երեխաներ, աղջիկներ կգան, կնայեն, տիպա լավ, ստեղ լոքշ է, գնանք այլ տեղ։
Անձնական փաստ ֊ ծխածը իրենց մոտ այնքան չի զգացվում ինչքան մեզ մոտ ֊ վենտիլյացիայի սարքերը չեն ափսոսում միացնել, տարածքներն էլ մեծ են, այնպես որ ես բավական լավ եմ տանում ծուխը այնտեղ։ Ճիշտ է այստեղ Գերմանիան ֆորա է տալիս, որովհետեւ այնտեղ ծխած տեղ չկա։ Նրանք արդեն չեն ծխում, ոչ թե դեռ։
֊ Սպասարկում
Ահագին սովորել են, առաջ այդպես չէր։ Ու ուտելիքը ահավոր համով է։ Մեր մոտ երեւի միայն Աչաջուրն է, ուր կարելի է հավեսով գնալ։ Ու առհասարակ մեր քիչ թե շատ լավ տեղերը սփյուռքի մարդկանց հետ կապ ունեն։ Իսկ իրենց մոտ իրենք են իրենց սփյուռքը, իրենց մեջ սովետը մտած չէ մեր պես։
Թանգարանում էլ ցուցահանդեսներից մեկը այնպես էր շարված, որ այդպես մեզ մոտ չեն անում, խառը, ոչ թե պատերի մոտ, ու շատ հավես։
Սակայն թանգարանների մասին առանձին փոստով։
֊ Խոհանոց։
Այն որ մերոնք չգիտեն անել խաչապուրի դա բոլորին է պարզ։ Բայց ֆրեշի եղածը ի՞նչ է որ ես Երեւանում երբեք տենց լավ ֆրեշ չեմ խմել։ Ասենք մեզ մոտ մեկ նարինջ բլենդերով խփում են տալիս են, իսկ իրենց մոտ քանի հատ պետք է նարինջ կճզմեն, ու մեեեծ բաժակ նարնջի հյութ կտան, որը հենց հյութ է, լրիվ հյութ։ Լավ, ուտելիքից չեմ խորանում, թե չէ երկար կլինի, Վրաստանը մրցակցությունից դուրս է, խոսք չկա։
Վերադառնամ հասարակությանը։
Զարմանալի չէ, որ իրենց մոտ կարող է լինել անկեղծ պրոտեստ, վարդերի հեղափոխություն, ժողովրդավարություն, զարմանալի չէ, որ իրենց մոտ կոռուպցիա գոնե փոքր մակարդակում չկա, որ ոստիկանությունը նորմալն է, որ մեխանիզմները աշխատում են։
֊ Ճանապարհներ
Լուսակիրները մեծ են, իրենց կողքը մեեեեեեեծ լուսադիոդներով թվեր են, որ հաստատ երեւում է ինչքան է մնացել դեռ ասենք կանաչ լույսին։
Մեզ մոտ, ի տարբերություն, չի երեւում, հեռվից խառնվում է իրար, մաքս հնարավոր է հասկանալ երկու թիվ է ցույց տալիս, թե մեկ։
Լուսադիոդային տաբլոները նաեւ կանգառներում են, շատ հավես, ու վազող տողեր ավտոբուսների վրա։
Ահագին տեքնո է, շատ հաճելի է։
Հիանալի ճանապարհներ են, ես Վրաստանում հինգով եմ գնում, ՀՀ մտնելիս էլ վերջ ֊ փոսը փոսի հետեւից։
Շատ կարեւոր է, որ այնտեղ ասենք աջ կողմի եզրում սպիտակ գիծ կա, ու դա շատ է օգնում եզրը միշտ տեսնել ու ճանապարհի ուղղությունը զգալ։
Մեզ մոտ էլ լավ է, երբ այդ փայլող սթիքերներն են կպցրել սյունիկներին, էժան լուծում է, բայց դրանց եղածը ի՞նչ է որ լիքը տեղ կամ չկա, կամ ասենք ամեն տաս երրորդ սյունին է կպցրած։ Տարել ծախե՞լ են։ Ո՞ւմ։
Երբ մտնում ես իրենց սահմանային գոտին ֊ լրիվ օդանավակայան է։ Սահմանում քո հետ նորմալ են խոսում, լուրջ լուրջ էն հիմար ամերիկյան հարցերից են տալիս։
Նորմալ կանայք են աշխատում նույնպես։
Երբ մտնում ես մեզ մոտ ֊ փորերով, հաստավիզ, սոց ռեալիստիկ, խոսել չիմացող մարդիկ են։
Խմած։
Ու ասում է ֊ հլը բագաժնիկը բացի, գնում ինքն է բացում, որ իրավունք չունի դա անելու։
Իսկ Ռուստավելիի վրա խորհրդարանի շենքը պահում է մեկ մարդ։ Մեկ մարդ է կանգնած պոստում, գնում գալիս է։ Մեզ մոտ լիքը «լռված» են, տուսվում են, չափառ է մեծ։ Չկա չափառ իրենց մոտ, շենք է պարզապես ու մուտքի մոտ մի ոստիկան։
Ասում են, թե վրաստանում վատ են քշում։ Առաջ այո, բոլոր մեքենաները խփած էին բայց ես հիմա ոչ առանձնապես խփած մեքենա եմ տեսել ոչ էլ կասեի որ մեզնից վատ են քշում։
Նրանք արագ են քշում, բայց իրենց ճանապարհներն են երկար, ու մեզ մոտ նույնիսկ Իսակովը կամ Բաղրամյանը իրենց ճանապարհների պես երկար չեն։
Ես լավ զգում եմ, որ մենք չենք տարբերում որն է կարգ ու կանոնը, որը չէ։ Օրինակ, ես իրականում համարում եմ, որ լուսակիրին առանձնապես ուշադրություն դարձնելը անկապ է, որ քաղաքի մարդը պետք է ազատ լինի։
Բայց մեզ մոտ դա այդպես չէ, ու ես այստեղ լուսակիրին հետեւում եմ, ու այդ իմ քայլով օրինակ եմ ցույց տալիս։ Որովհետեւ այստեղ դեռ սովոր չեն քաղաքում ապրել, իսկ իրենց մոտ արդեն սովոր են քաղաքում ապրել։ Ու իրենց լրիվ ներելի է, որ նրանք անցնում են, առհասարակ ո՞նց կարելի է Թբիլիսցուն ստիպել որ նա լուսակիրին նայի, նա էլ Թբիլիսցի չի լինի, նա ազատ մարդ է։ Ու նրանք առանց լուսակիր մեկ է մեզ պես չեն անցնում, ահագին քաղաքավարի է իրենց մոտ ստացվում, ինչպես եւ ամենը, սակայն։
֊ Բարիություն
Թբիլիսցիները ահավոր բարի են, եւ իրար հանդեպ, եւ այլերի հանդեպ։ Գուցե նրանից է որ այդ վախը չունեն, այդ ատելությունը չունեն, պատճառ չեն տեսնում ատելությամբ ներշնչվել։
Որ մտնում են խանութ, ասում են ֊ Գամարջոբա, իրար հետ միշտ նուրբ են, միշտ քաղաքավարի, միշտ հարգանքով, ահավոր հավես է։
Ու բացի դրանից, նրանք ասենք մեզ հանդեպ էլ են լավ տրամադրված, ու դա իրենց ընդհանուր բարիությունից է գալիս։
Ասենք ինձ լիքը տեղ, որ իմացել են հայ եմ, նույնիսկ բենզինի կոլոնկայում, ոնց մոտեցել եմ, ասել են Բարեւ Ձեզ, ու ժպտացել։
Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, որ մեզ մոտ ինչ որ վրացուն ասեն Գամարջոբա ֊ կմեռնեն ավելի լավ է։ Կասեն ո՞վ է նա որ մի հատ էլ իրեն գամարջոբա ասենք։
Ու մերոնք չարացած են, չարացած են եւ մեր մարդկանց վրա, եւ դրսի մարդկանց վրա։ Բոլորից վատն են սպասում։
֊ արժանապատվություն
Ու այդ լրջությունը ու հիվանդ արժանապատվությունը չկա, ասենք երբ Թբիլիսիյում մի տղա մյուսին խփում է, կատակով, այդ մյուս տղան կծիծաղի, չի պատասխանի։ Մեզ մոտ կպատասխանի, թեկուզ կատակով։
Դա մոտավորապես նույնն է, որ երբ ես ինչ որ մեկի մեքենայի վրա պատահաբար ջուր շփեմ, նրանք ինձ հաստատ հայհոյում են, իսկ երբ իմ մեքենայի վրա են ջուր շփում, ես ծիծաղում եմ։
Ոչ միայն չարացած լինելուց է, լրջությունից է, բարդույթներից։ Մեզ բան ասող չկա։ Այ մարդ, հանգիստ էլի։ Ում ես պետք որ քեզ մի բան ասեն։
֊ Ում ես պետք։
Այնքան հավես է, որ Թբիլիսիում կարող է նստարանի վրա աղջիկ լինի, ու դիմացի նստարանի վրա տղա, ու նրանք իրար չկպցնեն։
Պարզապես իրենց համար նստեն։
Ու ոչ ոք ոչ մեկի պետք չես որ քո վրա նայեն, հայացքով ճամփու դնեն։
֊ Ազատություն
Ես չեմ պատկերացնում, որ Թբիլիսիում ոստիկան մոտենա, ու սկսի մորալ կարդալ, թե ոնց ես նստարանին նստել, կամ ինչի ես արձջանին բարձրացել։
Առհասարակ, ազատությունը ամեն շարժման մեջ է, հայացքի մեջ է, հագնվելու, ու ինքնությունը արտահայտելու մեջ է։
Երեկ ճարտարապետների լեկցիայի էի, ու նրանք խոսում էին այն մասին, որ երկու ֆունկցիա է լինում փաբլիկ սփեյսւոմ մարդկանց մոտ, նրանք նայում են այլ մարդկանց, ու իրենց են ցույց տալիս։ Պատմում էին, որ մեր հրապարակի շատրվանները տեսան, սիրահարվեցին, ու սկսեցին պարել իրար հետ։ Ու բոլորը իրենց վրա թարս էին նայում, բա դե լավ, արտասահմանցիներ են, իրենց կարելի է պարել։ Մեզ չի կարելի մենք լուրջ ենք, մենք հայեցին ենք։
֊ Ինչի եմ ես ինձ լավ զգում Թբիլիսիում։
Ես ինձ ավելի լավ եմ զգում Թբիլիսիյում, քան Երեւանում, որովհետեւ․․․
Որովհետեւ Երեւանում, ու առավել եւս երբ գնում եմ Երեւանից դուրս, ինձ դնում են օտար մարդու տեղ։ Ու դիմում են ֊ հելլո, կամ Պռիվետ։ Ու սկսում են իմ հետ խոսել կամ ռուսերեն, կամ անգլերեն, այսինքն փորձում են, քանի որ չգիտեն լեզուներ։
Դա լավագույն դեպքում։ Միջին դեպքում իմ վրա նայում են որպես այլմոլորակայինի։ Բայց ես այլմոլորակային չեմ։
Ասենք երբ մեքենաս տանում եմ Միթսուբիշի սերվիս, սաղ սերվիսը, բոլորը իրենց գործը թողնում են, ու տենց շարվում են նայեն, թե էդ ինչ այլմոլորակային է եկել։ Վայ, ինքը քշել էլ գիտի։ Բայց էսա կսխալվի, կծիծաղենք։ Սա էլ մեր մոտի մարդկանց մանկապատենական, ես կասեի լակոտական վիճակն է։ Որովհետեւ չեն մեծացել, իրենց ծնողները չեն թողել մեծանան։
Ու մի ասեք, դու Թբիլիսիյում տենց մարդկանց հետ չես շփվել, շփվել եմ, սերվիսներով պտտվել եմ, այնտեղ ավտոպահեստամասերը ավելի հասանելի են, ու լիքը շփվել եմ։
Ավելի վատ դեպքեր էլ կան, ու միայն իմ հանդեպ չէ դա, ասենք լիքը մարդ կա, չէ՞ որ անցորդներին նայում է, ու սպասում, ասենք էս աղջկա մոտ ինչ որ բան բաց լինի, հետեւից մի բան ասեն։
Բայց վերադառնամ ասածիս։
Ամենահավեսն այն է, որ ինձ Թբիլիսիյում դնում են լոկալի տեղ։ Իմ հետ սկսում են խոսել վրացերեն։ Որովհետեւ նրանք չեն մտածում, որ ես կարող է վրացի չեմ։ Ինչի՞ պետք է վրացի չլինեմ։ Ի՞նչ կա իմ մեջ տենց տարբերվող։ Նրանք առանց ինձ իմանալու արդեն ընդունում են ինձ որպես իրենց հասարակության անդամ, ոնց որ իրենցից մեկին։
Իսկ ՀՀ֊ում եթե տեսնում են որ հայալեզու «երեւան» եմ կարդում սրճարանում, ինչ որ կոգնիտիվ դիսոնանս է լինում իրենց մոտ, էս ինչ է կատարվում։
Ու դա ահավոր հավես զգացողություն է, երբ քեզ դնում են լոկալի տեղ, ու երբ քեզ բանի տեղ չեն դնում փողոցում։
Քո վրա չեն նայում հետաքրքրությամբ, թե էս ով է, որտեղից է։ Ախ մեր մոտից է, ուրեմն լավ չէ, որ մեր մոտ սենցերը կան, ազգը, պետությունը կքանդեն։ Գրանտակեր էլ կլինի։
Էլիտա է իրեն զգում։ Երեւի գործ չի անում, լիքը փող ունի։
Էս դու մեզնից լա՞վն ես արա։
Չէ, այ մարդ, ես ուզում եմ իմ վրա ուշադրություն չդարձնեն, ես ուզում եմ ինձ լոկալ զգալ։
Մեջբերում եմ Արեգի մեկնաբանությունը այն մասին, ինչի Հայաստանում չկան հաքերներ՝
իմ համար էս ցավոտ մոմենտ ա, նենց որ ծավալվեմ 🙂 կան մի շարք պատճառներ, ըստ իմ օբզերվեյշընների, որոնց հավաքելիս փորձել եմ շատ ուշադիր լինել
հետաքրքրասիրությունը չի քաջալերվում։ 4 հարց հետո ծնողներն ասում են ֊֊ «**նած պահիր»։ Էրեխեն ջոգում ա որ հետաքրքրասիրությունը քուլ չի
ծնողները քյալ են, անգրագետ ու անճաշակ։ Միակ պատճառը ինչի չեմ ասում «Բոլորիս ծնողները» որովհետև չեմ ուզում վիրավորել։ Ավելին, էն փաստը որ մեզնից մեծամասնությանը տենց չի թվում կոնկրետ իրանց ծնողների պահով “is a part of the problem”.
Ավտարիծետները անտանելի շատ են։ Պապայի խոսքից սկսած, վերջացրած Կոմիտասով, Նարեկացիով, Հանրապետականով, յախշիներով, հեչ որ չլինի քրիստոնեությամբ։ Չափազանց շատ անքննելի ճշտերի գոյության պարագայում նոր ճշտեր որոնելու ոչ ժամանակ կա, ոչ հավես, ոչ կարիք, ոչ իմաստ, ոչ էլ ցանկություն։ Տեսնում եք Չարենցի արձանի վրա կայֆավատները ինչ նեգատիվ են դիտարկվում։ Օրինակ իմ կարծիքով Չարենցը ցենտր տղայա էղել, ու քաղաքի մեջ իրա արձանի մատը կոտրելը իրական ուրբան վիճակ ա ստեղծում։ Ես ուզում եմ տեսնել Չարենցի արձան, որի գլխին սև գրաֆիտիով բանդանայա նկարած։ Վստահ եմ, որ եթե ինքը իսկականից տենց թույն տիպ ա էղել, ինքը դեմ չէր լինի։ Բայց չէ, ինքը աֆտարիծետ ա, իրան չկպնեք, հո դուք «անդասծիրակ» չեք։ Շուտ մտեք տուփի մեջ։
4․ «Նու նա շտո էտը բուձիտ պախոժը!» անարգվում ա անծանոթն ու տարբերը, ի տարբերություն նույն Ամերիգաների, որտեղ ասվում ա “celebrate diversity”։ Ես վստահ եմ, որ չզարգացած երեխաներն ու միասեռականների հանդեպ ատելությունը փոխկապակցված են։ Հասարակության կողմից որոշվում ա, որ ինչ֊որ բան ճիշտ ա ու բնական, ինչ֊որ ուրիշ բան վատ ա ու այլասերված։
Պուճուրների կարծիքը տանը չի հարցվում, կամ եթե հարցվում ա «վուծյու պոնչո ջան, դո՞ւ ինչ կասես» վիճակներով ա հարցվում, ու կեսից չի էլ լսվում։
Էս բոլոր կետերը ի վերջո մի բանի պատճառ են դառնում ֊֊ ուղեղը ստիպված ա ավելի քիչ մտածել։ Ամեն ինչ պարզ ա, կարծիք ունենալու կարիք չկա, աֆտարիծետներն էլ արդեն ամեն ինչ ասել են, դեռ դարեր առաջ։ Օրը 16 ժամ Սթարքրաֆտ պարապող ամերիկացի էրեխեքի պապաները կողմ չեն դրան։ Պռոստը իրանք ասում են, “screw dad” («դնեմ պապային»), որտև պապան Սթարքրաֆտի վրով վափշե աֆտարիծետ չի։ Ու Բենջամին Ֆրանկլինի վրա բեղեր նկարելն էլ Օքեյ ա, դաժը քուլ ա։ Աֆտարիծետներով մեծացած էրեխեն կարող ա Նախագահի Պարգև ստանա մի օր, նու կամ ոսկե մեդալակիր, բայց հաքեր չի դառնա երբեք։
Շատ նման է նրան, ինչպես եմ ես բացատրում։
Ավելացնեմ, որ ես կարծում եմ, որ առհասարակ, Հայաստանում լավ չի լինի, ու ժողովրդավարություն չի գործի մինչեւ երեխաները չսկսեն կասկածի տակ դնել ծնողների ամեն մի խոսքը, մինչեւ չդառնան չլսող, ինքնակամ, ու իրականում անկախ ու ազատ։
Միայն դրանից հետո, երբ կլինի ազատ մարդկանց հասարակություն, կլինի ազատ պետություն։
Այ Արմինեն գրել էր «ով ես դու», կամ «ով եմ ես» հին հայկական ավանդական հարցի մասին տեքստ, հարցեր էր տալիս։
Եզոպոսի առակ կա ավանակի մասին, ով գտել էր առյուծի կաշի։
Հագել էր, վազվզում էր անտառով, վախեցնում այլ կենդանիներին, ու հաճույք ստանում նրանից, որ իրենից վախենում են՝ դրել են առյուծի տեղ։
Այսինքն նա այն էր ինչ չկա։
Հետո բնականաբար պարզվում է, որ առյուծ չէ, էշ է, երբ բերանը բացում է։
Նույնը մարդկանց հետ՝ ամենը պարզվում է երբ բերանը բացում են։ Կամ գրում են։
Երբ մարդու հետ շփվում ես, անհնար է չհասկանալ որ նա հիմար է, եթե դու էլ հիմար չես։
Հիմա մտածում եմ՝ առյուծի կաշի հագնելու իմաստը ո՞րն է։
տարբերակները մասնավորապես՝
֊ խելացի մարդկանց ցույց տալ որ դու էլ ես խելացի
֊ հիմար մարդկանց վրա տպավորություն թողնել, որ խելացի ես։
առյուծը ավանակին առյուծից կտարբերի։
աղվեսն էլ կտարբերի։
ոչխարը գուցե չի տարբերի։
այսինքն առաջին տարբերակը չի գործի։
երկրորդ տարբերակը, գուցե, չգիտեմ։
բայց պետք է զգոն լինել, որ իրական ինքնությունդ չարտահայտես։
ու հակասություններ չլինեն։
բարդ է չէ՞։
ավելի հեշտ չէ՞ լինել այնպիսին ինչպես կաս։
հաստատ տենց վատը չես էլի, տենց վատը չես կարող լինել, որ ոնց կաս, մարդ չհավանի։
Չես հավանում նրանց, ով քեզ հավանում է ինչպես դու կա՞ս։
Ապա լուրջ մտածել է պետք ինչու։
Ասածս ինչ է, շոինգ օֆֆ լինելիս, գոնե այն ինչ կա շոու արեք, ոչ թե այն, ինչ չկա։ այն ինչ կա հաստատ վատ չէ, հաստատ արժանի է ուշադրության, ու գուցե նույնիսկ հարգանքի այն համար, որ այն ինչ կա է, ոչ թե այն ինչ չկա։
փաստորեն, հիմա շոուինգ օֆ վիճակներով լուսանկարներ ու տեքստեր տեսնելով, ես ակամա հավանում եմ նրանց, ով ինչ կա այն ցույց է տալիս ու ոչ թե այն ինչ թվում է քուլ։
ի դեպ, քուլության մասին։
ասենք մարդիկ կային, մթոմ պացիֆիստ էին։
բայց տեսնում էի, չէ՞ որ գնում կռիվ են անում։ ֊ արա էդ դու ո՞ւմ ասացիր։
բա դու չէ՞իր պացիֆիստը, էս ի՞նչ եղավ հետդ։
անցան տարիներ, ասում է ֊ երբ երիտասարդ էի, սխալվում էի, հիմա այ արդեն հասկացել եմ, որ հիմարություն էր։
չէ, հիմարություն չէր, քոնը չէր։ երբեք էլ չես եղել պացիֆիստ, պարզապես կարծել ես որ քուլ է, իսկ հիմա մեծացել ես, հասկացել ես՝ դու չես։
ու պետք չէ քեզնից անկապ բան նկարել, երբ եղածն էլ նենց չի որ շատ վատն է։
իսկ այժմ պոպուլար է «ինտելեկտ» ցույց տալ։
մի տանջվեք, մի ցույց տվեք։
այսինքն ես ուրախ եմ, որ «բրեյնի իզ նյու սեքսի», բայց եթե չի ստացվում, ուրեմն չի ստացվում։
գտեք ձերը։
կամ գնացեք լսեք Գասպարի պրեզենտացիան այն մասին ինչպես դառնալ պորն աստԽ։ Գասպարը հրաշք բան արեց բարքեմփին ֊ սկսեց բացատրել, որ պետք է ավելի շատ կարդալ, զարգանալ, ու տենց
֊ Հանրապետական կուսակցություն, Աշոտ Նավասարդյան։ ֊ ուրախանում է ֊ արդեն դառնում ենք բազմակուսակցական պարլամենտ
____________________
Աշոտ Նավասարդյան․
֊ Ես դեմ եմ որպեսզի այնտեղ գրվի՝ «ուզու՞մ եք որ Հայաստանը լինի ազատ, անկախ, ժողովրդավարական պետություն»։ Կարելի է գրել, պետք է, առաջարկում եմ գրել՝ «անկախ պետություն», կարելի է նույնիսկ «ազատը» գրել, բայց ժողովրդավարական բառը առաջարկում եմ չգրել, որովհետեւ, ես պատճառաբանում եմ, որովհետեւ կարող է Հայաստանի ՍՍՀՄ կազմից դուրս գալու դեպքում, կարող են այնպիսի վիճակներ, արտաքին վիճակներ ստեղծվել, գործոններ, որ Հայաստանում հաստատվի դիկտատուրա, ժամանակավոր դիկտատուրա։ Դա հնարավոր բան է,… մենք ուզած թե չուզած կարող ենք դրան գնալ… պրեզիդենտը դառնում է դիկտատոր, ժամանակավոր։ Այդ դեպքում ռուսները կարող են ասել՝ «ժողովուրդ, դուք քվեարկել էիք ժողովրդավարության կողմ, բայց տեսեք, դիկտատուրա է հաստատված այստեղ» ֊ ու գալիս ենք ֊ ես սա օրինակի համար եմ ասում, սա հնարավոր բան է իմիջայլոց (դահլիճը ծիծաղում է), շատ հնարավոր բան է․․․ առաջարկում եմ հարցը այսպես ձեւակերպել՝ «համաձայն եք արդյոք որ Հայաստանը դուրս գա ՍՍՀՄ կազմից, դարնա անկախ պետություն», այսքանը։
Լեւոն Տեր֊Պետրոսյան․
֊ ասում եք մի մեկնաբանիր, ինչպե՞ս չմեկնաբանեմ․ դիկտատուրան ընդհանրապես չի ծրագրվում, ծրագրվում է միշտ դեմոկրատիա, բայց իրականացվում է դիկտատուրա։
______________________
Լեւոն Տեր֊Պետրոսյան․
֊ ես հասկացա որ մի հարցում բոլորը համաձայն են, մեկ հարցում․․ (դիմելով ինչ որ մեկին, ով ընդհատում է) մեկ վայրկյան, եթե հետո համաձայն չլինեք, ես ձեզ ձայն կտամ, մեկ հարցում, որ պետք է անց կացնել հանրապետական հանրաքվե։ Ուրեմն, այս հարցը մենք կարող ենք նույնիսկ հիմա դնել քվեարկության։ Դավիթ, Դավիթ, չեք լսում, արդեն մենք կարող ենք, ասում եմ, դնել մեկ հարցը, որի շուրջ համաձայնություն կա, որ բոլորը համաձայն են հանրաքվե անց կացնել։
Ես խնդրում եմ գրանցվել։
(ինչ որ մեկին)
դուք համաձա՞յն չե՞ք։
Ուրեմն դուք դեմ կքվեարկեք։
Դուք ուզում եք պատճառաբանե՞լ։
Երկրորդ խոսափողը ուզում է պատճառաբանել ինչու համաձայն չէ որ լինի հանրապետական հանրաքվե։
երկրորդ խոսափողը․
…
֊ ես դեմ եմ, որովհետեւ կա երեք տարբերակ։ առաջին տարբերակը այն է որ մեզ թույլ չեն տա այդ հանրաքվեն անց կացնել։
Լեւոն Տեր֊Պետրոսյան․
֊ թույլ չեն տա, չենք անց կացնի։
________________
Ընդմիջումից, ու Վանո Սիրադեղյանի խոսքից հետո, ուր Վանոն կոչ էր անում առանձնապես ուշադրություն չդարձնել ԽՍՀՄ օրենքի վրա։
Լեւոն Տեր֊Պետրոսյան՝
֊ ես չեմ ուզում Վանոի փաստարկներին անդրադարնալ, մի հարցում ես միանգամայն համաձայն եմ, որ Խորհրդային Միության այս օրենքը դոգմա չէ, ու այն իսկապես ենթակա է փոփոխությունների, շատ հավանաբար, շատ հնարավոր է, որովհետեւ դա ընդունվեց մի այնպիսի ժամանակ, այդ ռեակցիոն գերագույն խորհրդի կողմից, որ նորից չէր համապատասխանում այդ ժամանակվա իրականությանը։ դա իսկապես կարող է փոխվել նաեւ։
Շնորհակալություն, այլ կարծիքներ։
___________
Սադոյանը գալիս է երկրորդ խոսափողի մոտ, չնայած այնտեղ այլ պատգամավոր է, փորձում է ինչ որ բան ասել առանց հերթ
Լեւոն Տեր֊Պետրոսյան՝
֊ Ես չեմ կարող, երկրորդ խոսափող, հերթը ձերը չէր, պարոն Սադոյան, պարոն Հարությունյանինն էր, նա տալի՞ս է հերթը ձեզ։
Պատկերացնենք, մի տղա ինչ որ բան է անում, լցնում է գիթհաբ։
Լավ է չէ՞, մերոնցից քչերն են անում։
Գրում է այդ մասին ֆեյսբուքում։
Ասում է՝ ով հավես ունի լավացնել, ավելացնել, ֆորք արեք, լավացրեք։
Լավ է չէ՞։
Բնականաբար։
Ու գալիս են նրանք, կոմպլեքսավորված, չարացածները։
Մեկնաբանում են, մատով ցույց են տալիս՝ այ այստեղ դու վատ ես գրել, վատ ես իրականացրել, իսկ ես ավելի լավն եմ, ավելի լավ ձեւ գիտեմ (իսկ դու չես ֆահմել), ու տաս տարի առաջ արել եմ, բայց դե չեմ լցրել գիթհաբ(համեստ եմ), ու ես վես իզ սեբյա տակոյ չգնահատված, ու իմ տեղը չգիտեն։
Ինչի՞ չես լցրել, որ չապտակե՞ն քո պեսները, չասե՞ն վատ ես գրել։
Մարդը ասաց ֊ ֆորք արեք, լավացրեք, գիթհաբ է, ու եթե իրոք լավն ես, մի հատ էլ փուլ ռեքվեսթ կանես, որ ափսթրիմ ավելանա։
Չէ, դա նրանց պետք չէ, քանի որ դա բարդ է, իսկ մեկնաբանություններում ապկատելը հեշտ է։
Ու ես կրկին համոզվեցի որ ոչ զարգացած, կոմպլեքսավորված մարդիկ չարացած են լինում, ու նրանցից են չարությունները գալիս, անիրազեկությունն է, չզարգացած լինելն է, որ չարացնում է։
Ասենք ես չեմ վախենում որ ինձ կապտակեն ոչ իմ սորսֆորջի, ոչ իմ գիթհաբի կոդի համար։ Հա, լիքը ավելի լավ անելու տեղ կա։
Հետո՞։
Տղա ես, ֆորք արա, լավացրու, քոմիթ արա ափսթրիմ։
Չէ՞ ֊ ապա դու պարզապես դատարկ հիմար ես, ով ուզում է իրեն ցույց տալ, բայց ցույց տալու բան չունի։
Դա իմ վերաբերմունքն է։
Իսկ բերում է դա նրան, որ մարդիկ չեն կիսվում իրենց գրածով, քանի որ վախենում են, որ կապտակեն, որովհետեւ ոչ մեկի գրածն էլ կատարյալ չէ։
Իսկ դուք գնացեք, ձեր սիրած մայսքյուէլի սորսերը նայեք, կտեսնեք ինչքան է կատարյալ գրված, էլ օգտվելներդ չի գա։
Ուզում եմ ասել, դուխով կիսվեք, ապտակողներին էլ ուղարկեք հեռու։
Ապահովությունը բլեֆ է որ ստեղծվել է ստրուկների համար։
Ստրուկը ապահով է մինչ տիրոջ վրա ստրկություն է անում։
Երբ նա ազատ է, նա արդեն «ապահով չէ»։
Նույնը արտահայտվում է Սովետի նոստալգիա ապրող մարդկանց մոտ։
Ասում են ապահովություն կար։
ՀՀԿ վստահված անձինք էլ են այդ մասին ասում։
Ապահովություն ասում են կար Սովետում, իսկ հիմա ի՞նչ։
Բայց Սովետը չկա, չէ՞։
Այսինքն այնքան էլ ապահով չէր չէ՞ այդ ապահովությունը։
Պատասխանը պատրաստ է ֊ որովհետեւ քանդեցին չար ուժերը։
Լավ, իսկ ի՞նչ ասեն Լայկոսում աշխատողները։
Ապահով էին չէ՞, ձաձայի վրա էին աշխատում։
Փակվեց, չէ՞։
Անգործ մնացին չէ՞, նոր գործ փնտրեցին չէ՞։
Այսինքն ինչո՞վ է տարբերվում «ապահովը» ոչ ապահովից։
Նրանով, որ «ապահովը» այն է, երբ քեզնից քո ապահովությունը կախված չէ։
Իսկ ոչ ապահովը համարվում է այն, երբ քո ապահովությունը հենց քեզնից է կախված։
Բայց կրոնի, սովետի, բարի ձաձաների, կապիտալիստների, եւ այլ ենթահամակարգերի ազդեցությունը տոտալ է։
Մարդիկ դեռ երազում են ապահովության մասին, որը գոյություն չունի, ու նախընտրում են աշխատել «ապահով» տեղ, որը իրականում պակաս ապահով է, քան ազատությունը՝ մասնավորապես սեփական գործը, ֆրիլանսը։
Այո, դուք հիմա կասեք ֊ չեն թողնում աշխատել ֊ չար ուժերը, հարկայինը, օրենքը ֊ այ չեն թողնում, որովհետեւ բոլորդ ապահովության հետեւից ենք ընկել, ու ասում եք ֊ ավելի լավ է ստաբիլությունը, քան փոփոխությունները։
Ո՞վ է որ ստաբիլության ու ավանդույթների մասին խոսացող կուսակցությանը ձայն տվել։
Ե՞ս։
Չէ ֊ դուք, ով անապահովությունից եք բողոքում։
Այնպես որ զգոն եղեք երբ ձեզ ստում են՝ ապահովությունը բլեֆ է ձեզ ստրկացնելու համար մտածված, այլ մեկը բնավ ձեր ապահովության մասին ձեր պես չի մտածի։
Դա միշտ եղել է սուտ ու մանիպուլյացիա, ու կշարունակի լինել սուտ ու մանիպուլյացիա։
Ակնհայտ է, որ այս տղան շատ լավ գիտի ինչի մասին է խոսում։
Նաեւ նա չի կեղծում, որ օրինակ, կտացրեք ու ամեն ինչ կստացվի առանց խորանալու։ Նա շեշտեց, որ պետք է գրագետ լինել։
Ու կասկած չի առաջանում, որ նա ոչ պարզապես «ծրագրավորող» է, ոչ էլ պարզապես «Տոռի» թիմից մեկը։ Նա համ շատ գաղափարի մարդ է, եւ շատ տեքնո մարդ է։ Ու այդ պատճառով է նա անում այն գործը որ անում է, ու այն պատճառով ենք մենք ասում՝ հաքեր
ու նաեւ սա՝
Never Hate – it is self destructive …… find a reasonable and good game play ….. works in every game you ever played …….. to win …..
