իմ թերափեւտը երեւի մտածում էր որ ես դեբիլ եմ։ զի էդքա՛ն չեմ հասկացել մարդկանց ու ընդհանրապէս ինչ ա կատարւում։
բայց երեւի պէտք ա հասկանար որ հնարաւոր չի էդքան դեբիլ լինէի։
պէտք ա հասկանար որ խորը հետաքրքրութիւններ ունեմ ու կարող եմ երեք ժամ անընդմէջ խօսել ինչ֊որ բանի մասին, չզգալով որ էդ ոչ մէկի հետաքրքիր չի։
պէտք ա հասկանար
մարդիկ սոցիալական կենդանիներ են, մեզ շատ կարեւոր ա շփումը։
շփման պահանջն այնքան հիմնային ա որ շատ գայթակղիչ ա կարողանալ այն հեծել՝ եւ որեւէ շահ ստանալ։
քիչ թէ շատ լաւ նախագծուած քաղաքներում, ուր կան քայլելի միջավայր եւ հանրային տարածքներ, մարդիկ կարողանում են դուրս գալ, հանդիպել, քայլել, նստել, պառկել, շփուել՝ առանց դրա համար շատ վճարելու եւ առանց իրանց կախուածութեան մէջ գցելու։
նաեւ այդ ամէնը հնարաւոր ա անել բազմաթիւ մասնաւոր սրճարաններում որ իրար հետ մրցում են՝ այդ համար անհրաժեշտ չի գնալ մէկ, մասնաւոր, օրինակ մարազահամերգային համալիրի չափ տեղ։
լաւ քաղաքներում շփումն ու տեղափոխութիւնը հնարաւոր ա անել առանց վճարելու՝ պարտադիր չի ունենալ մեքենայ, շատ յարմար ա օգտագործել հեծանիւ։
ու կրկին՝ հանրային տարածխներ՝ պարտադիր չի գնալ կաֆէ կամ ռեստորան։
որոշ ժամանակ զբօսնել֊շփուելու տեղերը եւրոպական մեծ եկեղեցիներն էին՝ պիտի գնայիր այնտեղ շփուելու համար։
դա էր հանրային տարածքը՝ եկեղեցին էր հեծել սոցիալական ցանցի պահանջը։
փաբ բառն ա՝ փաբլիկ բառից։ փաբը՝ բրիտանիայում հանրային տարածք էր։
եթէ քաղաքը լաւն ա ու չի գցում քեզ խոշոր կապիտալից (մեքեաայ արտադրողից) եւ գնումներից կախուածութեան մէջ, միեւնոյնն ա իրենց տեղն ունեն փոքր սրճարանները, որոնց շուրջ ձեւաւորւում են համայնքներ։
սա՝ շփման պահանջի վրայ վաստակելու բաւական արդար ձեւ ա՝ քաղաքի հանրային տարածքները էլի կան, բայց սրճարանը տրամադրում ա հաւէս միջավայր եւ իրական սնունդ եւ հեղուկ, եւ շատ մարդիկ յաճախ ուրախ կը լինեն եւ այդ տեղում շփուել։
շփուելն ինքնին շարունակում ա մնալ անվճար՝ վճարում ենք տարածքի, բարիստաների աշխատանքի եւ սրճի համար։
վճարում ենք ոչ հոգեւորի, այլ դրա հետ կապուած իրականի համար։ ոչ թէ սոֆթի, այլ հարդի։ սոֆթն իր բնոյթով ձրի ա եւ բոլորին հասանելի։
սովէտում երբ մարդիկ ապահով շփուելու տեղ չունէին՝ դա անում էին իրենց կիսամասնաւոր տարածքներում՝ բնակարանների խոհանոցներում՝ իրենց ընտրած մարդկանց հետ։ հանրայինը՝ ապահով չէր զի կար մենաշնորհ՝ պետութիւնը, եւ ամէն սրճարանում աշխատում էին կամ կգբ֊ի մարդիկ, կամ այդ հիմնարկի հետ համագործակցող անձինք։ նոյնիսկ տաքսիստներն էին համագործակցում ուժայինների հետ։
ազատ խօսելը այդպիսի հանրային տարածքում բաւական բարդ կարող էր լինել։ այլապէս պետութիւնը այդ մասին կիմանար։
