https://www.youtube.com/watch?v=v4qRs0VbHa8
էս մեքենաների cpu֊ն թխած ա pdp11֊ից։ մեր դպրոցում էս մեքենաներից կար։
բայց հաւէս կը լինէր որ իրանց վրայ unix աշխատէր։
էն ժամանակ ելատեքստը հեշտ էր ճարել, unix֊ի կոդը երկար ժամանակ հասանելի էր։ բայց երեւի ռեսուրս չունէին, ու նաեւ դիսկային պահոց էր պէտք։ ոնց որ «ուսուցչի համակարգիչը» ֆլոփի ընթերցիչ ունէր։
նոյն cpu֊ն bk համակարգիչների մէջ էր, ու սովէտից մի քսան տարի անց, երբ հին unix v6֊ի ելատեքստը հրապարակեցին, էնթուզիաստները պորտ արին այն bk-0010 համակարգիչների վրայ։
ի դէպ, այդ համակարգիչը արտադրւում էր նաեւ հայաստանում։ #համակարգիչ #պատմութիւն
Miyata Textile Co. ընկերութիւնում օգտագործում են ինչ֊որ հին համակարգիչ՝
https://www.youtube.com/watch?v=zWJZFQHklBg
համակարգչի անունը ոնց որ
MZ-80K2 ա։ ահա, գտայ այդ մեքենան։
տակից գրուած ա՝ CLEAN COMPUTER կամ CLEAR COMPUTER, չեմ հասկանում։
տեսաքարտը տեքստային ռեժիմում ա աշխատում։ ծրագիրը բեռնում են ձայնաերիզից։
ծրագիր բեռնելիս գրում ա՝
FOUND MR-463 (DATA)
LOADING MR-463 (DATA)
իսկ երբ ծրագիրն արդէն օպերատիւ յիշողութեան մէջ ա՝
** AUTOMATIC PATTERN PUNCHING SYSTEM **
MR463-01
#համակարգիչ #կարգիչ #ծրագիր #պատմութիւն #շորեր #արտադրութիւն
ուրեմն, գնացել էի մի տպարան՝ իրենք տպագրական սարք են առել՝ շաատ մեծ մի բան, որը կառավարւում էր x86 համակարգչով՝ դեբեան լինուքսի տակ։
աւելին՝ երրորդ վարկածի դեբեան էր՝ woody, եւ 2.4 միջուկ։ նշանակում ա՝ սարքը 2002֊ից յետոյ էր երեւի արտադրուել։
բայց նախ պատմեմ ոնց եմ հասել։ ուրեմն քարտէզով տեսել էի, որ էս «հաստ» ճանապարհով եթէ գնամ, «հաստոտ» ճանապարհով ձախ թեքուեմ, էնտեղ թաղի միջով բարակ ու ոչ ուղիղ ճանապարհ կայ մինչեւ էն փողոց որ ինձ պէտք ա։ կամ կարող եմ էնտեղ չթեքուել, գնալ ուղիղ, ու էնտեղ մի պահ ձախ կը լինի նեղ ճանապարհ՝ էնտեղ ա պէտք հասնել։ բայց մտածեցի, կարո՞ղ ա էնտեղից տեղ չլինի մտնելու։ կարո՞ղ ա չջոկեմ որ բաւական հաստ չի, կամ չեմ նկատի։ կարճ ասած մտածեցի որ եթէ էս հաստը հաստատ էս հաստն ա, թեքուեմ, մինչեւ ջոկում եմ ուր եմ, փորձեմ էդ թաղի միջի ճանապարհով գնալ, որ ինձ կը տանէր ուղիղ ուր պէտք ա։
ու երբ գտայ էդ նրբանցքը, տեսնեմ «գազել» ա դուրս գալիս այդ տեղից։ դէ չնայած զգացի որ միայն էդ «գազելի» լայնութեանն էր ճանապարհը, մտածեցի՝ ահա տես ինչ մեքենաներ են ստեղ շրջում, մտնեմ։ ուրեմն մտայ, մի քիչ գնացի, մի քիչ բաց տեղ կար, յետոյ էնտեղից աւելի նեղ արանք, ու բակի պէս բան։ բայց բակում՝ երկու մեքենայ կայանած ձախից, ու շաաատ մեծ փոս՝ աջից։ նէնց փոս որ պաջերօյի տակը կը խփէի հաստատ, եթէ մի անիւով ընկնէի։ բայց շաաաաատ նեղ էր։ ու յետոյ էլ աւելի նեղ միջանցք էր ինձ սպասում։ բայց հետ գնալ չուզեցի, զի էլի ինչ֊որ նեղ տեղով էի անցել, ու պիտի միայն միայն հետ գնալով դուրս գայի էն փողոց։
տէէէնց մի ձեւ հազիւ չքսուելով ու փոսի մէջ չընկնելով անցայ, աջ անիւի մի մասը օդի մէջ էր, հիմա էս միջանցքը շաաատ նեղ, աւարտւում ա կտրուկ, ուղիղ անկիւնով ձախ ա գնում։ ու ստեղ ես ջոկում եմ որ սա մեքենայի ճանապարհ չի՝ ոտքի ճանապարհ ա։ ու որ էստեղ մտնելը շատ բարդ կը լինի մեքենայով։ ձախից՝ էլեկտրական հաշուիչներ, գրեթէ քսւում եմ, աջից ինչ֊որ սիւն ու դրանից ինչ֊որ բաներ, վերջը աջ հայելին կպաւ, մի քիչ դղրդաց։ մի ձեւ ձախ մտայ, տեսնեմ՝ շուն, մայթի պէս սարքած բան, ու ինչ֊որ մարդիկ են գալիս։ ու զարմացած աչքերով ինձ են նայում բոլորը։
պատուհաններն իջեցրի, ասում եմ՝ կներէք, ինձ քարտէզն ա սէնց բերել։ իբր սուտ չեմ ասում՝ քարտէզով եմ նայել, բայց դէ ոչ մի ծրագրակազմ չի հաշուել որ ես պիտի սէնց գայի։ ասին՝ ստեղ մեքենայով ո՞նց անցար։ շունն էլ մտնում էր անիւների տակ։ իրանք էլ իրան համոզում էին որ չմտնի։ նա մի պահ գնաց, ասին՝ գնաց՝ արի։
ասի՝ էն փողոց ճիշտ եմ չէ՞ գնում։ ասին՝ հա, կը հասնես արդէն։
հա՛, էդպէս հասել էի տպարան, ուր կար այդ ներդրուած լինուքսով սարքը։
համակարգիչը սարքի հետեւի պատին խփած էր, տպասալ էր, դիսկ չէր երեւում, իսկ օպերացիոն համակարգից տեսայ որ դա CF քարտ ա։
ինչեւէ, բեռնւում էր լինուքսը, X֊ը սթարտ անում, էն ծանօթ x֊ի ձեւով կուրսորը յայտնւում էր, բայց մկնիկով չէր լինում այն շարժել։ նաեւ ասում են՝ հպէկրան ա, բայց դա էլ չի աշխատում։
ու սթարտ էր լինում իրենց ծրագիրն լիաէկրան։
փորձեցի պարզել՝ ի՞նչ ա եղել, զի ասացի «լինուքսն ինքը իրանով չի փչանում, վախենում եմ որ երկաթն ա փչացել»։
պարզուեց՝ նախ եւ առաջ, երբ առան, տպասալի մարտկոցը չէր աշխատում՝ իրենք են փոխել։
հետեւաբար՝ ենթադրեցի՝ bios֊ի կարգաւորումները թռել են։
էնտեղ մի «շուստրի», կամ ես կասէի փութկոտ, ճարպիկ երիտասարդ կար, ջոկող։ ասաց որ նա ա փոխել մարտկոցը, եւ bios֊ի կարգաւորումներից՝ ժամը՝ «դա էլ կապ ունի չէ՞, դրա պատճառով էլ կարար չաշխատէր»։ (:
նոյն տղան յոյս յայտնեց, որ ես կը լուծեմ խնդիրը, երբ տեսաւ որ փորձում եմ alt + ctrl + f1 կամ f2 սեղմելով կոնսոլ մտնել՝
ասաց՝ «ես գիտէի որ էնտեղ մի տեղից պէտք ա որ լուծել»։
նա պատահաբար «էդ տեղը» բացայայտել էր, երբ բզբզում էր մեքենան, ու ըստ երեւոյթին պէտք եկած ստեղները սեղմուեցին ու, եւ մտաւ կոնսոլ։ բայց չէր իմանում ինչ անել։
նա նաեւ ջոկել էր ոնց ա պէտք ծրագրով օգտուել՝ «tab» սեղմելով կարողանում էր շրջել կոճակներով եւ մի կերպ օգտագործել ծրագիրը։
ի դէպ՝ ինձ ուղարկել էր այնտեղ մէկը, ով ասաց որ փորձել ա կոնսոլ մտնել, բայց չի ստացուել, որ ըստ երեւոյթին այդ ստեղների կոմբինացիան արգելուած ա ինչ֊որ ձեւ, ու միակ յոյսս կը լինի ֆլեշից այլ համակարգ բեռնելը՝ ասաց որ ստուգել ա ու էդ մեքենան usb֊ից կարողանում ա բութ լինել։ ես իմացայ ինչի իր մօտ չէր աշխատում՝ ինչ֊որ դէպքերում ստեղնաշարն անջատւում էր։
ինչեւէ։ կոնսոլ մտայ, բայց ծածկագիրը չգիտէի։ անկապ բաներ փորձարկեցի։ մէկն ասաց՝ «էնտեղ գրուած էր ռոման, կարո՞ղ ա դա ա» ու ես մտածեցի՝ «էնտեղ մի տեղ թղթի վրայ, գուցէ», ու փորձեցի դա էլ։ իհարկէ չկարողացայ գուշակել ծածկագիրը։
աւելի ուշ տեսայ որտեղ էր գրուած այդ «ռոմանը»՝ կոնսոլում բողոքում էր որ «Roman_M» տառատեսակը չի գտնում։
նաեւ փորձել եմ ֆլեշից բութ անել բազմաթիւ linux դիստրիբուտիւներ, ես ֆլեշի վրայ ունեմ ventoy որը գտնում ա կրիչի վրայ եղած iso ֆայլերը, ցանկ կազմում, թոյլ տալիս բեռնել դրանցից իւրաքանչիւրը։
bios մտայ, դրեցի որ առաջին սարքը բեռնման լինի usb hdd֊ն, ցանկը տալիս էր, բայց հէնց որ ցոյց էր տալիս արդէն iso֊ներից մէկի grub ցանկը՝ ու պէտք ա վայրկեաններ հաշուէր՝ որ բութ կը լինի լռելեայն ձեւով էսքան վայրկեան անց՝ էդ վայրկեանները չէին հաշւում, կախուած էր ամէն ինչ։
տարօրինակ շարուածքով ստեղնաշար ունէին, որը, ենթադրում եմ, եկել էր այդ սարքի հետ։ օրինակ, /֊ը եօթի վերեւն էր։ եւ տարօրինակ մկնիկ՝ որը իզոլացիոն ժապաւէնով կապած էր մէջտեղից։ ես ինձ հետ բերել էի usb ստեղնաշար, բայց իմն աւելի վատ էր աշխատում՝ ձախ կողմի տառերը տպում էր, աջ կողմի տառերի փոխարէն թուեր էին ու անկապ նշաններ։ ըստ երեւոյթին իմ ստեղնաշարը չափազանց նոր էր էդ համակարգի համար։
հա, ու bios֊ում մի պահ միացրել էի usb keyboard կարգաւորումը, չնայած ստեղնաշարը ոնց որ առանց դրա էլ էր աշխատում։ ու իրենց ստեղնաշարը խառնուեց մի քիչ, եւ նիշերը պէտք էր լինում փնտրել, նկարուածի պէս չէր։ իսկ եթէ այդ կարգաւորումն անջատում էի՝ նկարուածի պէս աշխատում էր։
էդպէս, մի քիչ տառապեցի, մի քանի անգամ ռեսթարտեցի, փորձում էի LILO հրաւէր ստանալ, մտնել single user mode ու ստանալ root֊ի արտօնութիւններ։ չէր ստացւում, չէր ստացւում, մէկ էլ ստացուեց։ ոնց որ ctrl+x սեղմելով։ ինչեւէ, երբ գրում էի linux single իսկապէս ստացւում էր, բայց վերջին պահին առաջարկում էր ներմուծել root֊ի ծածկագիրը, կամ ctrl+d շարունակելու համար։ ծածկագիրը չգիտէի։
ապա փորձեցի գրել linux init=/bin/bash ու ապա ստացայ root֊ի shell։ բայց ապա հէնց մի կոճակ սեղմում էի, միջուկը խուճապում էր, ու մեքենան անջատւում էր։ ըստ երեւոյթին woody֊ն չէր կարողանում աշխատել էդպէս, որ միայն bash֊ը լինի եւ միջուկը։