Ես հիշում եմ ձայները հաշվելու ժամանակ ընտրատարածքում թաքնված մի ՀՀԿ վստահված անձի։ Նա գտել էր անկյուն, ուր կարծում էր, նրան չէին նկատի, ու խաղում էր իր այփադի հետ։
Կպնում էր մատով պլանշետի էկրանին, եւ ի պատասխան արագ օպտիմիզացված գրաֆիկական էֆեկտների, իր դեմքը ընդունում էր, սկզբից զարմացած, շփոթված արտահայտություն, հետո նա կրկին կենտրոնանում էր, մտածում, ու կպնում չաղ մատով իր հեքիաթային սարքին։
Ու ես զգացի որ նա, Օբեյ Գիգանտի հայկական տարբերակը, նա է էփլ արտադրության արքետիպային սպառողը։
Ոչ հիփսթերները, ու իրենց ցույց տվող երիտասարդները։
Հենց չաղ մատներով ոչ շատ առաջադեմ, ծանր մարդը, ով երբեք չի իմանա, օպերատիվ հիշողությունը որն է։
Նաեւ, ուզում եմ ասել, որ Օբեյի լոկալիզացված տարբերակը մշակութային առանձնահատկությունների հետեւանքով մեզ մոտ երբեմն տարբերվում է։
Այն ունի բարի, անուշ, քաղցր, հովանավորական դիմակ, ժպտացող, եւ «կամեցող»։
Սակայն արտահայտածը նույնն է՝
Պարոն եսիմինչյանը ձեզ սիրում է։ Հնազանդ եղեք։
Գուցե դա այն պատճառով է, որ մեզ մոտ մարդիկ մանկամիտ են մեծանում։ Նույնիսկ էթնոհոգեբան Լուրյեի հուզիչ տեքստերում դա կարդացվում է։ Ինքնուրույն ֊ չի նշանակում տարբերվող։ Կոնֆլիկտներ մեծերի հետ չեն լինում։ Մեծանալով հայերը միայն ավելի կախված են լինում իրենց բարեկամներից։
«Հայրերի եւ որդիների» կոնֆլիկտներ գոյություն չունեին։
Ու գուցե այն, որ այժմ դրանք երբեմն լինում են, լավ նշան է։
Երբեմն, որովհետեւ մեծ մասամբ ես նկատում եմ, որ երիտասարդները դժգոհ են լինում, որ իրենց չեն հասկանում, չեն խրախուսում իրենց ուրույն վարքագիծը, հագնվելու ձեւը, կամ տուն գալու ժամը։
Բայց նույն ժամանակ նրանք չեն կասկածում ծնողների քաղաքական հայացքների, հակումների մեջ, եւ պաշտպանում են դրանք, այնպես, ոնց որ իրենց համար ահավոր թանկ մի բան։
Անցնում էի տեքնոպարկով, այնտեղ, ինչպես եւ կետնրոնում, նոր նստարաններ են հայտնվել։ Այնքան էլ չի զարմացնում, որովհետեւ տեքնոպարկը այն տեղն է, ուր ազատ գարեջուր էին մարդկանց տալիս ընդդիմության հավաքների օրերին։
Ու դա խորհրդանշական է, որովհետեւ՝ «free beer, not free speech» է նշանակում։
Ուրեմն, անցնում էի տեքնոպարկով, ու մի նստարանի վրա միայն աղջիկներ են, ու զրուցում են «մանիկյուրներից», իսկ մյուս նստարանի մոտ միայն տղաներ են, ու զրուցում են «ավտոներից»։
Ու դա նշանակում է որ նրանք չունեն համամարդկային թեմաներ քննարկելու համար։
Իսկ ազատությունը այն գաղափարը չէ, որը հասկանում են նրանք, ով փոխում է գարեջուրը խոսքի հետ, կամ ով չունի ավելի ընդհանուր, համամարդկային թեմա զրուցելու համար։
Ու այն մասին չէ, թե ով է ավելի լավը, կամ ավելի վատը։
Այն մասին չէ, թե ով է ավելի անթերի, կամ ավելի կատարյալ։
Կատարյալը չկա։
Իսկ քննադատելը միշտ էլ ավելի հեշտ է քան գովելը։
Այն մասին է, որ անհնար է մնալ տեղում։
Հնարավոր է կամ շարժվել որոշված ուղղությամբ, կամ այնտեղ, ուր տանում է հոսանքը։
Ու այս ընտրությունը այն մասին է, թե որ ուղին ենք ընտրում։
Արդյո՞ք մենք ուզում ենք շարժվել դեպի քաղաքացիական ազատություններ, թե չէ։
Արդյո՞ք մենք ուզում ենք շարժվել դեպի ազատ գործարարություն։
Արդյո՞ք մենք ուզում ենք գնալ դեպի ինդիվիդուալ նախաձեռնությունների ու ազատ ձեռնարկատիրությունների հասարակություն, թե դեպի կլանա֊օլիգարխային մոնոպոլիաների ռեժիմ։
Արդյո՞ք մենք ուզում ենք հասարակություն, ուր նորմա է, ու խրախուսվում է կաշառքների շրջանառությունը բնության մեջ, թե մենք ուզում ենք շարժվել դեպի հասարակություն, ուր օրենքը գործում է անկախ իշխանությունից, իսկ համակարգը, մեխանիզմները նախագծված են մարդկանց հարմար լինելու համար։
Որովհետեւ հասարակությունը, ուր մարդիկ կարող են ազատ ասել, ինչ են մտածում, ու իրականացնել մտահղացումները ունի զարգացում, քանի որ այնտեղ հաղթում են ոչ այն մտքերն ու լուծումները, որոնց աջակցում են հեղինակավոր կամ ունեվոր մարդիկ, այլ իրականացվում են լավ լուծումները։
Կյանքում ամեն ինչն էլ մեկ անգամ է լինում։ Ու այս ընտրություններն էլ են մեկ անգամ լինում։ Դրանք կարեւոր են։
Ես գրում եմ այս մասին որովհետեւ վերջերս զրուցել եմ մի աղջկա հետ։
Նա իմ հետ չէր համաձայնվի, բայց ես կարծում եմ, որ նա լավ չէր։ Ու նա սովոր է լավ չլինել, որովհետեւ նա ունի խնդիրներ, ու ուզում է դրանք չլինեին, սակայն համարում է անլուծելի։ Իսկ եթե դրանք անլուծելի են, արդեն մի քիչ ավելի շատ «վատ» թե ավելի քիչ՝ էական չէ, նա ասում է՝ «ուաթեվա, ինձ մեկ է»։
Ու նա «ոտից գլուխ» «ինադու» է։
Ու ես չեմ կիրառում պրոտեստ բառը, այլ հենց «ինադու», ահա թե ինչու։
Որովհետեւ պրոտեստը նպատակաուղղված է, այն պարունակում է ոչ միայն դաշտ այն մասին, ինչպես լավ չէ որ լինի, ու ոչ միայն դաշտ այն մասին, ինչպես լավ է որ լինի, այլ եւ ունի մեթոդներ՝ լավին հասնելու համար։
Այսպես այդ լավը դառնում է որոշված նպատակ։
Սակայն «ինադու»֊ի նպատակ ֆունկցիան կյանքի հատվածում պարզապես որոշված չէ, ու արժեք չունի։
Այն չի կարող ոչ մի բան լուծել, որովհետեւ պարզապես Պորտոսի պես «ձեռուս պատամու շտո ձեռուս» է արտահայտում։
Երբ բանվորները գործադուլ են անում ու պրոտեստ արտահայտում, նրանք ունեն որոշոկի, այսինքն որոշված նպատակ, եւ այդ պրոտեստը հանդիսանում է իրենց նպատակին հասնելու եղանակ։
Իսկ երբ ասում են՝ «քանի որ սաղ վատ է, մենք էլ սենց կանենք» կամ «ոչ մի բան չենք անի» ապա այստեղ չկա ոչ նպատակ, ոչ էլ դրան հասնելու ուղի։
Այդ պատճառով, այն որ աղջիկը մեկը մյուսի հետեւից սիգարետ էր կպցնում, ու դրանով «պրոտեստ արտահայտում»՝ դա իմ կարծիքով նման է նրան, ինչպես կարելի է գնալ ու պատին հայհոյել։
Նման է նրան, ինչպես մեղադրում են աստծոն, ճակատագիրը, ասում են «հայի բախտ» ու հետո «տենց ստացվեց»։
Դա նման է նրան, ինչպես դաշնակները ասում են՝ «թուրքերի մերը» կամ նրան ինչպես ծինեյջերները նույնը ծնողների մասին։
Դա պրոտեստ չէ, քանի որ այն պայքար չի պարունակում, ու հետեւաբար խնդիր չի լուծում։
Ինչքան ուզում ես ասա, դու միայն օդի մեջ ասում ես։
Լուծելու համար պետք է ստրատեգիա, պետք է միտք, գաղափար։
Իսկ դրա համար պետք է մտածել։
Եթե մարդը չի մտածում, այլ պարզապես հայհոյում է, ապա նա գուցե չի էլ ուզում իր խնդիրները լուծել, ու նրան դուր է գալիս, որ նա կարող է վատ լինել։ Այդպես կարող է լինել, որ արդեն սովորել է դրան, ու չի ուզում այդ վիճակից դուրս գալ, ինչպես հարբեցողների կանայք, երբ դրանք էլ չեն խմում, սկսում են իրենց անգիտակցաբար խթանել խմիչք օգտագործել։
Որովհետեւ ինչպես ասում են ռուսները «ու ստրախա գլազա վելիկի» ու շատ խնդիրներ թվում են անլուծելի, սակայն հաճախ եթե դրանց այլ կողմից մոտենալ, պարզվում է, որ դրանք լավ էլ լուծելի են։
Բոլորը ուզում են լավ լինի, ու բոլորը ուզում են ազատ լինել։
Սակայն եթե խոսեք հոգեբանի հետ, նա ձեզ գուցե կհարցնի՝ «ֆրիդոմ ֆրո՞մ» թե «ֆրիդոմ թու»։
Ուզում ես պայքարել ինչ որ բանի դե՞մ թե հանուն ինչ որ բանի։
Օրինակ՝ ասել ես քվեարկում եմ որ այսինչը չլինի իշխանութայն գլուխ ֊ անկապ է, որովհետեւ դե խնդրի լուծում չէ։
Ասել՝ «ես քվեարկում եմ որ ՀՀ֊ն լինի օրենքի երկիր» ֊ դա արդեն որոշված նպատակ է, գիտենք ինչ ենք ուզում, ու մտածում ենք ինչ անել, որ այդպես լինի։ Օրինակ, կարելի է սկսել նրանից, որ այսինչը իշխանության գլուխ չլինի։
Երկու տարի առաջ Գասպարը գրում էր որ նա հոգնել է «պրոտիվ» մարդկանցից ու ակցիաներից։
Ու ես հավանում եմ այս հոլովակը որովհետեւ այն այն մասին է, հանուն ինչի արժի պայքարել։
Ու այդ պատճառով, նրանք, ով ասում են որ բոլորին դեմ են, իրականում բան չեն փոխի, միայն կվատացնեն, որովհետեւ նրանք պարզապես դեմ են, ու ոչ մի բանի կողմ չեն։
Իսկ եթե չգիտես ինչին հասնել, չես մտածի ինչպես, ու բնական է դժվար թե ստացվի հասնել։
Իսկ ասել՝ ես բոլորին դեմ եմ, կամ գնալ ծխել բամբուկ գառաժի հետեւը, կամ դիմացը, կամ նույնիսկ ոչ բամբուկ՝ դա խնդրի լուծում չէ։
Այնպես որ զգոն եղեք, երբ խոսում եք ազատությունից, կոնկրետացեք, «ֆրոմ» թե «թու»։ Եւ չմոռանաք մտածել թե ինչպես։
Իմ մոտ տպավորություն է, որ հիմա ով ինչ անում է՝ դա «վեբ սերվիս» է։
Ոմանք, ճիշտ է, կենտրոնանում են այֆոն/անդրոիդ նախագծման վրա, ու ես դա բացատրում եմ նրանով, որ մոբայլ շուկան այն տեղն է, ուր անհատ ծրագրավորողները (դե՞ռ) կարողանում են իրենց գտնել։
Բայց մտահղացումների մեծ մասը վերաբերվում են վեբին։ Օրինակ, սթարթափ ուիքէնդին բոլոր ներկայացված պրոեկտները վեբ էին։ Ես այնտեղ հանդիպեցի ծանոթներիս, ում գիտեմ որպես «նեյթիվ» նախագծողներ, բայց նրանք նույնպես ներկայացրել էին վեբ պրոեկտ։ Բողոքեցին, որ հեշտ չէ սուզվել անծանոթ միջավայր, բայց դա իրենց չխանգարեց հաղթել ։Ճ (գուցե բնութագրող է որ նեյթիվ նախագծմամբ զբաղվող մարդիկ ունեցան ավելի լավ գաղափար)
Հիմա ինչպե՞ս է լինում, որ բոլորը զբաղվում են վեբով՞։ Գուցե դա առաջին հայացքից թվացող թեթեւ տեքնոլոգիանե՞րն են (ասենք պհպ)։
(Ասում եմ թվացյալ թեթեւ, որովհետեւ իմ համար տեքնոլոգիաները, որ փորձում են «թեթեւացնել» գործը, ու թաքցնում են օգտագործողից որոշակի մանրուքներ այդ թեթեւացնող շերտի հետեւը, դրանով իսկ անում են այնպես որ ինձ ավելի բարդ լինի։)
Իսկ օրինակ, ինչպե՞ս է լինում, որ համակարգի մեջ փոփոխություն անելու միտք չեն ունենում, բայց կայքի միտք ունենում են։ Գուցե, որովհետեւ չգիտեն, թե ինչ փոփոխություն է կարելի անել, որ ավելի լավ լինի, որովհետեւ նույնիսկ չգիտեն, որ եղածը լավ չէ։
Գուցե որովհետեւ նրանք ապրում են սեփականատիրական ծրագրերի աշխարհում, ուր, օրինակ կա windows որի հիշողության կառավարչի կոդը չես նայի, որ հասկանաս ինչպես է գրված, ու ինչպես կարելի է լավացնել։
Կարող է այն պատճառով, որ նրանք ապրում են աշխարհում, ուր կան սարքերի արտադրողի կողմից տրամադրված սեփականատիրական դրայվերներ։ Ու հետո այդ ծրագրավորողները ստիպված են լինում փոխել երկաթը, որովհետեւ այս սարքի համար արտադրողը տրամադրել է, ասենք xp֊ի դրայվեր, բայց ոչ 7֊ի, որ նոր (սակայն ոչ ավելի լավ) սարքերը ավելի շատ վաճառվեն։ Իսկ նրանք չգիտեն ինչպես գրել դրայվեր, ու չգիտեն որ կա rolling release համակարգեր, ուր առհասարակ չի լինում release բայց լինում են հաճախակի փոփոխություններ, քանի որ լավացումը եւ հետ համատեղելիությունը անհամատեղելի են։
Վերջերս զրույցի մեջ հնչեց՝ «եթե դու mysql֊ի կոդը նայած լինեիր, այն կյանքում չէիր օգտագործի»։ (Ի դեպ, ես դբ֊ներից չկամ, բայց եթե նրանցով գրեի, ապա firebird կօգտագործեի)
Երբեմն ես ասում եմ՝ դե նա ծրագրավորող է։ Նկատի ունեմ՝ ցանցառ չէ, կամ հաքեր չէ։
Հիմա բացատրեմ։ Մի անգամ ընկերներիս նշանդրեքին (դե էլ որտեղ այդպիսի մարդ կհանդիպես) ես ծանոթացա մի տղայի հետ, ով ասաց որ նկարիչ է։ Ինձ հետաքրքիր էր, ու ես հարցեր էի տալիս իր աշխատանքի վերաբերյալ։ Ու անկեղծ զարմացել էի, երբ իմացա, որ նա գնում է աշխատանքի։
Այսինքն նա ամեն առավոտ, իննից վեցը գնում է «ցեխ» ուր պատրաստում է հայտնի նկարների պատճեներ։ Հետո դրանք ուղարկում են Եւրոպա, ուր վաճառում են որպես ձեռքի գործ, որը ռեպրոդուկցիայից ավելի թանկ է։ Հետո էլ այդ տղան շուտ գնաց, ասաց պետք է շուտ արթնանամ, աշխագանքի եմ։
Նկարիչ, ով աշխատո՞ւմ է։ Իմ համար այդ երկուսը այնքան էլ համատեղելի չէին։ Չէ, ես գիտեի, որ կան, այսպես ասած ոչ ստեղծագորշող նկարիչներ, ով նախընտրում է զբաղվել ռեստավրացիաներով, բայց ոչ իրականացնել իրենց միտքը, որովհետեւ միտք չունեն։
Ու եթե նկարիչների մոտ միտք չունենալը նորմա չի ընկալվում, ապա ծրագրավորողների մոտ միտք չունենալը՝ նորմա է։ Նրանց մեծ մասը գնում են աշխատանքի ու գրում են «ձաձա»֊ների համար սոֆթ։ Եթե աշխատանքից հետո ինչ որ բան են անում, ապա դա սովորաբար փող աշխատելու, այլ ոչ թե միտք, գաղափար իրականացնելու համար է։
Այսինքն փողի, ոչ թե սիրո, հետաքրքրության պատճառով է։
Իսկ օրինակ plc նախագծման սոֆթ գրում են նրանք, ով թեմայի մեջ են։
Մասնավորապես դա բացատրվում է նրանով, որ մարդկանց մեծ մասը հետաքրքրվող, ու խորացող չեն։ Այդ մասին ես դեռ կգրեմ։
Բայց այլ պատճառը, որի մասին հիմա գրում եմ՝ չիմացությունն է, ոչ զարգացած լինելն է։
Այսինքն մարդիկ պարզապես չգիտեն, չեն պատկերացնում ինչպիսի խնդիրներ կարող են լինել, ու ինչ լավ բան կարելի է անել, եթե դա կայք չէ։
Նրանք չգիտեն ինչպես է աշխատում համակարգը, քանի որ իրենց համակարգը փակ է, ու նրանք չեն զգում որ կարող են այն փոխել, կամ որոշակի ներդրում ունենալ։ Մոտավորապես այնպես, ինչպես Սովետի ժողովուրդը չէր զգում, որ կարող է ազդել օրենքների վրա։
Ու այստեղ ես կարծում եմ, որ շատ լավ է, երբ ծրագրավորողները օգտագործում են ազատ ԾԱ ոչ միայն այն պատճառով որ ազատ է, ու հետեւաբար լավը, ոչ միայն այն պատճառով որ այդ գաղափարը իրենց մոտիկ է, այլ եւ այն պատճառով որ դա ավելի է զարգացնում, քան փակ աշխարհը, թույլ է տալիս տեսնել ինչպես է ամենը արված, ու երբեմն պահանջ զգալ դա լավացնելու, տեսնել ինչ կարելի է անել
֊ լավ է էլի, թող մի հատ լինի, Վինդովս է, ԱյՕս է, Ինտերնետ Էքսփլորեր է, էլ չի լինի այնպես, որ մի տեղ աշխատի, այլ տեղ՝ ոչ։
Տարածված մոլորություն է, որ մոնոպոլիաները միատեսակ են դարձնում, ստանդարտիզացնում են տեքնոլոգիաները։
Միատեսակ՝ այո։ Ստանդարտ՝ ոչ։
Ստանդարտներ պետք է լինեն։ Մենք չենք կարող առանց ստանդարտ։ Բայց փաստացի, մոնոպոլիստը չի հետեւում ստանդարտներին, որովհետեւ նա մոնոպոլիստ է, ու ինչ ուզում է, կարող է անել։
Այսպես, ԻԵ իշուկը չի ցուցադրում ստանդարտիզացված ՀՏՄԼ։ Այն ցույց է տալիս Մայքրոսոֆթի երեւակայական ՀԹՄԼ֊ը, որը ստանդարտի հետ այնքան էլ կապ չունի։
ԻԵ֊ն ստիպված եղավ հետեւել ստանդարտներին, ու ստանդարտիզացվել այն ժամանակ, երբ տարածվեցին այլընտրանքային հարթակներն ու այլընտրանքային համացանցային զննիչները։
Այսպիսով, ստանդարտիզացմանը աջակցել է ոչ թե մոնոպոլիան, այլ զանազանությունը։
Я сегодня снова много думал. И пришел к выводу, что буду голосовать за Гитлера. Да, я сам от него не в восторге. Но нельзя отрицать, что за время его правления приостановлен развал страны, укрепилось международное положение Германии, стабилизировалась экономика, сократилась безработица, созданы новые молодежные организации, развивается спорт.
Да, у Гитлера случаются ошибки. Да, его методы бывают жесткими, и я их не всегда одобряю. Можно долго спорить про захват власти, цензуру, узников совести и культ личности, но пусть этим занимаются либерасты. Хорошо, предположим на минуту, что Гитлер действительно захватил власть и проводит жесткую политику. Что это меняет? Я говорю о другом, вдумайтесь в мой главный аргумент: каким бы ни был Гитлер, я не вижу другой реальной силы в Германии! Допустим, Гитлер сейчас уйдет. Кто сегодня, в 1938 году, способен вместо него возглавить страну, не приведя Германию к катастрофе? Назовите мне это имя! Кого вы видите нашим новым рейхсфюрером? Я, хоть убейте, не вижу такого политика.
Մուտքի մոտ գրված էր պատի վրա՝ love, peace, revolution․․․
Ու ինձ դա դուր չեկավ։
Որովհետեւ դա լրիվ ոճի համար է, անմիտ է։
Որովհետեւ այդպես գրելը արժեզրկում է այդ իսկ գաղափարները։
Այնպես, ինչպես արժեզրկված է «ազատություն» բառը։
Օրինակ, կեդ հագնելը բնավ ազատության նշան չէ։
Կամ վանդակավոր վերնաշապիկ հագնելը։
Կամ ծխելը։
Կամ fuck բառն օգտագործելը։
Ազատությունը ավելի վեհ եւ ավելի մտավոր արժեք է։
Ու ոչ ամենագեղեցիկ բառեր օգտագործելը բնավ ազատության նշան չէ։ Գուցե հիմարության նշան է։
Ու այո, այդ ամենը արժեզրկում է «ազատություն» բառը։
Այնպես, ինչպես «սեր» բառն է արժեզրկված։ Այնպես, ինչպես «խաղաղություն» բառն է արժեզրկված։
Ու զարմանալի չէ, որ երբ ֆեյսբուքում հարցում է լինում՝
«ո՞նց եք վերաբերվում ազատամիտ աղջիկներին» բոլորը գալիս են ու պատասխանում՝ «վատ»։ Որովհետեւ ոչ ոք մոտիկ չի ուզում գալ էությանը այդ բառի։ Ոչ այդ աղջիկները, ոչ էլ «վատ» ասողները։ Մեկը մյուսին արժանի են։
Ազատություն բառը այնքան է խաղացվել, որ եթե հայերենում սեռեր լինեին, ապա կասեին որ Ազատության հրապարակն էլ է փչացած։
Մենք այնժամ կլինենք զարգացած, ազատ, երբ հագածը կամ լսածը կլինի նախասիրության, ճաշակի արտահայտում, բայց չի լինի անճաշակ, ու բնականաբար չի համարվի ազատամիտ լինելու ցուցանիշ։
Մեր «ազատամիտները» ու, ցավոք, ընդդիմադիրների մեծ մասը, բնավ չի տարբերվում ոչ «ազատամիտներից»։
Նրանք ընտրում են միայն կողմը, ընդ որում, շատ այլ մոտիվներից ելնելով, քան գաղափարները հասկանալով։
Ու դա լավ երեւում է։ Երեւում է, երբ է մարդ զբաղվում մի բանով, ինչից գաղափար չունի, ու երբ է մարդ խոսում այն բանի մասին ինչից գաղափար չունի։ Այսինքն իրենց նմաններին չի երեւում, նրանք իրար դեմքերին կնայեն կուրախանան։
Իսկ ժամանակը լավ ցույց է տալիս որն է լավը, որն է ճաշակովը, որն է կեղծը, որն է կարտոնից դեկորացիան։
Լինի դա երաժշտություն, շոր, կոշիկ, շենք, մեքենա, արժեք, թե հարաբերություն։
Երբեմն արդեն հինգ տարին է բավական։
Նաեւ ժամանակը ցույց է տալիս ով է ինչպես մտածում իրականում, ում համար է ինչը իրականում արժեք, ով ինչով է իրականում մտահոգված։
Ու Չեգեվարայով շապիկ հագնող երբ տեսնում եմ, ցավոք, արդեն գիտեմ, որ նա չգիտի, ով էր Չեն, ինչ հիմարություններ է արել, ու ինչու է համարվում վեհ։
Մակերեսային ենք դեռ շատ, չխորացող։
Հետո էլ զարմանում ենք․․․ որ չենք զարգանում։
Ո՞ւմ է պետք զարգանալը։ Ո՞ւմ է պետք ազատությունը, սերը, խաղաղությունը՞։
Մի գավաթ գարեջուր, ծխախոտ, անգլերեն/թուրքերեն հայհոյանք, ռաստայական գույներ շորերի վրա, ու կարելի է արդեն քեզ վեհ զգալ, ազատ։
Իսկ այն ինչ է գլխում, ինչ է իրականում կարտոնի հետեւը, ո՞ւմ է պետք։
Եթե Քթուլհուն գոյություն ունենար, ես գուցե կմտածեի այդ մասին։
Իսկ այ եւրոպաներով անցնելիս նկատում ես որ ստեղ այնտեղ քեզ կպնում են ինչ որ երիտասարդներ, ու սկսում են բացատրել, ինչու է այս կամ այն օրենքը պետք փոխել, ընդունել, կամ վերացնել։
Ու նրանք կծախսեն երեսուն րոպե, կբացատրեն դա ձեզ, ու կխնդրեն ստորագրել։ Ու կլսեն՝ կներեք, քաղաքացի չեմ։
Դա նրանից է, որ նրանք գիտեն։ Ընտրեցիր՝ չի նշանակում վերջ, լավ կլինի, թագավոր կա, նա մեզ լավ կնայի։
Power corrupts, absolute power corrupts absolutely.