երբ ձեռք ես բերում նկար՝ ձեռք ես բերում երկու բան՝ միտքն ու իրականացումը, ըստ որում իրականացումը կապուած ա իրական առարկայի հետ, հարդուերի՝ կտաւ, ներկ, շրջանակ։
էսպէս են նկարիչները վաստակել։
եւ այստեղից ա նաեւ միտքը, որ գնահատւում ա բնօրինակ նկարը, իր հեղինակից։
հարդուեր նկար որ կրկնում ա այն նկարը՝ արտանկարել բարդ չի։ բայց մարդիկ հակուած են գնահատել բնօրինակը՝ ոչ որովհետեւ կտաւն ա կամ շրջանակը, կամ էլ միտքը՝ ամէնը նոյնն ա։ մարդիկ գնահատում են հեղինակի միտքը եւ նրան են ուզում երախտիք տալ մտքի համար։ սա իհարկէ էն դէպքի մասին ա երբ բնօրինակը մի հատ կամ մի քանի հատ ա եւ ստեղծուել ա հեղինակի ձեռքով։
իսկ եթէ դա ձայնապնա՞կ ա։ ո՞րն ա բնօրինակը՝ էս հրատարակչի ձայնապնա՞կը, եւ ոչ՝ ա՞յլ։
դա արդէն էական չի՝ էս մարդու ձգռքով նկարածը չի՝ պատճէնն ա։ էս հրատարակչի թէ այլ թէ իմ՝ ի՞նչ տարբերութիւն։
միտքը պատճէնւում֊փակցւում ա, դա մտքի էական յատկութիւնն ա։
առանց որեւէ պատճէնաշնորհի մասին օրէնքի։ առանց պատիժների։
երգը՝ նոյնպէս սոֆթուեր ա։ միտք ա։ միտքն ըստ էութեան կրկնօրինակելի ա։
ինչպէ՞ս փող վաստակի հեղինակը՝ վաճառելով հարդուեր՝ կրիչ որի հետ գալիս ա սոֆթուերը՝ միտքը։
ու նոյնիսկ նկատի ունենալով հրատարակիչների վիշապային պայմանները, պարզւում ա, հեղինակներին աւելի էր ձեռք տալիս վաճառել հրատարակիչների կողմից թողարկուած սկաւառակներ, քան սթրիմինգը։
ո՞ւր եմ տանում՝ շատ դժուար գործ ա փող վաստակել բնոյթով ազատ էութիւնների վրայ՝ շփման եւ մտքերի՝ արուեստի, ծրագրակազմի։
պէտք ա այն գայ ինչ֊որ հարդուեր բանի հետ, ինչ֊որ իրական եւ շօշափելի եւ նիւթական բանի հետ։
դա կարող ա լինել սրճարան, իրական սուրճ, կարող ա լինել ձայնապնակ կամ սիդի, կարող ա լինել վայֆայ ռաութեր որի մէջ ազատ ծրագրակազմ ա՝ համայնքի կողմից ստեղծուած։
իսկ եթէ կապիտալն ա ներգաւուած՝ զի բարդ ա բնոյթով ազատ էութիւնների վրայ վաստակելը՝ շփման, մտքերի, մտքերի փոխանակութեան, ապա տտ ընկերութիւնները գնում են լիքը կեղտոտ լուծումների։
ո՞նց պէտք ա այդ ընկերութիւնը վաստակի քեզ շփում տրամադրելիս, եթէ չի տալիս իրական շօշափելի բան՝ սուրճ։
կամ եթէ սուրճը ձրի ա՝ սերուերի աշխատանքի համար ինչի՞ ա ծախսել՝ պիտի հանի այդ փողը։
ապա կամ պիտի քեզ գովազդ ցոյց տայ՝ որը տհաճ ա, կամ պիտի աննկատ «ձայնագրի» քեզ՝ ու վաճառի ամէն շարժումդ, հայեացքդ, կարծիքդ՝ նրանց որ կարող են դա օգտագործել քեզ մանիպուլացնելու համար եւ դրանից ստանալ տնտեսական կամ քաղաքական շահ։ որը նոյնպէս տհաճ ա։
խոշոր ինտերնետ պրովայդերի՝ սրճարանում կամ քո տանը գտնուող վայֆայ ռաութեռը գրի ա առնում որ հեռախօսն ա այդ վայֆային կպել։ ինչի՞՝ «կարում են՝ անում են»՝ այդ են բառերը որ լրիւ բնութարգում են ինչպէս են վարւում «կարող» էութիւնները։ եւ ապա պարզ ա որ էս տանը ապրող մարդը գնում ա էս մարդու մօտ հիւր եւ էն սրճարան։
