Այ մարդիկ խոսում են ղարաբաղցի/հայաստանցի/պարսկահայ ֆրագմենտացիայի մասին ու մտածում են, ինչպե՞ս անել, որ հայերը կարողանան միախմբվել։ Ու իրոք, հաճախ այստեղ ժամանող սփյուռքահայերը մի տեսակ իրենց գտնում են կողպված փոքր տարածքում արտասահմաններից ժամանած այլ մարդկանց մեջ։ Սակայն չէ՞ որ նրանք եկել են Հայաստան որպես «հայրենա-դարձ», եկել են այնտեղ, որտեղ ապրում են իրենց հայրենակիցները, որտեղ կարող են ապրել իրենց ազգի հետ և միասին կերտել ընդհանուր պետության ապագան։
Ասվում է նաև «կեղծ հանդուրժողականության» մասին, որը մեզ «սովորեցնում» են արտասահմանցիները, ու որը «վտանգավոր է»։
Ես գիտակցում եմ այն «հանդուրժողականության» վտանգները, որը քայլում է ինքնության ու ինքնասիրության վրայով, որոշակի սահմաններ անցնելով, օրինակ՝ օտարալեզու դպրոցների տեսքով։
Այդ սահմանները անշուշտ պետք է պահել։ Յուրաքանչյուր մարդ պահում է իր անձնական սահմանները, ազգ՝ իրենը։ Այլ դեպքում դա ազգ չէ, այլ էթնոս ու պետություն իրան բնավ պետք չէ։ Ընդ որում ազգը էթնոս է թե էթնոսների միքս – արդեն էական չէ։
Ու ես զարմանում եմ։ Եվրոպաներում կան իսկապես հանդուրժող մարդիկ, որոնք վերաբերվում են մարդկանց որպես մարդ, այլ ոչ որպես «պանայեխած» արած ստոր արարած, իսկ մեր մոտ նույնիսկ հայրենակիցների հանդեպ դա չի արտահայտվում։
Սակայն այդ տարբերվող մարդկանց հանդեպ եվրոպական հանդուրժող լինելը ես բնավ չեմ կապում պետության պրոպագանդայի հետ, այլ համարում եմ այն սպոնտան, ներսից եկող մի բան։ Այդ հանդուրժողականության արմատները ես տեսնում եմ հիփփիների շարժման մեջ, ֆրանսիական լիբերտե և սոլիդարիտե՛ի մեջ։
Իսկ այդ երևույթները քաղաքներում են ծնվել։ Դրանց ծնունդի համար անհրաժեշտ է մարդկանց համախմբություն, ու զանազանություն, որը գյուղական միջավայրը չեր կարողանում ապահովել։ Ոչ մի պոեզիա։
Ախտունգ։ Ես չեմ ասում, գյուղացիները չար են, կոպիտ, բռի և անգրագետ։
Ես ասում եմ, որ կա քաղաքային մշակույթ, ու կա գյուղական։
Ընդ որում լինում է երբ քաղաքացի մշակույթ կրողը ապրում է գյուղում, իսկ գյուղական մշակույթ կրողը՝ քաղաքում։
Դա շատ պարզ երևում է, օրինակ կենդանիների օրինակի վրա։ Կենդանիներին քաղաքում այլ կերպ են վերաբերվում, որովհետև նրանք այլ ֆունկցիա են կատարում։
Շան դերը քաղաքում՝ կոմպանիոն լինելն է։
Շան ֆունկցիան գյուղում՝ գործ անելը․ հաչալ, ոչխարներին նայել, և այլն։
Ակնհայտ է որ վերաբերմունքը տարբերվում է։
Գյուղին բնորոշ է չտարբերություն, իսկ տարբերվողներին զգույշությամբ վերաբերմունք։
Քաղաքին բնորոշ է շատ մարդկանց համախմբություն ու հետևաբար՝ զանազանություն։
Ինչու՞ է Լեոնարդոն եկել Ֆլորենցիա, այլ ոչ թե ստեղծագործել Վինչի գյուղու՞մ։
Վինչիում դա պարզապես անհնար էր այն ժամանակ։