Թագավորը լավ չի նայի։
Ինչքան լավ բան կա հիմա մեր մոտ՝ ելքային վիզաները մեկ երկու օրում խփելը, ոստիկանների կաշառք ավելի քիչ վերցնելը, Աբովյան փողոցը ազատելը՝ դա նրանից է, որ կա ուժեղ ընդդիմություն։
Նրանից է որ կա հասարակություն ու հասարակական կարծիք, որից հետեւում է հասարակական ճնշում։
Ու փաստացի,նույնիսկ թագավորները չեն կարող իրենց թույլ տալ շատ հակաազգային քայլեր։ Սակայն, շատ ավելին իրենց թույլ կտան, քան գործող ժողովրդավարության երկրի իշխանությունները։
Իսկ այն, որ դե ընտրեցինք, լավը չէր, էլ չենք ընտրում, բնավ բանական չէ։ Դա նույնն է ինչ ասել, բոլոր տղամարդիկ/կանայք նույնն են, հարաբերություն փորձեցինք՝ չստացվեց, ուրեմն սէր չկա բնավ ու աշխարհը արդար չէ։
Ոչ մեկն էլ լավը չի լինի մինչեւ ժողովրդի վերաբերմունքը չփոխվի։
Ի դեպ, թագավորին ընդունելը նույնն է, ինչ հեղափոխությունը։
Ինչո՞ւ եւ մեր ընդդիմությունը, եւ Ռուսական, հեղափոխությանը դեմ է արտահայտվում։
Որովհետեւ դա ժողովրդավարական իշխանափոխության միջոց չէ։
Բայց մարդիկ դա չեն հասկանում։
Նրանք չեն հասկանում, որ այն որ նրանք գնացել կանգնել են հավաքին, դա կոչվում է քաղաքական պայքար, ցիվիլ, իսկական, քաղաքական պայքար, ու դա է քաղաքական կարծիք արտահայտելու ձեւը։
Նրանք մտածում են, բա ինչի՞ չգնացինք Ձմեռայինի գրոհի։
Այն պատճառով, որ կեղծիքներով ընտրված իշխանությունը ավելի ընտրված է, քան հեղափոխության միջոցով եկածը։
Ու մեր ընդդիմությայն լիդերները դա հասկանում են, ու պետք չէ հեղափոխություն ակնկալել, իսկ հետո, դրանից հետո հրաշքներ։
Չի լինի ոչ առաջինը, ոչ էլ երկրորդը։
Այլ տարբերակ էլ կա – գնանք այնտեղ ուր արդեն իսկ օրենքները, ժողովրդավարությունը գործող է։
Որովհետեւ եթե բոլորը մտածեն՝ գնանք այնտեղ ուր օրենք է գործում, ոչ մի տեղ էլ այն չէր գործի։ Նրանք ճանապարհ են անցել, ու չնայած այժմ ահագին հիմար ու դատարկ մարդիկ ունեն, ունեն նաեւ այն մարդկանց, ու այն մշակույթը, այն հեղինակությունները չպաշտելու սովորությունը, այն իրականում ազատամիտ լինելը, այն իշխանություններին չվստահելու սովորությունը, այն դիմադրության մշակույթը, որի պատճառով այդպիսի երկրները ինչպիսին են ՄՆ-ն ու Գերմանիան, իրականում զարգանում են։
Ու ես չեմ զարմանում, որ եւ այնտեղ, եւ այնտեղ ձեւավորված հաքերային մշակույթ կա։
լինում է չի լինում, մի ընկերությունում աշխատող մարդիկ ստանում են նամակ, ընկերության բոլոր աշխատողների մասնավոր տվյալներով՝ անձնագրի համար, հասցե, հեռախոս, ու տենց։
չխորանալով, ինչպես կարելի է օգտագործել այդ տվյալները (եթե ուզում եք զրուցել այդ մասին, մեկնաբանեք) առաջինը ինչ մտքիս է գալիս դա այն է, որ սա նաեւ մեկ ապացույց է նրա, որ մեր տվյալները չպետք է լինեն ինչ որ մեկի ձեռքի տակ։
Լինի դա ընկերություն թե պետություն։
Ապահով տեղ չկա։
Իսկ պետությունը չպետք է հավաքած ունենա մեր մասնավոր տվյալները մեկ տեղում։ Ինչպես դա արվում է սոց քարտերի դեպքում, որոնք փաստացի ոչ մի բան մարդկանց չտվեցին, բայց հիմք հանդիսացան որ պետությունը ունենա իրավունք բոլոր տվյալները մի տեղ համախմբել։
Ու այստեղ կարելի է հիշել այն մասին որ մեր իրավապաշտպաններն ու ֆլեշմոբ կազմակերպողները, ասենք, բնավ վեհ չեն։
Որովհետեւ եթե դու չես ներկայացնում սոց քարտ, դու պետք է ներկայացնես փաստաթուղթ, որ դու իրոք ձի ես այն չունես։
Սա լրիվ ֆլեշմոբի բան է։
Ամեն օր թող մի քանի հարյուր հոգի գնա այդպիսի թուղթ ուզելու համապատասխան մարմիններից։
Տեսնենք քանի օր կդիմանային։
Բայց չէ, մենք մոռացել ենք այդ բազայի մասին։
Ու այն մասին որ եթե նույնիսկ լիք չլինի, ապա այդ տվյալները բացի «մարմիններից» կարող են հայտնվել սեւ շուկայում, վաճառվել, ու օգտագործվել ոչ միայն սպիտակ եւ փափուկ նպատակներով։
Արեւելյան քաղաքակրթությունները տարբերվում են արեւմտյան քաղաքակրթություններից նրանով, ինչպես են նտանք «տալիս» եւ ում։
Արեւելյանները հաճախ ավելի կլանային են, արեւելյանին բնորոշ է պարոն Ծառուկյաններին երկրպագելը, պաշտելը։
Արեւելելքում հազվադեպ է որ ժողովուրդը պայքարի սոցիալ տնտեսական պայմանների համար։
Օրինակ, մերոնք, դուրս կգան մեկի պես հող պաշտպանելու համար, հետո այդ ազատգրված հողը կթողնեն դատարկ, կգնան օտար ափեր, որ հետո հետ գան, այստեղ թաղվեն։
Արեւմուտքում, ի տարբերություն, ժողովուրդը սոց․ տնտեսի համար դուրս էր գալիս կաթսաներով երթերի, գդալներով աղմկում, ու դեռ հիմա էլ, մեքենա կվառի, կավիրի փողոցները, հեղափոխություն կանի։
Այնպես որ այն որ մեզ մոտ այսպես է, նրանից է որ մենք ահագին արեւելյան ենք։
Մյուս կողմից այն որ մեզ մոտ Կարիմով ու Նազարբայեվ չկա, դա նրանից է, որ մենք ահագին եւրրոպական ենք։
Ու դա ակնհայտ է, մենք իրենց արանքում ենք։
Ասածս այն է, որ արեւելյան ժողովրդները ավելի շատ են տալիս իրենց իշխանությանը։
Տալիս հնարավորություն իրենց կողոպտելու, խաբելու, թալանելու, հիմարացնելու։
Ասում են, լավ, ոչինչ, սրան էլ տամ, կամ էլ ասում են, թող այս մեկը մնա, արդեն կուշտ է։
Բայց դրա կուշտը չի լինում։
Հակառակը, ուզողներն են ավելանում, թե սրան տվեցիր, նրան էլ կտաս։ Թե այս նախարարին տվեցիր, ապա նրան էլ կզիջես, մի հատ էլ քաղաքապետին, մի հատ էլ այն պաշտոնյային։
Իսկ նրանք այնքան վատը չեն, մեկ մեկ իրենց տվողներին սնունդ են տալիս՝ պահածոներ, ձեթ, հինգ հազար դրամ։
Նենց չի որ ես դատապարտում եմ։
Պարզապես լավ է իմանալ իրականությունը, երբ ընտրակաշառք ես վերցնում, իմանաս որ քեզ էն բանից են արել դրանով, հետո վերցնես։ Եթե իմանալով ես վերցնում, գիտակցաբար, ապա դա արդեն լավ է
Եւ այս ամենի արդյունքում փոխվում են նաեւ մարդիկ, անխուսափելիորեն են փոխվում, որովհետեւ քաղաքաշինության լեզուն հզոր է մնացած բոլոր լեզուներից: Դե՛ պատկերացրեք` մարդն առավոտյան արթնանում է եւ տեսնում մի փողոց, որտեղ ամեն ինչ մտածված է, որը մաքուր է ու ընդարձակ, որտեղ ամեն շենք կարծես նկարչի վրձնի տակից է հենց նոր դուրս պրծել: Մարդու ռեակցիան միակն է եւ կանխատեսելի. նա լավ է զգում իրեն եւ ժպտում է: Լավ է զգում նաեւ կողքինը, որը նույնպես ժպտում է, հետո նրանք իրար են նայում եւ շարունակում են ժպտալ, հետո իրենք լավ են զգում, որ դիմացինը ժպտում է իրենց: Հետո նրանք կանգնում ու մտածում են, որ այս շենքը հենց այսպես այստեղ է եղել մեկ դար առաջ, երկու դար առաջ, որ այդ շենքի մոտով անցել են իրենց պապերը, տատերը: Նրանք այստեղ ապրել են ու արարել, հաղթել են ու պարտվել, վայելել ու տառապել: Ու մարդը հպարտություն է զգում, որ ինքը անցյալ ունի, ծագում ունի, պատմություն ունի, որ բիճ չէ, այսինքն` բոզի վաստակ… Հետո մարդը հանկարծ հասկանում է, մտածում` ես ախր բոզի վաստակ չեմ, ինչի պիտի ինձ բոզի վաստակի նման պահեմ կամ բոզի վաստակի արժեքներով առաջնորդվեմ: Էս ախր իմ տունն է, իմ հայրենիքը, էն դիմացի մայթին կանգնածն իմ եղբայրն է, իմ քույրը, իմ պապի առաջին սիրո թոռը, պապիս ընկերոջ թոռը: Իմ պապն ու իր պապը ախր էս խինկալիանոցում խինկալի են կերել իրար հետ, գինի խմել, նարդի խաղացել: Գուցե կռիվ ու թշնամություն էլ են ունեցել հետո, բայց մեծ մարդիկ են եղել, խմել` խելքները գցել են, չեն հասկացել… Ինչ լավ բան ա տուն ունենալը, ինչ լավ բան ա հայրենիք ունենալը, ինչ լավ բան ա ծագում ու պատմություն ունենալը, բիճ, այսինքն բոզի վաստակ չլինելը:
միացյալ նահանգներում ժողովուրդը ահագին անճաշակ է, բայց նրանք շատ ավելի լավ են հագնվում քան մենք, որովհետեւ տարբերակ չունեն այնպիսի անճաշակ բաներ գտնելու, ինչպես մենք։
այսինքն մերոնք էլ լավ կհագնվեին, բայց միեւնույն է առանց հասկանալու որ դա ճաշակով է, պարզապես գնելով այն ինչ կա։
այո, նրանց տղաներ/աղջիկները անհամեմատ ավելի ճաշակով են, ու հաճախ անհամեմատ ավելի դատարկ։
մեր «հիփիները» խորհրդային ժամանակներում ավելի քիչ պլեբեյ էին, քան իրենց մոտ, որովհետեւ այստեղ դրանք զարգացած ընտանիքներից ու տարբերվել չվախեցող մարդիկ էին, իսկ իրենց մոտ կոնտինգենտը շատ ավելի զանազան էր։
այժմ մենք ավելի մոտենում ենք նրանց, երբ «տարբերվողները» իրականում նույն չափ դատարկ են, ինչպես «կարգինները» ու իրարից չեն տարբերվում։
ես կարծում եմ որ վեհ մարդը, նույնիսկ եթե փող չունի, ու նորմալ հագուստ չունի, այնպես է հագնված լինելու ու այնպես է իրեն պահելու որ իրենից երեւալու է որ նա վեհ է։
(պոդնյատ վորոտ պուստ կարման)
տեսնողը կտեսնի։
վեհությունը զարգացած լինել է գումարած խելք, բանականություն։
ցանկացած արտաքինի մարդ կարող է լինել վեհ։
ու ես տեսնում եմ լիքը երիտասարդներ, ով փորձում է սթայլիշ հագնվել, ու նրանք բնավ վեհ չեն, այլ դատարկ։ ու եթե առաջին հայացքից դա չի երեւում, ապա դա երեւում է այն ժամանակ, երբ բերանը բացում են։
կամ երբ ստատուս են գրում։ կամ ինչ որ բան գրում են։
մարդկանց միմիկայի մեջ արտացոլվում է զգայականը, իսկ հայացքի մեջ՝ կարելի է տեսնել խելքը։
այսինքն ես միմիկային չեմ վստահում։
միմիկան կարող է ձգել, ու կբերի այն մարդուն, ով ինձ վտանգավոր է, ումից պետք է հեռու մնալ։ օրինակ, Միշելի միմիկան Գոդարի «breathless»-ում։
Միշելը բնավ վեհ չէ, նա պարզապես հիմար է, ի տարբերություն Օստապին, ով իրոք վեհ է։
Իսկ Օստապը վեհ է, որովհետեւ նա զարգացած է, Օստապին աղջիկները սիրում էին, նույնիսկ ատամնաբույժերը, իսկ Միշելով նորմալ աղջիկ չէր հետաքրքրվի, իր հետ ձանձրալի է։
Այլ հարց է, որ Օստապներ իրական կյանքում չեն լինում։
Իսկ հայացքը՝ դա կրկին միմիկա է, որովհետեւ աչքերը իրենք իրենցով ոչ մի բան չեն արտահայտում, արտահայտում են մկանները աչքերի շուրջ, ու դա գիտական փաստ է։
Ու հայացքը արտահայտում է զարգացած լինելը, խելքը։
ու ճաշակը կախված է զարգացած լինելուց։
իսկ այն որ քիչ թե շատ լավ հագնվածները դուր են գալիս, դա մեր ընդհանուր չտեսությունից է, որովհետեւ աչքը կարոտ է, իսկ այ գնա եւրոպաներ, Սատրապիի պես, ու տես ինչ լավ են իրենք հագնվում, ու ինչքան ավելի քիչ պատկերացում ունեն ազատության կամ պրոտեստի մասին, այլ միայն հիմար հիմար ծխում են ու Չե-ի դեմքով շապիկներ հագնում, առանց հասկանալու։
Ես միշտ նախանձում էի մերոնց, որ իրենք 88 թվի հանրահավքները տեսել են, մասնակցել են, իսկ մենք տենց հնարավորություն չենք ունենա, քանի դեռ չէր եկել 2008ը ու նախագահական ընտրությունները։ Ու հենց սկզբից էլ բոլոր մարդիկ, 2008ի հանրահավաքները համեմատում էին 88ի հետ, ու հետևաբար պահանջներն էլ հանրահավաքներից, դրանցից որպես արդյունք ակնկալիքներն էլ նման էին։ Բայց ամենակարևոր տարբերության մասին մարդիկ մոռանում են, որ սովետի ժամանակ սոցիալական տենց խնդիրներ չկար, ու գաղափարական պայքար տանելը հեշտ էր ավելի, իսկ հիմա մարդկանց մեծամասնությունը ունի նման խնդիր, հետևաբար ակնկալում են արագ արդյունք։ Իսկ արագ արդյունք չէր լինելու, դա ասված էր հենց սկզբից, բայց մարդիկ նման մտքերը չլսելու են տալիս, ու սպասում են հեղափոխության։
Ֆարա Գոդրեյն էր պատմում։ Նա լրիվ դասախոս էր, կրկնում էր բառերը, կրկնում էր նույնը հինգ րոպե տարբեր բառերով։ Զզվցրեց թողեց։ Հնդկուհու համար լավ էր խոսում անգլերեն, չնայած ասաց «այմ ֆրոմ ինդիա»։
Սկսեց ահիմսա գաղափարից։
Հիմսա սանսկրիտում նշանակում է բռնություն, ահիմսա՝ չբռնություն։ Սակայն դա մինիմալ, նեղ ձեւն է հասկանալու ահիմսա գաղափարը։ Գանդին ասում էր, որ ահիմսան ոչ միայն նշանակում է հրաժարվել ճնշել, պահանջել, վնասել, դա նույնպես “մեծագույն սերն է ու մեծագույն ողորմածություն, կարեկցություն է»։ Դա չար կամքի կամ մտքերի լրիվ բացակայությունն է։ Այսպիսով, նա համարում էր, որ ահիմսան դա բոլորին ուղղված բացարձակ սիրո ձգտումն է։ Այդ պատճառով նա ասում էր «ահիմսան միջոց է, ճշմարտությունը՝ նպատակը»։ Նա համարում էր որ բոլոր մարդիկ ունեն հիմնավոր պարտք․ հետեւողական փնտրել ճշմարտությունը։
Եւ հասնել կատարյալ առաքինությանը։ Հետո մանրամասնում էր, որ շատ աբստրակտ հասկացություններ չթվան դրանք, ճշմարտությունն ու առաքինությունը։ Ասում էր, որ ահիմսան ապրելակերպ է։ Որ պետք է փնտրել ճշմարտությունը ամենօրյա, փոքր կյանքի հատվածների մեջ։ Անկախ նրանից, թեյ եք պատրաստում թե զրուցում եք խանութում, այդ բոլոր պահերը առիթ են տալիս պահել ու հասնել ահիմսային։ Գանդին ասում էր, որ ահիմսա-ին հետեւողտ պետք է ամեն օր հարցնի իրեն, օրինակ․ «արդյո՞ք ես անդուր խոսեցի գործընկերոջս հետ, արդյո՞ք ես տվեցի մրգի ավելի վատ կտորը կողքինիս, պահելով լավը ինձ, արդյո՞ք ես անտեսեցի ու չօգնեցի հիվանդ հարեւանիս, արդյո՞ք ես հրաժարվեցի տալ ջուր ծարավ անցորդին, ով խնդրեց խմել, արդյո՞ք ես ջղայնացա խոհանոցում որովհետեւ բրինձը կիսաեփված էր։» Այդ ամենը ըստ Գանդիի բռնության ձեւեր են։ Նա շարունակում էր «եթե մենք չփնտրենք ահիմսան ամեն օր մանրուքներում, մենք երբեք նրան չենք հասնի»։ Նա նաեւ շեշտում էր, որ ահիմսան պետք է արտահայտվի ոչ միայն չար քայլերի, այլ եւ մտքերի բացակայությամբ։
Ահիմսան տիրապետելը օգտագործվում է սաթյագրահայի ժամանակ։ Սաթյա նշանակում է ճշմարտություն, գրահա – կարծրություն։ Սաթյագրահան նշանակում է ճշմարտության համար պինդ լինել։ Սա, փաստորեն անհնազանդություն արտահայտելու Գանդիի ձեւն էր։ Սաթյագրահան անճշմարտության, անարդարության հետ պայքարի ձեւն է։ Գանդին նաեւ օգտագործում էր «ոգու ուժ» կամ «ճշմարտության ուժ» բառակապակցությունը սաթյագրահան նկարագրելու համար։ Նաեւ ասում էր «սիրո ուժն է»։ Ասում էր, որ բոլոր գործողությունների մեջ պետք է լինի «սեր», նույնիսկ եթե դա վերաբերվում է քաղաքականությանը։ Համոզված էր, որ «սիրո, կամ ոգու ուժը» ավելի ուժեղ է, քան զենքի ուժը։ Նա շեշտում էր, որ անհնազանդ պայքարի ժամանակ մարդ չպետք է ատի իր հակառակորդներին, ու առհասարակ ջղայնության զգացողությունը չպետք է լինի։
Բնականաբար, նույնիսկ եթե համոզված ես, որ հակառակորդը չար է, կամ անում է չարություն, բերելով «սիրո ուժը» դու փոխում ես նրան «չարության» վիճակից «սիրո» վիճակ։ Անվանում էր դա «չարը նվաճել սիրով»։ Ասում էր, որ պետք է դիմադրել չարությանը ներքին ուժով, ոգու ուժով, ոչ թե արտաքին, ֆիզիկական ուժով։ Նույնիսկ ինստրուկցիաներ էր գրում սաթյագրահիների, այսինքն սաթյագրահա կիրառողների համար։ Ասում էր, երբ ձեզ ձերբակալում են, ոչ միայն մի դիմադրեք ֆիզիկապես, ոչ մի անեծք կամ հայհոյանք չպետք է հնչեցվի։ Բնականաբար, ձերբակալում են օրենք խախտելու համար։ Իսկ նա ասում էր որ օրենքը պետք է խախտել, եթե այն արդար օրենք չէ։ Ու պատրաստ լինել ձերբակալությանը։ Այսպես էր օրինակ աղի երթի ժամանակ։ Աղ պատրաստելը լեգալ չէր Հնդկաստանում, որովհետեւ Բրիտանացիները պետք է վաճառեին իրենց աղը հնդիկներին։ Գանդին ասաց՝ դա անարդար օրենք է, սա մեր երկիրն է ու մենք կարող ենք պատրաստել աղ, եթե ուզում ենք։ Ի՞նչ ենք անելու – օրենքը խախտելու ենք։ Եթե օրենքը արդար չէ, այն պետք է խախտել։ Այսպես, ըստ Գանդիի, պետք է պատրաստ լինել կրել օրենք խախտելու հետեւանքները։ Երբ պայքարում եք այն համար, ինչ հավատում եք, որ ճշմարիտ է, արդար է, օգտագործում եք ոգու ուժը, հետեւաբար պետք է լինել քաղաքավարի ու հանգիստ ցանկացած պրոտեստ արտահայտելիս։ Որովհետեւ փնտրում եք ճշմարտությունը ու այլ կերպ չեք կարող դա անել։ Դա ահիմսայի սկզբունքն է։ Չէ՞ որ ձերբակալողը, հակարակորդը նույնպես մարդ է, ձեր պես, ու միշտ պետք է պահպանել բարեկրթությունը, հարգանքը, սերը իր նկատմամբ։
Կարեւոր է, որ անհնազանդության միջոցով դիմադրողականության իմաստը բնավ հաղթանակը չէ։ Կրկին, ճշմարտությունը։ Իմաստը հակարակորդին համոզելն է որ ձեր դիրքը ճիշտ է։ Ու այսպես փոխել նրան։ Օրինակ, Հնդկաստանը Բրիտանիայի կոլոնիան էր, ու հնդիկները հասկացան, որ նրանք չպետք է կառավարվեն օտար պետության կողմից։ Բրիտանացիները այսպես չէին կարծում։ ։Ճ Ու Գանդին, որպես ազգային ազատագրական պայքարի առաջնորդ ասում էր, որ նրա նպատակը Բրիտանացիների հեռացումը չէ միայն, այլ նրանց համոզելը որ այդպես ճիշտ է։ Որ նրանք գիտակցեն որ դա է ճիշտը, ճշմարտությունը։ Ասում էր, որ բրիտանացիները պետք է գիտակցեն իրենց իսկ հնարավորությունը ճշմարտություն տեսնելու։
Ի՞նչ պետք է անեք, երբ դուք փորձում եք բացատրել ձեր ճշմարտությունը, իսկ ձեզ չեն լսու՞մ։ Ապա հաջորդ քայլը ձեր դիրքը ուժեղացնելն է տառապանքնով։ Հակարակորդին ցուցադրելն է ձեր հավատարմությունը ձեր ճշմարտությանը։ Այսպես էր երբ ոստիկանները ծեծում էին մարդկանց։ Նրանք ցուցադրում էին իրենց տառապելու պատրաստակամությամբ իրնեց հավատքի ուժը գաղափարին։ Գանդին նիհար եւ տկար մարդ էր։ Նա հաճախ սով էր պահում։
Բացի դրանից, նա ասում էր որ մարդը պետք է գիտակցի որ նա կարող է եւ սխալվել։ Որովհետեւ նա մարդ է իսկ մարդիկ սխալվում են։ Սակայն դա միեւնույն է նշանակում է որ նա պետք է հավատարիմ մնա ինքն իրեն, չանի այն ինչ մտածում է որ սխալ է, ու պատրաստ լինի տառապել իր դիրքորոշմանը հավատարիմ մնալու համար։
Գանդին ճշմարտության բարդ հասկացություն ուներ։ Ասում էր, որ յուրաքանչյուր մարդու համար շատ բարդ է, ու անհնար տեսնել ճշարտությունը ամբողջովին։ Որ մեր ճշմարտություն տեսնելու, ընկալելու ունկաությունը սահմանափակ է։ Այսպիսով ոչ ոք չի կարող ասել որ նա բացարձակ ճիշտ է։ Հետեւվանքներ կրելը պետք է լինի գիտակցված, հստակ եւ հանրային։ Երբ Գանդին սով էր պահում նա հստակ գիտեր ինչ է իրեն թույլ տալիս, օրինակ լիմոնի հյութ եւ ջուր, եւ ինչ է պահանջում իշխանությունից, եւ երբ է դադարեցնելու սովը։ Այսինքն նա կազմակերպված էր։ Իրական սաթյագրահան պետք է լավ կազմակերպված եւ մտածված, պլանավորված լինի – համոզված էր նա։ Սաթյագրահին, ասում էր նա ձգտում է հասցնել բանականը, ճշմարտությունը սրտին։ Սրտին հասնելու ձեւը հասարակական կարծիք ձեւավորելն է։ Լինում է, որ բանականությունը համոզելը բավական չէ, ու պետք է համոզել եւ սիրտը։ Դա արվում էր տառապելով։ Այսպես ձեր սերը արթնանցնում է սեր ձեր հակարակորդի սրտում։
Գանդին չէր տարանջատում հոգեւորը եւ քաղաքականությունը։ Այսքան ճշմարտության խոսելով։ Ամենը պետք է անել ճշմարտություն փնտրելով, նույնիսկ քաղաքականության մեջ։ Կյանքի բոլորոլորտներում, իսկ քաղաքականությունը նույնպես կյանքի ոլորտներից մեկն է։
Լավ սաթյագրահին պետք է լինի գրեթե բացարձակ կատարյալ մարդ – ասում էր նա։ Մարմինը միակ գործիքն է, ասում էր Գանդին, որը կարող ենք օգտագործել պայքարում։ Քանի որ նա դեմ էր զենքին, նշում էր, որ միայն մարմինը, որը ոգին պատրաստ է տառապանքների ենթարկել։
Ամենակարեւոր կետերից մեկը, Գանդին ասում էր, որ սաթյագրահան դա թույլերի զենք չէ։ Այսինքն չբռնությունը չի նշանակում պասիվություն։ Ու նա նշում էր որ սաթյագրահան պահանջում է խիզախություն, կազմակերպվածություն ու նվիրվածություն։ Վախը պետք է անհնար լինի։ Նա պետք է պատրաստ լինի կորցնել ամենը։ Ու նաեւ նշում էր, որ դա կարող է լինել ի վնաս ընտանիքի։
Ո՞վ է ավելի խիզախը – հարցնում էր Գանդին – նա ով կանգնած է զենքի առջեւ անզեն, թե նա, ով կանգնած է զենքի հետեւ։
Իմ մեկնաբանությունները, եթե կարճ։ Կարեւորը․
Սաթյագրահան գործում է մանիպուլյացիան չեզոքացնելու ժամանակ։ Եթե քեզանից բան են պահանջում, որը դու համարում ես անարդար, դու կարող ես գնալ սաթյագրահայի։ Բայց եթե քեզանից բան չեն պահանջում, այլ պարզապես ուզում են սպանել (կամ գուցե տեղահանել) ապա այն չի գործի։ Պատրա՞ստ ես մահանալ, շատ լավ, մեզ հենց դա պետք է։ Այսինքն այստեղ արդեն մարդը մանիպուլյացիային ենթարկվում է ոչ թե դիմադրում։ Իսկ իմաստը դիմադրելն է։
Եւս մի նշում – նա ասում էր սրտին հասցնելու մասին, բայց ասում էր որ դա պետք է արվի հանրային ձեւով, հանրությանը հասանելի ու տեսնում էր հասարակական կարծիքը որպես ազդեցության ձեւ։ Այսինքն, կարող է մարդը չհասկանա, չհամաձայնվի, բայց հասարակական կարծիքի ճնշման ազդեցության տակ ստիպված լինի համաձայնվել։ Իսկ դա արդեն իրեն իսկ հակասում է։ Սակայն գուցե ես պարզապես իր տեսությանը լավ ծանոթ չեմ։
Հետաքրքիր էր նաեւ իմանալ, որ նա բնավ օրինակելի հայր եւ ընտանիքի անդամ չէր։ Նաեւ հայտնաբերվել էր որ նա քնում է մերկ աղջիկների հետ։ Նա ասաց, որ դա անում է ոգին կոփելու եւ գայթակղությանը դիմադրելու համար։ Չգիտեմ, ճիշտ է դա, թե պարզապես արդարացում էր։ ։Ճ
Кургинян – чел, которым восхищается куча народу, в том числе и часть моей френдленты.
Вообще не перевариваю.
Это ярчайший пример другой крайности, обратной стороны медали, это та самая антилиберастня. Вот насколько убоги либерасты, ровно настолько же, ИМХО, убоги и эти “плакальщики по Совку”.
Какой Совок, нахер? О чем вы, друзья? Он рухнул под ударами демократических сил и первый Титановый Лом отхватил именно в Нагорном Карабахе.
Благодаря смелым мужественным борцам с тоталитаризмом и коммунистической чумой вы все живете в свободном мире, где балом правят идеи демократии, прав и свобод граждан. Я даже не буду говорить о независимости и государственности Армении – там пахать и пахать. Просто посмотрите на Европу, на Восточную Европу – эти страны сегодня находились бы под сапогом тоталитарного строя. Насильно и против своей воли. И я горд тем фактом, что именно армянские, а в частности карабахские борцы за демократические идеалы положили начало новой жизни, нанеся смертельный удар этой гидре. Кто не горд – примите мое сочувствие. Даже не знаю, как вам помочь.
Но это все фигня. Речь о другом – о том, как антилиберасты противостоят либерастам. По сути, они противостоят не им, а идее демократии. Эта нескрываемая ненависть к демократической системе берет начало от скрытой ненависти к простым людям, которых дай только поэксплуатировать во имя очередных тупых идей – сразу найдется куча “мыслителей”, предлагающих свои собственные рецепты. Они так и не отучились от преступной мысли, что народ – это быдло и ему, типа, нельзя давать возможность думать.
Но и это все фигня.
Я ща о другом. Камрад kosorez скинул ссылку на видео Кургиняна – очередной “поток сознания” старого советского динозавра, который никак не хочет понять, что Совок давно тю-тю. И вот там самый смак. Кургинян на полном серьезе пытается убедить себя и своих поклонников, что (цитирую) “В Баку армян убивали не азербайджанцы, а представители международных структур”. Он типа это видел своими глазами, приехав туда сразу после событий, отмазывать, по собственным словам, советский агитпроп. Дальше автор настолько поверил в себя, что выдает перл за перлом. Оказыца (с) он там в Баку увидел, что армян убивают эти международные структуры под видом азербайджанцев, а потом азербайджанцев убивают тоже эти международные структуры и потом по второму кругу и третьему, пока Кургинян не убедится в этом окончательно. Повторюсь, человек увидел это за пару дней, проведенных в Баку.
И мне щас очень интересно, о каких убитых азербайджанцах в конце 80-х он там поет в своем пропагандистском комбикорме? Нет ли тут банальной погони за “паритетом”, в котором увязли до него много народу и сели в лужу из-за отсутствия фактов? В частности, печально знаменитый Том де Ваал, облажавшийся с “кафанскими погромами”.
Но и это все фигня.
Тут самое аццкое – попытка свалить все на чужих “демократических дядь”, которые типа айайай какие злые и коварные.
А то что, блять, этот гребанный Совок привел к исходу армян из Западного Сюника (Нахичеван) и довел до ручки жителей Восточного Сюника (Арцах) – это типа тоже злые дяди сделали, а не бакинская партийная номенклатура, прикрываемая Москвой? То, что в ответ на погромы армянского населения в Азербайджане “добрые советские дяди” выдумывали (и, как видим, продолжают выдумывать) такие же “азербайджанские погромы” ради паритета – это тоже происки “демократов”? Не, ну реально, кого он пытается убедить в этой чуши?