կրկին փորձեցի ctrl + alt + f2 կամ մի այլ ֆունկցիոնալ ստեղն տարբերակը։ մտայ առաջին էկրան, էնտեղ լիքը հաղորդագրութիւններ էին՝ գրաֆիկան ու ծրագիրն այնտեղից են սթարտ եղել, ու մտածեցի ctrl+c սեղմել։ ու իսկապէ՛ս, գրաֆիկան սպանեց ու տուեց ինձ root֊ի shell։ յէ՛յ, առաջին խոչընդոտը ոնց որ անցեալո՞ւմ ա, պէտք ա շտապ փոխել root֊ի ծածկագիրը։ գրեցի passwd, դրեցի aaa։ էդ ճարպիկ տղան ասում էր՝ դիր 000, իսկ երբ փորձում էի, առաջարկում էր փորձել լռելեայն «չորս հատ զրօն» կամ նման բաներ։ ասի՝ ձեր ստեղնաշարով վստահ չեմ զրօն որտեղ ա, այդ պատճառով եմ a գրում։
ինչեւէ, ծածկագիրը փոխուած ա։
սկսեցի լոգեր նայել։
նայեցի dmesg֊ն՝ ոնց որ առանձնապէս բան չկայ, /var/log/syslog֊ը, ոնց որ չէ, ու յիշեցի որ կայ X֊ի լոգը։ դրա մէջ հետաքրքիր բան գտայ՝
(EE) xf86OpenSerial: cannot open device /dev/input/mice
No such device
(EE) Generic Mouse: cannot open input device
(EE) Preinit failed for input device "Generic Mouse"
նաեւ փորձում էի cat /dev/input/mice ու ասում էր՝ էս սարքը չկայ։ բայց կար երբ ls էի անում։ բայց երբ դիմում էի՝ ասում էր՝ չկայ։ կային նաեւ mouse0, mouse1 եւ այլն սարքեր։ իսկ դիմելիս ոչ մէկը չկար։ (:
նայեցի գրաֆիկայի կոնֆիգը, պարզուեց՝ /etc/X11/XFree86Config-4 նիշքն ա։
այնտեղ տեսայ որ կայ կարգաւորուած “Configured Mouse”, “Generic mouse” ու «TSHARC» հպէկրան։ հպէկրանի սարքը՝ /dev/ttyS3֊ն էր՝ երրորդ com պորտը։
բայց ես դեռ կենտրոնացել էի մկնիկի վրայ։ ու մտածեցի՝ մկնիկը լինի, հպէկրա՞նն ինչ են անում։
կարճ ասած մի ձեւ հասկացայ որ usb մկնիկի դրայւերը լոադ եղած չի։ գնացի /lib/modules էնտեղ փնտրեցի usb ու գտայ usbmouse մոդուլ։
modprobe արեցի այն։
կրկին cat /dev/input/mice արեցի, շարժեցի մկնիկը՝ ու յէէյ, վերջապէս ինչ֊որ բաներ տեսնում եմ։ իհարկէ էդ բաներից յետոյ տերմինալը փչանում ա, եւ reset գրելու կարիք կայ։
ինչեւէ, շատ ուրախացայ։
էդ ժամանակ արդէն բոլորը տուն էին գնացել։ մինչ էդ իրենց շէֆն էր մօտեցել, ասաց՝ «յոյս կա՞յ», ես էլ նոյնիսկ չնայեցի իրա վրայ, ասացի՝ «օֆ, չգիտեմ, չգիտեմ»։
յետոյ էն ճարպիկ տղան գնաց։ էս մարդն էլ, որ կառավարում էր տպագրական մեքենաները, շատ չուզելով մնաց։ ասաց որ չի կարող մի քիչ ուշ գնալ, տրանսպորտ չկայ, եւ չգիտի ինչպէս տուն հասնի։ ես ասացի՝ «ես ձեզ կը տանեմ»։ էդ պահին ճարպիկն ասում ա՝ «բա ի՞նչ մեքենայ ես քշում»։ ասում եմ՝ «պայթած պաջերօ»։ ասում ա՝ «իօ՞»։ ասում եմ՝ «հա»։
ասում ա՝ «մենք էլ ենք դրանից առել վերջերս, 2001 թիւ»։ ասում եմ՝ «իմն 2000 ա»։ ասում ա՝ «շատ հզօր ա, 2 լիտր շարժիչով»։ ասում եմ՝ «հա»։ ու նկարներ ա ցոյց տալիս։
ու ես հասկանում եմ, որ «մենք» չի նշանակում «ես»։ որ էս մարդիկ մեքենայ չունեն ոչ էն պատճառով, որ չեն ուզում, այլ էն պատճառով, որ էդքան չեն աշխատում։ ու գուցէ իր հայրիկն ա առել, իսկ գուցէ հօպարը որ իրենց հետ ա ապրում։ բայց դէ «մենք», արդէն ուրախութիւն ա։
ես էլ օգտագործեցի «պայթած» բառը, դէ ոչ միայն էն պատճառով որ իսկապէս «պայթած» ա, այլ եւ որ չմտածեն շատ «հարուստ» եմ։ չնայած ոչ մէկս հարուստ չի, հարուստը այլ ա։ ու իրենց ակնյայտօրէն աւելի մօտ եմ քան հարուստների։ պարզապէս իրանք չեմ իմանում ինչքանով են էդպէս ընկալում, ու տէնց ուրախ «յաղթեցի» որ իմ մեքենան աւելի հին ա, թէկուզ մի տարի։
ամէն դէպքում, վեցը խփեց, մի տաս րոպէ մնաց տղան, ու գնաց, իսկ էդ մարդը ստիպուած մնաց։ ես էլ սկսել էի շատ շատ արագ փորձեր անել, շատ արագ էի հաւաքում, ու ջանում էի աւել րոպէ չծախսել՝ չնայած դա վատ ստրատեգիա ա՝ էդպէս աւելի երկար ա ստացւում՝ ճիշտը հաւասարակշռուած նստելն ա, ձեռնարկ կարդալը։
ի դէպ՝ սարքի անունը չիմացայ։ ու իրենք չգիտէին։ ու ոչ մի թուղթ չունէին։ ֆիրման էր ոնց որ պա՞րզ՝ «մուլտիպրե՞ս»։ բայց ֆիրմայի կայքում հարիւրաւոր սարքեր կային։ ու էդ իրենց ծրագիրը որ միանում էր՝ java֊ով գրած ծրագիր էր։ «control panel»֊ի պէս անուն ունէր։
հա, վերադառնամ։ դրայւերը միացրի, աւելացրի usbmouse /etc/modules նիշքում, որ աւտոմատ բեռնուի համակարգի միանալուց, բայց ինչպէս ասւում էր ութսունականների ռուսական պոպսա երգում՝ «միայն թէ, միայն թէ, դա բաւական չի»։
բզբզացի XFree86Config-4 (սկսեցի կասկածել՝ էդպէ՞ս էր կոչւում) նիշքը, զգացի որ իմ X կարգաւորելու հմտութիւնները կորցրել եմ՝ նախկինում ինչ ուզում ա լինէր, իմ ձեւն ունէի կարգաւորելու, իսկ հիմա, ինչ (արդէն վաղուց) X֊ը բարեյաջող ինքն իրան կարգաւորում ա, ու առանց ոչ մի կարգաւորման ֆայլի լաւ աշխատում՝ չեմ էլ յիշում ինչ անել։
մի քիչ կարդացի, մի քիչ բզբզացի, լաւն էն էր, որ արդէն պէտք չէր սարքը ամբողջովին վերամեկնարկել, ես մի բան փոխում էի, գրում էի startx, եթէ չէր լինում, ապա ctrl+alt+f1 ու ctrl+c, ու կրկին նայում էի լոգը, ինչի՞ վրայ ա բողոքում, ու փոխում։
աշխատե՛ց, ուրախացայ։ մտածեցի՝ գնանք։
բայց էս մարդն ասում ա՝ չեմ կարող առանց հպէկրանի։ ասում ա՝ պիտի էստեղ նայեմ, ու առանց էկրանին նայելու սէնց սէնց սեղմեմ, որ կարգաւորեմ, որը մկինկով չեմ կարող։
օկ, դէ որ չի կարող՝ փորձեմ ջոկել։ փնտրեցի էդ հպէկրանի արտադրողին, ի դէպ։ գտայ։ յետոյ նկատեցի մի պահ, որ ախր սարքը /dev/ttyS3 ա իսկ իրենք քանդել հաւաքել են, սխալ են հաւաքել, ու ttyS4֊ի ա կպած։ դա կարգաւորեցի, բայց չօգնեց։ գիտէի, նաեւ, որ պէտք ա bios֊ում տարբեր կարգաւորումներ փորձել, էնտեղ տեսել էի արդէն որ irq֊ներ կան նշանակելու, փորձելու։
տեղափոխեցի լարը ttyS3֊ի վրայ։ մտածեցի՝ սրանով հաստատ աշխատել ա, էլ քիչ էքսպերիմենտեմ։ ու bios֊ում մի քանի բան փոխեցի, էդ irq֊ները բզբզացի, ու էս անգամ էլ կպայ pnp os installed որ այո, ոնց որ, ու մէկ էլ՝ դա էլ աշխատեց։
բայց ո՞նց աշխատեց։ կպնում եմ՝ չի շարժւում մկնիկի ցուցիչը։ բայց շարժւում ա, յայտնւում ա կպածս տեղում մի քառասուն վայրկեան անց։
հմմմ, մտածում եմ։ չլինի՞ էդ նրանից ա որ մի irq֊ի վրայ են նստած մի քանիսը։ բայց ախր ես լաւ բաժանում եմ, է։ ու անկախ նրանից թէ ինչպէս եմ բաշխում էդ irq֊ները սարքերի մէջ՝ մէկ ա տեսնում եմ լինուքսից որ էդ պորտը այլ irq֊ի վրայ ա նստեցնում, ըստ երեւոյթին զի pnp os installed, իսկ եթէ դա էլ եմ անջատում, շատ աւելի ա վատանում, ինչ֊որ մէկ էլ X֊ը սկսում ա միանալուց մեռնել։ կամ եթէ irq֊ները մի այլ ձեւ բաշխեմ։
ինչեւէ։ հէնց դրոիդից կպայ վեբ, փնտրեցի, ու գտայ սա՝
can linux configure the serial device automagically? — այո, խնդրում եմ։
նախ դէ, /sbin/setserial չէր մեզ մօտ՝ /bin/setserial էր։
երկրորդը՝ օգնեց։ սթարտ արեցի գրաֆիկան, ու անմիջապէս ուր սեղմում էի՝ աշխատում էր։
ու հա, setserial -g /dev/ttyS3֊ի գրածը փոխւում էր։
նա էլ շատ ուրախացաւ։
յետոյ մտածեցի՝ էվ woody֊ում ո՞նց էին աւտոսթարտ աւելացնում։ ոնց որ rc.local պէտք էր ստեղծել, բայց ո՞րտեղ։ մտածեցի՝ makedev սերուիսը հաստատ սթարտ ա անելու, հէնց /etc/init.d/makedev ֆայլի մէջ գրեցի՝
/bin/setserial /dev/ttyS3 auto_irq skip_test autoconfig
կեղտոտ ա, հա, բայց մարդը տուն էր շտապում։
ու ռեսթարտից յետոյ էլ աշխատեց։
յէյ։
հիմա, հա, էդքան պայծառ չի ամէնը։ իրանց էդ մեծ սարքին նաեւ կպած ա հաստ լարով երկու ձեռքով բռնելու ինչ֊որ վահանակ մեծ կոճակներով, որ չէր աշխատում մէկ ա։ բայց ինձ դա չէին ասել։ ասցին՝ «էլեկտրոնշիկի պէտք ա ասենք երեւի», բայց կասկածում եմ որ bios֊ի կարգաւորումներից ա։ նաեւ ինչ֊որ իրենց ծրագրում թուեր էին յայտնւում կորում ինչ֊որ պատկերների մօտ։ փորձել ամէնը չկարողացան, զի «օդ» ա պէտք, օդի ճնշում, որն անջատած էր արդէն։
յուսամ կը փորձեն ու շատ օգնութիւն ինձնից հէնց էլ պէտք չի լինի։
զի էնտեղ հանսելը մենակ… կուզեմ ասել, կը լինի ինձ փող չտաք, մենակ ես էլ չքշեմ հասնեմ էնտեղ։
#պատմութիւն #տեք #լինուքս #դեբեան #դեբիան #տպագրութիւն #համակարգ #օպերացիոն_համակարգեր #մեքենայ #ճանապարհ #փորձառութիւն #սարք #ներդրուած_համակարգ #համակարգիչ #հպէկրան #մկնիկ
լիքը մարդ «սմարտֆօններին» այլընտրանք ընտրում են շատ պարզ, միայն «զանգող» ու «սմսող» սարքեր։
իմ խնդիրը էդ հեռախօսների հետ էն ա, որ՝
— ես չեմ ուզում «սմս» անել, որը կրիպտած չի «քարիերի» համար, ու որն ուղարկելու համար ինձ պէտք են իր ծառայութիւնները։
ես ուզում եմ ինտերնետ, որ արդէն ինչպէս ուզեմ՝ շփուեմ։