Գյուղականին բնորոշ է խիստ սահման բարոյականության և անբարոյականության միջև։
Քաղաքացիականում ոչ միայն այդ սահմանն է լղոզված, այլ անձնականի և փրայվասիի կուլտ կա։
Գյուղականները քաղաքականությանը և գործիչներին, կամ նույնիսկ անտառների պաշտպանության շարժումներին մի տեսակ իրոնիայով են մոտենում, իսկ քաղաքացիները՝ պատասխանատու, իմանալով, որ եթե նրանք չզբաղվեն քաղաքականությամբ, ապա քաղաքականությունը կզբաղվի նրանցով։
Կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ քաղաքային մշակույթը հանդուրժող է, ի տարբերություն գյուղական մշակույթի։ Իրական քաղաքացին դեստրուկտիվ չէ, ու չի փորձում շրջակա մարդկանց իրեն նմանեցնել։
Կամ եթե փորձում է, ապա կոնստրուկտիվ ձևերով, ասենք՝ օրինակ ցույց տալով։ Ու բնավ ոչ չռփելով։
Ի դեպ, տեխնիկայի և պրոգրեսի զարգացումը այժմ բերում է նրան, որ արտասահմաններում գավառի ու քաղաքի սահմանների գծերը քիչ քիչ նոսրանում են և ընդհատվում։
Բիելեֆիլդից երկու ժամում կարելի է հասնել Բեռլին։
Բիելեֆիլդի բնակիչը ավելի գավառական չէ քան Բեռլինի։ Իրականում, մեծ տարբերություն չես զգում, շփվում ես Բեռլինցու, թե Գյուտերսլոցու հետ։ Քաղաքացի լինելու առումով, կիրթ լինելու առումով։ Ու Բիելեֆելդցին կարիք չունի Բեռլին գնալու, որովհետև իր քաղաքում կարողանում է բավականացնել իր պահանջները։
Մեր մոտ էլ կար նման մի բան, այն ժամանակ, երբ Կապանից մարդիկ օդանավով գալիս էին Երևան ֆուտբոլ նայելու, ու կարողանում էին նույն օրը հետ վերադառնալ։ Այժմ ես հույս չունեմ որ Հայաստանում տրանսպորտի զարգացումը արագ կընթանա։ Նույնիսկ Երևանում է բարդ մի մասից մյուսը հասնել օրը ցերեկով, ուր մնաց մի քիչ ուշ, կամ որևէ այլ քաղաք։
Մեկ այլ ի դեպ՝ բազմաթիվ նորակառուցումները Երևանի կենտրոնում պայմանավորված են հենց ինֆրաստրուկտուրայի չզարգացած լինելով։ Եթե այլ տեղերում լիներ հետաքրքիր ապրել, լինեին հաճելի տեղեր, գեղեցիկ շենքեր, ապա այդ մարդիկ իրենց նեղված ու օբձելենի չէին զգա։
Իսկ ի՞նչ է կատարվում հիմա մեզ մոտ։
Երևանի հասարակությունը իմ կարծիքով ահավոր ֆրագմենտացված է։ Ավելի, քան արտասահմաններում։
Ֆրագմենտացված է քաղաքային և գյուղա-համայնքա-ֆեոդոլական մշակույթի կրողների շերտերով։
Երևանում է ծնվել «շրջապատը», «ախպերությունները», որոնք նենց զարմանալի հաջողությամբ քոչել են ինտերնետներ, որ ֆորումների ադմինները մտածում էին ինչպես անել, որ ֆորումը մնա ֆորում, այլ չդառնա նորակազմակերպված «ախպերության» և «վիրտուալ բակի» պես մի շրջանակ, որը հետապնդում ու վիրավորում է նորեկներին, որովհետև «ինքնաբավ» է։ Այդպես են մարդիկ սկսում եփվել իրենք իրենց հյութի մեջ։
Սակայն ինչպես հայտնի է, միջբարեկամական ամուսնությունները լավ բանի չեն բերում, գեների նմանության պատճառով։