Я уже не говорю про первые этапы становления Совка, когда цвет нации был расстрелян, репрессирован и изгнан. Неужели колбаса за 2.40, водка за 9.80 и профсоюзные путевки в Гагры могут перевесить это все и заставить закатывать плач Ярославы по “невинно убиенному СыСыСыР”? Я просто тащусь, да, яша.
The Bundesgericht in Switzerland has decided. And it’s result is stunning, to put it mildly. In layman terms, this is what has been ruled:
Open Source cannot offer an alternative to Microsofts offering
The authorities cannot be asked to do market research to find alternatives.
Hence it is perfectly fine to NOT tender at all and hand over the money to Microsoft.
The appeal that has been filed has not been accepted by the court, so there was no case effectively. The court ruled that FOSS failed to deliver an alternative to Microsoft. How FOSS could have shown an alternative at all as there was (and is) no tender, no rundown of needed capabilities, no description of requirements was not of interest.
Այսօր ֆրիսբի խաղալուց Սմբատը ասաց՝ «չար բան ցույց տամ» ու Անդրոիդ պլանշետկա հանեց։
Գուցե այդ պատճառով, կամ այն պատճառով որ երեկոյան ես իմ համար մտածելու ժամանակ ունեի, ծնվեց այս փոստը․
Մենք ամեն ինչ անում ենք ինքներս մեզ համարգ։
Երբեմն մի խումբ մարդկանց շահերը համընկնում են։ Նրանց ասում են ընկերներ։
Նաեւ այնպես կարող է ստացվել որ շատ, իրար հետ անծանոթ մարդկանց շահերը համընկնեն։
Երբ այդ մարդկանց մեջ որոշակի կապ հաստատվի, թեկուզ Չեգեվարայի տեսքով, նրանց անվանում են հասարակություն։
Վստահ եմ, մեզ որոշ չափով պետք է կապիտալը։ Ու կապիտալիստը։ Բայց որոշ չափով։
Երբ չի առիթավորվել ու չափը չի անցել։
Ընդ որում այդ չափը միշտ փոփոխվում է, ու այն դժվար է սահմանել։
Օրինակ, ես որոշակիորեն կողմ եմ մասնավոր խանութներին։ Մասնավոր սրճարաններին, մասնավոր ծրագրային ապահովման արտադրողներին, ու մասնավոր կինոթատրոններին։
Ծրագրային ապահովման հետ փոքր ինչ բարդություն կա, որովհետեւ գիտա-հետազոտական լաբորատորիաներում նախագծվող սոֆթը շատ ավելի առաջադեմ եւ ճկուն է քան այն ինչ մենք ունենք շուկայում։ Հաջող նախագիծը մեզ հաճախ չի հասնում (Plan9, Inferno, Oberon), սակայն ես լավ գիտակցում եմ, որ եթե չլիներ կապիտալը մեզանից շատ քչերը հաշվողական սարք կունենային, որ գոնե GNU/Linŭ/Windows/MacOS/Android օգտագործեն։ Այնպես որ ես ընդհանուր առմամբ օկ եմ ՏՏ-ում իրավիճակի հետ։
Ու կապիտալիզմին բնորոշ ազատ մրցակցության պայմաններում ես կընտրեմ «Կինո Մոսկվան» ու ոչ «Կինո Նայիրին»։
Ինչ որ մեկը կընտրի Խրոմիում Ֆայրֆոքսին, ու Մոզիլլան ստիպված կլինի լավանալ, ու Խրոմիումի նորամուծությունները իրականացնել, ու նոր բաներ մտածել որ հետ չմնա։
Մրցակցությունը ապահովում է լավացվող արտադրանքը, տեքնոլոգիաներ, սարքեր, սպասարկում, եւ այլն։
Այսինքն ինձ պետք է որ գոնե մեկը այդ կինո Մոսկվան աշխատացնի հնարավորին օպտիմալ ձեւով, որ ես այնտեղ կարողանամ գնալ։ Ու ոչ միայն ինձ է պետք, շատերին է պետք։ Մեզ պետք է Ինթելը որ մեզ համար չիպեր արտադրի։ Մեզ պետք է Նոկիան որ մեզ համար հեռախոսներ սարքի։
Ինձ պետք է լավ խանութ, որ ես այնտեղ գնումներ անեմ։ Ինձ պետք է լավ նեյտրալ տարածք, ուր ես ընդհանուր շահեր ունեցող մարդկանց հետ հանդիպեմ, ուր կլինի կոմֆորտ, համով թեյ, ու չեն ծխի, որ ես ինձ լավ զգամ։
Փորձը ցույց է տալիս որ այդ ֆունկցիաները պետությունը կատարում է շատ ավելի վատ քան շահագրգռված մարդիկ։
Ու բնականաբար ես դեմ չեմ վճարել կինոթատրոնում, սրճարանում, հեռախոսի, կամ ծրագրային ապահովման համար։
Որովհետեւ այդ կինոթատրոնը, սրճարանը, հեռախոսը, եւ որոշ դեպքերում ծրագիրը, իմն էլ է։
Երբ ուզենամ, եթե ազատ տեղ լինի, կգնամ։ Ես ունեմ ազատություն գնալ կինո, օգտագործել հեռախոս/կոմպ, ու թեյ խմել սրճարանում որովհետեւ կան մարդիկ որոնք անմիջապես եկամուտ են ստանում իմ ուզածը ապահովելով։
Կարելի է ասել, որ այդ կինոթատրոնը, սրճարանը, գործարանը այդքան էլ չի պատկանում կապիտալիստին։
Կինո Մոսկվան իմ կինոթատրոնն է, ես այնտեղ փառատոնների ժամանակ գնում եմ։
Իհարկե ես պետք է վճարեմ, հակառակ դեպքում այն չի գոյատեւի ու ես այնտեղ չեմ կարողանա գնալ։
Այլապես ինչի՞ համար են մտածել փողը։ Որ ես կարտոֆիլ վաճառողին չառաջարկեմ կոմպիլյատոր գրել կարտոֆիլի դիմաց։
Ե՞րբ է կապիտալը «առիթավորվում»։ Երբ Ջեներալ մոթորսը ձեռք է բերում տրամվայներով զբաղվող կազմակերպությունները ու փակում, որ իրենց մեքենաները ավելի լավ վաճառվեն։ Այսինքն երբ մեզ պետք եկած բանը հասանելի չէ որովհետեւ կապիտալի շահերին դեմ է։
Երբ չի օգտագործում ամառահւն դահլիճը, կամ եթե նույն Կինո Մոսկվան չօգտագործվի, որովհետեւ իրա տեղը ինչ որ կապիտալ ուզում է անցկացնել երկաթուղի, կառուցել եկեղեցի, կամ սեփական տուն։
Ու եթե մենք տեսականորեն ազդեցություն ունենք իշխանությունների վրա, ապա կապիտալին ազդելու նույնիսկ տեսականորեն գրեթե ոչ մի լծակ չունենք։ Այսինքն տեսականորեն այդ լծակը պետք է լիներ ինքը կառավարությունը, սակայն իրականում կատարվում է հակառակը, որովհետւ փաստացի կապիտալը ավելի էֆեկտիվ է ազդում քան մենք։
Ի՞նչ ենք կարող անել։
Մեկ – չմոռանալ որ կապիտալը իրականում մերն է։ Մեզ համար է գործում, ու առանց մեզ որոշ դեպքերում չի գործի։ Մենք գիտակցում ենք, որ կապիտալիստը հարուստ է, բայց մենք համաձայն ենք դրա հետ մինչեւ նա մեզ օգտակար գործ է անում։ Իսկ այն դեպքում երբ մեծամասնության շահերը անտեսվում են, ու հասարակական վայրում կառուցվում է օրինակ բնակելի շենք փոքրամասնության համար, ապա այստեղ կապիտալը անցավ հասարակությանը ի վնաս գործելու։
Երկու – արտահայտել ցանկությունները։ Ինչպես կարող ենք՝ ստորագրահավաք, ցույց, տեքստեր, «հասարակական կարծիքի» կայացւմն եւ այլն։
Եթե մենք խաղում ենք ցանկացած խաղ, օրինակ ֆութբոլ, կարեւոր է որ
ա – գնդակը լինի մերոնց մոտ
բ – եթե գնդաը մերոնց մոտ չէ, ապա խոչընդոտել չմերոնց, որ իրենք իրենց ուզածին հասնեն, ցանկալի է գնդակը ոտքից ձեռքից առնելով։
Եթե դու վատ ես խաղում, դա քեզ համար չարիք է, ինձ համար՝ բարիք։
Եթե ես եմ սխալ անում, դա քեզ է ուրախացնում։
Այսպիսով, պետք է գրագետ լինել։
Ու այստեղ մենք հասնում ենք նրան, որ իրականում մեզ մոտ ամեն ինչ լավ կլիներ, եթե մարդիկ մի քիչ ավելի զարգացած լինեին։
Օրինակ, նույն Կինո Մոսկվան նորմալ ֆիլմեր ցույց կտար ոչ միայն փառատոնների ժամանակ։
Իսկ ոչ ոք չէր ձեռք բերի այֆոններ որպիսի իրենց հեռախոսներ իրենց իսկ կոնտրոլ չանեն։
Բայց այնպես է ստացվում որ ես այժմ էսթեթ եմ, որովհետեւ քչերին է դա հետաքրքրում, ու փաստորեն, դա ձեռք է տալիս կապիտալիստին, ձեռք է տալիս մարդկանց, որովհետեւ իրենց պահանջները բավարարված են։
Փաստորեն, էփլը իմ համար է չար, իսկ իմ միջին ստատիստիկ հարեւանի համար չար չէ։
Լավ նորություն․ ծրագրային ապահովման ասպարեզում մրցակցությունը նույնպես անցնում է նոր փուլ, ավելի կարեւոր է դառնում այն ով է ավելի ազատ արտադրանք ստեղծում։ Ձեզ մոտ զարմանք չի առաջացնում որ դուք իրավունք ունեք ձեռք բերված հեռախոսը ցանկացած եղանակով օգտագործել, ներառյալ պոպոկ ջարդելու նպատակով։ Իսկ ինչու՞ նույնը չի գործում սոֆթի դեպքում՞։ Իմն է, փողը տվել եմ։ Այսպիսով մարդիկ ավելի շատ են սկսում գնահատել ազատությունը, որովհետեւ ավելի շատ զարգացած են լինում։ Ու ակնհայտ է դառնում որ Նոկիայի Միգոյի նախագծման սխեման արմատականորեն տարբերվում է Ինթելի միոգոյի նախագծման սխեմայից։
Եթե ինթելի աշխատանքը թափանցիկ է, ու կամեցողը կարող է որոշ չափով ազդել, օգնել, մասնակցել նախագծմանը ու լավացնել արդյունքը, ապա Նոկիայի/Անդրոիդի դեպքում մենք այժմ ունենք գաղտնիքներ, երկաթե վարագույր որի հետեւը նրանք աշխատում են, ու մենք նույնիսկ մասնակցության, ուր մնաց կոնտրոլի պատրանք չենք կարող զգալ։
Այս տեսակետից ինթելը ավելի լավ կապիտալիստ է, ավելի բարի։
Ի դեպ, գերմանացիները երբ օրինակ սրճարան են վարձում, տոնակատարություն անելու համար, հետո բոլորը միասին աղբը հավաքում են, մաքրում են, ու աթոռները ու սեղանները դասավորում։ Այդպես ավելի էժան է։
Մենք գիտենք որ Բարքեմփը ազատ միջոցառում է, սակայն ես չէի հասկանում որ «փակ» Թեդեքսն էլ է իրականում ազատ միջոցառում։ Որովհետեւ եթե դու իրոք ուզում ես այնտեղ լինել, կարող ես գրվել կամավոր, օգնել կազմակերպիչներին, ու հնարավորություն ստանալ լսել ելույթները։ Այնպես որ դու հնարավորություն ունես վճարել ու ստանալ։
Սակայն ծրագրային ապահովում դեպքում արտադրողին հաջողվում է այնպես անել, որ մարդիկ վճարեն իրենց կոնտրոլ անող ծրագրերի համար։ Մասամբ որովհետեւ նրանք պաշտպանված են օրենքով, մասամբ այն պատճառով որ մենք անճաշակ անգրագետ ենք։
Գուցե զարմանալի չէ, եթե մեզ պատմած հեքիաթներում, ուր փոքրիկ երեխային թեթեւամիտ մայրիկը ուղարկում է վտանգավոր անտառ, սոված գայլերի մոտ, ու գայլն է համարվում չարը, իսկ մայրիկը՝ ոչ։
Իհարկե, այն ինչ մեզ համար չարիք է, Մայքրոսոֆթի համար՝ բարիք։ Այսինքն ես բնավ միտք չունեմ հարաբերականությանը կասկածանքով մոտենալու։
Ակնհայտ է, որ գայլի համար Կարմիր գլխարկի միամիտ մայրիկը բարի է, իսկ Կարմիր գլխարկը ինքը, լավ աղջիկ է, նա սիրում է աղջկան, առավել եւս եթե աղջիկը մատուցվում է սնկային սոուսի մեջ։
Ու չարիքների զգալի մասը կատարվում է անգրագիտությունից։ Իմ համար չար է իմ անգրագետ քայլը, քեզ համար՝ քո անգրագետ քայլը։
Սակայն ես ոչ մի դեպքում չեմ համաձայնվի տեղերով փոխվել միջին ստատիստիկ հարեւանիս հետ, որ ավելի քիչ պահանջ ունենամ, ու դրանք հեշտությամբ բավականացնեմ։
Հեշտ կյանք ոչ ոք խոսք չի տվել։ Ես օկ եմ խաղալու հետ։ Ու գնահատում եմ այն իմ/մեր փոքր հաջողությունները որոնք ինձ ուրախացնում են։
When Android was first announced, Google’s evangelists touted it as an open ecosystem that would enable innovation—a hardware and software reaffirmation of the Carterfone decision. They spoke of a future where users would be free from restrictions and be able to install whatever software they want.
Sadly, those promises were never fulfilled and the dream of an open mobile ecosystem around Android never materialized. In reality, Android has become an insular platform developed almost entirely behind closed doors in an environment that is hostile to external contributors and is mired in a culture of secrecy that serves a small handful of prominent commercial hardware vendors and mobile carriers.
The vast majority of Android smartphones are encumbered by lockdown mechanisms that block installation of third-party firmware. Some mobile carriers even block installation of external software entirely, in stark contradiction of Google’s early promises. The availability of Android source code after each release was really the last remnant of openness in Android—and now it’s gone. The whimsical notion that Android is an open platform is a tattered fabrication that has been stretched beyond the average open source software enthusiast’s capacity to suspend disbelief.
Ես հարցին կրկին ուզում եմ մոտենալ տեղեկատվական մո[ծ]իվներով։
Կան մարդիկ, ով տեղեկատվությունը իրենց միջով անցկացնում են, տրանզիտ են անում, իսկ կան մարդիկ, ով այն վերլուծում է, մտածում է դրա մասին։
Ի՞նչն է ստիպում ոմանց գիրքը դնել մի տեղ առանց կարդալու, կամ կարդալ ու ասենք գրել մատյանում՝ լավ գիրք էր, իսկ մյուսներին այդ գրքի մասին եւ պատճառով առաջացած մտքերը գրի առնելու։ Իհարկե, մտքերի առկայությունը կամ բացակայությունը։ Որը եւ պայմանավորված է մարդու տեսակով, ես կասեի, ավելի սպառոական, կամ ավելի մտածող։
Ո՞վ է մտածում։ Մտածում են նրանք, ով գնահատում է իրենք իրենց, իրենց ժամանակը, փորձում է իմաստավորել կյանքը։
Ու այսպես մենք մոտենում ենք նրան, որ կյանքի իմաստավորման տարբեր եղանակներ կան։ Նույն ծեծված երեխա ունենալ, ամուսնանալ, (ամենահեշտ գտնվողները), ստանալ կյանքից ինչ հնարավոր է, (ծխել, խմել, շռայլ կյանք, լավ մեքենա, մեծ կուրծքով աղջիկ, խոզի բուդ), իսկ չկարողանալու դեպքում կորուստ զգալ։ Դա իմաստավորելու ձեւ է նույնպես, բայց մի տեսակ խղճուկ, ինձ թվում է։ Ու այդ ձեւն է որ ծնում է դոգմաներ․ մեքենան սենց, աղջիկա կուրծքը սենց, քիթը սենց, կուսույթյունը թրու, օլիվյեն էլ սենց։ Դա «կարգին է» համարվում։ Ուրեմն, մնացածը՝ անկարգ։ Այդ դոգմաները դարնում են արժեքներ։ Եթե շատ են տարածված լինում, դրանց ասում են՝ ազգային արժեք։ Սխալմամբ են ասում։
Ազգային արժեքն է, օրինակ, երեխաներին կրթելը։ Եվ հրեաների մոտ, եւ հայերի։ Բայց ոչ սպիտակ նիվա քշելը։
Ասել որ սա այսպես պիտի լինի շատ հեշտ է, երբ առանց մտածելու ես փնտրում ճիշտը եւ բավարարվում դրանով։ Այստեղից է ռաբիսին եւ քյարթերին բնորոշ ոչ հանդուրժող լինելը այլերի նկատմամբ։
Ու այդ «ստանալ կյանքից»-ը իրականում չի մշակվում, չի ծամվում, չի մարսվում, մտնում դուրս է գալիս։
Մտածող մարդիկ այդպես չեն կարող որովհետեւ կամ բնական խելք ունեն որը անգործ չի կարող լինել, կամ սիրված են եղել երբ փոքր էին, սիրում են իրանք իրանց, գնահատում են, ու չեն կարող իրենց թույլ տալ այդպիսի դատարկ կյանք ունենալ։ Որը միշտ պահանջում է մուտք – ելք – մուտք – ելք, առանց մշակման։
ստդին-ստդաութ, ասպես ասած։ Բայց ինփութ-աութփուփի իմաստը տեխնիկայում այն է, որ մի տեղ մտնելուց, մշակվում է, ու ելքը վերամշակված է, ուրույն ձեւի, երանգ ունի, այլ է, հետաքրքիր է։ cat lav.yuv | denoise -n | resize axb | mpeg2enc -o a.m2v
«|» նշանը խողովակի, կապի մետաֆոր է։ Սա օրինակ է ինչպես մի ծրագիրը վերցնում է հում նյութ, մշակում է, ու այդ կապով տալիս է այլ ծրագրին։ Օրինակ այստեղ տեսանյութի հոսքը մաքրվում է denoise ծրագրով, հետո չափսը փոխում է resize ծրագրով, ու վերջում կոդավորվում է dvd ֆորմատ mpeg2enc ծրագրով։
Ի՞նչ իմաստ ունի ծրագիրը որը ոչ մի բան չի անում՞։ Դանդաղեցնում է գործը։ Իմաստ չի ունենում։
Այդպես էլ հասարակությանը ռաբիս պետք չէ։ Սահմանելով ռաբիս որպես չմտածող սպառողական մարդիկ։ Նույնիսկ վնաս է։
Ինչքան շատ մտածող մարդ լինի, այնքան շատ ուշադրություն կդարձնի դետալներին եւ նախագծերին, կգտնի թերություններ, դեբագ կանի համակարգը, կլավացնի այն։
Ինչքան շատ մտածող մարդ լինի, այնքան քիչ կլինի ոչ հանդուրժողականությունը, այնքան ավելի սոլիդար, միասնական կլինեն մարդիկ, ազգը, այնքան ավելի ուժեղ կլինեն ղեկավարության վրա ազդելու լծակները։ Դոգմածիկ ոչխարները խորանալ չեն ուզում, փոխել չեն ուզում, իսկ այն ինչի ուզում են՝ ստանում են։ հաց եւ զվաճանք։
Մտածող մարդիկ ազատությունը գնահատում են։ Օգտագործում են։ Արտահայտվում են։ Ով ինչպես կարող է։ Այդ իսկ պատճառով պոետների, գրողների, նկարիչների եւ գիտնականների հանդեպ են լինում ռեպրեսիաները առաջին հերթին։ Այսպիսով, չմտածող դոգմատիկ ռաբիզ լինելը ավելի ձեռնտու է, ապահով է։
Այդ պատճառով եմ ես համամիտ Զլոյանի հետ, որ ռաբիսը ապազգային է։
Ե՞լք։ Սա արատի օղակ է։ Ելք չեմ տեսնում։ Ոմանք ասում են, եթե ազգային ղեկավարություն ունենանք, լավ կլինի։ Ո՞րտեղից ոչխարներին ազգային ղեկավարություն։ Չի լինի դա, մինչեւ հասարակությունը չառողջանա, մտածել չսովորի, ու մասնավորապես․ ռաբիսից չազատվի։
Որովհետեւ ես քիչ առաջ ցույց տվեցի որ ռաբիսը՝ դոգմատիկ եւ չմտածող մարդն է։
Ռաբիսները իմաստավորում են կյանքը երեխա ունենալով, եւ փոխանցելով նրանց դոգմաներ, եւ մտածելը չսիրել։
Այդ է ի դեպ պատճառը, որ գյուղերից եկողները հաճախ զգում են իրենց սպիտակ ագռավ։ Ասենք, Օձունից եկած տղան հասկանում է, որ Երեւանում ռաբիսը գերակշռում է, որ իր նվագած երգերի, կամ իր երկար մազերի, կամ իր հավատքին վերաբերմունքի հանդեպ հանդուրժող չեն, ու զարմանում է։ Իր գյուղում նա իրեն շատ ավելի ազատ էր զգում։
Մտածողները լքում են երկիրը որովհետեւ իրենց նկատմամբ հանդուրժող չեն, քիչ երեխա են ունենում ու դաստիարակում, որովհետեւ այլ հետաքրքրություններ եւ իմաստներ են գտնում, ոչխարների մասսան գնալով շատանում է։ Դրանցից էլ գնացողներ կան, «կարգին» կյանքը օտար ափերում ավելի հասանելի է։ Իսկ բարեկամներ այնտեղ շատերը ունեն։
Իսկ այս աղետից ելք չեմ տեսնում։ Կրթություն։ Դպրոցներում նորմալ դասատուներ։ Ես մի քանի տենց մարդ ունեցել եմ։ Համալսարանիս հայերենի լրագրող դասատուն, նաեւ։ Որը սխալ հոդված է գրել, ու իր գլուխը ջարդել են։ Ու նա էլ մեզ դաս չէր տալիս։ Դրսից լիքը կիրթ մարդ բերելը։ Ո՞վ է բերելու։ Պետությունը չի բերելու։ Նրանք թե գան՝ գան։ Ու հիմա մենք կտեսնենք ինչքանով ենք մենք ազգ, ու ինչքանով գոյատեւելու ձգտում եւնենք որպես ազգ։ Կարծես առանձնապես չունենք։ Գլորում ենք։
<blockquote style="border: 2px solid rgb(127, 195, 59); padding: 10pt;
<p> margin-left: 30pt; background-color: #a6df6d;">
<br /> Երկրորդ փուլում ռաբիսները, ներշնչված հնդկական կինոյից, ադրբեջանական երաժշտությունից, գողական երգերից, ստեղծում են իրենց կիտչային սուբկուլտուրան և մոդան: Նկարներ, ուր միզող երեխա է, գիշերանոթի վրա նստած աղջնակ, չեկանկա Ախթամար, Մասիսներ, և այդ զիբիլը գտավ իր զանգվածային սպառողին: Ֆ. Նիցշեն պնդում էր, որ տականքային հոգեբանությունը դառնում է վտանգավոր, երբ դառնում է ստեղծագործ: Ռաբիսը անվանում են քաղաքային ֆոլկլոր: Դա ճիշտ է, որովհետև ռաբիսը ժողովրդական-բանահյուսական երգ չի երգում, գյուղական չերևալու համար: Նրանց առաջարկած ռեպերտուարում հիմնական տեղը զբաղեցնում էին սիրային տառապանքների մասին քաղցրավուն երգերը: Շատ էին հոր, մոր, բալիկի, ախպերության, ազգի մասին երգերը: Գերեզմանային տրամադրություն էր երգերում. մեկի տողերում հերոսը համոզում է իր գերեզմանին ծաղիկներ բերել և այլն: Նրանք միօրինակորեն սենտիմենտալ էին, և ամենահուզիչ տեղում երգիչը պարտավոր էր կլկլացնել: Այդ սուբկուլտուրայի հիմնական տարածողները զապիսնոցներն էին, ռաբիսականության յուրօրինակ շտաբները:<br /> 60-ականների երևանյան կյանքի սկզբունքները կարելի է ձևակերպել հետևյալ կերպ. առաջին հերթին ընտանիքը, ուր իմ կանոններն են + շրջապատ, ուր բոլորը հավասար են + ամեն գնով չեզոքություն մյուսների շրջապատի հանդեպ: Ռաբիս միջավայրի կանոններն այլ են. ընտանեկան մեծ կլան, խիստ աստիճանակարգ + ընդհանուր միջավայր, աստիճանակարգով բաժանված նաչալնիկների և հասարակ մարդկանց + հասարակ մարդկանց փոխօգնություն: </p>
<img src="http://norayr.am/weblog/uploads/2012/04/cybiko-games-500.gif" height="100" width="100%" >}}
[այստեղից][1]
բայց ի՞նչ ա մեզ խանգառում նույն բանը անել՞։ վայֆայ ունեցող հեռախոսները ավտոմատ ցանց կազմեն իար հետ։ կամ կոմպերը։ ապակենտրոնացված, ինքնակազմակերպվող։ հմ՞։
լրիվ անկախ պրովայդերներից կլինի շփվել՝ չաթ, ձայն, եթե մի 100-300մ մոտիկ ենք։ ու ամենակարեւորը լոկալչաթերի համար չվճարել։ ինձ շատ ա դուր գալիս միտքը։
նստեմ, շտո լի մաեմո-ի համար գրեմ։ ո՞վ ա իմ հետ, պրոտոկոլ մտածենք, անդրոիդի համար էլ սարեք նույնից, սիմբիանի․․․
ափդեյթ՝ [նեթսուկուկու][2]
_ու տենց_
[1]: http://www.computerra.ru/vision/588892/
[2]: http://netsukuku.freaknet.org/?pag=faq
Տեղեկատվական տեքնոլոգիաների եւ այլ տեքնոլոգիաների միջեւ զուգահեռներ շատ են տանում։ Օրինակ՝ երբ համեմատում են սպիտակուցի սինթեզը ԴՆԹ-ից, ծրագրի կոդի կոմպիլյացիայի՝ բինար ֆայլ ստանալու հետ։
Ես էլ, հետ չմնալով ցանկանում եմ համեմատել մարդկային հարաբերությունները եւ համայնքները տեղեկատվական տարածքի մեջ տեղի ունեցող պրոցեսների հետ։
Քաթի տակ․ փող, փառք, աշխատանք, հարաբերություններ, բռնություն եւ իհարկե՝ սեքս։
մնացեք մեզ հետ․
Ի՞նչ է ընդհանուր տեղեկատվական տարածքը։ Ինչի՞ համար է այն պետք։ Օրինակ, գրասենյակներում ու կազմակերպություններում անհրաժեշտ է որ բոլոր սարքերի, եւ համակարգիչների ժամանակի ցուցիչները նույն արժեքները հայտնեն(ժամը նույնը լինի)։ Կամ, կարգավորվում է որ հանգույցին որ տեղեկատվությունը մատչելի, հասանելի է, եւ որ հանգույցը որ գործողությունները անելու հնարավորություն ունի։
Դա հարաբերություն է։ Իրոք որ, եթե մենք պայմանավորվել ենք հանդիպել, այսինքն ինչ որ ձեւով արդեն հարաբերվում ենք, ապա հանդիպումը իրականացնելու համար ցանկալի է, որ մեր ժամանակի մասին պատկերացումը նույնը լինի։ Այլ կերպ կարող է չհանդիպենք բնավ։ Կամ եթե հարաբերվում ենք, գիտենք ով ինչ տեղեկատվությանը աքսես ունի։
Օրինակ․
Ես օկ եմ որ դու առանց ինձ հարցնելու այստեղի գրքերից ցանկացածը վերցնես։ Բայց այստեղից՝ չէ, որովհետեւ ես դրանք այժմ հետաքրքրությամբ կարդում եմ։ Ասենք, երբ կարդամ՝ կտամ։ Կամ էլ չեմ տա՝ խոսք եմ տվել վերադարձնել տիրոջը։ Դա պայմանավորվածություն է։ Ուշադրություն դարձրեք՝ օկ կամ ոչ օկ – դա բինար է, թրու-ֆալս, կամ մեկ – զրո։
Եթե պայմանավորվածություն կա, ապա այլ մարդուն վիրավորելու հնարավորությունը խիստ պակասում է։ Իսկ պայմանավորվելու համար անհրաժեշտ է իմանալ ինչի մասին ես պայմանավորվում։ Իսկ դա իմանալու համար պետք է իմանալ ինչն է քեզ համար կարեւոր։ Ի՞նչն ես համարում քեզ վնաս, ինչը՝ օգուտ։ Օրինակ, որ գործողությունը, կամ տեղեկատվություն իմանալը։ Իսկ գիտակցելուց հետո՝ հայտնել դա։ Սա ինձ վնաս է։ Մի արա այսպես։ Որովհետեւ կարող է մարդը չիմանալով է անում։ Կամ մտածում է լավություն է անում։
Տեղեկատվության հասանելիության շատ պարզ օրինակ։ Ես ասել եմ այսինչին սա, նա գնացել պատմել է երրորդին։ Անձամբ ես կարծում եմ, որ եթե չես ուզում այլ մարդկանց ականջին հասնի, ավելի լավ է չասել առհասարակ։ Գուցե դա իմ պարանորիկ ո՞ճն է։ Իսկ սովորաբար մարդիկ վստահում են, ու ունեն պայմանավորվածություններ։ Ասենք ՝ դու մարդու չասես, բայց ասենք այս արժեթղթերի գինը կընկնի, կամ դրամի կուրսը կբարձրանա, կամ էլ Աս ջան, մարդու չասես, բայց մենք լյովիկի/անուշիկի հետ կինո գնացինք, ու այնտեղ համբուրվեցինք։
Ես կարծում եմ, կամ ասում ես, ու գիտես որ կարող է բոլորը կիմանան, կամ չես ասում։ Բոլոր ՕՀ-երում կան խմբեր։ Ասենք այս խմբի անդամները այս տեղեկատվությանը տիրապետում են։ Ասենք բնական է, իրենք են համբուրվել, իրենք էլ տիրապետում են։ Իրենք են ստեղծել այդ տեղեկատվությունը։ Իսկ արժեթղթերի դեպքում պարզ չէ ում է պատկանում տեղեկատվությունը։ Ու դա գուցե դավադրոթյուն լինի, որը կարող է լավ բանի չբերել։ Սակայն դա առանձին թեմա է։
Պարզապես ուզում էի ցույց տալ, ինչպես է պայմանագիր խախտելը բերում վիրավորանքի։ Մասնավոր դեպքում՝ ուրիշի տեղեկատվությունը շեյր անելով, կամ գաղտնի պահելով՝ նույնպես։ Պայմանագիր խախտելն է, մասնավորապես այլ մարդու սեկյուր տեղեկատվություն հայտնելն է իրական դավաճանությունը։
Ու շատ է օգնում սահմանել ինքդ քեզ համար, ինչի պահանջը ունես, ինչին կարող ես դիմանալ, իսկ ինչը անընդունելի է։ ցանկցած հարաբերություններում, լինի դա աշխատանք, ռոմանծիկ հարաբերություն, թե հեռախոսային պրովայդեր։
Օրինակ․ ես այսքան ծանրաբեռնվածությամբ աշխատել օկ չեմ։ Կամ․ ես օկ եմ քանզի ես կարծում եմ ավելի լավ է այսքան աշխատել, բայց ավտո առնել/էն շորը առնել/երեխեքին ավելի լավ կրթություն տալ։
Այսինքն, ինչպես ես դու ապրում ու ինչն է քեզ համար կարեւոր։ Մեքենան, շորը, երեխայի կրթությունը։
Ինչպե՞ս ես ապրում։ Օրինակ
– դու ունես շուն, ու զբոսնում ես նրա հետ այսքան ժամանակ։ Այսպես ես ապրում։
– դու քնում ես այս ժամերին, իսկ այս ժամերին՝ ոչ։
– դու այստեղ չեմ գնում։ Ոչ մեկի հետ էլ չես գնա։