— չխելախօսը աւելի քիչ համակարգիչ ա, քան խելախօսը։
ինձ համար խնդիր ա, երբ համակարգիչ սարքը չի օգտագործւում որպէս համակարգիչ։ այլ դրա հնարաւորութիւնները արհեստականօրէն սահմանափակւում են։
իսկ չխելախօսը էլ աւելի չհամակարգիչ ա, քան խելախօսը։ խելախօսի օհ֊ը կարելի ա փոխել, տեղակայել աւելի կիրառելի օհ։ գուցէ դա լինի լինեէյջ, գուցէ գրաֆէն, իսկ գուցէ մէյնլայն լինուքսով՝ պոստմարկէտօս կամ մաեմօ։
իսկ չխելախօսի դէպքում այն օգտագործելը ազատ ծրագրակազմի կառավարմամբ շատ աւելի քիչ իրատեսական ա։
նոյնիսկ վատ կորպորատիւ անդրոիդի տակ կարելի ա աշխատեցնել ազատ ծրագրակազմ, ու շփուել սիգնալի կամ ջաբերի պէս լուծման օգնութեամբ։
իսկ ինչպէ՞ս դա անել չխելախօսի դէպքում։
ու տէնց
#տեք #ազատութիւն #հեռախօս #խելախօս #համակարգիչ #կարգիչ
#աբ #արհեստական_բանականութիւն #ռոբոտ #բոտ #համակարգիչ #էկրանահան
տաս տարի առաջուայ motorola droid սարքերից էնքա՛ն եմ ոգեւորւում ոնց որ էսօրուայ դրօշաշակիր սարք լինի։
գիտեմ ինչի, բացի նրանից որ վերջ սարքեր են՝ մէյնլայն միջուկով համակարգ եմ աշխատեցնում դրանց վրայ, հետեւաբար ունեմ արդէն ոչ հեռախօս, այլ պորտատիւ համակարգիչ, որը լրիւ ինձ ա ենթարկւում, ազատ ծրագրակազմով ա, կարող եմ օգտագործել ինչպէս ուզեմ։
հիմա սա գրեցի ու զգացի որ մարդիկ կասեն՝ բանկի յաւելուածը կամ ինստագրամը չի լինի աշխատեցնել։ երեւի ճիշտ ա ասել նաեւ ծրագրակազմի մասին, որ ոչ թէ ազատ ա, այլ անկախ։ զի անկախը շատ բաներ անել չի կարող, ազատ չի, երբեմն էլ անայարմար ա, բայց փոխարէնը անկախ ա։
#ազատ_ծրագրակազմ #անկախ_ծրագրակազմ #ազատութիւն #ծրագրակազմ #համակարգիչ #սարք #կարգիչ #անկախութիւն
https://www.youtube.com/watch?v=02mIRnPJm6g
մարդկանց համար փախուստը դէպի դեբիլախօս նրանից չի, որ «խելախօսը» վատն ա, չարն ա, իրանց ծանուցումախեղդ ա անում։
էդ խելախօսը չի ծանուցումախեղդ անում։
խելախօսը՝ դասական, ֆոն նոյմանի ճարտարապետութեան համակարգիչ ա։ ունի օպերատիւ յիշողութիւն, ունի ծրագրերի պահոց, ունի պրոցեսոր։ ծրագիրը բեռնւում ա պահոցից՝ օպերատիւ յիշողութիւն եւ կատարւում ա։
սարքն ունի մարդու համար հաղորդակցուելու միջոցներ՝ stdout՝ էկրան, եւ stdin՝ հպէկրանի ստեղնաշար։
բա ի՞նչ ա եղել որ մարդիկ չեն ուզում համակարգիչ օգտագործել։ արդե՞օք երկաթի մէջ ա խնդիրը։
խնդիրը ծրագրակազմն ա։
էդ ծրագրակազմն ա որ մանիպուլատիւ ա։ էդ ծրագրակազմն ա որ ծանուցումախեղդ ա անում։ էդ ծրագրակազմն ա որ ներգրաւում ա։
ի՞նչ ծրագրակազմ։ փակ ծրագրակազմ։ ոչ ազատ ծրագրակազմ։ սեփականատիրական ծրագրակազմ։ ոչ էթիկ ծրագրակազմ։
մարդիկ ուզում են լինուքսով (կարդա՝ ազատ ծրագրակազմով) հեռախօս, իսկ յետոյ բողոքում են որ դրա վրայ չունեն պայմանական «ինստագրամի» յաւելուած։ ու չեն օգտագործում։
բա էլ ինչի՞ էիք ուզում ազատ ծրագրակազմով սարք։
իմ կինը չունի լրիւ ազատ ծրագրակազմով հեռախօս։ նա ունի գուգլի անդրոիդով հեռախօս։
երբ սկսում ես գուգլի անդրոիդ օգտագործել, նա հաշիւ ա պահանջում, որ «փլէյ սթորն» աշխատի։
գուգլի անդրոիդի մէջ նախապէս դրուած էր «ֆէյսբուքի» յաւելուած։ բայց այդ անդրոիդը ձեռքից չի բռնել, չի ստիպել մուտք գործել ֆէյսբուքի յաւելուած։
այդ անդրոիդը ձեռքից չի բռնում ու չի ստիպում ունենալ «թուիթերի» կամ «ինստագրամի» յաւելուած։
այդ անդրոիդն ունէր պոդքաստներ, ու նա այդ ծրագիրն օգտագործում էր։
սա ամէնը՝ առանց իմ ազդեցութեան։
ես ապշում էի, որ տեսնում էի՝ նստում ա սրճարանում ու հեռախօսի մէջ չի նայում։ տէնց մենակ նստում էր, սուրճ էր խմում, ու ոչ մի բան չէր անում։ կամ իջնում էր իր նկուղը, ժամերով փայտի գործ էր անում։ գործիքներին շատ լաւ ա տիրապետում։ գործիքներից հասկանում ա՝ ես չեմ հասկանում։ վաչագանի գրապահարանը առանց իրա չէինք հաւաքի։ (:
հեռախօս օգտագործում էր նկուղում՝ երբեմն նոյն դինջերի գործն էր դնում, մի օր լուփով լսում։ ահագին յուզիչ էր դա ինձ համար։
իմ ազդեցութիւնն իր համար ինտերնետացնող էր։
իմ ազդեցութիւնն այն ա, որ իր հեռախօսի մէջ կայ fdroid ու կայ conversations։
ու ծանուցում ա գալիս ինձնից։ ծանուցում ա գալիս մեր ընկերներից։
իմ ազդեցութիւնն ա, որ երբ գործնական «զում» միթինգները չեն աշխատում, առաջարկել եմ «ջիթսի» փորձեն, ու դա իրենց մօտ աւելի կայուն ա աշխատում։
ո՞րն ա խնդիրն այդ հեռախօսի։ շատ օգտակար սարք ա։
նոյնիսկ գուգլի անդրոիդով հեռախօսը՝ օգտակար սարք ա։ էդ դուք էք որ դնում էք իրա մէջ ինչ ասես, յետոյ էլ բողոքում էք, ու հեռախօսից հրաժարւում։ (դուք ասելով նկատի ունեմ յղածս տեսանիւթի դեբիլախօս անցնողներին)
ես իհարկէ, գուգլի անդրոիդ չէի քշի։ ես եթէ անդրոիդին սովոր մարդ լինէի՝ կընտրէի սարք, որի վրայ հնարաւոր կը լինէր անդրոիդի որեւէ ազատ բիլդ տեղակայել՝ ասենք թող դա այսօր լինի լինեէյջը։ ու իհարկէ առանց gapps։ ի՞նչ իմաստ ունի տեղակայել լինեէյջ, որ յետոյ gapps դնես։ (հա, լինեէյջը գոնէ թարմանում ա, իսկ արտադրողի անդրոիդն էդքան չի թարմանում։ բայց դա կրկին՝ ազատ ծրագրակազմի մասին ա)
այն օրն էլ գործընկերոջս հետ էի խօսում, ասում էր՝ չեմ կարող կենտրոնանալ, չեմ կարողանում գործ անել, հա ուզում եմ բացել թուիթերում նայել ինչ եղաւ, չեմ կարողանում առանց իմ հոսքերի, բայց ինձ վատ ա դրանից։
« — բժիշկ, երբ ես այսպէս եմ անում ինձ ցաւում ա։
— մի արա էդպէս։ »
դրանից էլ հեշտ բա՞ն։
իսկ ի՞նչ անել։
ունենալ գրքի ընթերցիչ հեռախօսի մէջ։
ունենալ ռսս ընթերցիչ հեռախօսի մէջ։
դուք չէք հաւատայ, բայց ինձ համար հեռախօսի մօտ ժամանակը՝ ընթերցելու ժամանակն ա։
կամ feeder֊ն եմ բացում, լուսանկարչութեանը վերաբերող հոսքեր եմ կարդում։
կամ գիրք եմ կարդում։ ես գիրք հեռախօսով եմ կարդում։ շաաատ հազուադէպ՝ ընթերցիչով։ (ինձ, երեւի պէտք ա A4 կարդալու ընթերցիչ, որ ընթերցիչին կպնեմ՝ թղթեր լինի կարդալ։)
պառկում եմ քնելու, մի քիչ կարդում եմ, նոր եմ քնում։
դա կարգչի մօտ ա, որ եօթիւբ կը դիտեմ, որ ծմակուտ կը մտնեմ։ բայց դա էլ վատ չի։
ու ի դէպ՝ ծմակուտում ես չունեմ լայք։ ու չունեմ ծանուցում։ ծանուցում միայն մէյլով ա ուղարկում։ ինչի՞ ա էդպէս։ զի ջէյսընը «սոշըլհոմն» ինքն իր համար ա գրել։ մարդը չի ուզում ինքն իրան մանիպուլացնի ու ինքն իրան ներգրաւուի։ որ ինքն իր վրայ փող աշխատի՞։
ինձ էջը ծանուցում չի ուղարկում։ սերուերը որ փոխեցի՝ մի ամսից շատ ծմակուտի ծանուցումները մէյլով չէին էլ աշխատում։ դէ չէին աշխատում՝ ոչինչ, աշխարհը չփլուեց։ էդպէս ապրեցի, մինչեւ ժամանակ գտայ խորանալու, ուղղելու։
ուզում եմ կարդալ՝ բացում եմ էջը կարդում եմ։ ու նէնց չի լինում, որ ամբողջ օրը նստեմ թարմացնեմ։
ու իսկապէս, արդե՞օք պէտք ա այդ «լայքը»։ ինձ ա պէտք լինում, կուզէի երբեմն մարդուն իմաց տալ որ «էմփաթայզ» եմ անում, բայց ոչինչ՝ ես չունեմ էմոջի ստեղնաշար ու դրա կուլտուրա, կամ բառեր կը գտնեմ, կամ չեմ գտնի, չեմ ասի։ հասկացողը կը հասկանայ որ լաւ եմ վերաբերւում։ համ էլ բոլորին էլ լաւ եմ վերաբերւում։ ես չեմ ճանաչում նէնց մարդ որ վատ վերաբերուեմ։ ոչ մէկի հետ կիսելու բան չունեմ։ մրցակցութիւն չեմ հասկանում։ ես ուզում եմ ինչ֊որ բաներ ստեղծուած լինեն։ եթէ չկան՝ ստիպուած անում եմ։ դէ հաճելի էլ ա անելը։ ու լաւ, էստեղ էլի ասեմ, որ ինձ մրցոյթներն բացարձակապէս չեն հետաքրքրում։
յ․ գ․ ես երբ մենակ եմ, հեռախօսի մէջ մտնող մարդ եմ։
երէկ տանը չէի, լափթոփը հետս չէր, դրոիդ4֊ով .bashrc էի խմբագրում, յարմարաւէտ alias֊ներ էի սարքում, որ սերուերիս ֆայլային համակարգը կպցնեմ ու անջատեմ։ ես շատ շփուող եմ։ ու ես շատ սիրում եմ չաթեր կարդալ։ արթնանում եմ, գիշերուայ խօսակցութիւններն եմ կարդում։ էդ ինձ շատ զարգացնում ա, ես շատ բան եմ սովորում այդ չաթերի մարդկանցից։ լիքը հետաքրքիր մարդկանց հետ եմ ծանօթ։ մէկ մէկ էլ (հազուադէպ) ես եմ ինչ֊որ բան իմանում ու օգտակար եմ լինում։ կամ անկապ խօսում ենք։
իթ չաթն ինտերնետի մարդկանց մօտիկացնում ա, իրար գլխի ա հաւաքում, քաղաքի պէս ա դարձնում։ երբ ես չաթում եմ՝ ես իմ քաղաքի կենտրոնում եմ։
ամէն մէկս ունի իր քաղաքը ինտերնետում։ ոչ մէկի քաղաքը միւսի քաղաքի պէս չի։
#համացանց #քաղաք #ծանուցում #կախուածութիւն #դեբիլախօս #խելախօս #հեռախօս #համակարգիչ #կարգիչ #ազատ_ծա #ազատ_ծրագրակազմ #ծրագրակազմ #ազատութիւն
