համակարգիչների, կամ համակարգչային տեքնոլոգիաների մասին պատմելիս, յաճախ պատմում ենք այնպէս, ինչպէս կը պատմէինք ֆիզիկայի մասին։
մինչդեռ էական տարբերութիւնն այն ա, որ համակարգիչները մենք ենք նախագծել, ի տարբերութիւն տիեզերքի։
ու պատճառներ կան, որ նախագծել ենք հէնց այդպէս, ինչպիսին են։ եւ լեզուներն ենք մենք նախագծել։
ու կարեւոր ա հասկանալ պատճառները, նախագծման որոշումները։ ոչ միայն որ «սա այսպէս ա», այլ հէնց «ինչի ա սա այսպէս», ինչի՞ ենք այսպէս արել։ եւ ինչի ա դա վատ միտք, ինչի՞ չէինք ֆայմել էն ժամանակ այլ ձեւ անել։ ինչպէ՞ս կանէինք այսօր, բայց չենք անում։ ինչպէ՞ս անում ենք։
շատ քիչ գրքեր կան, որ նման ձեւ են բացատրում տեքը։ օրինակ, չարլզ պետզոլդի «կոդում» շատ կարեւոր ա այն, որ ինքը բացատրում ա, ինչի՞ հէնց բինար, եւ պատմում ա ինչպէս ենք դարերով եկել այդ մտքին։ այդ համար նա անդրադառնում ա եւ բրայլի այբուբենին, եւ մորզէի յօրինած կոդաւորմանը։
այսպէս, աւաղ, յաճախ չի լինում։
սովորեցնելիս համակարգչային ճարտարապետութիւն, կամ ծրագրաւորման լեզուներ, կամ ձեւեր, նախագծման որոշումների վրայ չենք կենտրոնանում, ու ընդունում ենք դրանք տուեալ։
մինչդեռ նախագծել են մարդիկ, եւ միշտ չի որ լաւ մտքի եկել են։ եւ ինձ թւում ա կարեւոր շեշտել՝ որ գիտէք, այստեղ լաւ լուծում չունենք։ կարող էք մտածել, գուցէ գիտական աշխատանք անէք եթէ այլ լուծում մտքին գայ։ իսկ սա այսպէս ա՝ բայց դա մենք ենք արել, այս պատճառներով։
#անկապ #ուսուցում #գիտութիւն #կարգիչ #համակարգիչ #տեքնոլոգիաներ #տեքնոլոգիա #տեք #պետզոլդ #կոդ #մորզէ #բրայլ #այբուբեն #կոդաւորում #նախագծում #որոշում
https://www.youtube.com/watch?v=2XLZ4Z8LpEE
ահա թէ ինչի ա սովետական տելեգրաֆը հինգ բիտ։ էս մեքենայից են թխել երեւի ու չեն ուզել ոչ մի բան փոխել։
տես նաեւ սա։
#սովետ #սովէտ #խսհմ #տեքնոլոգիաներ #տելեգրաֆ #պատմութիւն #կոդաւորում #մեքենայ
խսհմ֊ում կար սովորական հեռախօսային ցանցերից անկախ հեռախօսային ցանց՝ յատուկ կառավարական հաղորդակցութեան համար։ այն համարւում էր աւելի գաղտնի եւ ապահով այն պատճառով, որ չէր անցնում զանազան կոմուտատորներով եւ «ատս»֊ներով, առանձին էր, ուղիղ կապ էր, ասենք երեւանից մոսկուա։ եւ մոսկուայում, այդ յատուկ «ատս»֊ից գիծ էին քաշում ինչ֊որ չինովնիկի կաբինետ։
այսօր բարդ է անուանել այս ցանցը գաղտնի։ չէ՞ որ տեղեկատւութիւնը չի կրիպտաւորուել, ընդամէնը տարբեր «ատս»֊ների աշխատողները չէին կարողանում այն լսել։
սակայն այդ գծերը, ասենք «ատս»֊ից չինովնիկի մօտ անցնում էին սովորական ուղիներով, ու կարելի էր ասենք մտոցով մտնել, եւ ընդամէնը ականջակալ ունենալով կպնել լարին եւ գաղտնալսել կառավարական զրոյցները։
ի դէպ, այստեղ սպանիչ պատմութիւն կայ (ռուսերէն) այն մասին, ինչպէս երեւանում ամերիկեան դեսպանատան կապի եւ կրիպտոգրաֆիայի մասնագէտ Քել ՄակՔուինը բացայայտել էր դեսպանատանը տրամադրուած նոր շէնքում յատուկ կառավարական կապի տուփ, որին միացուած էին բազմաթիւ լարեր՝ եւ խորհրդարանից, ագն֊ից, եւ նախագահի նստավայրից։ Քելը ապշած ցոյց տուեց այդ գտածոն իր հայ գործընկերոջը ասելով՝ «ձերոնք լրիւ ցնդե՜լ են, լսիր ում ուզում ես»։ զաւեշտալին նաեւ այն է, որ ամն դեսպանատունը դիմել էր հայաստանի կառավարութեանը խնդրելով տուփը եւ լարերը վերացնել դեսպանատան տարածքից, եւ դրան հետեւեց երեք ամիս տեւած նամակագրութիւն եւ վիճաբանութիւններ գլխաւորապէս այն մասին, թէ ում հաշուին պէտք է այդ տուփը ապամոնտաժուի, մինչեւ որ կապի նախարարութիւնը բարեհաճեց «սեքիւրիթի հոլը» դեսպանատնից վերացնել։