ընդ որում քեզանից ո՞նց պահանջե որ գնաս/չգնաս։ եթե քեզ համար շատ կարեւոր է պարտնյորիդ հետ գնալ, ապա դա քո պրոբլեմն է։ Ուրեմն քո պահանջների մեջ մտնում է միասին այնտեղ գնալը։ Ուրեմն եթե դա իրոք շատ կարեւոր է ապա դուք համատեղելի չեք։ Որովհետեւ դու օկ չես այդ մտքի հետ։ օկ չես – ուրեմն չենք շարունակում։ նեղանալու մասին խոսք չկա։
– դու չաթվում ես այս ցանցերում, իսկ այս ցանցերում՝ ոչ։
Ինչքան մակերեսային չթվա, օրինակ, իմ համար շփում հաստատելու պրոցեսի մեջ՝ ամենակարեւոր արժեքներից է։ Ասենք, ես սքայփում չեմ չաթվի։ Դա իմ հավատքին դեմ է։ Այսպիսով, եթե զրուցակիցս օկ չէ իմ հետ այլ համակարգում չաթվել, այսինքն, ասենք իր համար չափազանց կարեւոր է միմիայն սքայփով չաթվել, իսկ ինձ համար չափազանց կարեւոր է սքայփ չոգտագործել, ապա մենք չենք շփվի։ Ու այստեղ նեղանալու տեղ նույնպես չկա։ լիշ բի Ես շատ լուրջ պատճառներ ունեմ, ասենք։ Ու ասենք խոստանում եմ այդ մասին հանրամատչելի գրել։
Սակայն ես չեմ կարող ասել՝ դու այֆոն մի ունեցիր, կամ ունեցիր։
Քո գործն է։
Այլ հարց է, որ եթե իմ ընկերը ունի այֆոն, հավանականություն կա, որ նա լիքը այնպիսի համոզմունքներ էլ կունենա, որոնք իմ համոզմունքների հետ համատեղելի չեն նաեւ տարբեր այլ ասպարեզներում։ Ու ապա դժվար թե մենք իրականում ընկերներ լինենք։ Չնայած ես շատ լավ հարաբերություններ ունեմ մի երկու այֆոնիստ տղայի հետ։ Երկուսն էլ էփլից զզվում են, ու այդպես էլ զզվելով ու քֆրտելով՝ օգտագործում։ Ես նաեւ էփլ ունեցող մարդիկ գիտեմ, որ չի գիտակցում ինչ չար բան կա իրենց ձեռքերի մեջ։ Դա իրենց մեղքը չէ։ Դե ունեն ու ունեն։ Ես օկ եմ իրականում։ Որովհետեւ ասենք ֆաշիստ չեն բնավ։ Բայց եթե եւ էփլ ունեն եւ ֆաշիստ են, որը իրականում հնարավոր է, ապա այսպիսի մարդու հետ դժվար թե ընկերություն անեմ։ Եթե ֆաշիստ են, բայց էփլ չունեն՝ միեւնույն է։ ։Ճ Այսինքն կրկին կարեւորը ունենալ/չունենալու փաստը չէ, այլ պահանջ/համոզմունք, իսկ ավելի ընդհանուր՝ արժեքի հարց է։
Ընդհանուր – այսինքն աբստրակցիա։
Քոմփյութեր սայնսը աբստրակցիայի արվեստ է։
Արժեքները պետք է իմանալ եւ գիտակցել։ Այդ պատճառով է մարկանց կարեւոր լինում իրենց ընկերները ինչ արժեքներ ունեն։ Որովհետեւ եթե արժեքները անհամատեղելի են, ապա ընկերությունը չի կայանա։ Սակայն, եթե ընկերության հետ շատ ավելի պարզ է, ոչ ոք էլ անկապ չի ընկերանում, ասենք՝ արի ընկերություն անենք – արի – ինչ լավ ա չէ։ Այդպես չի լինում սովորաբար։ Բայց այսպես անկապ – սիրահարվում են։ Առանց պոտենցիալ զուգընկերոջ արժեքային համակարգին ծանոթ լինելու, կամ գոնե ենթադրություններ անելու համար բավականին տեղեկատվություն ունենալու։
Իսկ այս դեպքում, երբ հարաբերությունները ավելի խորն են, աքսեսը տեղեկատվությանը եւ գործողություններին լայնանում է։
Օրինակ․
– ես օկ չեմ հարաբերություններին, եթե դու այլ մարդկանց հետ ես քնում։
Այս հարցը ասենք սքայփի պես հավատքի հարց է։ Մեկի համար օկ է, մեկի համար՝ ոչ։ Կարող է ունենալ պրակտիկ նշանակություն, օրինակ վարակ տարածել/չտարածելը, կարող է չունենալ ինչ որ մոլորակի վրա, որտեղ սեռական վարակներ չկան։
Սակայն ամենակարեւորը, ես այս օրինակը բերեցի որ ցույց տամ, ինչպես է լինում որ շատ պրիվատ տեղեկատվությունը կարող է դառնալ շեյրդ։ Սկզբունքային, ու՞մ ինչ գործն է ով եւ ում հետ։ Սակայն որոշ դեպքերում արդեն կարող է եւ գործն է։
Ու այստեղ «դավաճանությունը» կրկին սահմանվում է ոչ թե մակերեսային, այսինքն քնել/չքնելու փաստը չէ որ էական է, այլ տեղեկատվությանը աքսես տալն կամ չտալը։ Սովորաբար թակցնում են, երբ գիտեն որ պարտնյորը օկ չէ։ Եթե օկ լիներ, ի՞նչ իմաստ կար թակցնելու։ Նույնիսկ գուցե չի էլ ուզում իմանալ, ու պարտադիր չէ հայտնել։ Սակայն եթե համարում է որ պիտի իմանա, պայմանավորվել եք, որ այսպիսի տեղեկատվությունը շեյրդ է, ու պայմանավորվածությունը խախտել ես՝ ապա դա արդեն դավաճանություն է։ Եթե պայմանավորվածությունը չես խախտել՝ ոչ։
Չէ՞ որ ոչ ոք ձեռքիցդ չի բռնելու այս կամ այն քայլը( այլ ծիտ/տղա կպցնելը, ասենք) անելուց։ Բայց կարող է օկ չլինել քո այս կամ այն քայլի հետ, եթե համարում է որ իրեն դա վնասում է։
Ու այստեղ մենք մոտենում ենք զոհողության թեմային։
Ի՞նչ է զոհաբերությունը։ Դա այն է, երբ մարդիկ ինչ որ վնասի հետ օկ չեն, բայց մերվում են։ Շատ վտանգավոր է վնասների հետ խաղալը։ Օրինակ, ես օկ չեմ երբ իմ վրա հրացան են ուղղում։ Մի տեսակ անհանգիստ եմ։
կամ․
– ես օկ չեմ քեզ հետ ապրել եթե դու ինձ ծեծում ես։
Այ այս օկը շատ կարեւոր է լավ գիտակցել։ Ասենք ես օկ չէի լինի։ Կարծում եմ, նորմալ է երբ մարդիկ օկ չեն լինում երբ նրանց ծեծում են։
Ու շփոթում են զիջումը զոհաբերության հետ։
Ինչու հիշեցի, որովհետեւ մի ընկեր ունեմ, ում հարեւանը ամեն գիշեր կնոջը ծեծում է։ Լավ լսվում է դա։ Չգիտի ինչ անել։ Իմ հետ խորհրդակցում էր։
Ես կարծում եմ, որ ծեծվողների, ինչպես նաեւ, ասենք, անոթեւվանների մեծ մասը համաձայն են իրենց վիճակի հետ։
Որովհետեւ, եթե օկ չես, առավել եւս Հայաստանում, հաստատ չես կորի։ Միշտ կգտնվի մի մարդ, ով կոգնի որոշ ժամանակ, ու այլ մարդ, ում մոտ կարելի է ապրել էլի որոշ ժամանակ, եւ այլն, եւ այլն։ Ու նույնիսկ եթե կնոջ աշխատավարձը երեսուն տոկոս ավելի ցածր է քան տղամարդու, ապա նա միեւնույն է կարող է բավական փող աշխատել անկախ լինելու համար։ Նույնիսկ եթե կիրթ չէ։ Այո, շքեղ չի ապրի, բայց հաստատ արժանավայել գոյատեւել կարող է։ Արժանավայել՝ այն իմաստով, որ առանց ծեծի ավելի արժանավայել է։ Եթե ծեծի չենթարկվելը արժեք է։ Եթե դա արժեք չէ՝ ապա խնդիր չկա, կարող է մարդը իրոք օկ է որ իրեն ամեն օր ծեծեն։ Նույնիսկ, կարող է համոզմունք ունենալ որ դա սիրո արտահայտություն է ու երջանիկ լինել։
Այսպիսով, զոհողությունը զիջումից տարբերվում է նրանով, որ մի դեպքում մարդը առանց օկ լինելու ինչ որ վնաս է անում, կամ տանում, իսկ զիջելու դեպքում նա կշռում է, ու որոշում է, որ ասենք, քիթը փորում է, դա ոչինչ, որովհետեւ ընդհանուր առմամբ վատ տղա չէ, ու ասենք, լիքը պահանջ ծածկում է՝ գնահատում է, լավ գրկում է, կամ գուցե ավելի վեհ՝ կարող է փիլիսոփայել արդյոք Ֆրոմը կռուծիծ է եղել թե ոչ այս կամ այն իր գործում։
Այս մոտեցումը թույլ է տալիս ոչ միայն չունենալ/ազատվել շատ անկապ խնդիրներից, այլ եւ հանդուրժող լինել։
Լավ գիտակցել, որ իրականում, ասենք այս մարդու հետ հարաբերությունը քեզ համար այնքան թանկ է, որ ի՞նչ կապ ունի, թե նա գուլպաները սենյակով շաղ տալիս է թե ոչ։ Է թող շաղ տա։ Արդյո՞ք այնքան կարեւոր է, որ ատամի մածուկը միշտ մոռանում է փակել։ Թող չփակի։
Ես օրինակ շատ հանգիստ եմ վերաբերվում հարցերի մեծ բազմությանը։ Բացի սքայփից ասենք։ Այինքն կարեւորը արժեքներն են ։Ճ
Իսկ ինչպե՞ս պայմանավորվել, եթե չգիտես, չես կարող կանխատեսել իրավիճակների ողջ բազմությունը։ Շատ պարզ․ ինչպե՞ս է արվում այթի-ում։ Սահման նկարագրելուց․ սահմանում ենք կանոններ։ Օրինակ, ֆայրվոլլի կոնֆիգում կարող է ասվել․ ամենը թույլատրվում է բացի սրանից։ Այսպես էլ ամբողջ աշխարհում է գործում․ այն ինչ օրենքով արգելված չէ՝ թույլատրված է։
Ինչպե՞ս ենք որոշում այդ սահմանները։ Բնական է, մեր իսկ համոզմունքներից ելնելով։ Կարեւորը իմանալն է, դու ինչ ես այդ մասին կարծում։ Ինչպե՞ս է քեզ հարմար։ Այլ խոսքերով ինչի՞ հետ ես օկ, ու ինչի հետ օկ լինել չես կարող։ Այո, կրկին։
Ու սա արժեքների հարց է։
Իսկ արժեքները այդ մանր իրավիճակների աբստրակցիան կարող են լինել։
Այդ պատճառով, կարծում եմ, որ արժեքների բազմությունների համընկնումն է կարեւոր է։ Այդպես էլ կազմավորվում են համայնքները։ Ասենք ազատ ծրագրերի համայնքները հիմնված են այն արժեքների վրա, որ տեղեկատվությունը լինի ազատ, իսկ ծրագրերը՝ մարդկանց չսահմանափակեն։ Իսկ, ասենք Մանչեստեր Յունայթդ-ի շուրջ կազմավորված համայնքը հավատում է, որ նրանք պարզապես լավագույնն են առանց որեւէ պատճառաբանության։
Ամփոփեմ,
օկ եւ ոչ օկը – բինար է
ժամանակի մասին ընդհանուր պատկերացում,
շփման հնարավորություն – բաց պրոտոկոլ, համատեղելիություն
տեղեկատվության մատչելի լինել/չլինելը, ինչպես նաեւ
պահանջներ, պայմանագրեր, օկ լինել չլինելը՝ ֆայրվոլ, աքսես լիստեր, տեղեկատվության ինկապսուլյացիա, պրիվատ/փաբլիկ տվյալներ եւ մեթոդներ ու ֆունկցիաներ։
արժեքներ – աբստրակցիա սահմանված նախորդ մանրուքների վրա
Չե, ես ել չունեմ տուն, այսինքն բնակարանի սեփաքանատեր չեմ բնավ։ Սակայն, ի նկատի ունեմ՝ ես Երեւանում ինձ զգում եմ, որ տանն եմ։ Իսկ նրանք այդ զգացումը չունեն, այդ կապը չունեն։ Ու փնտրում են, ու շարունակում են փնտրել։ Ում բախտը ինչպես բերի։
Իսկ այսօր մի գիրք կարդալուց, որտեղ Հոլմսի մասին էր գրված, հիշեցի «Տերմինալ» [ֆիլմից մի հատված][1], դիտել 340րդ վայրկյանից։
Այ այսիսի տան զգացողության մասին եմ ասում։
Ու այդ տան զգացողությունը բնավ նրանից չէ որ այդ տանը այնքան լավ է։ Նրանից է որ Նավորսկին զգում է որ․․․ տերն է՞։
Ու դա պատրանք չէ բնավ, որովհետեւ իրական երկրի տերը ոչ նախագահն է, ոչ էլ նրա կուսակցությունը, ոչ ել խորհրդարանը, այլ Նավորսկու պես մարդիկ են։
Ավելին, չեմ կարծում որ որեւե երկիր կառավարող ուժերին առանձնապես հաճելի լինի երբ շատ քաղաքացիներ իրենց երկրի տեր են զգում։
Սակայն, այդպիսի մարդիկ միշտ կլինեն։ Հարցը նրանց քանակի մեջ է։
Ու այդ տեր լինելն է պատճառը, որ փողոցում թքածը, կամ չրթած թափածը ցավացնում է։ Երբ տեր չես՝ էական չէ, քո տան մեջ չէ, որ աղտոտել են, թքած։ Այդ տիրոջ զգացումն է որ ստիպում է երեխեքին հեծանիվներով գնալ հասնել Թեղութ։ Ավելի ճիշտ, ես ուզում եմ հավատալ որ դա է պատճառը։ Այդ տիրոջ զգացումն է, որ ստիպում է մարդկանց Սեւանի, կամ ամառային դահլիճի ճակատագրով հետաքրքրվել։
Ու ինչքան շատ երկրում լինեն քաղաքացիներ, ոչ թե բնակիչներ, այսինքն մարդիկ, որ տեր են զգում իրենց, այնքան այդ երկիրը ավելի լավ տեղ կլինի ապրելու համար։
Իսկ կա ձու թե չկա խանութում, ինչպես նաեւ կա թե չկա քաղբանտարկյալ՝ դրանք լուծվող հարցեր են։ Երբ կա քաղաքացիական հասարակություն, օտարալեզու դպրոցների, կամ տարածքներ հանձնելու հարցեր առհասարակ բացակայում են։
Չեն շոշափվում, որովհետեւ չեն կարող լինել։
Իսկ ինչպես ստացվեց, որ ես հիշեցի այդ տան զգացողության մասին
կիմանաք իմ հաջորդ գրառումից ։Ճ
_ու տենց_
[1]: http://www.youtube.com/watch?v=BjD1TU7RMrA
Այսօր Ջաֆար Պանահին դատապարտվեց վեց տարի ազատազրկման։
[այստեղից][1]
Միամիտ մարդիկ են, չգիտե՞ն որ սցենարները գրվում են մտքում, իսկ մտածել արգելել ահնհար է։
Հեհե, իհարկե գիտեն։ Ու գիտեն նաեւ ում արտադրանքն է ստիպում մտածել։ Այո, զգուշացեք Ջաֆար Պանահուց, նա կարող է ֆիլմ նկարել, զգուշացեք նրա ֆիլմերից, կարող է սկսեք մտածել։
Իսկ մտածող մարդիկ Իրանի ղեկավարությանը վտանգավոր են։
Ղեկավարությանը, ոչ պետությանը։
Ղեկավարությանը, ոչ համայնքին։
Ղեկավարությանը, ոչ ժողովրդին։
Ղեկավարությանը, ոչ ազգին։
Մեծ եղբայրը չի վերացել Ստալինի մահվան հետ։ Այն գալիս եւ գնում է, հայտնվում է տարբեր դիմակների ետեւը, ինչպես մեծ եւ հզոր մարդակերների, այնպես ել փոքրիկ տկար դիկտատորչիկների ձևով։
Ու միշտ կլինի։
Միշտ կլինեն նաեւ խոսակցություններ այն մասին, որ երշիկը էժան էր, իսկ ժողովուրդը՝ կուշտ։
Ու միշտ կլինեն մարդիկ ով կուշտ լինելը ավելի կգնահատի, քան ազատ լինելը։ Ու հնազանդ կլռի, երբ հարեւանին «կտանեն» սև մեքենայով լուրջ մարդիկ։
Սակայն, միշտ կլինեն նաեւ նրանք, ով կտան հարցեր։ Իրենք իրենց, լուռ։ Ու գտնելով որ իրենց իսկ տրամաբանությունը մի տեսակ հակասում է նրան ինչ քարոզվում է, նրանք կսովորեն չվստահել։ Դա անխուսափելի է։ Մարդը, ով ձեռք է բերել մտածելու, վերլուծելու ունակություն, ոչ մի գանձերի համար այդ իր մտքի ազատությունը չի թողնի։ Ու պարզ է, որ կնախնտրի նստել, քան լինել հիմար։ Իմանալ իրականությունը, քան սուզվել մատրիցայի մեջ։ Որովհետև իրականության չձգտելը նման է թմրամոլության։ Իրականությունը, իհարկե գույնզգույն չէ, բայց այն իրականություն է, ու ամենից թանկն է այդ պատճառով։ Այդ նույն պատճառով դիկտատորչիկները սիրում են շքեզ տոնակատարություններ, քանզի այդ տոնակատարությունները մարդկանց ձգում են մնալ տրանսի մեջ, քնել, դուրս չգալ թմրանյութի ազդեցության տակից։
Ու չմոռանանք որ մեր մեջ ել նույնն է։ Մեր մեջ, ոչ միայն մեր մոտ։ ի նկատի ունեմ՝ ներսում, հոգու խորքում, ոչ միայն երկրում։
Ինչ ասեմ, տխրեցի։
Դուխով, Ջաֆար, դու դեռ քո ամենալավ ֆիլմը չես նկարել։
_ու տենց_
[1]: http://www.guardian.co.uk/world/2010/dec/20/iran-jails-jafar-panahi-films
Ինտերնետը ստեղծվել է գիտնականների կողմից, ու այդ պատճառով այն ազատ տեղեկատվության հասանելիությունն ու փոխանակումն է ապահովվում։
Մարդիկ են որ իրենց կողպում են փակ տեղերում։
Օրինակ, վերցնենք էլեկտրոնային փոստը։
Եթե այն մշակված լիներ ոչ գիտնականների, այլ Ցուկերբերգների կողմից, ապա եթե ասենք ես ջմեյլում մեյլ ունենայի, քեզ յահու չեի կարողանա ուղարկել։
Այժմ, գիտնականների նախագծված ազատ պրոտոկոլի պատճառով ցանացած մարդ կարող է ունենալ կամ իր մեյլ ծառայությունը, որը կփոխանակվի այլ մեյլ ծառայությունների հետ, կամ ազատ է ընտրել, ուզում է նա ֆրինեթ, յահու, ջմեյլ, թե արմինքո։
Ֆեյսբուքը սահմանափակելով, դնում է մարդուն այլ վիճակի մեջ։ Ուզում ես փոպանակվել տեղեկատվությամբ, ապա արա այստեղ։ Դու չես կարող ֆեյսբուքից ոչ մեյլ ուղարկել, ոչ օդնի ուալլին ստատուս խփել։ Պիտի դուբլես։ Ու երկուսն ել չար են իհարկե։
Ու տենց։
Այժմ կան ալտերնատիվներ։
Իդենտիկան, որպես ստատուսներով փոխանակվելու ազատ տեղ, ու քո թաշախուստը, այսինքն գրածները, կարող ես միշտ այնտեղից վերցնել, տանել այլ տեղ, քո սեփական սերվերի մեջ տեղակայել, կամ կարող ես այլ նույն պրոտոկոլով աշխատող սերվեր տեղափոխել։
Դու ազատ ես ընտրել պրովայդեր, դու ազատ ես մեկ սերվերից մեկնաբանել այլ սերվերում եղած մարդու գրառումը։
Ակնհայտ ա, որ միշտ կլինեն մարդիկ ով կուզենա այլ մարդկանց ազատության հաշվին օգուտ քաղել։
Ու դա է, կարծում եմ, որ դասական, արքետիպային չարն է։
Այսպիսով, չարը միշտ կլինի, հարցը նրա մեջ է, թե ում կողմից ես, չարի թե բարու։ Այո, արքետիպերով եմ խոսում ու հատուկ։
Քո ընտրությունն է, լինել չար, ու փորձել այլ մարդկանց հաշվին ապրել, օգնել այդ չար մարդկանց, թե լինել բարի, ու պայքարել չարի դեմ։
Պայքարը, ի դեպ չի նշանակում «թախտին նստել» այլ նշանակում է խաղալ։
Պասիվ խաղացողները միշտ պարտվում են։ Շախմատում եթե չես խաղում, պարտվում ես։ Անհնար է միայն պաշտպանվել։
Բացի դրանից, երկու կողմն ել ունեն ուժեղ զենք՝ կրթություն։ Ավելի ճիշտ, մի դեպքում դա կրթությունն է, իսկ մյուս դեպքում՝ ուղեղի լվացում։
Բարի կողմի դեպքում, դա իրոք կրթություն է, բարին ձգտում է ճշմարտությանը, իսկ չարը ձգտում է չճշմարտությանը։ (տես 1984)
Ու ինչքան ավելի կիրթ մարդիկ լինեն, ով գիտակցում է որտեղ է ավարտվում իրենց ազատությունը, ու ինչքան համառ և հեքիաթային благородный լինեն, այնքան բարին կլինի աշխարհը։
[գրում է][1] Դուբլինցի իմ ընկերուհին։
Ահա կրկին հին նկարներ։
2007 թիվ, խորհրդարանի ընտրություններից առաջ։
երեխաները աշխատում են, իսկ ուսուցիչները վեհ վեհ ղեկավարում։ Որովհետև նրանք ավելի լավ տղա են, ու իրանց «պալոժ» չի, կամ պագոնները կընկնեն։ Կամ չգիտեմ ինչ։
հա, ու ազատություն տեգը ստեղ այն մասին ա ասում, որ այդ «ուսուցիչները» բնավ ազատ չեն։
_ու տենց_
[1]: http://adisyonok.livejournal.com/2571.html
[2]: http://norayr.am/weblog/uploads/2010/12/35470_478545469126_799369126_5702647_511419_n.jpg
[3]: http://norayr.am/weblog/uploads/2010/12/35470_478545474126_799369126_5702648_2949028_n.jpg
[4]: http://norayr.am/weblog/uploads/2010/12/35470_478545484126_799369126_5702649_8136335_n.jpg
<blockquote style="border: 2px solid rgb(127, 195, 59); padding: 10pt; margin-left: 30pt; background-color: #a6df6d;">
<p>
Հետագայում ես կանդրադառնամ սենյակային թըռչունների ենթադրյալ տառապանքների խնդրին։ Արդարև, վանդակում երգող արու սոխակը յուրովի հիասթափություն պետք է զգա, քանզի նրա տևական երգը մնում է անպատասխան, և էգը չի հայտնվում, սակայն նույն բանը հնարավոր է նաև բնական պայմաններում, քանի որ արուները սովորաբար ավելի շատ են, քան էգերը։<br /> Առյուծը այլ բնույթի կենդանի է, որի խառնվածքն ու բնակության միջավայրը սովորաբար սխալ է մատուցվում մեզ գրական ստեղծագործություններում։ Անգլիացիները «ջունգլիների արքա» են կոչում նրան, խեղճ առյուծին ուղարկելով այնպիսի վայր, որը չափազանց խոնավ է նրա համար․ իսկ գերմանացիները, իրենց հատուկ լրջմտությամբ, ընկնում են մի այլ ծայրահեղության մեջ, և դժբախտ կենդանուն ուղարկում անապատ։ Գերմաներեն «առյուծ» այդպես էլ նշանակում է՝ «անապատի արքա»։ Իրականում առյուծը նախընտրում է երջանիկ միջինը և ապրում է տափաստաններում ու սավաննաներում։ Այդ կենդանու կեցվածքի վեհությունը, որի համար էլ նա ստացել է իր մականվան երկրորդ մասըմ պարտական է հասարակ մի հանգամանքի․ մշտապես խոշոր սմբակավորներ՝ բաց լանդշաֆտներում ապրող կենդանիներ որսալով, առյուծը վարժվել է դիտել ընդարձակ տարածություններ, անտեսելով այն ամենը, ինչ շարժվում է առաջին պլանում։<br /> Գերության մեջ <span style="color: rgb(255, 0, 0);">առյուծը շատ ավելի քիչ է տառապում մտավոր զարգացվածությամբ իրեն հավասար մյուս կաթնասուններից</span> այն պատճառով, որ նա մշտական շարժման մեջ գտնվելու պակաս ցանկություն ունի։ Կոպիտ ասած, «գազանների արքան», ընդհանրապես, ավելի ծույլ է, քան մյուս կենդանիները, և նրա անբանությունը պարզապես նախանձելի է թվում։ Ապրելով բնական պայմաններում, առյուծը ընդունակ է կտրել անցնել վիթխարի տարածություններ, սակայն նա, հավանաբար, այդ անում է սոսկ քաղցի ազդեցության տակ, և ոչ թո ներքին որևէ այլ դրդապատճառներից։ Այդ իսկ պատճառով գերության մեջ գտնվող առյուծին հազվադեպ կարելի է տեսնել վանդակում անհանգիստ ետ ու առաջ քայլելիս, մինչդեռ գայլը կամ աղվեսը ժամեր շարունակ անընդհատ դես ու դեն են շարժվում։ Իսկ եթե շարժում կատարելու զուսպ պահանջը երբեմն ստիպում է առյուծին ետ ու առաջ անել բանտի ողջ երկայնքով, ապա նույնիսկ այդպիսի պահերի գազանի շարժումները ավելի շուտ ետ-աշյա զբոսանքի բնույթ են կրում և բացարձակապես զուրկ են այն մոլեգին շտապողականությունից, որ բնորոշ է շնազգիների ընտանիքի բանտված ներկայացուցիչներին, որոնք մշտապես անհաղթահարելի պահանջ ունեն մեծ տարածություններ անցնելու։ Բեռլինի կենդանաբանական այգում անապատից վերված ավազով ծածկված ու դեղնավուն կոպիտ ժայռաբեկորներով մի յսկայական փարախ կա, սակայն մարզվում է, որ այդ թանկարժեք կառույքը զգալիորեն անօգտագետ է։ Կենդանի առյուծները այնքան ծույլորեն են պառկում այդ ռոմանտիկ միջավայրում, որ կենդանիների խրտվիլակներով լանդ՛աֆտի վիթխարի մոդելը հաջողությամբ կարող էր ծառայել նույն նպատակին։
</p>
<blockquote style="border: 2px solid rgb(127, 195, 59); padding: 10pt; margin-left: 30pt; background-color: #a6df6d;">
<p>
<span style="color: rgb(255, 0, 0);">Ագռավը, կակադուն կամ շամբաճուռակը իրենց հաճույք պատճառելու համար են թռչում, ուրախությամբ լիովին օգտվում են իրենց տրված ազատությունից</span>։ Իսկ իմ արծիվը թրչում էր միայն այն դեպքում, երբ պատահաբար ընկնում էր մեր այգու վրա սկիզբ առնող օդի հոսանքի մեջ, որը նրան հնարավորություն էր ընձեռնում սավառնելու, առանց մկանային մեծ էներգիա վատնելու։ Նույնիսկ նման դեպքերում նա չէր հասնում իրեն մատչելի բարձրության։ Առանց որևէ իմաստի ու նպատակի, նա պտտվում էր օդում, իսկ հետո իջնում մեր այգուց հեռու, որևէ տեղ և <span style="color: rgb(255, 0, 0);">նստում թախծալի մենակության մեջ</span> մինչև մութն ընկնելը, սպասելով, որ գամ ու տուն տանեմ իրեն։ Հավանական է, որ նա ինքն էլ կարող էր գտնել տան ճանապարհը, սակայն նա շատ շուտ էր նկատվում, և հարևաններից մեկնումեկը հեռախոսով զանգ էր տալիս ինձ ու հաղորդում, որ սանուհիս նստած է այսինչ կամ այնինչ տանիքին, և մի խումբ երեխաներ քարեր են նետում նրա վրա։ Նման դեպքերում ես նրա երևից գնում էի ոտքով, որովհետև այդ <span style="color: rgb(255, 0, 0);">տկարամիտ արարածը սարսափելի վախենում էր</span> հեծանիվից։ Այդպես, ամեն անգամ հոգնած, ես հազիվ էի տուն գնում, ձեռքիս վրա տանելով ծանր արծվին։ Վերջիվերջո, այլևս չցանկանալով մշտապես շղթայված պահել թռչունին, հանձների Շոնբրունյան կենդանաբանական այգուն։
</p>
Կոնրադ Լոռենց, «Սողոման թագավորի մատանին»
Փաստորեն, նենց ա ստացվում, որ խելացի կենդանիները սիրում, գնահատում, և օգտագործում են ազատությունը, հնարավորությունները, և իրենց իսկ ունակությունները։ Իսկ առանց ազատության՝ տառապում են։
Ի տարբերություն նրանց, ավելի տկարամիտ կենդանիների ազատության ձգտումը այնքան էլ արտահայտված չէ։
Ես գրել եմ, որ ավելի զարգացած մարդիկ ավելի շատ և կարևոր պահանջներ ունեն։ Նույնիսկ, Տանամայի հետ եկանք մի այլ բուրգի գաղափարին, որը Մասլոուի բուրգի շուռ տվածն է արտաքինից։ Այսինքն, y առանցքով՝ զարգացվածություն, x առանցքով՝ պահանջներ։ Զարգացվածության հետ աճում են և պահանջները․ Դժվար է ասել, արդյո՞ք ավելի զարգացած մարդուն ավելի դժվար է բավարարել իր պահանջները։ Չնայած կարիքների աճած տիրույթին, նա կարող է ունենալ ֆոռա, իր խելքն ու միտքը, ու այդ հնարավորությունները կիրառելով, ավելի հեշտ բավականացնի իր պահանջները, քան ոչ զարգացած մարդը։
Նաև, «[ինչպես տարբերել սպառողությունը չսպառողությունից][1]» տեքստում գրել եմ այն մասին, որ չսպառող մարդիկ օգտագործում են իրենց հնարավորությունները, կամ ձեռք բերած իրերը։ Նրանք գիտեն ինչպես օգտագործել։ Կամ սովորում են ունակ լինել։
Ավելի խելացի կենդանիները ավելի հետաքրքրասեր են, իսկ ավելի բութ կենդանիները՝ պակաս։ Դա նույնպես հանգամանքներից մեկն է որ ստիպում է իրենց շրջել, և որից և բխում է շարժման կարիքը։ Որովհետև հետաքրքրասիրությունը օգնում է հասնելու կոնտրոլին, իմանալու աշխարհը, և հետևաբար՝ կիրառելու այդ գիտելիքը։
Հակառակ դեպքում, հաճախ ստացվում է այնպես, որ եթե դու չես վերահսկում իրավիճակը, ապա այն վերահսկում է քեզ։
Իսկ ինչու՞ են ավելի զարգացած կենդանիները ավելի հետաքրքրասե՞ր։ Ինձ թվում է որպիսի օգտագործեն եղած մտավոր կարողությունները, անգործ չթողնեն «քոմփյութեյշնլ փաուեր», այսպես ասած։ Որովհետև դա բանական է, օգտագործել եղած մտավոր ռեսուրսները։
Ազատություն, և հնարավորություն օգտագործել ռեսուրսները՝ դրան ձգտում են զարգացած և խելացի էակները։
Նրանք ձգտում են իմանալ, ինչպես օգտագործել իրենց համակարգիչները, մեքենաները, ֆոտոխցիկները, նույնիսկ պարզապես ծրագրերը։ Նրանք հետազոտում են, փորձում են, կտացնում են այստեղ-այնտեղ, որ հասկանան ինչպես է այս ծրագիրը աշխատում։ Նրանք կարդում են ձեռնարկներ, եթե հնարավոր է։
Փաստորեն, ազատության ձգտումը և խելքը՝ անբաժանելի են։ Խելացի մարդը առանց սովորելու ունակության, օրինակ առանց գրքերի, կամ առանց խոսքի ազատության, օրինակ ավտորիտար ռեժիմի ժամանակ, իրեն զգում է համեմատելի նրան, ինչպես իրեն զգում է գայլը վանդակի մեջ։
Եվ արժանի է կարեկցանքի։
_ու տենց_
[1]: http://norayr.am/weblog/?p=706
Հայ ցանցառները իրան դավադիտ արին։ Այսօր իր ստանդարդ ճառն էր կարդում սակայն լիքը ժամանակ հատկացրեց սերվեր սայդ կոդին։
Հարութը այնտեղ լիներ լիքը բավարարված իրան կզգար։
Այսպիսով՝
ա) ֊ ոչ ազատ ջավա սկրիպտը չարիք է։
Ու չկա մեխանիզմ բրաուզերին ասել՝ ուզում եմ միայն ֆրի ջս կատարես։ Կամ պիտի անջատես, կամ պիտի օգտագործես։
բ) ֊ ԾԱ որպես ծառայություն (software as a service) վաբշե չարիք է։
ԾԱ-ն որին դու տալիս ես (ընդ որում ինքդ քո բարի կամքով) քո դեյթան որ այն մշակի (չգիտես ինչպես) ու տա քեզ։