շատ բանի համար ջոբսին չեմ սիրում, բայց պէտք ա երախտիք տալ՝ միշտ շատ լուրջ էր վերաբերւում դիզայնին, եւ լաւ ճաշակ ունէր։
սպանիչն են եւ էս համակարգիչները, եւ ինտերֆէյսի դիզայնը։
էդ դոքափերը քառակուսի, բայց մէջը լրիւ տարբեր, յիշեցնում են ամստերդամի նոյն լայնութեան տունիկները, որ ամէն մարդ իր ձեւով սարքել ա, ու շատ լիբերալ են ինձ համար։
#կարգիչ #համակարգիչ #պատմութիւն
https://wiki.odroid.com/odroid_go/odroid_go#hardware
#սարք #կարգիչ #համակարգիչ
համակարգիչների, կամ համակարգչային տեքնոլոգիաների մասին պատմելիս, յաճախ պատմում ենք այնպէս, ինչպէս կը պատմէինք ֆիզիկայի մասին։
մինչդեռ էական տարբերութիւնն այն ա, որ համակարգիչները մենք ենք նախագծել, ի տարբերութիւն տիեզերքի։
ու պատճառներ կան, որ նախագծել ենք հէնց այդպէս, ինչպիսին են։ եւ լեզուներն ենք մենք նախագծել։
ու կարեւոր ա հասկանալ պատճառները, նախագծման որոշումները։ ոչ միայն որ «սա այսպէս ա», այլ հէնց «ինչի ա սա այսպէս», ինչի՞ ենք այսպէս արել։ եւ ինչի ա դա վատ միտք, ինչի՞ չէինք ֆայմել էն ժամանակ այլ ձեւ անել։ ինչպէ՞ս կանէինք այսօր, բայց չենք անում։ ինչպէ՞ս անում ենք։
շատ քիչ գրքեր կան, որ նման ձեւ են բացատրում տեքը։ օրինակ, չարլզ պետզոլդի «կոդում» շատ կարեւոր ա այն, որ ինքը բացատրում ա, ինչի՞ հէնց բինար, եւ պատմում ա ինչպէս ենք դարերով եկել այդ մտքին։ այդ համար նա անդրադառնում ա եւ բրայլի այբուբենին, եւ մորզէի յօրինած կոդաւորմանը։
այսպէս, աւաղ, յաճախ չի լինում։
սովորեցնելիս համակարգչային ճարտարապետութիւն, կամ ծրագրաւորման լեզուներ, կամ ձեւեր, նախագծման որոշումների վրայ չենք կենտրոնանում, ու ընդունում ենք դրանք տուեալ։
մինչդեռ նախագծել են մարդիկ, եւ միշտ չի որ լաւ մտքի եկել են։ եւ ինձ թւում ա կարեւոր շեշտել՝ որ գիտէք, այստեղ լաւ լուծում չունենք։ կարող էք մտածել, գուցէ գիտական աշխատանք անէք եթէ այլ լուծում մտքին գայ։ իսկ սա այսպէս ա՝ բայց դա մենք ենք արել, այս պատճառներով։
#անկապ #ուսուցում #գիտութիւն #կարգիչ #համակարգիչ #տեքնոլոգիաներ #տեքնոլոգիա #տեք #պետզոլդ #կոդ #մորզէ #բրայլ #այբուբեն #կոդաւորում #նախագծում #որոշում
էն օրը ասում էի բռունցքին, որ risc-v֊ը իրականում ազատ պրոցեսոր չի, բայց չհասցրինք նորմալ խօսել, հիմա աւելի երկար պատմեմ։ ինքն ունի ազատ ինտերֆէյս՝ instruction set architecture, բայց ոչ ազատ իմպլեմենտացիա։
ազատ իմպլեմենտացիաներ գտել եմ գիտհաբում, չգիտեմ ինչքանով կիրառելի են։
նաեւ, եթէ arm֊ի հետ գործ էք ունեցել, էնտեղ նկատել էք, բինար ֆայլեր կան, որ բութ լոադերին պիտի տաս։ arm֊ի ֆիրմուէր ֆայլեր են։ առհասարակ էս ֆիրումեր բառը մշուշոտ ա ու ինչ ասես կարող ա նշանակել։ եւ ծրագրակազմ որ սարքի մէջ ա, եւ ծրագրակազմ որը լոադ ա լինում սարքի մէջ, եւ ծրագրակազմ որ սարքի կողքից մեր օպերացիոն համակարգում ա՝ որեւէ ծրագրակազմ ընկերութիւնից, «ֆիրմային» ծրագրակազմ։
ibm pc ճարտարապետութեան «բաց» լինելը՝ փաստացի bios֊ի ինտերֆէյսի (ոչ իմպլեմենտացիայի) բաց լինել էր։ ցանկացած ընկերութիւն կարող էր արտադրել ibm համատեղելի համակարգիչ, քանի որ կարող էր իմպլեմենտ անել բիօսը, զի «քոլլերը» յայտնի էին ու իմպլեմենտ անելը լեգալ էր։
յայտնի էին նաեւ առաջին էփլների «քոլլերը», բայց դրանք իմպլեմենտ անելն էր ապօրինի։ ու էփլը դրանով լուրջ զբաղուեց հէնց ութսունականներին եւ կանխեց էփլ համատեղելի կարգիչների ստեղծումը։
(չկանխեց սովետական շրջանում, զի փակ անկախ «մայլա» էին, ինչ ուզում անում էին (ներսում, չէին կարողանում, իհարկէ իրենց կարգիչը վաճառել արեւմուտքում, բայց ոչ մէկ չէր էլ առնի, հետ էին, մրցունակ չէին), գիրք էլ էին տպում առանց որեւէ մէկին փող տալու, պրոցեսորներ էին ցրում, նոյն ibm֊ի լոգօ֊ով տպում հէնց գողացած դիմակից։ բայց սովետական շրջանում էփլ համատեղելի կարգիչ չկարողացան սարքել՝ կար երկու նախաձեռնութիւն որոնց մասին գիտեմ, մէկը՝ բուլղարական pravetz֊ն էր, միւսը՝ սովէտական agat֊ը, երկուսն էլ լիովին համատեղելի լինել չկարողացան, ագատի համար ծրագրերը պէտք էր ադապտացնել (բայց աւելի հեշտ էր, քան զրօյից գրել), բայց դիսկերի ընթերցիչներն էին ահաւոր որակի, բուլղարականներն աւելի որակով էին, բայց էլի, բնականաբար, անորակ, անհամեմատելի իսկական էփլի ընթերցիչների հետ։)
risc-v֊ի դէպքում այդ ծրագրակազմը լրիւ կարող ա լինել փակ, կապուած պրոցեսոր արտադրող ընկերութեան հետ։
այս պահին ունենք նաեւ համեմատելի, ազատ պրոցեսոր՝ powepc֊ն։ 2019֊ին բացել են ինտերֆէյսը, կրկին՝ isa֊ն միայն։ ու ոչ բոլորի համար, բայց աքսէսը դրան հեշտացուած ա։
եւ ինչն ա լաւ, կայ VHDL֊ով գրուած ազատ իմպլեմենտացիա։
այստեղ էական տարբերութիւն կայ՝ ազատ ֆիրմուեր՝ https://git.raptorcs.com/git/։
power֊ի դէպքում ֆիրմուերը մեզ ծանօթ bios֊ի պէս ա, rom֊ի մէջ ա լցուած։
մեքենաներ կան, ու թանկ են։ կարելի ա օգտագործել որպէս սերուեր, կան որպէս դեսքթոփ՝ amd gpu֊ներով։ կոչւում են տալօս՝ https://raptorcs.com
մէկ էլ սէնց նախագիծ կայ՝ https://www.powerpc-notebook.org/en/ բայց իրենց գործերն դանդաղ են առաջ գնում։
ու կողքից անկապ ասեմ, ինձ թւում ա power֊ը նաեւ ապահով ճարտարապետութիւն ա, որովհետեւ big endian ա։ վստահ չեմ որ big endian֊ն առհասարակ լաւ լուծում ա, դա չի հարցը։ բայց դրա վրայ, լսել եմ, bsd֊ները ահաւոր շատ բագեր ունեն, ու ամէն ինչ վատ ա աշխատում։ լինուքսները փորձել եմ, շատ լաւ աշխատում են։ բայց անկապ ասածս այն ա, որ մտածում եմ, big endian լինելու պատճառով, ու փախած ճարտարապետութիւն լինելու պատճառով, ինքն անհամեմատ աւելի ապահով ա։ սովորաբար չարամիտ ծրագրակազմը ցածր մակարդակի լուծումներ ա կիրառում, որ էս ճարտարապետութեան վրայ դժուար աշխատեն, ինչպէս նախատեսուել ա։ բայց զուտ դրա տարածուած չլինելու պատճառով, այն պատճառով որ չեն ակնկալում այն երէսել։
ու տէնց։
#պրոցեսոր #երկաթ #տեք #կարգիչ #համակարգիչ #ճարտարապետութիւն #անվտանգութիւն #նախագծում
ռուսաստանը սպասում ա ռետրոհամակարգչութեամբ հետաքրքրուողների պայթիւն։
տաղանդաւոր ծրագրաւորողները կը գրեն ժամանակակից ծրագրակազմ միկրօշաների, վեկտորների, ռադիօ֊86ռկ֊ների, միկրօ-80֊նների եւ բկ֊0010֊ների համար։ բայց չեն գրի ագատների համար, զի ագատների միջի 6502֊ից չեն ճարի։
կատակս բացատրեմ՝ սովէտի ժամանակ, ութսունականներին որոշում էր կայացուել դպրոցների համար համակարգիչ արտադրել, որը կը լինի էփլ ][֊ի կլոն։ որ լինի օգտագործել դրա ծրագրակազմը։ սովէտում արդէն գողացել էին եւ արտադրում էին ինթել8080֊ը՝ որպէս կռ580, եթէ չեմ սխալւում, նաեւ այդ չիպն էր, որ առանց նման նախագծելու, տպում էին հէնց ամերիկայից գողացած կաղապարից՝ դրա մէջ նկարած «ինթել» բառով։
(այո, չիպերի մէջ լինում ա բառեր նկարել։ հայ նախագծողները, երբ դեռ նանոմետրերը թոյլ էին տալիս, թողնում էին իրենց անունները, եւ գուցէ ձեր հեռախօսի մէջ միկրօչիպ կայ, որը եթէ բացես եւ մանրադիտակով նայես, գրուած կը լինի «xcho» կամ նման մի բան։)
իսկ 6502֊ի կաղապար չունէին, կամ չէին կարողանում տպել։ փորձ արուեց կռ580֊ով ծրագրային էմուլեացիա անել 6502֊ը, բայց լաւագոյն դէպքում ստանում էին 1.5 անգամ դանդաղ պրոցեսոր։
վերջապէս, անճար, որոշեցին պակասող դոլարները ծախսել եւ ձեռք բերել իրական 6502֊ներ։ այո, խսհմ֊ում դոլարի խիստ պակաս կար։ օրինակ, «աբբա» խմբին վճարում էին նաֆթի գնացքներով։ իսկ «պեպսի»֊ն չէին ձգում, սկզբից վճարում էին օղիով, բայց ամն֊ում այդչափ օղու պահանջարկ չկար, ինչքան խսհմ֊ում՝ «պեպսի»֊ի։ եւ «պեպսի»֊ին սկսեցին վճարել հին ռազմական նաւատորմի նաւերով։ ասում են, «պեպսիի» տնօրէնն ասել էր ամն նախագահին՝ «մենք աւելի արագ ենք զինաթափում խսհմ֊ը, քան դուք»։ բայց եւ «պեպսի»֊ն չգիտէր ինչ անել նաւերի հետ, ու վերջում ծախեցին որպէս ժէշտ պարզապէս։
ամէն դէպքում, խսհմ֊ում հասկանում էին որ խիստ հետ են, եւ երկրին շտապ պէտք ա համակարգչային գրագիտութեան որոշակի մակարդակ։ էփլի նմանակ կարգիչը՝ «ագատը», միեւնոյնն ա այնպիսին չստացուեց, որ ծրագրերն առանց փոփոխութեան իրա վրայ աշխատեն։ ծրագրաւորողները յատուկ ադապտացնում էին ծրագրերն այնպէս որ «ագատ»֊ի վրայ աշխատեն։