իրականում նոյնիսկ համատիրութիւններն են խնդրայարոյց եւ կոռումպացուած՝ մասնաւոր ընկերութիւններ են որ բեսեդկայի եւ վերելակի աքսէսն ունեն։ եւ ապա վերելակում եւ շքամուտքում էլ ա յայտնւում գովազդ։
յաճախ համատիրութիւնը նոյնիսկ մաքրութեանը չի հետեւում պատճառաբանելով՝ գանձած փողը հազիւ հերիքում ա համատիրութեան աշխատողների աշխատավարձներին։
բազմաթիւ են դէպքեր, երբ համատիրութիւնը կոնֆլիկտի մէջ ա մտել բնակիչների հետ՝ ռեսուրս իւրացնելու համար (օրինակ՝ մէկի նկուղը) կամ մատնել ա անձնական տուեալներ՝ կախելով շէնքերի վրայ բնակիչների ցանկեր, ուր նշուած ա ոչ միայն ով ա ինչքան պարտք, այլ եւ կողքից՝ վարձով ա թէ ռուսաստանում ա։
ռդ֊ում՝ համատիրութիւնները ժողովրդին քամելու պետական մենաշնորհ ստացած ընկերութիւիիեր են։ դրանք փոխելը, դրանցից ազատուելը մեծ խնդիր ա՝ խնդիր որը կոչւում ա collective action problem՝ բոլորով պէտք ա պայմանաւորուել եւ հրաժարուել պայմանագրից, գտնել այլ ծառայութիւն մատուցող։ դա յեղափոխութեան պէս բարդ բան ա՝ փոքր մասշտաբում, իսկ եթէ ամէնը լաւ ա նախագծուած՝ յեղափոխութեան կարիք չի լինում։ նոյն կոլեկտիւ քայլի խնդիրն ա բոլորով լքել չար օնլայն հարթակ, որից բոլորը զզուած են՝ պայմանաւորուել լքելը բարդ ա։
եւ նաեւ այդ պատճառով ա որ ընտրում ենք պատգամաւորներ՝ հարիւր մարդ թող պայմանաւորուի երեք միլիոնի փոխարէն։
կարծում եմ համատիրութիւնիերը չպէտք ա լինեն մասնաւոր ընկերութիւններ՝ պէտք ա լինի բորդ որ ընտրուած ա բնակտչների կողմից եւ աշխատավարձ չի ստանում։
մենք խօսում ենք netizen գաղափարի մասին, բայց netizen֊ը չի ընտրում աւագանի եւ չի վճարում հարկ։
մեզ պէտք են համայնքի՝ եւ ոչ կապիտալի կողմից ստեղծուած հանրային վայրեր, կամ հաղորդակցութեան միջոցներ։
այդ տարածքներում՝ համայնքին յատուկ կանոններ եւ ըստ դրանց՝ համայնքի կամաւորների օգնութեամբ՝ մոդերացիա։
ես չեմ տեսնում ինչպէս ա հնարաւոր առանց ազատութիւնը սահմանափակելու, առանց ճնշման, ոչ տհաճ ձեւերով վաստակել ըստ էութեան ազատ եւ ոչ նիւթական բանի վրայ։
եթէ դա երգ ա՝ բարդ ա հետեւել որ ոչ մէկ այն չերգի՝ պէտք են վիշապային օրէնքներ եւ տոտալ վերահսկողութիւն։ հնարաոր ա դրան հետեւել խոշոր կենտրոններում՝ հեռուստատեսային ալիքում կամ կորպորատիւ սոցիալական կայքում։
եթէ դա խօսք ա՝ կրկին, բարդ ա այն սահմանափակել տարբեր եւ զանազան խոհանոցներում եւ բեսեդկաներում։ հեշտ ա՝ ռադիօկայանում, թերթում, հեռուստաալիքում, կորպորատիւ սոցիալական կայքում։
ըստ որում՝ թերթը, հեռուստաալիքը, կորպորատիւ կայքը, կարող են սահմանել իր՝ հանրային օրէնքից խիստ պայմաններ՝ դու ունես խօսքի ազատութիւն, բայց մեր թերթում այս թեման կամ այս կարծիքը՝ ցանկալի չեն։