Մարդկությունը կիսվելուց անցել է սեռական բազմանալու ձևին որովհետև դա ապահովում է գենետիկ զանազանություն ու այսպիսով՝ պոպուլյացիայի դիմադրողականություն։
Ու բանգլադեշը, 3րդ մասը, չարբախը, դավիթաշենը, և այլ գետտո-ները, խմբավորում են ինչ որ տեսակի մարդկանց, ասենք բանվորական կլասի, որոնք եկել են գյուղերից, ու բերել իրենց հետ իրենց սովորույթները: Զարմանալի չէ, թուրքերը իրենց գյուղերից «նամուս» պատվի սպանություններն են հասցրել Եվրոպայի սիրտ: Ու այդ գետտո-յական խմբավորումը, երբ եթե շուրջդ նայես բոլորը նույն ձևի են մտածում բնավ քաղաքային չէ: Կրկնում եմ, քաղաքին զանազանություն է բնորոշ:
Այդ ‘կարգին’ ասվածը քաղաքային չէ, քաղաքում մարդիկ ձգտում են ‘արտակարգի’: Ընդ որում, շատ հաճախ մեր երիտասարդության «cool» ասենք հիփհոփավարի հագնվելը իրենց իսկ անկեղծ կարծիքով «կարգին» ա, այսինքն նրանք դա անելով «կարգինի» են ձգտում, ու սկզբունքորեն չեն տարբերվում «քյարթերից» որոնց վերևից ներքև են նայում: Հիշում եմ իննսունականներին ինչ տհաճություն զգացի, երբ նկարում էի մի «երաժիշտների» խումբ ու իրենց կյանքը կուլիսների հետևը, ու ինչպես էին նրանք ստորացնում հավաքարարին, իրենք իրենց համոզելով որ նրանք ավելի լավն են, որովհետև․․․ ու գտնում պատճառներ, որովհետև երաժիշտ են, վեհ են, ու ասենք, «փախած» են հագնվում։
Ու գետտո-ները օգնում են մարդկանց ապրել իրենց աշխարհում, իրենց երեք շենքի շուրջը սեմուշկա չրթելով գրկված պտտվել (սեռից անկախ, սակայն սա մետափորա է) ու չզարգանալ/չփոխվել: տվ-ով տեսածը հեռու հեքիաթ է թվում, որը եթե և իրական է, սակայն միշտ օտար է ու միշտ օտար մշակույթ է ներկայացնում: Դա պրոպագանդա չէ այլ հակապրոպագանդա։ Զարգացումը դառնում ե վախենալու, որովհետև մեծ պատնեշ է ի հայտ գալիս, երբ այն կապված է լինում փոխվելու, ու առավել ևս երբ կապնվում է օտար ինքնության հետ, ու բնականաբար սեփականը կորցնելու վախի հետ:
Պրոբլեմը նաև նրանում է, որ «սեփականը», ներեցեք, կոպիտ ասեմ, այդ շերտերում հիմնվում է թուրքական երաժշտության, աղջիկներին պարերով ամուսնացնելու, գառաժի հետևը բամբուկ ծխելու, «շրջանային» մարշրուտկով իջնելու (կամ բարձրանալու, կախված է տեղանքից) ու «նաբերեժնի»-ում քյաբաբ ուտելու հետ։
Նրանք անվանում են Երևանի կենտրոնը «քաղաք» ոնց որ Բանգլադեշը իրենց համար քաղաք չլինի։
Քաղաքացիները, ի դեպ, իմ նկատելով բնավ չեն քաշվում գետտոներ գնալուց, եթե պետք է լինում։ Աղջիկները գնում են Բանգլադեշներ տղաների հետ սվիդանիաների, իսկ տղաները, ասենք, քանաքեռ, աղջիկների մոտ, ճանաչում են քաղաքը, իմանում, տիրապետում են իրան, իրան ամբողջովին, զգում են որ իրենք են տերը ոչ միայն իրենց բակի, այլ ամբողջ քաղաքի։