պէտք ա ասել, «ռադիօ֊86ռկ»֊ն, որի նախագիծը տպուած էր, ինչպէս կարելի ա կռահել, 86 թուին «ռադիօ» ամսագրում, իսկապէս խթանեց համակարգչային գրագիտութիւնը ռադիօսիրողների եւ իրենց ընտանիքների եւ ընկերների շրջանում։
եւ հետագայում այդ նախագծի վրայ հիմնուած «միկրօշա» կարգիչն էլ խթանեց՝ ամենաէժան համակարգիչն էր, որ հնարաւոր էր ձեռք բերել, չունէր գրաֆիկական ռեժիմ, այսինքն պիքսէլներով հնարաւոր չէր նկարել՝ միայն տառեր, թուեր, նշաններ էր ցոյց տալիս։ եւ ունէր 32 կբ օպերատիւ յիշողութիւն, որն այն ժամանակ էլ արդէն շատ քիչ էր։
իմ գրագիտութիւնն էլ խթանեց այդ կարգիչը։ դէ ինչ, սպասեմ իր համար նոր ծրագրերի։ պարզապէս, ստեղնաշարը սարսափելի վիճակում ա, զի անորակ էր, եւ սնուցման բլոկը թռւռող հոսանք ա տալիս, դրանով չի միանում, պէտք ա հոսանքի բլոկը փոխարինել։ իսկ մոնիտորին, ներողութիւն, հեռուստացոյցին միացնելը հեշտ ա, զի մի լարով ա տալիս պատկերը, քանի որ պատկերը սեւ֊սպիտակ ա։
#ռետրոհամակարգչութիւն #կարգիչ #պատժամիջոց #ռետրո #ռետրօ #պատմութիւն #խսհմ #պրոցեսոր #համակարգիչ
https://newmag.am/post/about-people-and-machines
իմ կայքից նկարներն էին օգտագործել, յետոյ ինձ գտել էին, ասել էին օ՞կա, արի գրենք որ քո արքիւից ա, արի քեզ ձայնագրենք պոդքաստի համար, քանի որ գիրքն արդէն տպել ենք, ասի պէնտք չի։
գիրքը ռուսներ են արել, ու ռուսերէն էր բնօրինակը, հիմա հայերէն թարգմանութիւնն ա դուրս եկել։
շաբաթ օրը առաւօտը տասներկուսին կոնգրէսում շնորհանդէսն ա սկսուելու։
էս մարդը ասում էր՝ հեռախօս տուր շփուենք, ուաթափ վայբեր, ասում էի չունեմ։
հիմա գրեց թէ արի տեսնեմ քեզ, ասի՝ հա, բայց էսօր կովիդի դրական թեստը ստացայ, ու թեթեւ չեմ տանում, բնաւ էլ թոյլ չի թւում օմիկրոնը, էնպէս որ իւնչպէս պարզ ա, չեմ գնալու։
գնացէք, գուցէ հետաքրքիր լինի։
#գիրք #շնորհանդէս #կարգիչ #համակարգիչ #պատմութիւն
դոմինօ֊ով էլ ա լինում կարգիչ հաւաքել։
https://www.gwern.net/docs/www/think-maths.co.uk/5d2586e9724de4c5df5b354ee6117fcc2e1b722b.pdf
#համակարգիչ #կարգիչ #պրոցեսոր #նախագիծ #թուղթ
#համակարգիչ #ծրագրաւորման_լեզուներ #համակարգչութիւն #ռետրոհամակարգչութիւն #կարգիչ #ֆորթ #սպեկտրում #ծրագրաւորում #էկրանահան #պատմութիւն
հարիւր ճագարի հարցազրոյցի ձայնագրութիւնները՝
անցեալ շաբաթուայ՝
https://archives.anonradio.net/202201111600_gef.mp3
այսօրուայ ձայնագրութիւնը՝
https://archives.anonradio.net/202201181600_gef.mp3
#անոնռադիո #անոնռադիօ #հարցազրոյց #ռետրո_համակարգչութիւն #ռետրոհամակարգչութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #գիրք #նաւարկութիւն #նաւ #ծրագրաւորում #երաժշտութիւն #արուեստ
երբ լսում եմ չիպերի պակասի մասին, մտածում եմ տարբեր բաներից։
յիշում եմ ինչպէս էին իննսունականներին «կտրում» հին սովետական համակարգիչները, մասնաւորապէս տեղական նախագծման/արտադրութեան համակարգիչները, որ թանկարժէք մետաղներ հանեն։
ինձ համար դա բարբարոսութիւն յիշեցնող բան ա՝ նախագծուած սարք քանդելը։ դրա վրայ ջանք ա դրուել, ու այն կարող ա աշխատել եւ կիրառուել։ ակնյայտ ա, որ նաեւ կորցրել ենք դրանք որպէս նմուշներ, որ էստեղ արտադրուել են այսպիսի մեքենաներ։ այդ նմուշները կարող էին այսօր լինել թանգարաններում, հիւրանոցներում, կաֆէներում, ակումբներում։ ամէն նման տեղը կուզէր ունենալ իր «նայիրի֊2»֊ը։ ու կարող էր, զի բաւական արտադրուած էր։ բայց մնացել չեն էդ մեքենաները։ չկան։
բայց բացի նմուշ ծառայելուց, մեքենան կարող ա կիրառուել։ վերօգտագործուել, ինչպէս էսօր՝ շէնքերը։ որոշ մեքենաների էներգախնայող լինելու հետ հարցեր կան՝ նոյն նայիրիների։ կամ ինթելների։ բայց եկէք յիշենք որ մենք ժամանակակից մեքենաների վրայ օգտագործում ենք փայթըն եւ պերլ որ չեմպիոն են ըստ էլեկտրաէներգիայի ծախսի՝ երեսպաշտ ա դրանք օգտագործել, եւ խօսել հին մեքենաների մասին։
բայց որոշ մեքենաների դէպքում այդ հարցը չկայ բնաւ։ հին տան համակարգիչները, կամ միկրօկարգիչները, դրանք շատ խնայող էին։ իննսունականներին ես օգտագործում էի «սպեկտրում» համատեղելի կարգիչս միացնելով սովորական 5V֊անոց մարտկոցին։ պլիւս փոքրիկ սեւ֊սպիտակ հեռուստացոյց, որը սնւում էր մեքենայի մարտկոցից։
ամէն նինթենդօն, աթարին, ահաւոր քիչ էներգիա են ծախսում, ու ահագին կիրառելի կարող են լինել։
միկրօկոնտրոլերներն էլ են շատ քիչ էներգիա պահանջում։ փորձէք հաշուել, փոքր արեւային պանելով կարո՞ղ էք սնել raspberry pi֊ը՝ չէ, իսկ arduino֊՞ն՝ այո, հանգիստ։
արդե՞օք դա տնտեսութեան համար ա լաւ՝ դէ, ստեղծում ա մի ամբողջ բիզնէսների ոլորտ՝ սարքեր որ կարդիականացնեն հին կարգիչը, մարդիկ որ կը մաքրեն, կը նորոգեն հին կարգիչը, ժամանակակից ծրագրակազմ, որ կաշխատի հին կարգիչների վրայ։
հին կարգիչը կարող ա կարդալ մէյլ։ ես կպնում էի atari st֊ով ֆրինեթի, եւ կարդում մէյլերս։ էն ժամանակ տերմինալ էմուլեատորով, ու pine֊ով, բայց ոչինչ չի խանգարում imap կլիենտ գրել։ էսօր atari st֊ի համար կան ժամանակակից ethernet քարտեր։ ես ուզում եմ atari֊ս սկսել օգտագործել որպէս տերմինալ, եւ որպէս երաժշտական աշխատանքային կարգիչ։ իհարկէ, հաւէսի համար։ բայց քանդել կտրելը աշխատող (կամ ոչ էնքան) սարքը՝ ահաւոր ա։ այն կարելի ա օգտագործել։
էսօր շէնքերի վերօգտագործումը մէյնսթրիմ ա, դա համարւում ա եւ կենսակայուն մօտեցում, եւ իսկապէս բաւական շատ շէնքեր արդէն կան աշխարհում, եւ նոր շէնքեր կառուցելու պահանջ էդքան չկայ, բայց կայ լաւ վերօգտագործողների պահանջ։ սա հայաստանին, ոնց հասկանում եմ, չի վերաբեում, որովհետեւ մեր հին շէնքերը սէյսմակայունութեան հետ խնդիր ունեն, ու պէտք ա ամրացուեն։ բայց դա էլ ա վերօգտագործում։ իսկ բնակելի ֆոնդի զգալի մասը ահաւոր անորակ ա, եւ նախատեսուած չէր էսքան տարի օգտագործելու համար։
ես գիտեմ ինչ հարցեր կարող են ինձ տալ՝ օրինակ, որ հին cpu֊ն չունի կարեւոր ֆիչըրներ՝ երկաթը չի սատարում առանձին հասցէատիրոյթներին, մի քանի պրոցես աշխատեցնելուն։
այո։ բայց դա էլ պարտադիր չի։ կարելի ա օգտագործել մի ծրագիր։ յետոյ անջատել, միացնել այլը։ ոչ մի սարսափելի բան չկայ դրա մէջ։
ու աւարտեմ ապշելու բանով։ էն օրը ընկերոջս տանն էի, նա փլէյսթէյշն ունէր։ ասի ցոյց տուր էդ ինչ ա, ի՞նչ ծրագրեր կան, բացի խաղերից։ ի՞նչ խաղեր կան։ ասի՝ լաւ, արի պակման դիր՝ սիրածս խաղն ա, խաղամ էդ ջոյթսիկով։ պարզուեց՝ պակմանը փողով ա, չհասցրի ասեմ չառնի, բայց դա քիչ ա, երկար քաշում էր 800մբ ծաւալով ծրագիր։
պակմանը, գրողը տանի, աշխատում էր 16կբ յիշողութիւն ունեղող կարգիչների վրայ։ ինչի՞ 800մբ։ ո՞նց։ արդե՞օք դա ա նորմա։
ու չիպերի պակասութիւնը կարող ա վերադարձնել լաւ ծրագիր գրելու կուլտուրան, եւ օլդսքուլ ծրագրաւորողները, որ կարողանում են քամել կարգչի ռեսուրսները կարող են կրկին գնահատուած իրենց զգալ։
#անկապ #տեք #համակարգչութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն #միկրօկարգիչ #վերօգտագործում #կուլտուրա #յիշողութիւն #ծրագրակազմ #կենսակայունութիւն #էներգիա
ասում ա՝ «produced by John McCarthy»
https://toobnix.org/w/ryxeSERTbgNNF9y779acFU
նաեւ ֆիլմում նշւում ա «GOGOL» ծրագրաւորման լեզուն՝ ALGOL֊ի դիալեկտ։ ըստ ալգոլի վիքի յօդուածի այն իսկապէս աշխատում էր «ODIN time-sharing system»֊ի տակ, PDP-1 մեքենայի վրայ։
#կարգիչ #ֆիլմ #պատմութիւն #արուեստ #համակարգչութիւն #ծրագրաւորում #համակարգիչ #ալգոլ #գոգոլ #օդին
ով չի լսել հարցազրոյցը, ահա ձայնագրութիւնը՝
https://archives.anonradio.net/202201111600_gef.mp3
շարունակութիւնը միւս շաբաթ նոյն ժամին։
#հարցազրոյց #ռետրո_համակարգչութիւն #ռետրոհամակարգչութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #գիրք #նաւարկութիւն #նաւ #ծրագրաւորում #երաժշտութիւն #արուեստ
ես արդէն գրել էի հարիւր ճագարի մասին՝ եւ դեւինը, եւ ռեկը յայտնի են մեզ իրենց դաշնեզերքի հաշիւներով՝
https://merveilles.town/@neauoire
https://merveilles.town/@rek
հարցազրոյցը լինելու ա անոնռադիօյի եթերում մեր ժամով՝ 20:00, յուսամ լայւ։
ես էլ կպնելու եմ com չաթին, ու քաջալերում եմ կպնել, գուցէ լինի իրական ժամանակում խօսել։
մեզնից իմ յիշելով անդրանիկը, կօֆէն, տիգրանը, վաչագանը, վագագը էդ չաթին կպնելու հմտութիւններ ունեն՝ եկէ՛ք։