եւ այսպէս ստացւում ա որ մարդը ֆէյսբուքում չի կարող գրել իր՝ մոնթէ մելքոնեան փողոցում փորձառութեան մասին, զի ֆէյսբուքը ինչ֊ինչ պատճառներով համարում ա որ մոնթէն ահաբեկիչ ա եւ իր անունը չպիտի հնչի։
իսկ նոյնիսկ եթէ պարզապէս շփւում ես եւ պատմում ես ընկերոջը ինչպէս անցաւ օրդ՝ այդ համար պէտք չի վճարել թանկ գին՝ որ երրորդ մարդիկ իմանան օրուադ մասին, առնեն֊ծախեն պատմութիւնդ, տեղդ, ինտոնացիադ, տրամադրութիւնդ, եւ ըստ դրա գովազդ առաջարկեն։
մարդիկ հակուած են ստեղծել լաւ եւ զանազան հանրային միջավայրեր՝ որտեղ կարելի ա շփուել եւ այդ շփման վրայ ոչ մէկ չպիտի վաստակի։ հէնց որ սկսում են վաստակել չվաստակելի բաների վրայ՝ համը դուրս ա գալիս։
մէկն ասում ա՝
>On my PinePhone, between Mesa built with all drivers in and Mesa built with only the Lima driver in, there is a difference of 100ms on runtime dynamic linking since LLVM exports so many symbols.
եւս մի պատճառ/հիմնաւորում ինքնուրոյն շինել օհ֊ը ու օգտագործել, որպէս տարբերակ, gentoo։
#փայնֆոն #ջենթու #մեսա
վաղաժամ enter֊ի սեղմում
#վաղաժամ
էսպերանտօյով պարբերականների ցանկն էի նայում, տեսնեմ՝ հայաստանում էլ թերթ կար՝ Armena Esperantisto, ոմն գ․ սեւակն ա զբաղուել։
փնտրեցի, գտայ էս յօդուածը՝ հայաստանում էսպերանտօյի շարժման մասին։
ինձ հետաքրքիր ա, ես զգում եմ որ մենք, մեր հանրութիւնը, նոյնիսկ նրանք որ «մերժում են» արեւմուտքը, շատ ենք ուզում լինել, զգալ մեզ աշխարհի մաս։ ու էսպերանտօն էլ ա էդ ձեւը (եղել), աշխարհի մաս զգալու։
վերջում հեղինակը ամփոփում ա՝
>Even with the efforts of international organizations, it is impossible to forcefully impose an artificial language on people as a means of communication, no matter how easy it is to learn. >Curses and blessings… Without an emotional component, no language can be viable. Witness, Esperanto.
>Նոյնիսկ միջազգային կազմակերպութիւնների ջանքերի պարագայում հնարաւոր չի ստիպողաբար պարտադրել արհեստական լեզուն որպէս հաղորդակցութեան միջոց, անկախ նրանից ինչ հեշտ ա այն սովորել։ >Անէծքներ եւ օրհնութիւններ… Առանց յուզական բաղադրիչի ոչ մի լեզու չի կարող կենսունակ լինել։ Վկա՝ էսպերանտօ։
հիմա սա կարդալով ես զգացի որ խնդրայարյոց նախադասութիւններ են, բայց ընդունեցի դա, ոնց որ էդպէս էլ պիտի լինէր։ այլ կարծիք չէի էլ սպասում։ յետոյ այդ ընդունելուս մասին կը գրեմ։
բայց հիմա ասեմ ինչի ա սխալ։
մարդիկ ունեն կողմնակալ մօտեցում արհեստական լեզուների հանդէպ։ ու իրենց լաւն են զգում կարծիք արտայայտելով, արժէզրկելով դրանք։
ո՞վ ա երբեւէ ստիպողաբար պարտադրել էսպերանտօն։