Այդ չքաղաքացու վառ օրինակն էր այն տաքսու վարորդը, որին երբ հարցրեցինք ինչպե՞ս է վերաբերվում նա ամառային դահլիճի խնդրին պատասխանեց, որ ոչ եկեղեցի ա գնում, ոչ էլ կինո։ Մոյկա էլ չի գնում, ինչպես պարզվեց։
Սեփականը քաղաքի մարդու մոտ ուրույն է։ Օրինակ ջազը։ Տաթևիկ Հովվանիսյանը, Թայմ Րիփորթը։ Արդյո՞ք որևէ մեկի լեզուն կպտտվի նրանք արևմտյան մշակույթի պատճեն անվանել։
Դրանք ուրույն են, ու բնավ քյաբաբային չեն։
Ու այն պատճառով է, որ քաղաքային են։
Այլ օրինակ, ներեցեք՝ օտարալեզու դպրոցները։ Նրանք, ով կարծում են որ օտարալեզու դպրոցը քուլ է, գավառական են մտածում։ Նրանք չեն գիտակցում որ օտարը միշտ չէ որ քուլ է։
Իսկ քաղաքացիները չեն վախենում օտար մշակույթից որովհետև վերաբերվում են դրան որպես անսպառ աղբյուր ուրույնը ստեղծելու համար։
Ի դեպ շատ ճիշտ ասացի՝ քաղաքացիները։
Երեկ անցնում էի Սայաթ-Նովայով, ու մի տղա անցավ կողքովս։ Չեմ էլ ուշադրություն դարձրել, իսկ մեջքիս հետևը լսեցի՝ թքեց։ Շրջվեցի՝ մոստովոյի վրա, իհարկե։
Այ նա քաղաքացի չէր սակայն։ Որովհետև քաղաքի տղայի սիրտը ցավում է իր քաղաքի համար։
Ու նա փողոցում չի թքի։ Բնավ ոչ «կարգապահության» կամ «կարգին» լինելու պատճառով։
Կարգինի հարցը չէ այլ գիտակցելու հարց է, զարգացած լինելու հարց է։
Այդպես մտածող մարդիկ շատ «օգտակար են», որովհետև իրենց կառավարելը հեշտ է։
ԱԼՄ-ն և Կարապետիչը մեզ մոտ կատարում են մի տեսակ ՄԹիՎի-ի դերը։ Բթացնելը ինքնաբերաբար է ստացվում, սակայն ես կարծում եմ։ Որովհետև մտածելու տեղիք տվող արվեստի, կինոյի, հաղորդումների պահանջարկը սաստիկ փոքր է։
Արդյո՞ք հնարավոր էր դեմոկրատիայի ստեղծումը եթե չլիներին քաղաքներ։
Կրոմվելը չէր կարող հեղափոխություն կազմակերպել ինչ որ մի գյուղում։ Տարբեր պատճառներով իհարկե, ու բնականաբար, տեխնիկական․ գյուղում մարդիկ քիչ են հասարակություն կազմելու համար, նրանք իրականում միախմբված չեն կարող լինել, որովհետև նման են իրար, նրանք չեն կարող բավական չստրկական մտածողություն ունենալ, եթե իրենց կյանքը ֆեոդալի թևի տակ է անցնում։
Քաղաքում է որ հասարակությունը դառնում է զանազանությունների միախմբվածություն, որը ընդունում է մարդկանց այնպիսին, ինչպիսին նրանք կան, ավելի հանդուրժող է տարբերություններին, ու դրանով ավելի հզոր է ու ։Ճ ավելի հասարակությունոտ։
Այ այդպիսի հասարակությունը մեր մոտ տարերքային, ռուդիմենտար վիճակում է։
Ու մինչև այն չձևավորվի, չի ձևվավորվի իսկական ժողովրդավարությունը։
Այդ խնդիրը նույնիսկ նահանգներում կա։ Չէ՞ որ իզուր չէր Թանկյանը բեմից բղավում, երբ հասարակությունը չի մտածում, ժողովրդավարությունը չի գործում։ Փաստացի չի գործում։ Ավելի վատ, կամ ավելի լավ, ու դա է որոշ մարդկանց առհասարակ զրկում ժողովրդավարության հավատքից։
Արդյո՞ք շատ վատ է վիճակը։ Ես տեսնում եմ փրկությունը տեքնոլոգիաներում և ինտերնետներում։