Ասում ա եթե փրոփրայաթարի սոֆթը կարաս վ պրինցիպե դիզասմ անել, ու գոնե փորձել հասկանալ ինչ ա անում, ապա սերվերի վրա վոոբշե չգիտես ինչ ա անելու։ Ու եթե փրոփրայաթարի սոֆթը գողանում ա քեզանից տվյալներ, ապա ստեղ ինքդ ես իրան տալիս տվյալներդ։
Եզրակացություններ․ Գուգլ դոքսը չար է։ Ու քանզի նույնը հնարավոր է անել լոկալ և ազատ ԾԱ-ի օգնությամբապա՝ էդպես ել արեք։
Եվս այլ եզրակացություն, իմը։ Ես ճիշտ էի որ տղեքին ասում էի ձեր բառարանը լավ եք արել սքան եք արել, լավ եք արել գցել եք ինտերնետներ որ մենք օգտվենք, բայց եկեք ձեր սքան արածի տեքստը շեյր արեք, ես իրանից իմ համար Սթարդիքթի կամ այլ ազատ ֆորմատի բառարան սարքեմ օգտվեմ։ Ասենք ինչպես այ այս բառարաններով մարդիկ են օգտվում։ Ասացին՝ չէ, մեզ պետք ա մեր սայթ մարդիկ մտնեն։
Անցյալ անգամ կամ ինքը նե տո էր ասում կամ իրան ենք սխալ հասկացել։
գ) ֊ եթե ասենք տեքստ ես կարդում, ասենք օնլայն գրադարանում, կամ բլոգում՝ քեզ սկզբունքորեն չպետք ա հետաքրքրի ինչ ա սերվեր սայդ աշխատում ԱյԱյԷս, թե ԱյԱյԷն։ Քանզի քեզ պետք ա տեղեկատվություն, տեքստ, նկար՝ դու իրանց ստանում ես։
Էլի կրկնեց․
ազատությունը էդպիսի բան ա, որ եթե չեզ պաշտպանում, տենդենց կա կորցնել։
Պատմեց որ քանզի Լինուսը (մր Թորվալդս) թքաց ունի ազատության վրա (դազնթ քեյր էբաութ ֆրիդըմ) իրա կերնելի մեջ մի վախտ փրոփրայաթարի կոդ կա՝ ֆիրմվերը։
Ու հարց առաջացավ դահլիճում՝ արդյո՞ք դա ջփլ վայալեյշն չէ, ու ինչի դատերով չի քարշ տվել դեռ Լինուսին։
Պատասխանեց որ շատ կուզենար սակայն խախութ վիճակ ա որովհետև մի կողմից Լինուսենք ասում են դե նենց չի որ էդ կերնելի մաս ա, ու առհասարակ ինքը մեյն պրոցեսորի վրա չի կատարվում, ու առանձին ծրագիր ա, ու նենց ա որ շատ բարդ կլինի իրանց ստիպել իրանք էդպես չանեն։ Բայց ինքը ՌՄՍ-ը վիպիլիված ա անում Լինուսի կերնելներից էդպիսի կտորներ ու առաջարկում GnewSence-ում։ (ի դեպ ասեմ որ ծրագիր կա՝ վռմս, այսինքն վիրչուալ ռմս, որը գտնում ու անինսթալ ա անում ոչ ազատ ԾԱ ։Ճ)
Մի քանի հարց հնչեց՝ ինչպե՞ս աշխատել փող։ Դե իրա ստանդարտ բաները պատմեց՝ ծախի, աջակցություն տրամադրի, պատվերով բան գրի, սկզբունքորեն նույնը էլի ինչպես և ոչ ազատ ԾԱ-ի դեպքում։
Մեկը ասաց՝ «բայց պատվիրատուները հանաձայն չեն որ մենք ազատ ԾԱ գրենք կարող ա»։ Սթոլմանը պատասխանեց՝ «մի գրի, ես չեմ գրում ոչ ազատ ԾԱ։ Եթե դու ընտրություն ունես գրել ոչ ազատ ԾԱ թե չգրել, ապա ճիշտ ա չգրելը ընտրել, որովհետև հակառակ դեպքում, եթե գրում ես, ապա դու անում ես աշխարհը ավելի վատ տեղ։ Իսկ եթե չգրես, մի հատ բիդլոկոդեր ծրագրավորող քիչ կլինի, ու աշխարհը առանձնապես բան չի կորցնի։» Դե, ավելի կոնկրետ ասեց՝ «եթե չես կարողանում նենց գործ կպցնել որ ազատ ԾԱ գրես, ապա արի դու պրագրամիստ մի եղի, էլի լիքը այլ գործեր կան, արի դու այլ բան արա»։
Ես ասացի․ «փաստորեն, ասենք ես պատվեր ունեմ ծրագրի, գրում եմ, փողս ստանում եմ, շեյր եմ անում որպես Ֆրի։
Այլ տղա, էլի պատվեր ունի, գրում ա, իրա փողը ստանում ա։ Հետո մի այլ պատճեն ա վաճառում, հետո մի այլ։ Ու տենց ա ստացվում որ ինքը մի քանի անգամ շատ ա փող աշխատում քան ես, եթե ես շեյր եմ անում իմ գործը որպես ֆրի։
Նա այդ իրավունքը ունի, ու ստացվում ա, որ օրենքը իրան ավելի լավ դրության մեջ ա դնում, աջակցում ա։ Հիմա ո՞նց ես կարծում, արժի՞ որ օրենքով արգելված լինի փրոփրայաթարի սոֆթվար գրելը»։
Ասում ա՝ «դե, կատարյալ աշխարհում, այո, ես կարծում եմ, որ սոֆթը պիտի միմիայն ազատ լինել։ բայց ես այժմ դեմ եմ այդպիսի օրենքներին, որոնք կարգելեն փրոփրայաթարի սոֆթ գրելը, որովհետև հասարակությունը դրան պատրաստ չէ ու դա չի գործի միևնույն է, իսկ պատմությունը ցույց ա տալիս, որ եթե ինչ որ բան փաստացի չի աշխատի, իմաստ չունի էդպիսի օրենքներ ընդունել»։
տես․ Սթոլման վս մարիհուանայի արգելքներ։
Բացի դրանից, երբ հարցս տալիս էի, արդեն մտածեցի, որ իրականում, եթե իրա ու իմ ծրագիրը նույն ֆունկցիոնալը ունեն, ապա իրականում նա չի կարողանա վաճառել իր ծրագիրը, որովհետև իմը արդեն ազատ ա, էն ա իմը կվերցնեն։ Իսկ եթե իմը վերցնեն, արդեն եթե աջակցություն պետք գա, ապա սկզբից բնականաբար ինձ կդիմեն, ու էդպես էլ կշարունակվի, որովհետև ես չեմ ուզենա որ իրան դիմեն, ու լավ աջակցություն կապահովվեմ։
Ասացի՝ «իսկ էն քո արտիստների աջակցության գաղափարները կարծու՞մ ես արժի կիրառել ԾԱ-ի ոլորտում»։
Ուրեմն կարճ ասեմ, անցյալ անգամ պատմեց, որ արվեստ սիրում ա, սակայն կրկին խնդիր ունի տարածելու հետ։ Ո՞նց ընկերոջը գիրք չտա, կամ դիսկ, կամ կինո։ Բայց այդ դեպքում ո՞նց նկարիչը/երաժիշտը/գրողը ապրի։ Ասում ա, եկեք տաքս մտածենք, որ հասարակությունը վճարի որպես արվեստի աջակցություն։ Ու էդ փողից տանք արտիստներին՝ ըստ նրանց պուպուլարության։ Բայց ոչ գծային․ ասենք եթե այս երգիչը հազար անգամ ավելի պուպուլար ա քան այս երգիչը, ապա սրան տալիս ենք հարյուր անգամ շատ փող քան նրան։ Ոչ հազար։»
Հա, ասաց՝ չէ, չեմ կարծում որ ազատ ԾԱ-ի դեպքում էդ գործող կլինի, որովհետև չես կարող հետևել ու կշռադատել թե ով ա ինչքան ներդրում ունեցել ԾԱ-ի մեջ, այնքան քոնթրիբյութըր կա, ու քոնթրիբյուշն, որ շունը տիրոջը չի ճանաչում։
Ու քանզի նա ասաց որ «փրոփրայաթարի սոֆթ գրելը չարիք ա» ես նրան հարցրեցի։
(Լև, ուշադրություն, էդ դու՞ էի՞ր ասում ինձ որ ես կորպորածիվ եմ ու չեմ հետևում ազատության արժեքներիս)
– Պարոն Սթոլման։ Ես ունեմ երկու գործի առաջարկ․ աշխատել որպես ծրագրամիստ ու գրել փրոփրայաթարի կոդ, կամ աշխատել որպես վարչապետ ադմին ու վաճառել, փաստորեն ոչ իմ գրած կոդը, այլ իմ արված սպասարկությունը, աջակցությունը։
Ո՞րն ա էթիկլի լավ։
– Ասեց՝ անշուշտ ադմինությունը պիտի ընտրես, քանզի դու էդպես դու լավ բան կանես, ու ոչ մի վատ բան դրանով չես անում, իսկ փրոփրայաթարի կոդ գրելը՝ չարիք ա։
Տակ շտո ապեր, դու որ դարձար կորպորածիվ ու եկար մեր մոտ աշխատելու, այ դու հիմա չարություններ ես անում։ Ու բնավ ոչ ես։
Ես բարի եմ, իմ գործը բարի է ու ես տարածում եմ լույս և գիտելիք աջակցում եմ մարդկանց, ի տարբերություն քեզ, ագահ և չար փրոպրիետարշիկին։ Ու դու լուչշը գնաս գցվես քեզ ավելի լավ գործ գտնես որ բարին տարածես։
Իսկ այսօրվա ադորաբլ ԳՆՈՒ-ն գնաց Ինսծիգեյթ։
(ծ-ով ա որովհետև ես ել եմ ինձ իդենտիֆիկացնում ինստիգեյթի հետ, իսկ ինքդ քեզ հումորով վերաբերվելը լավ ա, ու կավելացնեմ որ հումորը և ուժը հաճախ կողք կողքի են լինում)
Տաթև անունով լրագրող այսօր ինձ հայտնեց որ բլոգինգի օրն ա, ու որ ուզում ա հարցազրույց անել։
Հաղորդումը եթերում կլինի այսօր ժամը յոթին «ազատություն»ով։
Իսկ հարցազրույցից հետո, հիշեցի, որ անկեղծությունից էի ասում, որ բլոգը բայ դիզայն ավելի անկեղծ ա ու չեմ սիրում հատուկ սարքովի բլոգեր, ու հասկացա որ այն որ ֆոտոցուցահանդեսի վերջին փուլում ներկայացրած իմ ֆոտոները ստեղ ցույց չեմ տալիս, որովհետև ինձ դուր չեն գալիս։ Հատուկ հաշվարկված շարք էր, ժյուրիին դուր գալու, այսինքն հաղթելու շանսերը մեծացնելու համար ։Ճ
Իսկ այստեղ ցուցադրում եմ այն ֆոտոները որոնք ինձ դուր են գալիս, ու մոտիկ են ու էդ անկեղծ ա։
My friend Norayr said that when the price of sugar goes down worldwide due to a surplus, it will go up in Armenia. He said monopolies were a result of the lack of democracy, and that if there were more people who knew their rights and demanded them, there would actually be a working democracy. But too many people here were fearful, and that the fear had been ingrained for centuries because they had never had their own government before. He spoke about Yerevan in the 1950s and 60s when the repatriates came, before Stalin put an end to it and closed off the Republic. “This was a very nice time in Yerevan,” he said, with Armenians from France and Iran and the U.S. and elsewhere; they all brought their ideas and strengths and diversity with them and it was reflected in the architecture and the films produced here. He said he wanted to see this happen again, that change would come from repatriates. It was an idea I had heard before, in 2006, but slightly different. A friend who had worked in the early years of the government but then left it once he saw the burgeoning corruption, and then how it became institutionalized, thought that change would only come from those who left, learned something of the world from the outside, and came back to try to change things. In effect, he was describing Norayr, an educated citizen.
But at that time, in 2006, Norayr was miserable. When I had known him, he was very unhappy, and he complained often about the problems in Armenia. Like my artist friend, he often lamented the intense conformity here and he had told me how he would get stopped and harassed on the street, by the police, and because of his dog. He has since lived in Switzerland, where he says the police can stop anyone at random and ask them to show what’s in their pockets. He said the best things about living in Switzerland were his bike and his work at a computer research group (though the salary was very bad). I was surprised at his complete transformation to a happy, smiling, upbeat guy in contrast to the depressed person I used to worry about. “What happened to you?” I asked him. “I went out into the world and got some perspective,” he said.
Norayr now keeps a live journal which he writes in Armenian. He is well aware of the problems here, but I think the main change that I have seen in him is his appreciation for Armenia. At first he wrote his live journal in Russian, which is his first language, but he decided to write only in Armenian in order to learn it more and to promote it, though he lost Russian readers. He said that the Armenian alphabet wasn’t perfect, but he thought Mesrob Mashdots designed it pretty well. He gave the example of the French using four letters – eaux – for one sound, when Armenians can use one character: n. Likewise, Germans need four consonants for one sound – tsch – which again, Armenians have one character for. I had never thought of the effectiveness of the alphabet before, since I still struggle to learn the intricacies of pronunciation, but Norayr was right. He was against schools that teach in English or Russian. He believes Armenian should be the language used to teach in schools, and besides learning English and Russian, Armenians should learn the languages of their neighbors: Persian, Turkish and Georgian. It’s clear to me that Armenians learn English and Russian mostly for the economic benefits that come with leaving. But Norayr was telling me that people seem to think those languages are “cooler”, which is indicative of the provincial thinking that if it comes from outside Armenia, it must be better. One day when I was watching tv in Tzaghkahovit (I don’t have a working tv in my Yerevan apartment) I realized that the shows were either in Armenian and Russian. You wouldn’t know that there were three countries of people speaking three other languages so close by. Norayr was consistently arguing for diversity as a channel to change. I thought that if Armenians knew the languages of their neighbors, there would be more opportunities for exchange and peace. Even economic gain could come from learning regional languages as well.
Norayr explained problems that other people had mentioned to me, but which he blamed on centralization. For example, completely destroying old homes and buildings to create Northern Avenue instead of using that time, money and energy to improve parts of Yerevan outside the center. Drawing international companies to Yerevan when it would make sense to start giving them incentives to go to Vandzor and Gyumri, but it was easier for those in the government to benefit from development in Yerevan, where they live. He blamed these phenomena for the economic exodus: the Armenians in the regions who are forced to go to Russia to support their families because nothing is being developed for them.
Սրանք հատվածներ են․ Նենսի Աղաբյանը, որը կրկին Հայաստանում է, մեեեեծ տեքստ ա գրել։ Ինչպես միշտ, սակայն։ Մի քանի լուրջ անճշտություն կա, խնդրեցի փոխել։ Ամեն դեպքում կարդացե՜ք, հետաքրքիրն ա իր հայացքը։
извини что я вмешиваюсь. все что я пишу – на самом деле о себе. и я проецирую.
итак, каждый шаг – голосование. то, что ты мыла голову под дождем – голосование. ты это делала, и ты это делала в ереване. голосование за то, что вовсе не все то, что “не следует” делать на улице – так страшно. но это самое неважное. то, что ты любишь свою собаку, и водишь ее на фрисби, и катаешься с ней в общественном транспорте – это тоже голосование. на самом деле ты это не сознаешь, и просто не можешь поступать иначе, однако то, что ты есть, и то, что ты это делаешь – важно. и тот факт, что ты есть здесь он ведь не случаен. это не просто стечение обстоятельств – твой этнос и то что ты живешь в ереване. к чему это я? я о себе. о своей потенциальной потере. я люблю когда на улицах моего города люди моют себе голову под дожем можно встретить хорших, умных, развитых людей с прекрасными собаками. кроме того, никто на вас не наезжал, не так ли? из за мытья голов, а не из-за собаки. Кстати, в том же Нью Йорке скорее всего тебе бы повезло, если бы полицейский тебя просто послал насчет мытья головы, а не оштрафовал, или прижал к асфальту и не выматерил. Друг из Нью Йорка рассказывает страшилки про тамошних полицейских.
почему я это пишу? потому, что я знаю о тебе кое-что: то, что ты русскоязычная указывает на вероятный бордер айдентити, то, что ты умная и развитая – указывает на то, что ты наблюдая вокруг невежество, будешь не рада, и эти два заключения вместе указывают на то, что ты можешь связать Армению и невежество. Следовательно, предпочтешь уехать, и начать жизнь где-то еще. Тогда может получится, что когда ты сообразишь, что оказывается, невежд много даже в Нью-Йорке и заметишь, что даже невежды в твоем городе имеют интересные и добрые культурные особенности, скорее всего возвращаться будет поздно – по ряду причин: сложно, уже налажена жизнь, есть работа неплохая, и тому подобное. Менять что-либо всегда сложно и требует ресурсов – как материальных так психологических. Я к чему – я о себе. Мне приятно когда в моем городе много развитых, добрых, и приятных мне людей. Вовсе не обязательно с ними близко дружить, однако приятно их встретить на улице, баркампе, фрисби, и т, д. И очевидно, что у меня возникает чувство потери, когда я их теряю. 🙂
Ты программист вроде – событие потеря – вызывает сеттер метод SetMood(loose, timeinterval, deepness).
в имплементации которого выставляется флаг эмоции sadness в true.
Время и глубина меняются, однако type emotion = {sadness, joy, fear, fury}. – очень просто описывается.
Понятно, что метод SatisfactionOfNeed выставляет флаг joy в true.
к слову, type feeling описывается сложнее, там есть поля про убеждения (persuation) и он может принимать значения типа guilt, shame, и т. д. Однако это я отклонился.
Скажу еще про концентрацию умных, развитых людей в одном месте. Такая концентрация была когда-то во Флоренции. Не сейчас. И тогда там было создано много хорошего. Такая концентрация была в Bell Labs – где создано много полезного, от транзистора до C, Unix. Такая концентрация была в Ереване в середине двадцатого века. Вкупе с оттепелью шестидесятых, это позволило создать много хорошего. К примеру тот самый летний кинотеатр. Многое, из того, что нам осталось было сделано тогда. Сейчас я очень радуюсь в ребятам из диаспоры. Они часто развитые, и делают много хорошего. Я уже писал, что невежество – причина того, что мир становится хуже и соответственно развитость делает мир и конкретно Армению лучшим местом.
Знаешь, новостройки и концентрация умов в одном месте – имеют нечто общее.
Мне не нравится, когда в городе есть только центр и есть неинтересные спальные районы. К сожалению, таков Ереван. Таков и Цюрих. Однако Тбилиси кажется не такой. Там есть университетская часть, есть авлабари, есть лесселидзе, сололаки, озеро ку – разные районы и везде что-то свое интересное. житель сололаки врядли чувствует себя обделенным потому что не живет на лесселидзе потому что таким же обделенным может чувствовать себя житель лесселидзе потому что он не живет на сололаки. У нас развит центр, и новостройки в основном появляются в центре. В центре также открываются кафе, и всякие общественные заведения. Почему? Мне кажется потому, что на самом деле отстроить северный проспект – маленький участок города – не так дорого. Гораздо дороже построить его в новом месте, к примеру рядом с Ваагни. Потому, что тогда там нужен свой кинотеатр, опера, инфраструктура, транспорт, парки – а это уже несопоставимо много денег. Однако мне больше нравится, когда есть много разного и интересного, чем когда есть один центр – и дальше неинтересные окрестности. Точно также мне не хочется, чтобы в Армении был один Ереван и пустота. У нас на работе есть прекрасные ребята из Гюмри. Почему они были вынуждены приехать в Ереван учиться, и работать, а вовсе не я поехал работать в Гюмри? Потому, что мы развиваем только Ереван. Это осознанно, возможно как-нить расскажу пару историй. Однако по культурному вкладу Ванадзор и Гюмри непропорционально важны относительно количества населения. Так же, армяне, или евреи, в силу определенных культурных особенностей и наследия оказали непропорционально их количеству большой вклад в развитие мировой культуры и науки. Если бы я был очень состоятельный человек, ну как Гафесчян, или Киркорян, я бы профинансировал открытие превосходных университетов в Гюмри и Ванадзоре. Таких, чтобы из Еревана туда посылали детей учиться, зная, что качество образования сопоставимо с зарубежными ВУЗ-ами. И тогда аутсорс компании открывались бы и там, и там тоже стало бы лучше жить.
Мне не нравится, когда лучшие умы концентрируются только по Нью-Йоркам и Москвам. Потому, что в других местах тоже живут люди, и они не хуже, чем американцы или москвичи. И если бы не спюрк – не было бы у нас прекрасного парка влюбленных. Не было бы конкурса роботов, и многого другого. На самом деле, не было бы и того Еревана, который у нас есть. Во второй половине двадцатого века Ереван стал местом стечения армян со всего света, центром армянства, миксом культур. Правда, репатриация рано была приостановлена Сталином, который почувствовал сильную опасность, и самому Кочару пришлось лично его просить его пустить обратно. К чему это я? Все о том же. Я не хочу, чтобы ты уезжала. Что бывает на чужих берегах? Там больше денег. Легче/доступнее приобрести машину в кредит. Не всегда дом, и не всегда каменный. Кружить по Калифорнии на Харлей-Дэвидсоне для меня не проблема. Просто не в мотоциклах счастье. Ну для нас, для развитых людей. Счастьем психологи считают удовлетворение потребностей.
Потребности у людей разные. H = {n1, n2, n3… nn}, где H – Happiness, n- needs. Это ряд удовлетворенных потребностей. Безусловно, когда самые важные потребности – это кататься на харлей по калифорнии – то лучше эмигрировать
Однако, когда самые важные потребности несколько выше, возвышенней, то становится вовсе не так очевидно, что на чужих берегах лучше, даже наоборот.
Кажется, так. И это не только тебе адресовано. Это многим.
И напоследок. Сегодня ко мне подошел человек и спросил, не из спюрка ли я. И так как мне все равно не поверят, я ответил, что да. Он меня спросил – а как я думаю, хорошо ли – репатриация. Я сказал, что думаю, что да. А он сказал – мне кажется нет. Почему? Потому, что для вас у нас слишком плохи дела с гражданскими свободами. Чтож, ответил я, тот факт, что я здесь, возможно, несколько влияет на наши гражданские свободы. Не могу не согласиться – ответил он и отошел.
<blockquote style="border-left: 2px solid #FFCC00; padding: 10pt; margin-left: 30pt; background-color: #FFFCEC;">
<p>
В 1938 году в Ростове скончалась мать деда, то есть моя прабабушка. Она была одна дома, когда к ней днем зашли «два человека в синем». Спустя некоторое время они ушли. Когда к ней зашел сосед, оказалось, что она умерла. Врачи сказали, что «от разрыва сердца».
</p>
<p>
Дед пошел к Арутинову, чтобы отпроситься на похороны мамы, но тот неожиданно запретил ему ехать. Причем запретил резко, даже, возможно, зло, не объясняя причин и мотивов.
</p>
<p>
И есть семейное предание, по которому, возможно, Арутинов «что-то знал», и этот запрет спас его от ареста. Видимо, деда могли взять либо во время этой поездки, либо в связи с ней, так как над ростовскими Тер-Григорянами «сгущались тучи». Незадолго до этого в Ростове был арестован муж сестры деда. «Оттуда» он не вернулся.
</p>
<p>
Не вернулся и брат бабушки.
</p>
<p>
Александр (дома его звали Антик) Кечек жил в Баку, где работал в «Азнефти». Его осудили в октябре 1937 года на «десять лет без права переписки». Его отец Амбарцум Серафимович, выдающийся хирург, один из основателей Ереванского медицинского института, слал в разные инстанции одно письмо за другим, пытался объяснить этим инстанциям, что его сын не мог быть виновен в антисоветской деятельности… Но все письма возвращались с ответом: «оснований для пересмотра приговора нет».
</p>
<p>
Амбарцум Серафимович писал все выше и выше, веря, или, может быть, надеясь, что его сын сидит где-то там, в Сибири, куда нельзя посылать письма. Но те, кто штамповал ответы «Оснований нет…», прекрасно знали, что и на свете уже нет этого человека. Приговор «десять лет без права переписки» в действительности означал высшую меру наказания – расстрел.
</p>
<p>
Жену Александра Амалию вместе с маленьким сыном Георгием отправили в Казахстан, в лагерь для ЧСИР – членов семей изменников родины. Просидев там несколько лет, она вышла на вольное поселение, но осталась там же – до смерти Сталина.