նաեւ էստեղ եմ փորձել իրենց մասին պատմել, ու իրենց գիրքն եմ խորհուրդ տուել ձեռք բերել։ շատ հաւէս ա կարդացւում, արդէն կարող եմ ասել, ու մասնագիտական չի՝ փոքր նաւով ովկիանոսի ճամփորդոթեան մասին ա։
#հարցազրոյց #ռադիօ #ռադիո #համակարգիչ #արուեստ #ռետրո_համակարչգութիւն #ծրագրաւորում #նաւ
աստուատ՝
https://beza1e1.tuxen.de/lore/crash_cows.html
#ծրագրաւորում #կով #կովեր #պատմութիւն #սովետ #սովէտ #խսհմ #տեք #գնացք #սուերդլովսկ #համակարգիչ #կարգիչ #SM-1800 #PDP-11 #ծրագրակազմ
https://100r.co/site/about_us.html
սա շատ հետաքրքիր կայք ա, լիքը կարդալու բան կայ։
այստեղից էլ ա կարելի սկսել՝ https://100r.co/site/story.html
էդ կայքը նաեւ աշխատում ա շատ պարզ, առանց ջս, վիքի֊ով։ վիքի֊ն էլ աշխատում ա 64կբ յիշողութիւն ունեցող վիրտուալ մեքենայով։
կիլոբայթ, դուք ճիշտ կարդացիք։ զի այդ վիրտուալ մեքենան հաւէս հարթակ ա տարբեր փոքր համակարգիչների համար ծրագրեր գրելու համար։ ու այդ հարթակի համար կան եւ խաղեր, եւ երաժշտութիւն գրելու եւ նուագելու ծրագրեր։
նաեւ անպայման տեսէք սա՝ https://wiki.xxiivv.com/site/oscean.html
#համակարգիչ #արուեստ #ռետրո_համակարչգութիւն #կայք #յղում
#դիզայն #նախագծում #ինտերֆէյս #համակարգիչ #տեք #լուծում #էկրանահան
աթարի փնտրելով։
#աթարի #ատարի #կարգիչ #համակարգիչ #էկրանահան
պարզւում ա սէնց նախագիծ կայ՝ https://ulx3s.github.io/
ու օբերոնի պորտ դրա համար՝ https://github.com/emard/oberon
ի դէպ, RISC-V֊ը ազատ չի, ընդամէնը ազատ սպեկ ունի, ինտերֆէյս, ոչ իրականացում։
ի տարբերոթիւն Վիրտի RISC֊ը լրիւ ազատ պրոցեսոր ա։
#պրոցեսոր #համակարգիչ #կարգիչ #նախագիծ #ելատեքստ #ազատութիւն
flexfile ծրագրի դեմօ ունէի
արդէն ունե՞մ նիշք՝
ապա ի՞նչ ֆորմատով են տարեթուերը՝
յետոյ ասում ա՝
👀
յուշում՝ եթէ չես ջոկում որ մկնիկով մենիւն պէտք ա կտացնել, նոր ա շատ մարդկանց համար՝
զանգե՞նք՝
թեստային տուեալները՝
ահա թէ ինչ պէտք ա անէի 1985 թուի սեպտեմբերի չորսին՝
ես չգիտէի, զի չունէի մկնիկ, չունէի համակարգիչ, ու չգիտէի որ կարգիչներ գոյութիւն ունեն։ եւ դրանք իսկապէս գրեթէ գոյութիւն չունէին սովէտական միութիւնում։ եթէ իմանայի ինչ պէտք ա անեմ այդ օրը, գուցէ ամբողջ կեանքս այլ կերպ գնար։ սակայն, փակ երկիր էր, օլիմպիա չէի հասնի։
#աթարի #ատարի #ռետրո #ռետրօ #ռետրոհամակարգչութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #էկրանահան #ծրագիր #ծրագրակազմ
աղբիւր, @{https://xn–69aa8bzb.xn–y9a3aq/users/revik}֊ի միջոցով։
տեսանիւթում երեւացող մեքենաները, կարծես տեղական արտադրութեան bk 0010 եր են։ արտադրւում էին կարծես չարենցաւանում կամ աբովեանում։
ահա, սա՝
նման ա սրան՝
վերջին նկարի աղբիւրը սա ա։ հետաքրքիր ա, ի դէպ, որ այս էջից իմանում ենք՝ իսպաներէն համակարգիչը ordenador ա։
եւս մի յաւելում՝ այդ շէնքի ծածկի ձեւը կոչւում ա «կախ տուած»։ կան «կախովի» եւ «կախ տուած» ծածկեր։ հայաստանում նոյն նախագծով արուած հինգ շէնք կար։ մէկը՝ սեւանի արեւելեան ափի մօտ ա։
#թումո #թումօ #երեւան #պատմութիւն #կրթութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #բկ_0010 #բկ_0010-01 #bk0010 #bk-0010 #bk_0010 #bk_0010-01 #ճարտարապետութիւն
#էկրանահան #կարգիչ #համակարգիչ #օհ #օպերացիոն_համակարգ #օպերացիոն_համակարգեր #նէքստ #ուինդոումէյքեր #պոստսկրիպտ #հանդէս #1989 #պատմութիւն
84 թուի «բայթ» հանդէսում կար յօդուած ֆորթի մասին, նաեւ հէնց վիտի եւ գուտքնեխտի տեքստերը՝ մոդուլա-2֊ի մասին։
#էկրանահան #հանդէս #համակարգիչ #կարգիչ #ծրագրաւորում #ծրագրաւորման_լեզուներ #ֆորթ #մոդուլա #մոդուլա-2 #ամսագիր #բայթ #1984 #պատմութիւն
ահ, ոնց եմ ուզում էս համակարգչից՝
համ աւիտօ֊ում ա (չեմ կարող ուղարկել օնէքսի պահեստ, պիտի դու գնաս ռդ պահեստներից մէկից վերցնես), համ թանկ ա։ :/
#համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն
սա սպանիչ նախագիծ էր, ու էդ նախագիծը «խոդի գցեց» տտ գրագիտութիւնը ամբողջ սովէտի տարածքում, եւ իմ վրայ էլ ազդեց։
այն օրը ցանցառներում խօսում էինք, ինձ թւում էր որ փայնֆոնի երկաթը համեմատելի ա իմ xperia xa2֊ի երկաթին։
փորձեցի փնտրել համացանցում, բան չհասկացայ, բացի նրանից որ փայնֆոնինը՝ 1.152ghz֊նոց 4 հատ cortex a53 պրոցեսոր ունի, իսկ էքսպերիան՝ 8 հատ 2.2ghz֊նոց Qualcomm Snapdragon 630 ա (14 nm)։
հիմա ի՞նչ ա սա մեզ ասում։
ժամանակին չափել էի մի պրոցեսորի արագագործութիւն տարբեր մեքենաներիս վրայ։ փայնբուքը հաւասար էր գնում ընդամէնը core2 համակարգչի, բայց այն տաքանում էր, ու հովացում միացնում, իսկ փայնփուքը՝ լուռ։ նաեւ վերջինն ունի վեց պրոցեսոր, իսկ ինթելն ունէր ընդամէնը երկու։ բայց ես մէկի վրայ էի չափում։
հիմա հեռախօսներ, բեմահարթակում երեքն են՝ pinephone, xperia xa2, motorola droid4։
ահա, փորձեցի չափել արագագործութիւնը ըստ մի պրոցեսորի՝
droid4
վերջին պրոցեսոր՝
processor : 1
model name : ARMv7 Processor rev 3 (v7l)
BogoMIPS : 598.42
Features : half thumb fastmult vfp edsp thumbee neon vfpv3 tls vfpd32
CPU implementer: 0x41
CPU architecture: 7
CPU variant : 0x1
CPU part : 0xc09
CPU revision : 3
Hardware : Generic OMAP4 (Flattened Device Tree)
Revision : 0000
Serial : 0000000000000000
pinephone
վերջին պրոցեսոր՝
processor : 3
BogoMIPS : 48.00
Features : fp asimd evtstrm aes pmull sha1 sha2 crc32 cpuid
CPU implementer: 0x41
CPU architecture: 8
CPU variant : 0x0
CPU part : 0xd03
CPU revision : 4
xperia xa2
պրոցեսոր՝
Processor : AArch64 Processor rev 4 (aarch64)
(առանձին ու սկբից ա միայն գրած, այլ սարքերի վրայ այդպէս չի)
վերջին պրոցեսոր՝
processor : 7
BogoMIPS : 38.40
Features : fp asimd evtstrm aes pmull sha1 sha2 crc32
CPU implementer: 0x51
CPU architecture: 8
CPU variant : 0xa
CPU part : 0x801
CPU revision : 4
ելատեքստ՝
user@devuan-droid4:~/bench$ cat bench.cpp
#include <stdio.h>
class Fib
{
private:
int _value;
public:
Fib(int n) { _value = n; }
int value()
{
if(_value <= 2)
return 1;
Fib f1 = Fib(_value - 1);
Fib f2 = Fib(_value - 2);
return f1.value() + f2.value();
}
};
int main()
{
for(int i=0; i<2; i++)
{
Fib x = Fib(40);
printf("n=%d\n", x.value());
}
return 0;
}
արդիւնքներ՝
xperia xa2
[root@XperiaXA2-DualSIM ~]# time ./bench
n=102334155
n=102334155
real 0m 10.02s
user 0m 9.90s
sys 0m 0.00s
[root@XperiaXA2-DualSIM ~]#
փայնֆոն՝
user@devuan-pinephone:~/bench$ time ./bench
n=102334155
n=102334155
real 0m13.109s
user 0m13.065s
sys 0m0.005s
user@devuan-pinephone:~/bench$
մոտորոլա դրոիդ4՝
user@devuan-droid4:~/bench$ time ./bench
n=102334155
n=102334155
real 0m16.393s
user 0m15.783s
sys 0m0.174s
user@devuan-droid4:~/bench$
գոնէ այս հաշուարկի մէջ տարբերութիւնը փայնֆոնի ու էքսպերիայի մէջ մեծ չի։ էքսերիան դրոիդից էլ ա խնդիրը լուծում մօտ մէկ ու կէս անգամ արագ։
երեքն էլ բաւական մօտ են արդիւնքներով։
մի նկատողութիւն՝ էքսպերիան, աւելի ճիշտ՝ սէյլֆիշը, նորմալ լինուքս չի մնացած երկուսի պէս, ու openrepos֊ում մի gcc նախագիծ կայ, որը չկարողացայ էլ տեղակայել։ ու 64բիթ պրոցեսոր ունենալով, 32բիթ օհ ա քշում։ (իրականում aarch64 ճարտարապետութիւնը, բնաւ amd64֊ի պէս չի պահում համատեղելիութիւն 32բիթանի arm միջուկների հետ, պարզապէս այդ (ինչպէս եւ որոշ այլ չիպսեթները կատարում են ե՛ւ մի ե՛ւ միւս isa֊ին համապատասխան հրամաններ) մնացածը դեբիան են՝ փայնֆոնը՝ 64բիթ, դրոիդը՝ 32բիթ, ու ես սէյլֆիշի տակ թեստն արեցի droid֊ի վրայ ստացած բինար նիշքով։ եթէ հէնց էքսպերիայի վրայ կազմարկէի, ինձ թւում ա եւս մի հինգ֊տաս տոկոսի առաւելութիւն կը լինէր։
#տեք #լինուքս #թեստ #հեռախօս #խելախօս #ֆիբոնաչի #արագագործութիւն #պրոցեսոր #օպերացիոն_համակարգեր #համակարգիչ #կարգիչ
բացայայտել եմ այսպիսի հաւէս պրոցեսոր՝ http://www.apollo-core.com/index.htm?page=features
հետաքրքիր ա, որ «սելֆ մոդիֆայինգ» (ինքն իրան փոխող) կոդի հնարաւորութիւնը կար միայն օրիգինալ 68000֊ների վրայ, եւ հետագայում հեռացուել ա, 68020֊ից սկսած։
ենթադրում եմ, որ դա «ֆիչըր» չէր, իսկ «ֆիչըրը»՝ երկաթէ ապահովութիւնն էր, որ հետագայում աւելացուեց որ ինքն իրեն փոխող կոդ գրել հնարաւոր չլինի։