հեռագրային կապը նոյնպէս համարւում էր աւելի ապահով, քանի որ այդ կառավարական ցանցի մասն էր։ եթէ ամն֊ում հեռագիրների համար օգտագործում էին եօթ բիթանի կոդաւորում՝ ASCII, ապա խսհմ֊ում ինչ֊որ զաւեշտալի հինգ բիթանի կոդաւորում էր (32 նիշ), ուր չէին տեղաւորւում կետադրական նշանները, այդ պատճառով սովետական հեռագրերը այս ձեւ էին։
անկախ հայաստանում հեռագրային կապը իրականացւում էր օգտագործելով նոյն կապի մալուխները, բայց արդէն համակարգիչներով՝ OS/2 օպերացիոն համակարգի կառավարմամբ։ Կալմուխեան Սաշա անունով ճարտարագէտ ինքնուրոյն պատրաստում էր PCI սլոտի համար տպասալեր, եւ գրել էր այդ տպասալերի «դրայւերները» OS/2֊ի համար։ այդ ժամանակ լուծուեց եւս մի խնդիր՝ հնարաւոր դարձաւ հայերէն հեռագրեր ուղարկել եւ ստանալ։
խսհմ֊ում կար սովորական հեռախօսային ցանցերից անկախ հեռախօսային ցանց՝ յատուկ կառավարական հաղորդակցութեան համար։ այն համարւում էր աւելի գաղտնի եւ ապահով այն պատճառով, որ չէր անցնում զանազան կոմուտատորներով եւ «ատս»֊ներով, առանձին էր, ուղիղ կապ էր, ասենք երեւանից մոսկուա։ եւ մոսկուայում, այդ յատուկ «ատս»֊ից գիծ էին քաշում ինչ֊որ չինովնիկի կաբինետ։
այսօր բարդ է անուանել այս ցանցը գաղտնի։ չէ՞ որ տեղեկատւութիւնը չի կրիպտաւորուել, ընդամէնը տարբեր «ատս»֊ների աշխատողները չէին կարողանում այն լսել։
սակայն այդ գծերը, ասենք «ատս»֊ից չինովնիկի մօտ անցնում էին սովորական ուղիներով, ու կարելի էր ասենք մտոցով մտնել, եւ ընդամէնը ականջակալ ունենալով կպնել լարին եւ գաղտնալսել կառավարական զրոյցները։
ի դէպ, այստեղ սպանիչ պատմութիւն կայ (ռուսերէն) այն մասին, ինչպէս երեւանում ամերիկեան դեսպանատան կապի եւ կրիպտոգրաֆիայի մասնագէտ Քել ՄակՔուինը բացայայտել էր դեսպանատանը տրամադրուած նոր շէնքում յատուկ կառավարական կապի տուփ, որին միացուած էին բազմաթիւ լարեր՝ եւ խորհրդարանից, ագն֊ից, եւ նախագահի նստավայրից։ Քելը ապշած ցոյց տուեց այդ գտածոն իր հայ գործընկերոջը ասելով՝ «ձերոնք լրիւ ցնդե՜լ են, լսիր ում ուզում ես»։ զաւեշտալին նաեւ այն է, որ ամն դեսպանատունը դիմել էր հայաստանի կառավարութեանը խնդրելով տուփը եւ լարերը վերացնել դեսպանատան տարածքից, եւ դրան հետեւեց երեք ամիս տեւած նամակագրութիւն եւ վիճաբանութիւններ գլխաւորապէս այն մասին, թէ ում հաշուին պէտք է այդ տուփը ապամոնտաժուի, մինչեւ որ կապի նախարարութիւնը բարեհաճեց «սեքիւրիթի հոլը» դեսպանատնից վերացնել։
հեռագրային կապը նոյնպէս համարւում էր աւելի ապահով, քանի որ այդ կառավարական ցանցի մասն էր։ եթէ ամն֊ում հեռագիրների համար օգտագործում էին եօթ բիթանի կոդաւորում՝ ASCII, ապա խսհմ֊ում ինչ֊որ զաւեշտալի հինգ բիթանի կոդաւորում էր (32 նիշ), ուր չէին տեղաւորւում կետադրական նշանները, այդ պատճառով սովետական հեռագրերը այս ձեւ էին՝
https://youtu.be/Y4UB1FWKjic?t=6m36s
անկախ հայաստանում հեռագրային կապը իրականացւում էր օգտագործելով նոյն կապի մալուխները, բայց արդէն համակարգիչներով՝ OS/2 օպերացիոն համակարգի կառավարմամբ։ Կալմուխեան Սաշա անունով ճարտարագէտ ինքնուրոյն պատրաստում էր PCI սլոտի համար տպասալեր, եւ գրել էր այդ տպասալերի «դրայւերները» OS/2֊ի համար։ այդ ժամանակ լուծուեց եւս մի խնդիր՝ հնարաւոր դարձաւ հայերէն հեռագրեր ուղարկել եւ ստանալ։
#գաղտնիութիւն #պատմութիւն #տելեգրաֆ #հեռագիր #ցանց #հայերէն #կապ #կոդաւորում #հաղորդակցութիւն #խսհմ #հայաստան #փոստ