</p>
Մի քանի սուր թեմա կա իմ համար, երբ ես լինում է, խիստ եմ արտահայտվում։ Լինի դա անձնական խոսակցության ժամանակ, թե հանրային։
Պատճառն իհարկե զայրույթն է։ Զայրույթի պատճառը՝ անզորությունը։
Սակայն մի շարք մարդկանց հետ ես բանավիճելուց հաճույք եմ ստանում։
Հրաշալի խելքի վարժանք է, և ինքս էլ նոր բաներ եմ բացահայտում։
Սկսեցի նկատել, որ անզորություն զգալու մասնավոր դեպքն է երբ զրուցակցի արգումենտները ակնհայտ թույլ են, կամ եթե ես նրանք համարում եմ պրիմիտիվ։ Այդ դեպքում բանավեճ չի ստացվում, մենք իրար չենք լսում։
Որոշ մարդիկ նկարագրում են այդպիսի վիճակ ինչպես հավատքի տարբերություն։
Այսինքն, զրուցակիցս ունի համոզմունք, որը ես բնութագրում եմ որպես ոչ բավական արգումենտացված։
Այստեղ երբեմն բեմ է գալիս հավատք հասկացությունը։
Օրինակ, ոմանք պնդում են, որ ժողովրդավարությունը հավատքի պես բան է։ Այսինքն այդ հասկացությունը չունի բավականաչափ բանական արգումենտներ ոչ իր օգտին, ոչ էլ դեմ։
Ես ինքս խուսափում եմ հավատքից, ու աշխատում եմ որ համոզմունքներս ռացիոնալ հիմք ունենան։ Այդ իսկ պատճառով որոշ համոզմունքները կայացած և պինդ են, իսկ որոշ համոզմունքները փոփոխվում են։
Հետաքրքիրն այն է որ ես հանգիստ եմ երբ հավատքի պահը վերաբերվում է սոֆտին։ Այսինքն չնայած ես իմ կարծիքս արտահայտում եմ ասենք այստեղ, երբեմն խիստ, բայց անձնական զրույցների ժամանակ սառը ասում եմ որ սքայփ չեմ օգտագործում որովհետև հավատքս թույլ չի տալիս։ Այստեղ պետք է շեշտել, որ ինքս չեմ համարում բացատրությունս ճիշտ։ Այսինքն հավատքի մեջ չէ հարցը իրականում։ Դա համոզմունքի հետևանք է, իսկ համոզմունքը ստեղծվել է այն մի քանի պատճառով, որոնցից մեկն է ասենք այն, որ ես չեմ ուզում ԾԱ-ն կոնտրոլ անի ինձ, առավել ևս երբ ինքս ԾԱ փորձագետ եմ։ Դա ինձ զրկում է որոշակի ազատությունից, բայց նաև զրկում է իմ հետ շփվելու հնարավորությունից նրանց, օվքեր օրինակ միմիայն սքայփ են օգտագործում։ Այսպիսով ես համարում եմ այս քայլը քվեարկություն։
Ապա ինչու՞մ է տարբերությունը իմ լուռ քվեարկության մի դեպքում, և բանավեճին մասնակցելու՝ այլ դեպքում։
Հավանականներից են՝ ես ինքս վստահ չեմ այն համոզմունքի մեջ, որը պաշտպանում եմ, կամ ես ուժեղ վտանգ եմ զգում իմ անձի նկատմամբ։ Եվ ստացվում է այո, բաց ծրագրային ապահովմանը ես սովոր եմ, գիտեմ որ շարժումը ծավալուն է, համայնքը՝ մեծ։
Վտանգը՝ սոֆտվար պատենտներն են, օրինակ։ Դրանք գործում են միայն ՄԱՆ-ում ու Ավստրալիայում։ Ու առանձնապես չեն խանգառում։
Եթե ՀՀ-ում հարց բարձրանա սոֆթվար պատենտների մասին օրենք ընդունելու, ես առաջինը կզգամ վտանգ, կփորձեմ ազդել իրավիճակի վրա, մարդկանց վրա, հասկացնեմ նրանց ինչպիսի վտանգ եմ զգում։
Այդպիսի վտանգ եմ ես զգում երբ խոսքը գնում է օտարալեզու դպրոցների, կամ քաղաքացիական ազատությունների մասին։ Այդպիսի վտանգ եմ ես զգում, երբ տեսնում եմ որ մարդիկ համակրանք են զգում ԽՍՀՄ-յան սովետական մոդելի նկատմամբ։ Մի քիչ շեղվեմ, պատմեմ այդ մասին․
Ինքս բավականին սոցիալիստական հակումներ ունեմ, ու Մարկսով երբեմն հիանում եմ։ Ռադիկալ կապիտալիզմը նույնպես վտանգ եմ համարում։ Սակայն կարծում եմ իմ հետ վիճող չի լինի, որ կապիտալիզմը պրոգրես, զարգացում ապահովող համակարգ է։ Կապիտալիզմի հակառակորդ իմ զրուցակիցները որպես կանոն պնդում են որ զարգացումը ինքը այդքան էլ հաջող գաղափար չէ։ Երբեմն մենք հասնում ենք հարցին արդյո՞ք ծառերից իջնելը լավ միտք էր, և խորանում, արդյո՞ք ծառեր բարձրանալը, ու օվկիանոսից դուրս գալն էր լավ միտք։
Ես իմ կարծիքը ունեմ, այո, կարծում եմ որ լավ միտք էր։ Կարծում եմ որ այդպես է ստացվել կյանքը լավացնելու, կոմֆորտի համար։ Նույնիսկ հավեսի համար, ինչպես այլ կերպ արտահայտվել է Տորվալդսը՝ ջասթ ֆոր ֆան։ Ու բնավ չեմ զայրանում այդպիսի զրուցակիցների հետ շփվելիս ով իմ հետ համամիտ չէ։ Ինչպես ասացի, ես ոչ միայն հանգիստ եմ լինում, այլ նույնիսկ սիրում եմ այդ զրույցները։ Ինչ վերավերվում է կապիտալիզմի, եթե կարճ՝ կապիտալիզմը որպես ազատ նախաձեռնողության, ազատ ձեռնարկատիր… enterpreneur ների հասարակություն ինձ դուր է գալիս։ Սակայն ակնհայտ է որ չկարգավորվող կամ քիչ կարգավորվող ադամսական շուկան կարող է տանել կորպորացիաների ստեղծմանը և հզորության կոնցենտրացիային մի քանի կամ մեկ ձեռքերում։
Այդպիսի համակարգի զարգացումներից մեկը՝ իմպերիալիզմն է։ Ինչպես ասենք արվում է հիմա ԱՄՆ-ում։ Կոլոնիաների ժամանակը անցել է, և դա ռեալիզացվում է կոնցեսսիաների ձևով, սակայն խնդիրը լուծում է։ Երբեմն, երբ խոսքը գնում է հզորության կոնցենտրացիայի մասին, մենք հաճախ հանգում ենք միապետական/բռնապետական վս ժողովրդավարական մոդելին։ Ես օրինակ կարծում եմ որ, ժողովրդավարական մոդելը եթե լինի, քաղաքականը կգտնի իր օպտիմալ ձևը կոնկրետ պայմաններում, օրինակ դա կարող է լինել մի միջին բան, մի քիչ կապիտալիզմից, մի քիչ սոցիալիզմից։
Սակայն, ինչպես ասացի, ես այլ հարցերի մեջ խորացա։ Ասում եմ, երբեմն հանգիստ զրուցում եմ այլ համոզմունքներ ունեցող մարդկանց հետ, երբեմն՝ ոչ։
Որոշ մարդկանց հետ մի քանի թեմայով ընդհանրապես չեմ խոսում։ Ու երևի դա ավելի լավ է։ Որովհետև իրար չենք լսում։ Ես կարծում եմ, ես ավելի ռացիոնալացնում եմ, իսկ նրանք՝ ավելի հավատքայացնում։ Ու դա է պատճառը միմյանց չհասկանալու, երբ հասնում է հավատքին։ Իսկ ես հավատքի մարդ չեմ բնավ։ ։Ճ
գիշերը ուշ էի վերադառնում տաքսիով տուն։ վարորդը հինգ հազարի «սդաչի» չուներ, ու ճանապարհին կանգնեցինք ինչ որ բուդկայի մոտ, որ մանրենք։
բուդկայի վաճառողը հրաժարվեց մանրել փողը, և ես նայում էի թե ինչ կարող է ինձ պետք գալ, որ առնեմ, ու նա մանրի։
նայեցի հյութերին՝ չէ, հավես չկար։ ու հայրենեկան չէին։ սիգարետներ չեմ ծխում։ լուծքի նույնպես պետք չէ։ ծամոն՝ միշտ ունեմ։ թխվածքաբլիթ՝ չեմ սիրում։ ուշադիր զննեցի ամեն ինչ ու չգտա որևէ ինձ հտաքրքրող բան։ ասացի՝
– ուզում էի ինչ որ բան ձեռք բերել, բայց պարզվում է ոչ մի բան պետք չէ ինձ փաստորեն։
– Ես ազա՛տ եմ – երեկ ասաց Մերին և դատարկեց հերթական գարեջրի գավաթը:
Մերին սիրում է խոսքի մեջ անգլերեն բառեր օգտագործել, կարծելով որ դա քուլ ա(այ հենց այսպես), ու երազում է «գնալ այս երկրից»։ Իսկ այն պահին, երբ նա ասաց որ ազատ է, նրա աչքերը «շեշ-բեշ» էին։
Ու ես հիշեցի երկու տարի առաջ Ադբաշյանի խոսքերը՝
– Ես ուզում եմ գնալ Սևան, բայց բենզինի փող չունեմ – ասաց նա և եզրակացրեց – Այսինքն ես ԽՍՀՄ ժամանակ ավելի ազատ էի։
Ուզում էի խորհուրդ տալ Մերիին՝ «դե անմիաջպես մեկնիր նահանգներ» – իմանալով, որ ոչ վիզա ունի, ոչ էլ տոմս։ Ոչ էլ գնալու տեղ։ Բայց նա արդեն պարում էր այլ սենյակում և չէր լսի։
Իսկ ես մտածեցի, որ ազատությունը հակառակ պրոպորցիոնալ է իմացություններին։
Ասենք, երբ ես չգիտեյի Անգկորը ինչ է, ես չէի ուզում այն տեսնել։ Քանի որ Անգկոր տեսնելու հարցը չկար, ես չէի մտածում, ազա՞տ եմ այն տեսնելու, թե ազատ չեմ։ Այ օրինակ հիմա այդ ազատությունը չունեմ։
Բայց իմացությունը այս դեպքում անհրաժեշտության և/կամ ցանկության մասնավոր դեպքն է։
Ինչքան շատ բան գիտես, այնքան շատ անհրաժեշտություն կամ ցանկություն ես ունենում։
Բայց ցանկությունը կամ անհրաժեշտությունը տարբեր է լինում։ Ասենք, ես սիրում եմ շուտ զբոսնել Օտտոյի հետ։
Համալսարանի այգում, տենց ութանց կես։ Ես սիրում եմ շուտ զբոսնել, նախաճաշել, ու շուտ լինել աշխատանքի։
Հետաքրքիրն այն է, որ այս դեպքում ես չեմ տեսնում բոլշեվիկ տատիկ Գոհարին, ու նա իմ վրա չի գոռգռում, որ Օտտոն իրա խոտերը տրորում է։ Ես չեմ տեսնում նաև ոստիկաններին, որոնք կարող էին կպրճկվել թե բա «նամորդնիկ ա պետք հագցնել» շանը։
Ստացվում է, որ եթե ես շուտ եմ զբոսնում, իմ համար կանգնած չէ բոլշեվիկ Գոհարին և ոստիկաններին տեսնելու կամ չտեսնելու հարցը։ Այն պարզապես գոյություն չունի։ Իսկ այն փաստը, որ Գոհարը և ոստիկանները տասնմեկի կողմերը համալսարանի բակում են, ինձ չի հետաքրքրում, քանի որ/եթե ես այդ ժամանակ չեմ զբոսնում։
Ի դեպ, բոլշեվիկ տատիկների հետ պայքարելու ձև գիտեմ։ Երբ նա ձայնը բարձրացնում է, ես ասում եմ՝ «ի՞նչ»։
Նա ավելի ուժեղ է գոռում, իսկ ես ասում եմ՝ «ի՞նչ»։ Նա կրկնում է։ Ես ասում եմ՝ «ի՞նչ»։ Ձեռքս մոտեցնում եմ ականջին, ծիպը չեմ լսում։ Մեկ էլ իրա վրա խցիկն ա ազդում, երբ տեսնում ա ձեռքիս խցիկ, իրան լավ ա պահում, ամաչում ա։
Դե ինձ ֆեյսբուկյան քոզ են ուղարկել, տիպա սափորթ սեքշլ րեվոլյուշն ին Արմենիա։
Այդ քոզի առաջին էջում բեյսիկ ինֆո է գրած, որը թարգմանել եմ հայերեն, (չեմ ուզում մեր չհայախոս/կարդ եղբայրների և քույրերի աչքը ծակի) բնորինակը անգլերեն է՝
Սկսվում է այսպես՝
Սառույցը շարժվում է, պարոնայք երդվյալ ատենակալնե՛ր։ Բա հետո՞։
Դիտենք մեսսեջը՝
<blockquote style="border-left: 2px solid #FFCC00; padding: 10pt; margin-left: 30pt; background-color: #FFFCEC;">
<p>
Արդեն 21րդ դարն է բակում, իսկ «կարմիր խնձոր» անունով ավանդույթը դեռ գործում է, որը նշանակում է, որ աղջիկը պետք է կույս լինի ամուսնությունից առաջ (կամ պահին՞ – թարգմանչի նոթ) և դա ՀՆԱՑԱԾ է (ոճը պահպանվում է, բնորինակում մեծատառեր են) և պետք է դիսրեգարդեդ լինի։<br /> ՇԱՏ ԱՂՋԻԿՆԵՐ մեր օրերում վախենում են սեկս անել այլ մարդկանց կարծիքի պատճառով։<br /> Միացե՛ք <s>զվարճանքին</s> (կներե՛ք, չդիմացա) այս խմբին և միասին ասե՛նք՝ մինչ ամուսնական սեքսը ՕԿ է
</p>
Սպանի՛ք։
Խեղճ ՇԱՏ ԱՂՋԻԿՆԵՐ։ Այն էլ 21րդ դարի։ Նրանց մասին վատ են մտածում, եթե նրանք սեքս են անում։
Վայ, սպասե՛ք։
Իսկ ո՞նց են իմանում, որ վատ մտածեն։
Աղջիկները տենց ամեն մեկին փողոցում ասում են, որ անտեղյակ չմնա՞ն։ Հետո էլ լավ կամ վատ մտածե՞ն։ Թե՞ մարզաշապիկ են պատվիրում, տիպա, գիտեք, ես սեքս եմ անում։
Հա պարզ ա որ անում ես, մեծ աղջիկ ես։ Էլ ի՞նչ կարիք կա հայտարարել ակնհայտ բաները։
Ասենք՝ ես հաց եմ ուտում։ Կամ՝ օրը այսքան լիտր ջուր եմ խմում։
Տիպա ի՞նչ։
Ես իմաստը այդ շուխուռի չեմ հասկանում։
Ասենք եթե Սևանը իջեցնելու դեմ ակցիային խորհրդարանի մոտ տաս հազար մարդ է գալիս՝ հասկանում եմ։ Գուցե պատգամավորները մի քիչ շատ մտահոգվեն, ու նրանցից մեկ-երկուսը, գուցե ազդվի։ Գուցե։
Ինչևվից է, Սևանը իջեցնելու դեմ ակցիային՝ հինգ հոգի մարդ էր եկել։ Թեղուտի պաշտպանության ակցիաներին հազիվ տաս հոգի էր հավաքվում։
Բայց իմաստը տեսնում էի։ Եթե շատ մարդ հավաքվի, մի գուցե, ինչևից է, երբևից է ազդի, որևից է մի պատգամավորի վրա։
Իսկ այս ակցիայի իմաստը՞։
Ազատ սեքսը արգելվու՞մ է մեր կառավարության կողմից։
Չէ, չի արգելվում։
Գուցե չի արգելվում պաշտոնապես, բայց իրականում հետապնդվու՞մ է։
Չէ, ասենք՝ իրականում ազատ մրցակցություն չունենք – համաձայն եմ։
Իրականում անկախ, ժողովրդավարական պետություն չենք՝ համամիտ եմ։
Բայց իրականում ազատ սեքս չունենք՝ – համաձայնվե՛ք անկապ է հնչում։
Անկապ է նույնիսկ աանկախ նրանից՝ ունենք թե ոչ։
Փնտրում ենք ակցիայի իմաստը։
Ուզու՛մ եք ասե՛լ, տիպա մենք այսպես ենք մտածու՞մ։
Հա, ձեր ջանը սաղ լինի։ Ես ե՛լ եմ այսպես մտածում։ (Քի՛չ է մնում ասեմ՝ բոլո՛րն են այսպես մտածում, նույնիսկ Ծերունը Թորգոմյան)
Հա, յանիմ շա՞տ եք։ Դե ասենք հա՝ շա՛տ եք։
Որ ի՞նչ։ Որ այլ մարդիկ իրենց սկզբունքները փոխեն, որովհետև շա՞տ եք։
– Մայրիկ, նայիր, ֆեյսբուկում արդեն հազար հոգի ազատ սեքսի խումբն են գրանցվել։ Թույլ կտա՞ս ես էլ գրանցվեմ։
Համոզիչ չէ։
Համ էլ շատ էլ չեք, հազիվ մի երկու հազար հավաքեք, այս պահին 705 անդամ է, որից մեկը ես եմ, ու էսա դուրս եմ գալու։ Ջոյն եղա որ կարդամ ի՛նչն ինչո՛ց է։
Լավ, վերցնենք այդ ՇԱՏ ԱՂՋԻԿՆԵՐԻՑ մի ԱՂՋԿԱ, ու զննենք մանրադիտոկով։
– Աղջիկ ջան, ի՞նչ է պրոբլեմդ։
– Ընկերոջս/այլ մարդու/տղայի/աղջկա հետ ուզում եմ սեքս անել, բայց չեմ անում։
– Վայ քոռանամ ես, ինչու՞ չես անում։
– Որովհետև մարդիկ իմ մասին վատ կմտածեն
Ազնիվ խոսք էսա բոտ եմ գրելու «ԱՂՋԻԿ» անունով։ Հենց մեծատառերով։ Իսկը բոտի ալգորիթմ է։ Լավ, շարունակենք։
– Ասենք ո՞վ կարա վատ մտածի։
– Ինքն՝ ընկերս/տղան/աղջիկը
Լավ էլի․․․ մինչ սեքս անելը ինչ որ բաներ մարդիկ ենթադրում են։ Ասենք, կարող են ենթադրել, որ մեկը մյուսին դատարան չի կանչի բռնավարության գործով։ Քանի որ սեքս է, բռնավարություն չէ։
Ասենք, ենթադրում են, որ մյուս օրը նրանցից ոչ մեկը չի հայտարարի հանրությանը, թե գիտե՛ք, քնել եմ այս ինչի հետ։
(Ի դեպ՝ ասելու ձև կա, ուրեմն, ձեռնափայտով երեք անգամ խփում եք բազրիքին և բարձրաձայն ասում՝ «Ես քնե՛լ եմ Լիզա Քադդիի հետ», բայց այդ դեպքում էլ սուտ է ստացվում)
Լավ, էլ ո՞վ կարա վատ մտածի։
– Չե, իհարկե ընկերը չէ, այլ շրջակա միջավայրը
– Շրջակա միջավայրը էսա կտրում են պրծնենք
– Դե ի նկատի ունեմ մարդիկ
– Հմ, ո՞րտեղից են իմանալու որ ասեն։
– Բայց եթե իմանային՝ կասեին։
– Քույրիկ ջան, ոնց որ կիկոսի մահն է հիշեցնում տենց մի քիչ։
– Դե հիմա։
Գուցե ուզու՛մ եք փրոմո՞ութ անել ազատ սեքսը։ Դե տիպա լուսավորչական աշխատանք տանե՛լ մեր մութ ջունգլիներում։
Այս դեպքում ինչ որ բան աղոտ սկսում է երևալ։
Ախր այդ փրոմոուշենը միայն հակառակ ազդեցություն կունենա։ Քանի որ նման է ցուցադրական մի բանի՝ տիպա նայե՛ք, ես ինչ տղա/աղջիկ եմ։ Ես նենց ազատասերամիտ եմ, որ էլ դու սու՛ս։
Ախր եթե տենց ազատամի՛տ ես, էլ ինչի՞ պիտի դա աչքը խցկես։ Լրիվ նորմալ է սկսել կասկածել, որ հեչ էլ ազատամիտ չես, ու նենց տպավորություն է որ ինքդ քեզ համոզում ես։
Համ էլ ո՞վ էր մինչ այդ խանգառում նենց ազատասերամիտ լինել պարզ չէ։ Բացի ինքներդ ձեզնից, իհարկե։
Ու այստեղ մենք հասնում ենք քանակի ու դրա իրական դերին և ազդեցությանը հասարակության վրա։
Ֆեյսբուկում քոզ պետք չէ հայտարարել։
Պարզապես պետք է ապրել այնպես, ինչպես ճի՛շտ ես համարում։
Մի ասա, արա՛։
Հիմա բացատրեմ, ինչ ի նկատի ունեմ՝
Ստեղ այլ հարց կա լրիվ։ Ներքին ազատության։ Ու անհամեմա՛տ ավելի խորը հարց է։
Եթե ազատ ես, դու անում ես այնպես, ինչպես մտածում ես, որ լավ է։ Այնպես, ինչպես գիտակցաբար որոշում ես։
Ու դա ՔՈ որոշումն է, ոչ քո ուսուցչի, ֆյուրերի, ծնողի, կամ ընկերոջ։ Դա ՔՈ բանականության արդյունքն է։
Իսկ գիտե՞ք ինչի է կարևոր անել այնպես, ինչպես մտածում ես, որ լավ է, և ոչ այնպես, ինչպես այլոք են մտածում, որ լավ է։
Որովհետև՝
ամեն քո քայլը՝ ակամա ձայն է դառնում։
Ձայն է մեծ հասարակական լուռ ու աննկատ քվեարկության մեջ։
Դու ամեն օր քվեարկում ես՝ ու շա՛տ։
Երբ ջինս ես հագնու՛մ՝ ձայն ես տալիս հարմար հագուստի օգտին, երբ քսմսվում ես, ձայն ես տալիս թիթիզության օգտին, ու դա վատ չէ, ոչ էլ լավ է։ Դա բազմազանություն է։
Երբ ասում ես, որ աղջիկ ես, ու այդ իսկ պատճառով չես հասկանում, որ մի ստեղն է պետք սեղմել՝ քվեարկում ես բլոնդինկեքի մասին համոզմունքը ամրապնդելու օգտին։ Ակամա։
Երբ էրլանգով, լիսպով, օբերոնով, կամ թեկուզ պերլով ես գրում, չնայած շուրջդ բոլորը քեզ խենթ են համարում, ապա քվեարկում ես այդ լեզուների օգտին։
Եթե ջավայով ես գրում կամ դոթնետով՝ ապա քվեարկում ես քեզ այդ կորպորացիաների կողմից վզին կապած տեքնոլոգիաների օգտին։
Ինձ մի աղջիկ բողոքել էր, ասում է տիպա՝ մենք հատուկ ենք քսմսվում, ու կաբլուկներ հագնում, որ տղաներին դուր գանք։
Այն հարցին թե ինչու՞ տղաները չեն քսմսվում, որ իրենց դուրը գան՝ մի քիչ մտածեց, ու պատասխանեց՝ քանի որ մեզ չի սազում ակտիվ լինել․
– Աղջիկները սպասում են, մինչ իրանց կապեն։ Իրանք չեն կապում։ Կամ պասիվ ձևերով են կապում, չկապող ձևանալով։
– Հա՞։ Ու եթե այսպեդ են անում, ապա ինչու՞։
– Որեվհետև․․․ որովհետև տենց է․․․ Որովհետև այլ ձև քո մասին վատ կմտածեն։
– Իսկ դու՞ ոնց ես կարծում, արդարացվա՞ծ է որ վատ կմտածեն։
– Ոչ։ Բայց չէ՞ որ ես եմ տուժելու եթե չլինեմ այնպիսին ինչպիսին ակնկալում են։
– Ինչու՞։ Կարծու՞մ ես բոլո՞րն են այդպես։ Մարդիկ տարբեր են։
– Բայց մեծամասնությունը այդպես չէ։
– Իսկ քեզ պե՞տք է մեծամասնությունը։ Քեզ մի տղա է պետք, թե բոլորը միասին։
– Մի, կամ մի քանի։ Բոլորը չէ։
– Ու կարծու՞մ ես մի հատ տենց քո ուզածը չկա՞
– Հմ։ դե կլինի։
– Իսկ պատկերացնու՞մ ես հանդիպես, ու նա մտածի՝ ֆի այս ինչ պատրիարխալ աղջիկ է։
– Կմտածի, բա ինչ կանի։
Սա նենց պարզ իլյուստրացիա է թե ինչու եթե բոլորը ինքնուրույն որոշումներ ընդունեն, աշխարհը փոխվում է։
Ու այդ իսկ պատճառով՝ շատ կարևոր է անկեղծ լինել, ու անել այն, ինչ իրոք համոզմունքդ է, այլ ոչ ընկերոջ/ֆյուրերի/ծնողինը։
Ի՞նչպես տարբերել, այն քո՞նն է, թե ոչ։
Հարցրու քեզ, ինչու՞ ես այսպես մտածում։ Խորացիր։ Որովհետև այսպես։ Իսկ սա ինչու՞։ Որովհետև սենց։ Իսկա սա՞։
Երբեմն փակուղի է լինելու, ու դու վերադարնալու ես՝ շարունակես այլ ճանապարհով։
Երբեմն գտնում ես՝ սա այսպես է որովհետև ծնողս/ֆյուրերս այսպես է համարում։
Կամ՝ այսքան մարդ չեն կարող լինել հիմար։ Ի դեպ, կարող են, չմտածես։
Երբեմն րեկուրսիվ բացատրություն ես գտնում՝ սա այսպես է որովհեև այսպես է։ Ինչպես վերոհիշյալ զրույցում ստացվեց։
Այո, հենց Պորտոսի ոճով։ Հաստատ մի բան այն չէ այդ համոզման հետ, չէ՞։
Այստեղ երիտասարդ մարդիկ մի փոքր առավելություն ունեն։ Որովհետև դեռ քիչ են ապրել։ Ու դեռ ունեն ժամանակ նոր համոզմունք կամ սկզբունք գտնել, ու ըստ այդ սկզբունքի ապրել։ Իսկ մեծ մարդուն երբեմն բարդ է ընդունել այն, որ նա ամբողջ կյանքը սխալ էր ապրել։ Ու այդ իսկ պաճառով, որ այդպիսի վախենալու մտքեր չգան, թեև ինքն էլ կարող է կասկածի իր սկզբուների մեջ, բայց սպանիչ ուժգնությամբ կպաշտպանի դրանք։
Գնա՞մ մի հատ այլընտրանքային քոզ բացեմ ֆեյսբուկում, անունը՝ Խորացի՛ր։
Կամ գնամ բոթ գրեմ ԱՂՋԻԿ անունով։ Օբերոնո՛վ։ Դա կպահանջի բինդինգ անել ինչ որ սի գրադարանին։ Ասենք սի-ով ավելի հեշտ կլիներ, քանի որ բինդինգ անել պետք չէր լինի։ Բայց եթե ես օբերոնով գրեմ ու բինդինգ սարքե՛մ, իսկ այդ բինդինգը փաբլիշ անե՛մ, ապա այլ մարդիկ ում դուր է գալիս օբերոնը կոգտվեն ու իրենց սիրած տեքնոլոգիայով ավելի հեշտ կլինի բոթ գրել։
Եթե չեմ սխալվում, Մարիամը ձայնագրություններ ունի այդ երեխաների, որոնք և եթեր են գնացել։
Ու այստեղ արդեն այդքան կարևոր չէ, որ երեխաները ինչ որ պատճառներով հրաժարվել են իրենց խոսքերից։
Էականն այն է, որ այդ ձայնագրությունները ձեռքի տակ ունենալով, ու ոչ մի բան չանելով, Մարիամը, հակառակը, կդառնար հանցակից։ Ու քանի որ հիմք ուներ, իրան մեղավոր ճանաչելը կնշանակի լրիվ խայտառակություն պետության համար։ Եվ այդ քայլի դիմելը «պետության» կողմից այժմ քիչ հավանական ա։
Բայց ակնհայտ է, որ Մարիամի վրա հոգեբանական ճնշում է գործարկվում, որ այդքան «ակտիվ» չլինի, նաև Թեղուտի հարցերում։
Իսկ մեզանից հասնում է իրան քաջալերել, ոչ չվնուշկվի ոստիկանություն մտնելուց և դուրս գալուց։ Լավ էր, որ այսքան մարդ կար, բայց ավելի լավ կլիներ, եթե մի քիչ ավելի շատ լինեյինք։
в комментариях к предыдущему посту я пытался объяснить, что фото вовсе не грустное, я в нем лишь вижу определенный смысл.
и я подумал, что я вообще не люблю книжки, фильмы, фото, которые имеют целью просто сказать, что вот это плохо. Вот плохо. И жизнь тяжелая, плохая и несправедливая штука. Я раньше говорил, что делаю жизнерадостные вещи, и они не ценятся, так как не поднимают, не рассказывают, не относятся к проблемам. Особенно популярным, “модным” проблемам.
Как пример книжки, которая “просто давит” я впоминаю книжку одного серба. Не Петрович, и не Панич. Не помню, как его зовут.
Одна из книжек называлась “Темная комната”. Не помню, та ли это.
Вкратце опишу сюжет. У главного героя скончалась мать. На похоронах он встречает Марию, свою стааарую знакомую, они еще в детстве играли вместе. Он гостил у ее дедушки, когда был маленький. Ее мать имела любовника на стороне, в конце концов разошлась с отцом, и видимо, она это тяжело переживала. Отец вроде ни в чем виноват особо не был. Просто не кружил ей голову, как тот другой.
Помню эпизод из воспоминаний главного героя о лете, проведенном с Мари, как они вместе ловили рыбу. Наловили ведро карасей.
И она сказала: “давай их отпустим”. “Давай” – согласился герой. Мари сломала позвоночник каждой из рыбок, и выкинула их в речку.
Ну вот, у главного героя умерла мать, оставила ему квартиру с больной собакой. Он увидел Мари, удивился, что она пришла на похороны лишь потому, что ей попалось на глаза маленькое извещение о смерти в газете
Они начинают встречаться. Они счастливы вместе. Он ремонтирует квартиру матери, выкидывает старую мебель, покупает новую. Они вместе ее ремонтируют, в перерывах занимаясь любовью. Но – она всегда убегает к мужу, и редко остается на ночь.
Обещает, что уйдет от него. Он послушно ждет. Пару раз (не то раз) к нему наведывается муж, рассказывает, что он ее очень любит, она тоже, казалось. Что у них хорошая семья, просит не мешать. Герою, конечно это не понять. Вообще, читателю это не понять, пока он не был на месте полинутого мужа, потому, что он видит лишь романтическую историю, возвращение старой детской любви, и надежду. Какой-то муж тут вообще не вписывается. Его хочется просто выкинуть, игнорировать. Нету его.
Откуда он вообще взялся? Как так могло получиться, что он есть?