իսկ այսօր հնարաւորութիւնը վերադարձել ա ինչպէս «ֆիչըր»՝ զի այն ինչ նախկինում պէտք էր գոյատեւելու համար, այսօր մենք անում ենք հաւէսի համար։
#ապոլլօ #68կ #մոտորոլա #ամիգա #աթարի #ատարի #ասմ #ասեմբլեր #մեքենայական_կոդ #68000 #68020 #68080 #էկրանահան #ռետրո #ռետրօ #ռետրոհամակարգչութիւն #համակարգիչ #կարգիչ
>«PowerPC֊ն մահացած ա, եւ վաղուց»։ Ոչ. PowerPC֊ն լաւ էլ կենդանի ա եւ առաջարկում ա արտադրողական արժէք նրանց, որ գիտեն ինչպէս քաղել այն։ Համակարգիչ օգտագործելն աւելին ա, քան իւթիւբ եւ սոցիալական մեդիա օգտագործելը, բայց դա մի պնդում ա որ բարդ ա հասցնել 2000֊ից յետոյ ծնուածներին, որովհետեւ իրենք գաղափար չունեն ինչի համար էին օգտագործւում համակարգիչները պատմականօրէն։
աղբիւր, անգլերէն։
ջորջ մարտինն օգտագործում ա դօս մեքենայ «գահերի խաղը» գրելու համար։
կարող եմ նաեւ աւելացնել որ ես ունեմ g4 մեքենայ, որի վրայ քշում եմ ամենաժամանակակից լինուքս, ու այն նորմալ աշխատում ա։ երբեմն նոյնիսկ անակնկալի եմ գալիս նրանից, ինչ արագ ա շինում, հաւաքում որոշ ծրագրերը։
ու չնայած, ոնց հասկանում եմ, 32 բիթանի powerpc պրոցեսորներ այսօր չեն արտադրւում, powerpc֊ն մահացած չի՝ կան նոր 64 բիթանի պրոցեսորներ որ նախագծւում են, արտադրւում եւ աշխատում իրական սերուերային մեքենաների վրայ։
աւելին, powerpc֊ն ազատ ա արձակուել ibm֊ի կողմից, այնպէս ինչպէս risc-v֊ն ա ազատ՝ ամէն մէկը (որ կարող ա) կարող ա նախագծել եւ արտադրել համատեղելի պրոցեսորներ։
#պրոցեսոր #այբիէմ #լինուքս #համակարգիչ #կարգիչ
amiga֊ի կարեւոր առաւելութիւնը atari st֊ների նկատմամբ (իրենց հետ են սովորաբար համեմատում) երկաթի ընդլայնման հնարաւորութիւնն էր, եւ տարբեր անկապ ընկերութիւններ այդ ինտերֆէյսի համար տպասալեր են նախագծել։
նշանակում ա՝ մոդուլ աւելացնելու հնարաւորութիւն կար։
իսկ ibm pc֊ն գրեթէ ամբողջութեամբ այդ մասին էր՝ մոդուլներ աւելացնելու։
#մոդուլ #նախագծում #դիզայն #համակարգիչ #կարգիչ #ատարի #աթարի #ամիգա #երկաթ #ընդլայնելիութիւն #ռետրոհամակարգչութիւն #ռետրո #ռետրօ #բաց_ճարտարապետութիւն
սա այսօր իմ ամենասիրած ալիքն ա։
#ռետրոհամակարգչութիւն #պատմութիւն #համակարգիչ #կարգիչ #արուեստ
#ընտանիք #ազգանուն #ինթել #համակարգիչ #կարգիչ #գիրք #պատմութիւն
երբ էփլի կլոնն աւելի լաւ ա աշխատում՝
https://www.youtube.com/watch?v=GZX7tjnb9sE
#էփլ #կլոն #համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն #ռետրո #ծրագրակազմ
https://toobnix.org/videos/watch/1c110cea-7605-4411-8415-23c35c6c4edf
#կինօ #համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն
ութսունականներին բաց աշխարհում ապրէի՝ երեւի կը սիրէի ամիգան, կը սիրէի աթարին, կը սիրէի մակը։ ու յուսով եմ որ կը ջոկէի ու աւելի շատ կը սիրէի դախ այբիէմ փիսի համատեղելի կարգիչները։
զի բաց ճարտարապետութիւն։
ու այսօր ես ոչ թէ յոյս ունեմ որ ինթելը, որի դիզայնը չեմ սիրում՝ կը մեռնի, այլ յոյս ունեմ որ ինթելը բարեյաջող անցում կը կատարի sip դիզայնի, ինչպէս նոր տնօրէնի պլաններում ա։
ինչո՞ւ՝ որովհետեւ sip֊ը մոդուլար դիզայն ա, ու կարելի ա համատեղել տարբեր արտադրողների մոդուլներ, հաւաքելով բարձրայարկ շէնքեր։ (:
դա նշանակում ա՝ տարբեր արտադրողներ կը կարողանան համադրել տարբեր այլ արտադրողների մոդուլներ։ ինչը շատ մօտ ա բաց ճարտարապետութեանը։
բայց բաց ճարտարապետութիւնը նաեւ ունէր բաց BIOS֊ի API ու ամէն արտադրող կարող էր ըստ այդ ստանդարտի ենթածրագիր (firmware) իրականացնել։ իմ հասկանալով ներդրուած համակարգերում այսօր նման ստանդարտիզացում չկայ, բայց ես դրանք բաւական մշուշոտ եմ պատկերացնում։
#նախագծում #դիզայն #բաց_ճարտարապետութիւն #համակարգիչ
երէկ սէնց գիֆ սարքեցի՝
սա՝ oric atmos համակարգչի համար գրուած zorgon’s revenge խաղի վիշապն ա։
ո՞նց ես գիֆը սարքեցի՝
նախ վերցրի մի քանի էկրանահան oricutron էմուլեատորով։ այս էկրանահանի պէս մի քանիսը՝
բայց էկրանաններից մի մասի անունը screenshot06.bmp֊ի պէս էր, իսկ մի մասինը՝ screenshot16.bmp իսկ մի մասինը՝ screenshot116.bmp֊ի պէս էր՝ նկատի ունեմ՝ թուի երկարութիւնը տարբեր էր։
ու դա կարեւոր ա սորտաւորման համար, զի ես չեմ կարող այս վիճակում ասել՝
convert *.bmp dragon.gif — սխալ յաջորդականութեամբ ա միացնելու իրար։
այդ պատճառով նախ պէտք եղաւ անունները նորմալիզացնել։ դա շատ հեշտ ա շելլով անել՝
list=`ls *.bmp`
for i in $list
do
NUMBER=$(echo $i | grep -o -E '[0-9]+')
NEWNUM=`printf "%03d\n" "${NUMBER#0}"`
j=`echo $i | sed "s/$NUMBER/$NEWNUM/"`
echo "$i becomes $j"
mv $i $j
done
ահա, հիմա ունեմ ճիշտ լիստ, որը սկսւում ա screenshot006.bmp֊ից եւ աւարտւում screenshot117.bmp֊ով։
հիմա պէտք ա այս բոլոր նկարիկներից կտրել հէնց այդ վիշապի մասը։
մի քանի փորձի արդիւնքում համոզուեցի պիքսելներով թէ որ մասն ա պէտք կտրել։ եւ աշխատեցրի այս սկրիպտը՝
OUTRES="74x74"
OFFSETX=151
OFFSETY=69
for i in `ls *.bmp`
do
convert -crop ${OUTRES}+${OFFSETX}+${OFFSETY} ${i} ${i}_crop.bmp
done
հիմա արդէն ունենք փոքրիկ նկարիկներ՝ screenshot006.bmp_crop.bmp եւ այլն։
արդէն հեշտ ա։
convert -delay 30 *crop.bmp vishap.gif
եւ ահա, ստանում ենք սա՝
ապա գիֆը կարելի ա սքէյլ անել 64x64֊ի (էդքան լաւ չի իհարկէ) ու վերբեռնել divoom սարքի մէջ՝
եւ վայելել իսկական պիքսելարտ էկրանին։
ու տէնց։
#պիքսելարտ #խաղ #պատմութիւն #զորգոն #օրիկ #ատմոս #պրաւեց #ռետրո #համակարգիչ #գրաֆիկա #իւնիքս #շելլ #անկապ #վիշապ #վիշապիկ #էկրանահան #գիֆ #առօրեայ
նկարուած ա petdraw ծրագրով։
#ծրագրակազմ #արուեստ #քոմոդոր #ռետրո #համակարգիչ
անդորրը կիսել էր ինչպէս էին հեռուստատեսութեամբ հեռարձակում ծրագրեր։
ահա, այս մարդը կրկնել ա։
#կարգիչ #համակարգիչ #պատմութիւն #հեռուստատեսութիւն #հեռարձակում #ցանց
#կարգիչ #երեկոյ #առօրեայ #պրաւեց #լարեր #բզբզ #ռետրո #ռետրօ #տեք #համակարգիչ
տեսէք ռուսները ինչ են արել՝ йцукен֊ին համապատասխան ֆոնետիկ ձեւով շարել են լատինական տառերը։ իրականում ահաւոր արդարացուած ա՝ եթէ դու գիտես йцукен, ինչի՞ սովորես qwerty, որ միտումնաւոր վատ ա նախագծած։ այլ հարց ա որ էնպէս չի որ ստացուած jcuken֊ն ա շատ յարմարաւէտ անգլերէնի համար։
իսկ jcuken֊ը սովէտի համար փախած շարուածք չէր՝ ընդունուած բան էր՝
ու տէնց։
#ստեղնաշար #սովետ #սովէտ #համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն #շարուածք
ուրեմն վաղ իննսունականներին, մոսկուայում ապրող քեռիս գնացել էր բարեկամների մօտ յունաստան, էնտեղից կարգիչ առել, բերել մոսկուայ որ ծախի։
ու ծախեց, յետոյ երբ էստեղ էր, խօսեցինք համակարգիչներից։
ու չեմ յիշում ոնց եղաւ, գուցէ չէի ուզում կարգիչն անջատել, բացատրում էի որ պէտք ա մի տաս րոպէ ժապաւէնից կրկին ծրագիրը բեռնեմ, նա էլ ասաց թէ իր այդ կարգիչում, երբ անջատում միացնում էիր, էլի ամէնը մնում էր։
ես էլ ասում էի՝ ո՞նց ա տէնց հնարաւոր։ ասում էի՝ օպերատիւ յիշողութիւնը ջնջւում ա երբ անջատում ես։
չէի իմանում որ հնարաւոր ա կարգիչ լինի որի մէջ դիսկ լինի, յետոյ արդէն լսեցի «վինչեստեր» բառը, ու խառը անկապ բաներ էի կարդացել, ինձ թւում էր որ դրա դիսկը լազերային ա։
#համակարգիչ #կարգիչ #պատմութիւն #աղքատութիւն #մեկուսացում
այստեղ՝ https://youtu.be/eqsg3Blzmdg?t=2904 պատմում ա որ նայիրի֊2 էին ստացել։
#համակարգիչ #նաիրի #նայիրի #պատմութիւն
երբ հարցնում են՝ էսինչը օգտագործեն թէ չէ, ես ասում եմ՝ կարեւորը որ կարգիչ օգտագործէք, ոչ թէ սառնարան կամ հեռուստացոյց։
էս լիւկի ասած դէպքում՝ համակարգիչ չէք օգտագործում, օգտագործում էք՝ տերմինալ, որը կպած ա համակարգչին։ vt100֊ի պէս մի բան։ որը համակարգիչ չի։
https://www.youtube.com/watch?v=wWaWt9d3yw0
#ազատութիւն #համակարգիչ #կարգիչ
էն ժամանակ, երբ կարգիչները նոր էին յայտնուել, մաթեմատիկոսներ, ֆիզիկոսներ, տարբեր գիտնականներ կպել էին՝ հետաքրքիր էր, ո՞նց բզբզալ այդ նոր խաղալիքները, ո՞րն են դրանց հետ խաղալու աւելի արդիւնաւէտ, երկարատեւ շահաւէտ ձեւերը։
շատ բան, նոր յայտնուող համակարգչային գիտութեան մէջ, իհարկէ չէին ջոկել հէնց ամենասկզբից։ բայց եւ շատ բան լաւ էին մտածել, իսկ արդէն եօաթնասունականների վերջում կարելի էր ասել որ զգալի առաջընթաց կայ։