Ֆայլափոխանակման ցանցերում, ազատ տեղեկատվության փոխանակման մեջ։
Հասարակությունը վաղ թե ուշ կկազմավորվի համացանցում, վիրտուալում։
Կփոխվեն սերունդներ, որոնք կապրեն ավելի շատ վիրտուալում, այլ ոչ թե Բանգլադեշում կամ Դավիթաշենում։
Օնլայն նրանք կկարողանան լինել անկեղծ, որովհետև նրանց չի սպառնում «իրական» իզգոյ դառնալու վտանգ, որովհետև նրանք միշտ կգտնեն շփման հնարավորություն այն մարդկանց հետ, ով ավելի հանդուրժող ա, ու չի պահանջում որ կողքինը լինի ճիշտ իրա պատճենը։
ու տենց
ես այսօր նոկիայի գովազդ էի։
կապույտատամյա սծիլնի պորտածիվ ստեղնաշարով ծերմինալ էի բացել խզարում էի։
/բարևներ Արմանին որը ապրում ա կտուրում ՆՅ-ում, ու ավանդական՝ չաթի ամենասիրուն աղջկան/
ու սաղ ծռվում էին ու կողքից անցնելով հարցնում էին ծիպը ինչ ա։
ես էլ բացատրում էի՝ նոկիա ա, լինուքս ա
բայց ծրագրավորելու համար էկրանը ֆսյո-տակի մի տեսակ փոքր ա ։Ճ
ու տենց
Լավ, գլամոր ավտոներով ֆռֆռալը հասկացանք։ Ճվալն էլ։
Նպատակային աուձիտորիան ավելի լավ հասկացավ։
Բայց ո՞վ, ո՞վ ա ձեր տեղը բղավելու «տասի բը», գրողը տանի։
Արդյո՞ք կարելի է անտեսել ս[ծ]իլը՞։ չէ՞ որ բոլորս էլ «ս[ծ]իլի համար ինչ ասես չենք անում» (cc)
չէ՞ որ դուք հավերժ կորցնում եք այդ հնարավորությունը։
«տասի բը» – երկու բառ
օ՜ ժամանակնե՜ր, օ՜ բարոյականությու՜ն․․․
օ՜ ոչ։
_ու տենց _
Նամուսը ռումբ էր։
Բեկ-Նազարովը՝ մի ուրիշ ձևի ռեժիսոր է, խոսք չկա։ Այդպիսի պրոֆեսիոնալիզմ այժմյա հայ ռեժիսորներից ո՞վ ունի։ Ամեն կադրը հաշվարկված է, ամեն րակուրսը, գրեթե ոչ մի ավելորդ բան չի արվել։
Դա՝ արվեստ որպես արհեստ․ art as a craft. Ինչ վերաբերվում է արվեստ արվեստի, ապա Բեկ-Նազարովը իրականացրել է կլասիկ տարբերակը․
Ազատության մասին արտահայտիչ պատմությունը՝ դա չազատության մասին պատմությունն է։
Ի դեպ․ նոր ձայնավորումը՝ հրաշալի է ու շատ կրեատիվ։ Վատսունականների ձայնավորումը, երբ հերոսները խոսում են, իմ կարծիքով ֆիլմը անհամացնում է։
Օրինակ, առանց ձայն արտահայտիչ և «վախենալու» է Ռուստամը, երբ վրաերթում է Սուսանին։ Իսկ երբ իր «խիստ» ձայնն է լսվում, մի տեսակ ավելի անհետաքրքիր, կենցաղային, հասարակ, ռազբորկայական վիճակ ա ստացվում։
Ֆիլմը իրոք «բոյեվիկ» է․ կռիվներով լի, իսկ գինետան միջի կռիվը լրիվ վեստերնային էր։
Ընդհանրապես, երևում էր, որ հավեսով հավաքվել են, «այմ մեյքինգ մայ մուվի» վիճակներով աշխատել են, ինչը միայն աջակցում էր զավեշտական իրավիճակների փայլուն իրականացմանը, ամլացնելով ֆիլմը ուրախ տեսարաններով․
վարսավիր-վիրաբույժը(դվա վ ադնոմ) ու խնամախոսը մի կողմ․ ֆիլմը լի է նուրբ հումորով, ու հաջող և ճաշակով է հաշվարկված հումորի և դրամայի սահմանը։
Իսկ այժմ անդրադարնամ նամուսի թեմային։