Потом к нему приходит Мари. Она объясняет, что не может с ним быть. Потому ли, что вот ее мать ушла от отца, а она не уйдет – не помню, не то не так отчетливо описано.
Они оба хорошие, и она обоих любит, может, даже, его любит больше, но она не может поступить так с мужем.
А он у нее тоже хороший. И старый.
И она остается с мужем, что воспринимается главным героем, как трагедия, конец жизни. Он не может более оставаться в той квартире, которую они вместе готовили для совместной жизни, оне не может видеть тот диван, на котором они занимались сексом.
В это время и так больной собаке матери становится все хуже. И она мучается. Ему ничего не остается, как отвезти ее усыпить.
Он возвращается от ветеринара, кажется с трупом собаки в машине, кажется, хоронит ее. Ему на душе паршиво, погода, дождь с ветром тому способствуют. Так книжка и заканчивается.
Типа все, что могло плохо пойти, плохо. Мне так казалось раньше. Я раньше воспринимал книжку, ближе относясь к главному герою, так как киижка написана про него, с его воспоминаниями и переживаниями. Теперь я лучше понимаю Мари и могу посмотреть на произошедшее с ее стороны.. Ей ведь тоже нелегко. И книжка не притянута за уши, просто так бывает. Такова жизнь. И сейчас, вспомнив про эту книжку, я понял, что она не такая уж маньяцко-дурацкая, как мне казалось раньше. Даже, кажется, близка и понятна мне. И вовсе не про ‘все так плохо’. А про бытие
Черт, может мне Достоевского перечитать? Я его тоже маньяком считал раньше.
Довелось мне однажды присутствовать при споре в одной умилительной компании.
Один из собеседников искренне хотел видеть в другом ‘свободу’. Но утверждал, что оппонент обременен ‘фобиями’ так как часто ведет себя в зависимости от явно высказанных требований, либо пожеланий других людей.
Вместо этого, по его мнению, свободный человек должен был поступать так, как ему надо/он считает нужным/хочет, не взирая на ‘запреты’, ‘правила’ и все такое.
В ответ ‘тот парень’ использовал аргументы типа
– ‘кодекс надо чтить’ (ц)
– просто делать что хочешь/нужно приведет к конфликту, а он склонен к ‘мирному и поэтапному урегулированию’ (ц) проблем, вместо ведения боевых действий
– если договориться не получается, он просто попытается изменить обстоятельства: сменить работу, найти комнату в другой квартире, а лучше отдельную, свою квартиру, но пока он работает на прежней работе/снимает у ‘злого маньяка’, он будет жить по их правилам, не будет конфликтовать, так как он все еще от них зависит: из комнаты могут выселить, а с работы уволить до того, как найдется альтернатива.
Пошутив, он сказал, что человек не мочится посреди улицы потому, что ему так хочется. А если это жизненно необходимо, то нужно уехать в такую страну, где это не вызовет нареканий. ( к примеру, в провинциальную Индию)
Он сказал, что не любит давить на людей. Если видит, что они чего-то очень не хотят, или не проявляют желания помочь, он не станет добиваться от них помощи, содействия, поддержки насильно. Он не хочет не искренней помощи, не хочет уступки, если ее нужно добиваться мечом и кровью. Он просто будет знать, что это не тот человек, с которым можно дружить.
Если же близкий ему человек в силу эгоизма/злости/комплексов упорно запрещает ему что-либо, то он тихо и бесконфликтно уйдет, считая себя выше глупых ссор, предпочтет никогда не общаться с такими ‘близкими’, даже если это его родители.
Меня тот спор что называется ‘задел за живое’.
И я вспомнил несколько историй из своей жизни.
Армия. Жесткие правила. Нужно выйти из части в село, позвонить. Дежурный мудак, и не отпустит.
Но врядли устроит внеочередную ‘проверку’ до 10-и. Тогда можно рискнуть, так как не пойман, не вор. Но к девяти тридцати быть в части.
Нужно что-то поснимать. Смотря что. Если это здание американского посольства, и в разрешении отказано – то лучше не связываться. Если это стройка на монументе, где ты снимал вырубку толстенных деревьев, и не удалось остаться незамеченным, то важно вовремя остановиться, и ретироваться прежде, чем поймают/закидают камнями/прибьют нафиг.
Очень интересно наблюдать за ребятами во время природоохранных акций (в защиту Тегута/Севана/Еревана). Стоят с транспарантами, и не обращают внимания на орущих ментов. Все просто заняты своим делом, и протестующие, и мусора. И обе стороны знают, что сейчас не то время, и не то место, чтобы применять силу. И ребята будут стоять там, где стояли, и будут кричать то, что считают нужным. Так, же как и менты. Но в некоторых случаюх они отойдут туда, куда им указала милиция.
Потому, что иногда лучше не конфликтовать.
Я думаю, нужно хорошо представлять условия, правила, степень их выполнения, и четко определять границы риска и ту цену, которую придется заплатить в случае неудачи. Стоит ли овчинка выделки?
К примеру, выходить из части в самоволку нужно через щель в заборе, а не через кпп. А иногда лучше от этой мысли вовсе отказаться.
Что я думаю о том споре? Мне кажется, что ‘несвободный’ парень на самом деле более свободен, чем его оппонент.
Мне кажется, что оппонент обременен комплексами. Я думаю, что парень не избегает выбора. Он знает, что ему нужно, и добивается этого не радикально, не агрессивно, а тихо и умно.
А когда приходится делать выбор между свободой и родителями, и эти два понятия совместить нелья, он выбирает свободу, несмотря на то, как ему будет тяжело. Я думаю, что он поступает как зрелая, сформировавшеяся личность.
А его собеседника жизнь не раз била по голове за сиюминутную экспрессию, необдуманное высказывание, пофигистичное поведение и вообще отсутствие реалистичного подхода.
Воистину велик и могуч русский язык. И в нем для описания такого человека предусмотрено специальное слово. Нет, не угадали, не свободолюбивый. Слово, характеризующее такого человека – это “похуист”
есть такое понятие – “зло”.
к примеру, зло – убивать. зло – пакостить.
зло – шантажировать.
А что еще зло? Зло нужно уметь идентифицировать. И это очень сложно.
К примеру, зло ли сносить Тегутовские леса? Или – добро?
Каждый из нас так или иначе, из лучших или худших побуждений, творил зло. В основном – маленькое, но нектороые – большое, крупное, и страшное.
И я не исключение. Наделал много мелких глупостей. А глупость, особенно в паре с невежеством тоже может повлечь за собой зло.
Страшное Невежество – это когда в сороковые годы прошлого века директор армянского зоопарка возвращаясь из Германии великодушно отказывается от предложенного в подарок ружья, которым усыпляют животных в экстренных случаях.
А возвращается именно в то время, когда слон ереванского зоопарка вышел на свободу, и перестал подчиняться отставному солдату, но заслуженному алкашу Ивану. Тому самому, по вине которого слона накануне грохнуло током высоковольтной линии.
<p>
Я не ответил ей, потому, что принципиально анонимам не отвечаю. Отвечаю только тем анонимам, кто представился.<br />Но неужели можно быть настолько … Неужели непонятно, что не имеет смысла сносить лес, чтобы потом его сажать?<br />Мы что в игрушки играем? Это же экологическая катастрофа! После этого она спрашивает, готов ли я пойти сажать деревья?<br />После того, как ребята из ВТБ выложили кучу бабок на то, чтобы снести лес, после того, как его снесли, отравили округу, убили кучу животных и заразили людей черти чем, эта аноним выражает мнение, что я нехороший человек, потому, что вместо того, чтобы на свои средства сажать, и ухаживать за новым лесом, я вышел на улицу с транспарантом, чтобы сохранить старый!<br />Дорогая аноним. У меня встречное предложение. Заразите себя раком, а потом идите лечитесь!
</p>
<p>
Другой мальчик (не хочу писать кто), я его коммент и мой, возможно, несколько неуравновешенный ответ заскринил, пишет:
</p>
<p>
———-<br /></span><span id="ljcmt205301"> Для конвертации обычного гражданина в тотального революционера, который может стать прекраным <br /> оружием в процессе расчленения Государства, прихода к власти выгодных организаторам властей, можно <br /> начинать с совершенно неполитических акций, общественных действий во имя природы/флоры/фауны<br /> /сохранения азонового слоя/вырубки лесов, благородных и близких каждому проблем, а в результате действий <br /> пропоганда и медленное но верно использование между делом и политических слоганов и требований, изредка <br /> анти-Государственных выкриков, пока через несколько месяцев не будете иметь человека, верящего в правоту <br /> свою и своих товарищей, вышедшевего за обычную коллею повседневной жизни, готового ложитьс</span><span id="ljcmt205557">я на рельсы, <br /> спать на северном проспекте, голодать, чувствовать потребность своей страны в себе. Любые изначальные <br /> средства хороши – акции ради сохранения морских свинок, медуз средиземья, горных гималайских козлов, <br /> баобабов Мадагаскара, и так далее."<br />————</p>
<p>
Вот оно как. Теперь уже любой нонконформизм воспринимается, как "вражда государству".<br /> Власти могут быть довольны.<br />У меня больше нет комментариев. Я зря с тобой поспорил. Твой текст говорит сам за себя. Мне нечего сказать.<br />Я тогда лепетал чепуху про инакомыслие, но я не осознавал, что говорю полному, круглому, лрив конформисту.<br /> Тому, кто написал далее
</p>
<p>
——<br /></span><span id="ljcmt207093"> Инокомыслие в свое время заставило армян сдать Карс, когда такие же инокомыслящие кричали, что войны <br /> закончились, Турция наш друг, правительство первой республики нужно сменить/посадить/сжечь, половина <br /> армии (инокомыслящие) дезертировали, вторая половина была взята в плен и истреблена, потому что <br /> огромная <br /> прослойка инокомыслящих счиотающих себя патриотами пытались построить свое государство, вместо того, что <br /> б всеми руками и ногами поддерживать государство, мы просрали большую часть своего государства, и твои <br /> слова утверждают меня во мнении – за 90 лет мы не извлекли уроков абсолютный ноль. Пайкар! Пайкар минчев <br /> вердж Айастани! Вердж мер болорис!<br />——–</p>
<p>
Звучит? Не буду писать о том, что Карс заставила сдать трусость, а не инакомыслие. <br />А между тем – дезертиров нужно наказывать. <u>Дезертир – он преступник</u>.<br />Его в военное время и пристрелить можно. По закону.
</p>
<p>
А человек, который вышел с транспарантом, потому, что хочет сохранить лес/просит свободы слова/бизнеса/простите, требует честных выборов, и т. д. – его по закону сажать не за что. <br />Он выражает свою гражданскую позицию. <br />Помните Маугли? "Вы столько раз говорили, что я человек, что я и сам поверил!"<br />Вот людям столько раз говорили – <a href="javascript:void(0);/*1217801140324*/">Քվեարկիր</a>, что они поверили, впервые за долгое время!
</p>
<p>
Но <i>самое обидное</i>, когда те, кто пишут про дезертирство и расчленение республики, сами по настоящему не служили.<br /> И как-то так получается, что чаще всего я слышу подобные "патриотические" высказывания именно от тех, кто не служил, либо служил в теплом местечке, рядом с домом, и постоянно вырывался домой.
</p>
<p>
Ребята, я служил на границе Республики Армения. В меня, как и в моих друзей, на КП мог попасть снайпер. <br />Может я и паниковал в начале, но я рад, что отслужил честно, и думаю, что был хорошим командиром взвода.<br /> Я почти единственный в дивизоне умел делать соответствующие артилерийские расчеты, основываясь на множестве данных – с карты, оптики, справочника, и мог уложиться в требуемое время, и подавать правильные команды. <br />И мои ребята имели хотя бы какое-то представление о том, как стреляют из пушки во время боя.<br /> Я не сидел у компьютера, и не играл в игрушки, и не показывал "крутым" солдатам порнушку, чем заняты многие с ВТ.<br /> Меня устроили в штаб, "в теплое место", и <u>я оттуда ушел</u>, мне было противно в штабе.<br /> В казарме – лучше. На позициях – еще лучше.<br /> Там горы, и нет скучного развода.<br /> А единственные, с кем нужно найти язык – это твои ребята, с которыми ты на посту.<br />С ними иной раз найти язык легче, чем с самодурами офицерами.<br /> Мне было легче. Хотя я общаться, вообще, судя по этому тексту, не умею.<br />И не пишите мне больше про дезертиров!<br />Не тому пишете! </span></div>
<p>
<span id="ljcmt207093"><br /></span>
</p>
А теперь про личные дела. В очередном таком письме директор местной школы спросила меня, где учится мой ребенок. Потом выяснилось, что у местного школьного совета свое мнение о том, как ребенок должен обучаться. Хотя в законах данного государства черном по белому прописаны права детей и родителей, я должна согласовывать все свои решения по поводу моего ребенка с различными инстанциями, даже не являясь гражданкой или постоянным резидентом этого государства.
После второго письма директора школы меня опять посетил человек, который пытался объяснить, как мне лучше учить свое чадо. Тут мне было уже не до шуток. Я спросила, где он взял мой адрес и на основании какого параграфа пришел ко мне домой? Ответа не было.
Мне посоветовали нанять адвоката и тут выяснилось, что подавляющее большинство граждан этой демократической страны имеет правовую страховку, примерно как медицинскую, куда и носит все эти письма, в том числе и электронного содержания
Я ответила на все абсолютно вопросы абсолютно личного характера, например, о моем бойфренде, и стала платить налог. Но проверки мне все равно не удалось избежать. Через несколько месяцев пришел человек, он походил по квартире посмотрел на эти электротовары и ушел расстроенный. К тому времени расходы взяла на себя моя компания, я ведь работаю здесь временно по контракту. Проверяющий был ошеломлен щедростью компании и заинтересован, что еще мне компания купила.
А тем временем письма шли и шли. Почти все коммерческие предложения приходили на мое имя, там просили заполнить анкету с номером счета и размером месячного зароботка. Никто из соседей не понимал моего возмущения. Это же бизнес, говорили они. Тут же вспоминалось, что я русская и наверное поэтому отсталая и не понимаю, что такое бизнес.
Когда-то давно в незапамятные времена, когда мне чудом перепал инет, я почитывал сценарии на вгиковском кажись сайте․ Там я нашел очень интересного писателя, сценатиста – Эдуарда Резника․ Связавшись с ним, попросил разрешения создать неофициальную страничку для фринет юзеров с его рассказами․ Странички давно нет, она [доступна в archive.org][1] по запросу http://freenet.am/~reznik
Upd. Восстанавливать ее не имеет смысла, так как это было зеркало специально для фринет пользователей, а интернет уже общедоступен.
Хочу поделиться одним из рассказов – про незабываемого Электрошу и незабываемую фразу ‘И помни, что лишение свободы всегда соседствует с лишением жизни‘
Музыкальное образование
Мы, евреи, гордимся своей традицией в любых обстоятельствах давать детям хорошее образование. Мы с гордостью рассматриваем всемирную статистику, демонстрирующую, что всюду евреи – самая образованная нация. Мы отдаем своих детей в специальные школы, в музыкалные, художественные, спортивные, и так далее, а потом в институт или университет, а потом в аспирантуру. Но разрешите задать вам простой вопрос – а детей вы спросили? Нет, я согласен, без минимальной дисциплины и даже диктатуры никакое еврейство невозможно. Если мы будем спрашивать детей, они нам такое устроят, что власть родителей быстро перейдет к детям. То есть, само по себе, это ничего страшного, при условии, что если бы действительно к детям. Но история нам показывает, что, при переходе власти от одного к другому, она, по дороге, как правило, попадает в некие третьи, случайные руки. И тогда становится совсем плохо. Поэтому лучше никогда власть не терять, и никому ее не передавать ни при каких обстоятельствах. Если вы выпустили ее из рук, считайте, что это грех. Власть – это вещь, которую нужно уносить с собой в могилу. Вот, к примеру, я. Это сейчас я большой, а когда-то я был маленький еврейский ребенок. У нас в доме власть была у мамы. И родители записали меня учиться в музыкальную школу.
Вы не представляете, как чужда была мне вся эта музыка, всё это сольфеджио, арпеджио, стаккато и легато, все эти форшмаки, контрфорсы, форсмажоры и мажордомы. Я сидел на уроках и просто страдал. Тем не менее, я проучился четыре года, потом бросил. Сейчас я жалею, что бросил музыкальную школу. Но жалею так, вяло, из вежливости. Обучение-то было платное, столько денег родители выкинули, в стольком себе отказывали. Так что пожалеть, хотя бы минимально, я просто обязан из сыновних чувств.
Однако есть вещи, связанные с музыкальной школой, о которых я вспоминаю с любовью и печалью, и вовсе не по обязанности. Удивительно хорошо я помню до сих пор, например, дорогу. Я шел пешком, за спиной у меня был ранец с нотами, а в мешочке – сменная обувь, эта мерзость из мерзостей, издевательство, которому подвергают детей повсеместно. По изощренности и человеконенавистничеству сменная обувь может сравниться только с такими изуверствами, как кальсоны и нарукавники. Но это я, извините, отвлекся – я обещал рассказать о том, что вызывает во мне любовь и печаль.
Дорога была удивительная. До самой школы я шел по ней пешком. Она проходила по задворкам, параллельно какой-то тихой городской улице. То и дело встречались неказистые перекошенные дома, в которых жили люди. Косые заборы отделяли чьи-то пространства чисто символически, в них зияли огромные дыры, ибо колья из них давно были выломаны для немедленных нужд когда-то вспыхнувших здесь драк. Иных заборов и не могло быть в том мире призрачного понятия собственности. Эти чьи-то пространства буйно заросли травой и крапивой, там и сям пробегала через них узкая тропинка, войти туда и выйти оттуда мог любой. Так шел и я, сокращая себе путь – через чьи-то пространства. Это был удивительный мир – то справа, то слева могла попасться старая ржавая чугунная ванна, отслужившая свой срок. Сколько людей в ней смывали свою грязь, сколько тел она видела, толстых и худых? А с другой стороны лежал старый трофейный велосипед, уже сросшийся с землей – через спицы проросла трава и даже небольшие деревья. Сама дорога была песчаная, желтая, и в песке встречались разноцветные стеклышки.
Там я и познакомился с Электрошей. Почему его так назвали, я не знаю, но думаю, что тогда была мода на физику и физиков, были «Девять дней одного года» и так далее, и собаку назвали Электрошей. Это была трогательная небольшая собачка, лохматая, вечно грязная от уличного образа жизни – в дом ее не пускали.
Проходя в музыкальную школу, я всегда с ней встречался. Эта собака позволяла мне делать всё – я ее обнимал, прижимал, гладил, даже лез к ней в пасть и рассматривал ее зубы. Эта собака была удивительно покладистая, кроткая, добрая и нежная. Поскольку я проходил там каждое утро, он уже ждал моего появления. Он всегда узнавал меня издали, вилял хвостом, а при встрече обязательно вылизывал мне всё лицо. Я зажмуривал глаза и сжимал губы, и так принимал его бурные ласки.
Однажды, когда я шел по дорожке из музыкальной школы, я неожиданно встретил другую собаку. Эта собака была ничья, приблудилась случайно. Она была темная, стояла посреди улицы, поджав хвост. Я протянул к ней руку, показывая, что у меня нет к ней враждебных намерений. Собака глухо зарычала и ощетинилась. Я подошел ближе, собака снова зарычала и еще больше ощетинилась. Я славился своими добрыми отношениями со всеми собаками, и у меня не было ни тени страха. Я безбоязненно подошел к ней совсем близко, сел перед ней на корточки. Собака оскалилась. Я снова протянул к ней руку, к самой морде. В следующую секунду собака истерично взвизгнула, схватила мою руку зубами, несколько раз прикусила и убежала. Я посмотрел на свою руку – она была в крови. Я понял, что дома мне будет. Надо было как-то перевязать, но вокруг никого не было.
Я пришел домой, поздоровался с мамой, которая была в кухне, и сразу прошел в ванную. Там я пустил струю холодной воды и подставил под нее руку, чтобы смыть кровь, пока ее не увидела мама. Боже мой, как раз в этот момент мама и вошла. Что она увидела? Уже не маленький прокус, а целую раковину крови! Ее сын в перепачканной кровью одежде, то есть, по сути, весь окровавленный с ног до головы! Даже лицо все в крови, ибо пока я шел, я вытирал себе сопли и испачкался.
Мама отмыла меня, хмуро осмотрела рану.
– Что произошло?
– Собака укусила.
Оказалось, рука была прокушена насквозь между большим и указательным пальцами. Дальше последовало дознание, и я понял, что прокус этой собачки был наименьшим из зол, которые сегодня меня ожидали.
– Где это было?
– По дороге из музыкальной школы.
– Что это была за собака?
– Эта собачка маленькая такая была.
– Ты ее знаешь?
Я пожал плечами.
– Знаешь или нет?
Оказалось, в городе были бешеные собаки, которые кусали людей. Поэтому я должен был немедленно сообщить, что это за собака, знаю я ее или нет. Иначе я заболею бешенством и мне будут делать сорок уколов в живот.
Эти сорок уколов в живот, сама эта садистская формула меня просто ужаснула. Взрослые просто не думают, что говорят. Вот, к примеру, приходит в школу фельдшер и говорит – будем делать укол под лопатку. Все дети в ужасе. Потому что «укол под лопатку» означает, что берут лопатку, оттягивают, и под нее, туда вот, между нею и ребрами, всаживают длиннющую такую иголку. Это же просто ужас! На практике же, оказывается, ничего подобного. Укол под лопатку означает всего лишь укол в кожу чуть пониже лопатки. Так и с этими уколами в живот: укол в живот означает, что сейчас возьмут длинную иголку и будут колоть тебе живот, в самую, туда, понимаешь, середину! Будут втыкать, втыкать, и так сорок раз, не останавливаясь. Сквозь картину надвигающегося ужаса я смутно услышал голос мамы. Она говорила с папой по телефону:
– Его укусила собака. Не знаю, может и бешеная, он не говорит. Конечно, сейчас мы туда поедем и все выясним.
Мама положила трубку и говорит:
– Сейчас мы туда поедем, и ты покажешь что это за собака.
Через пять минут мы уже ехали в трамвае – я, с перебинтованной рукой, и мама.
Выйдя из трамвая, мы пошли по этой песчаной улочке.
– Ну, где эта собака, ты ее видишь? – взволнованно спрашивала мама.
Естественно, той собаки, которая меня укусила, давно уже нигде не было. Зато была другая – Электроша. Ну посудите сами – что мне оставалось делать? Добровольно отправляться к изуверам на сорок уколов в живот?
– Ну, где эта собака? – спросила мама.
Электроша смотрел прямо на меня своими чистыми глазами.
– Вот, – сказал я и показал на Электрошу.
С опаской обходя ничего не понимающего Электрошу по широкой окружности, мама поднялась по лесенке и постучала в дом.
Из дому вышла женщина, поздоровалась.
– Ваша собака укусила нашего мальчика, – сказала мама.
– Не может быть, – сказала женщина, – Наша собака сроду никого не укусит.
– Вот, посмотрите, – мама показала ей мою забинтованную руку, – У него рука прокушена насквозь!
– Я не верю, чтобы Электроша кого-нибудь укусил, – сказала женщина.
– Вы не верите, а ваша собака кусает! – возмущенно сказала мама.
– Хорошо, я посажу его на веревку, – сказала женщина и при нас пристегнула собаку к веревке. Веревка эта, должно быть, давно уже пылилась на земле без дела, и Электроша забыл о ее существовании.
Теперь пристегнутый, Электроша смотрел на меня. Что это был за взгляд… Я не выдержал и отвернулся.
Обратно в трамвае мы с мамой ехали молча. Я вспомнил взгляд Электроши и заплакал.
– Почему ты плачешь? – спросила мама, – Наоборот, надо радоваться. Слава богу нашлась собака, она нормальная, домашняя, все обошлось благополучно…
Я чувствовал себя скотиной. Пользуясь тем, что пес не может говорить, я оболгал его. Но, с другой стороны, я знал Электрошу давно. И поэтому был уверен, что если бы даже он мог говорить, он ничего не сказал бы. Особенно если бы знал, что от его слова зависит, получу я сорок уколов в живот или нет. Он бы сам с радостью сел на цепь, только чтобы спасти меня от этого ужаса. Для чего тогда дружба, если не для такой вот помощи и жертв? Я ведь в такой ситуации и сам с радостью сел бы на цепь, чтобы спасти от уколов Электрошу. От этих мыслей я успокоился, повеселел и перестал плакать.
Я понял, что всё произошло так, как должно было. Правильно я сделал, что наговорил на него. Правильно мы сейчас едем обратно веселые, а Электроша сидит на цепи. Потому что дружба есть дружба.
Дома уже был папа.
– Всё, слава богу, хорошо, – сказала мама, – Я видела эту собаку, она домашняя и у нее есть хозяева.
– Слава богу, – сказал папа.
Настоящее же «слава богу» заключалось, конечно, не в этом, а в том, что та темная собака оказалась не бешеная, и я не заболел.
Через несколько дней, когда рука у меня зажила, я снова пошел в музыкальную школу. И первым делом встретился с Электрошей. Он сидел на веревке и грустно смотрел на меня. Я подошел к нему и погладил его по голове, а он меня лизнул.
На порог вышла женщина.
– Простите меня, – сказал я, – Это не Электроша меня укусил.
– Я знаю, – сказала женщина, – Электроша никого не укусит. Тебя укусила другая собака.
– Да, меня укусила другая. Но я не мог этого сказать маме.
– Почему?
– Потому что та собака убежала, и уже нельзя было определить бешеная она или нет.
– Так вот оно что? Так наш Электроша просто молодец – он спас тебя от уколов в живот!
– Да. А вы не могли бы теперь снять его с веревки?
– Могла бы. Но смотри – ты свалил вину на Электрошу, потому что тебе не нужны были неприятности с уколами. А представь себе, что произошло бы, если бы та собака оказалась, не дай бог, бешеная, и ты бы заболел? Электрошу пришлось бы застрелить. Ты понимаешь, как он рисковал?..
Я похолодел от ужаса. Я и представить себе такого не мог! Застрелить! Выходит, спасая меня от сорока уколов в живот, он рисковал своей жизнью? И ведь это я, я всё устроил, его даже не спросив! Какая я сволочь!
Электроша продолжал смотреть на меня своими чистыми печальными глазами, повиливая хвостом. За ним тянулась веревка.
Я вдруг заплакал.
– Не плачь, мальчик. Ты просто еще маленький и не всегда понимаешь, что делаешь. Ты так поступил с собакой, а многие так поступают с людьми.
Я вообще зарыдал.
– Я не хотел его убивать, – сказал я, боясь, что она мне не поверит.
– Ничего страшного не произошло, – сказала женщина. – Просто на будущее ты должен знать, что всегда надо сначала очень хорошо подумать. И помни, что лишение свободы всегда соседствует с лишением жизни.
Женщина печально смотрела на меня. Я до сих пор помню ее взгляд и теперь понимаю, что за последней ее фразой скрывалась какая-то ее личная история.
– Я обещаю думать, – сказал я.
– Вот и молодец, – сказала женщина.
– А теперь вы можете спустить его с веревки?
– Только после того, как ты расскажешь своей маме всё как есть. Ты же понимаешь – мне неприятности не нужны.
Я помчался домой. Дома, к счастью, были и папа, и мама.
– Это не Электроша меня укусил! – закричал я прямо с порога, обливаясь слезами.
– Как это не Электроша? – вскочила мама.
– Можно успокоиться, – сказал папа, – Если бы было бешенство, оно бы уже проявилось. Кто бы его ни укусил, бешенства, слава богу, нет.
– А кто же тебя укусил?
– Другая, коричневая собака!
– А зачем же ты соврал про Электрошу?
– Я боялся уколов.
– Вот тебе раз!
– Мамочка, я тебя прошу, поедем скорее к Электроше, потому что его посадили на веревку, и спустят только после того, как ты скажешь, что ты уже знаешь, что это не он!
– Но у нас полно дел, – сказал папа, – Мы же собирались…
– Это важнее, – решительно сказала мама, встала и начала одеваться, – Поехали.
Она прошла на кухню, открыла крышку большой кастрюли, выловила из бульона все кости и завернула их в газету.
– Это для него.
Скоро мы с мамой появились около Электроши и разложили около него деликатесы. Он с аппетитом начал есть. Вышла хозяйка.
– Ну что, мальчик уже сказал вам? – спросила женщина.
– Да, – сказала мама, – Вы нас простите.
– Ничего страшного. Он здоров?
– Да, рука уже зажила, – сказала мама.
– Может быть, хотите пройти в дом?
– Нет, спасибо… Мы просто… К Электроше, – сказала мама.
– Он всегда рад гостям, – сказала женщина, – Всегда приходите к нам. И играйте с ним, сколько хотите.
– Спасибо, – сказала мама.
А я прижался к Электроше, и меня было не оторвать никакими силами.
Такое вот бесценное образование дала мне музыкальная школа. Еще некоторое время после этого я продолжал ходить в музыкальную школу. И, собирая меня, мама с тех пор всегда заворачивала мне с собой ароматные кости для моего друга.
(տեքստը ամբողջությամբ [այստեղ][1])
և յուրաքանչյուր նյութ իրադարձությունների մասին կարող է դիտարկվել որպես քարոզչություն, ուզում եմ տեղեկացնել այս հնարավորության մասին՝ http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7272299.stm
<blockquote style="border-left: 2px solid #FFCC00; padding: 10pt; margin-left: 30pt; background-color: #FFFCEC;">
<p>
Are you in Armenia? Are you or anyone you know involved in the protests? Have you been affected by the clashes? Send your comments or pictures using the form below.
</p>
<p>
You can send pictures and video to․․․
</p>
@{ inky, from the tape ; tanakian@spyurk.am} 7/1/2020, 9:50:24 PM
@{ առավոտ ոչ պաշտոնական ; aravot@spyurk.am} 5/29/2020, 9:00:10 PM
@{ դէմքին թռնողները (face punches on the web) ; aptak@spyurk.am} 5/1/2020, 8:13:39 PM
@{ Eric Kim unofficial ; erickim@spyurk.am} 3/11/2020, 9:32:46 PM
@{ քամի ; o_o@spyurk.am} 9/29/2019, 2:22:22 PM
@{ melrose@spyurk.am ; melrose@spyurk.am} 8/20/2019, 3:31:24 PM
@{ մարիամ ; wordsthatidefend@spyurk.am} 07.03.2019, 19:03:29
Փրչրթան✱ Թանաքեան ; norayr@spyurk.am} Շբթ 12 Հլս 2014 04:27:15 AMT
Неопознанный плавающий объект ; shushpu@spyurk.am} Կրկ 06 Ապր 2014 01:40:21 AMT