իսկ յետոյ բզբզոցը եւ հաւէսի, հետաքրքրութեան համար սիրուն լուծումների փնտրտուկը էլ էդքան ակտուալ չէին՝ փոխարէնը ակտուալացաւ այլ հարց՝ ո՞նց անենք արագ շուկայ հանենք մի բան, ծախենք, թէ չէ դա կանի միւսը։
որը վատ հարց չի՝ զի մարդիկ վատ բան չեն առնի, չէ՞։ ինձ թւում ա՝ չեն առնի։
երեւի տտ արդիւնաբերութիւնը բացառիկ ա նրանով, որ միաժամանակ նոր ա ու լայն շերտերի համար ա։ օդանաւ սարքելն էլ ա նոր, բայց ամէն մարդ օդանաւ չի առնում։ աւտոմեքենաներն էլ են նոր, բայց ոլորտը կարգաւորուած ա պետութիւնների կողմից։ իսկ ծրագրակազմի ոլորտը ազատ ա եւ նոր, եւ մարդիկ դեռ չեն ջոկում ինչ են իրենց նաղդում, եւ ինչի հաշուին։
ու այդպէս, գուցէ, տտ֊ն չնայած ամենաշահութաբեր ոլորտներից ա, դարձաւ թերեւս տեքնոլոգիական ոլորտներում ամենաչմտածուածը, ամենահեռուն գիտութիւնից, վաճառելով այն, ինչ այլ պարագայում մարդիկ չէին առնի զի պատրաստ չէին լինի իրենց կեանքերը նոյն չափով վերահսկելի դարձնել վաճառողի կողմից։
#տեքնոլոգիաներ #համակարգիչ #հետազօտութիւն #պատմութիւն #տտ #ազատութիւն
վաղուց էսպէս էի օգտագործում, հիմա՝ կրկին։ այլեւս չեմ քշում sshfs, այլ քշում եմ nfs over ppp over ssh՝ հիմա բացատրեմ։
sshfs֊ը չեմ կարողանում այնպէս անել, որ ռեքոնեքտ լինի ու նորմալ ռեմաունթ անի պանակը։ էն ծրագրերը, որ բացել են ֆայլ դեսկրիպտորներ՝ դրանք կորցնում են, ու երբ պանակը կրկին ա կպնում, հին ֆայլ դեսկրիպտորները կապ չունեն նորից յայտնուած պանակի միջի նիշքերի հետ։
լուծում՝ ppp֊ն noauth֊ով՝ զի ssh֊ը արդէն սեքիւրիթիի, նոյնականացման գործն անում ա՝ իսկ ppp֊ն ստեղծում ա վրայից կապ՝ վիրտուալ ppp0 ինտերֆէյս ա յայտնւում, որն ունի այփի, ու նոյնից՝ սպասարկչի վրայ։
երբ dialup էիք լինում (ով հասցրել ա լինել)՝ դա ppp֊ով էր աշխատում։ յիշում եմ, երբ gsm մոդէմով կամ հեռախօսով էի կպնում՝ նոյնն էր, ու հետեւաբար, եթէ չի փոխուել, այսօր էլ հեռախօսները երեք֊չորս ջիի վրայից ինտերնետ կապ հաստատելիս ppp֊ի միջոցով են դա անում։ չգիտեմ։
կարճ ասած՝ ես հիմա արդէն ունեմ սեքիւր (ssh) թունել (ppp)։
դրանից յետոյ մնում ա իմ այփի֊ի համար nfs շէյր տալ։ ու մաունթ անել։
հիմա ես ունեմ մի սկրիպտ, որ կպնում ա ssh/ppp֊ով, ու երբ դուրս ա թռնում, կապը փորձում ա վերականգնի։ իսկ nfs mount֊ը հիանալի բան ա, ֆայլ դեսկրիպտորները չեն կորում, երբ ռեքոնեքտ եղար, մի երկու րոպէ անց, ամենաշատը, կրկին կպցնում ա մաունթը ու բոլոր ծրագրերը շարունակում են նոյն ձեւ աշխատել։
նաեւ զգացողութիւն ունեմ որ ոչ միայն աւելի ստաբիլ ա sshfs֊ից, բայց եւ աւելի արագ։ ոնց որ թէ երբ ֆայլեր եմ տեղափոխում, արագութիւնները մի երեք անգամ տարբերւում են։
#տեքնոլոգիաներ #լինուքս #իւնիքս #ցանց #համացանց #տտ #համակարգիչ #կարգիչ #կապ
ահ, էս սրտովս ա գրում՝
https://habr.com/ru/company/vdsina/blog/512824/
@{antranigv; antranigv@spyurk.am}, քո սրտով էլ ա, ափսոս #ռուսերէն ա։ բիւջէ ունենայինք, նման #յօդուած ֊ներ թարգմանէինք։ #համակարգիչ #խելախօս #հեռախօս #կարգիչ
#յիշողութիւն #տտ #համակարգիչ #լուսին #տեքնոլոգիա #ապպոլո #լար
@{ անդորր ; andorr@spyurk.am} 3/5/2020, 2:03:54 PM
the fixed memory is unique to the space age
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Core_rope_memory
https://www.youtube.com/watch?v=ndvmFlg1WmE #computer #apollo #wires #production #ropememory
ինչո՞ւ xz ֆորմատը լաւը չի նիշքեր պահելու համար ըստ վգետի նախագծողի՝ https://www.nongnu.org/lzip/xz_inadequate.html
տես նաեւ քննարկում՝ https://news.ycombinator.com/item?id=12768425 #սեղմում #կոմպրեսիա #ֆորմատ #նիշք #տտ #համակարգիչ #տեքնոլոգիա #գործիք
ես շատ եմ սիրում sun ultra 10 creator 3d մեքենան։
ի՞նչ էի անելու առանց դրա, ո՞նց էի աշխատելու։ այն սեղանիս տակ դրուած ա, ոտքերս վրան եմ դնում։
#աշխատանք #մեքենայ #համակարգիչ #կարգիչ
#համակարգիչ #համակարգիչներ #պատմութիւն #սենեակ #կարգիչ #ռետրո #նկար
շատ կարեւոր է չմոռանալ, որ կան սարքեր եւ կան համակարգիչներ։ ընդ որում համակարգիչները աստիճանաբար փոխարինում են սարքերը։ սարքը՝ սնդիկով ջերմաչափն էր։ այն կարողանում էր միայն ջերմաստիճան չափել։
սարքը՝ «եւ» էլեմենտն է։ այն միայն «եւ»֊ութիւն է անում։ իսկ ատմեգա միկրոկոնտրոլլերը, չնայած էլի ոտիկներ ունի՝ արդեն համակարգիչ է։
համակարգիչն այն է, որ ծրագիր է կատարում։ ցանկալի է քո ուզած ծրագիրը, քո ուզած ձեւով։ այդ պատճառով, լուացքի մեքենան այլեւս սարք չէ։ լուացքի մեքենան՝ համակարգիչ է։ ու եթէ ուզես՝ բիթքոյնի հաշուարկ էլ կանի քեզ համար։
#լուացքի֊մեքենայ #վերահսկողութիւն #համակարգիչ #բիթքոյն #ուտենց
Թարմացրի իմ Ռետրո համակարգչութեան էջը աւելացնելով ահաւոր հին վերականգնուած էջեր:
#ռետրո #համակարգիչ #համակարգիչներ #ծրագրեր #խաղեր #հայերէն #տառեր #տառատեսակ #պատմութիւն #պակման #գոբլեր #պրավեց #օռիկ #վիշապ #հեքիաթ #էկրանահան #ուտենց ###
երկու պատմություն խորհրդային ՏՏ֊ի մասին։
Վերջերս բրիտանական «Ռեգիստրը» տպել էր մի պատմություն այն մասին, ինչպես միամիտ ամերիկացի լրտեսները սովետական չիպեր էին տարել արեւմուտք, որ «ռեվերս ինժեներինգ» անեն, տեսնեն ինչ է մեջը։ Եվ հայտնաբերեցին որ այդ միկրոսխեմաները տպված էին Միացյալ Նահանգներից գողացած արտադրական կաղապարներից, որոնք կիրառվում են չիպերը տպելու ժամանակ, ու այդ սովետական չիպերի մեջ նույնիսկ ամերիկյան ընկերության լոգոն կար՝ սովետում կաղապարները չէին էլ փոխել արտադրությունից առաջ։
Ասում են, որ երբ վերջերս «Ինթել»֊ի հիմնադիրն եկել էր Հայաստան նախագահի մրցանակ ստանալու, ու մերոնք իրեն պատմում էին Հայաստանում նախագծված համակարգիչների մասին, նա կտրեց՝ «գիտեմ, գիտեմ, ձեր բոլոր նախագծերն իմ սեղանին եղել են»։ Ես դա հասկանում եմ այսպես՝ «գլուխ գովալու կարիք չկա, լավ էլ գիտեմ ինչ էիք անում՝ մեր նախագծերի անհաջող պատճեններ էիք արտադրում»։
#սովետ #տտ #համակարգիչ #տեխնիկա #տեխնոլոգիա #ինթել #միկրոչիպ #կաղապար
վերբեռնել եմ Մերգելյանի ինստիտուտում նախագծուած սարքերի պատմական լուսանկարներ՝ http://norayr.arnet.am/RetroComputing/Armenian/photos/index.html որոշ մեկնաբանութիւններով
#պատմութիւն #տեխնոլոգիա #հաշւողական֊սարքեր #համակարգիչ #համակարգիչներ #Հրազդան #Մասիս #Արաքս #Արագած #Նաիրի #հիշողութիւն #սարքեր #տեղեկատվական֊տեխնոլոգիաներ #տտ #տեխնիկա #գիտութիւն
Սովորաբար առաւօտները ես առանց աչքերս բացելու n900֊ի կոճակն եմ սեղմում, նա ինձ ժամն է ասում։ Եթէ աչքերս բացեմ, ապա այլեւս չեմ քնի։ Իսկ այսպէս, իմանում եմ ժամը, ու հասկանում, ինչքան դեռ կարող եմ քնել։
Մի քանի օր է, նոկիան չեմ օգտագործում, մարտկոցը փչացել է։ Ու այսպիսի ելք գտայ, փակ աչքերով սեղմում եմ ↑ ու յետոյ ↩։ Իսկ մինչ այդ հաւաքած հրամանը սա է՝
Ափսոս, ֆեստիւալը հայերէն չի խօսում։
Պէտք է խօսացնել։
ու տենց
համակարգչային եզրերի բառարան՝ http://tarumian.am/glossword/1.8/index.php/list/2/1.xhtml
#եզրեր #եզրաբանություն #համակարգիչ #բառարան
Երբ գիտես, ինչպէս օգտագործել կոնսոլ, դա նման է նրան, որ դու կարող ես խօսել կարգչի հետ։ Աւելի ճիշտ, դու նրան գրում ես։
Երբ դու գիտես ինչպէս օգտագործել մուկ, դա նման է նրան, երբ դու չգիտես լեզուն, ու փորձում ես ձեռքերը շարժելով ինչ֊որ բան հասկացնել։
Կարգիչները սովորեցուած են որոշակի ժեստեր հասկանալ, բայց դու չես կարող բացատրել նրան ամէնը այս ձեւով, առանց տեքստ։
հին հայկական կարգիչների ձեռնարկներ՝ http://kg.am/tcbfhu found and scanned manuals of old computers designed and produced in #Armenia. http://norayr.arnet.am/RetroComputing/Armenian/armenian-computers.html #Նաիրի #Նաիրի-3 #հաշվիչ-մեքենա #Էլեկտրոն #Մերգելյան #Հրազդան #Մասիս #ձեռնարկ #կարգիչ #ՏՏ #Հայաստան #Երեւան #համակարգիչ #Էլեկտրոն #տեխնոլոգիաներ #ռետրո #էհմ #պատություն #retro-computing #armenian-computers #soviet-armenia #nairi #razdan #masis #documentation #1964 #1965 #####
ս[ծ]իլի համար, ինքներդ էլ գիտեք, ինչ ասես չենք անում՝
ընկերոջ համակարգիչը
նկարահանված է FCamera-ով, մաեմո5, n900
ու տենց