իսկ ինչի՞, էն լեզուները որ մենք գիտենք, ստիպողաբար պարտադրուա՞ծ չեն։ ամէն կայսրութիւն իր լեզուն էր պարտադրում գաղութներին։ էսօր էլ ամէն գերտէրութիւն այս կամ այն ձեւով նպաստում ա իր լեզուի տարածմանը։ եւ այդ գերտէրութեան մէջ՝ ուժային կենտրոնի լեզուն ա դոմինանտ լինում, իսկ մնացած լեզուները կամ բարբառները՝ ստորադաս։
նոյնիսկ «մայրենի» լեզուն իրականում մայրենի չի թէկուզ հայերէնի պարագայում։ նախանցեալ դարի թիֆլիսի գրականութեան լեզուն չի որով մեր մայրերը խօսում են։
այսպիսով՝ մենք տեսնում ենք որ լեզու սովորել պարտադրելը լաւ էլ հնարաւոր ա։ եւ դա չի եղել էսպերանտօյի դէպքում զի ոչ մի պետութիւն այդ լեզուն պարտադրելով չի զբաղուել։
արհեստական բաղադրիչի մասին մի քիչ խօսեցի՝ հայերէնի գրականն էլ ա էսօր խօսողի համար որոշ չափով արհեստական։
եւ վերջապէս յուզական բաղադրիչի մասին։ մենք ունենում ենք յուզական կապ նոյնիսկ ծրագրակազմի հանդէպ։ ինչո՞ւ հնարաւոր չի ունենալ յուզական կապ արհեսետական լեզուի հետ։ շատ մարդ ունի յուզական կապ էսպերանտօյի կամ տոկի֊պոնայի հանդէպ։
իսկ հիմա իմ մասին։
ես նկատում եմ որ յաճախ, ենթադրելով որ այլ կերպ հնարաւոր էլ չի, բաց եմ թողնում նման նախադասութիւնները, չեմ էլ մտածում գիտակցուած, մտքումս քննադատել։
ու նոյն ձեւ ես նախկինում չէի ասում մարդկանց xmpp֊ի մասին։
ես մարդկանց բերում էի gmail որպէսզի իրենք ունենան xmpp եւ շփուեն ինձ հետ՝ իմ ոչ google հաշուի հետ։
ես չէի բացատրում իրենց ապակենտրոնացումը կամ xmpp֊ն որն ա։
յետոյ ես մտածում էի որ իմաստ չունի ասելը՝ իրենց կոմֆորտի զոնայից հանելը։ ես զգում էի որ չեն ընկալի։
ճիշտ իբր whatsapp֊ը կամ gtalk֊ը բնութեան մէջ հանդիպող են, իսկ xmpp֊ն՝ արհեստական։
հիմա էդպէս չեմ անում ու կը փորձեմ ամենուր նկատել երբ եմ ընդունում ու չեմ սպասում ինչ֊որ մարդկանցից այլ կարծիք, ու նշել իմ մէջ՝ ինչի ա այն սխալ։ գուցէ գրառում անելն այդ մասին կօգնի ինձ։
եւ այդպէս։
յ․ գ․ էսպիսի կայք կայ՝ հայաստանի էսպերանտօյի միութեան։
#էսպերանտօ
ինտերսլաւիկը շատ լաւ միտք ա։ արաբերէնում կայ մի «գրական» արաբերէն որը բոլոր երկրներում հասկանում են։
բայց արաբերէնը այլ պատմութիւն ու ժառանգութիւն ունի, ինքնաբերաբար կայացել ա իրենց գրականը։
իսկ սլաւոնական լեզուների համար էսպիսի բան չկայ՝ կան ռուսաստանի ամբիցիաները որ մոսկուայի դիալեկտն ա ամենաճիշտը։ (:
ու ինչը ինքնին չի ստացուել՝ պահանջում ա ֆիքսել արհեստական ձեւով։ ու դա արհեստական լեզու ա, որ բոլոր սլաւոնական լեզու կրողներին գոնէ պիտի հասկանալի լինի, ու նաեւ հեշտ՝ սովորելու համար։ կատարեալ դէպքում այն կունենայ արաբերէնի գրականի պէս մի դեր։
[ebuild պատրաստեցի], emulith֊ը (lilith համակարգչի էմուլեատորը) շինուեց, աշխատեց, բայց բան չեմ հասկանում։
ուզում էի help գրել, լրացրեց՝ hermes։
#lilith #emulith #modula-2 #էկրանահան #էմուլեատոր #լիլիթ #համակարգիչ