Շիրվանզադեն ինքը ֆիլմը հավանել էր, բայց գրում էր, որ մի քանի բանից դժգոհ է մնացել։ Դրանցից մեկը՝ այն որ ֆիլմում օգտագործված են գյուղացիների շորեր, այն ժամանակ, երբ գրքում գործողությունը կատարվում է քաղաքում։
Ես, ի դեպ, շատ գոհ եմ, որ գյուղական շորերով էին, քանի որ չեմ ուզում հայկական քաղաքում այսպիսի կրքերի զարգացումը ներկայացվի։ Լավ, գյուղերում հասկացանք, բայց քաղաքու՞մ։ (գյուղի և քաղաքի մշակույթները տարբերվում են, հիշեք օրինակ կենդանիներին վերաբերմունքը։ Ու դա այս փոստի թեման չէ բնավ)
Կարճ ասած․ ֆիլմից գրեթե բոլորին պետք է ուղարկել հիսուն ժամ տերապիայի, կամ լիչնոստնի ռոստի կուրսերի։
Նրանք հաջողությամբ ցուցաբերեցին ոչ միայն ինֆանտիլություն և ոչ հասուն մարդկանց վարքագիծ, բայց ամենակարևորը․ անկեղծ շփվելու անկարողություն։
Մի կողմից, աղջկան խոստանալը Բարխուդարի կողմից չմտածված, ոչ հասուն որոշում էր։ Բայց այդ թվերին հավանաբար, բավականին տարածված էր։ Բացի դրանից, Բարխուդարը նույնիսկ խելացի քայլ արեց, ինչպես իրան թվում էր․ ապահովվեց էր իր աղջկա «ժամանակին» անամուսնությունը, որ հանկարծ տանը չմնա։
«Սեր» բառը ֆիլմում, իհարկե օգտագործվում էր իմաստից անկախ և անկապ։ «Ես նրան սիրում եմ» – կարող էր նշանակել ամեն ինչ․ հավանում եմ, ուզում եմ․․․ Այո, ուզում եմ՝ էն որ ասում են «ապե, դու իրան ուզու՞մ ես» – այ էդ վիճակն էր։ (ասողները գիտե՞ն ուզելը ինչպես կարող է հասկացվել)
Սեյրանը փաստորեն Սուսանին ուզում էր։
Իրա վարքագիծը սկզբից հասկանալի էր։ Խոստացել են Սուսանին, հարևանն ա, լավիկն ա, էդ ամենին գումարած այն որ «սիրահարվելու» ժամանակն եկել է(շոու մի է թինեյջեր հու իզնթ ին լավ) և պահանջվում է «օբյեկտ»՝ և Սեյրանը պատրաստ է։
Սուսանը իր հերթին տիպիկ պատրիարխալ ընտանիքից աղջիկ է, որը իրեն զգում է ոչ քիչ, ոչ շատ՝ իր։
Նա չի արել ոչ մի տարերային, ինքնակամ քայլ։ Նա նույնպես «օվերփրոթեքթեդ չայլդ» էր, որը ունակ չէր նաև որոշումներ ընդունելու․ Սեյրանը եկավ՝ լավ է։ Ուշադրություն դարձրեց՝ հրաշալի է։
Բացի դրանից, նա ուներ կուտակված էմոցիոնալ էներգիա, որը չգիտեր ինչպես օգտագործել։ Տիկնիկների տարիքից արդեն դուրս էր եկել։
Ու այստեղ հայտնվում է Սեյրանը, ռոմանծիկ գլխարկը դզելով, վազում է, մոտո քշում, պատից է թռնում։ Սիրահարվելուն դիմադրելը, բնական է՝ անհնար էր։
Եվ վերջապես, «սիրահարվելը» խթանում էր Բարխուդարի «վեհ» վարքագիծը։ Նրա համար անչափ կարևոր է պատվով լինել ամեն իրավիճակում, ու այնքան վախենալու է իր երազած տղա իդեալացված պատկերին չհամապատասխանելը։ Իսկ քանզի իդեալ գոյություն չունի, և Բարխուդարը չի կարող բնավ դրան հասնել, նա իր իդեալին ձգտելու կիրքը բավականացնում է պահանջելով ընտանիքից նույնը․ այսինքն անիրականացնելին։
**Անկասկած, Սուսանը հազար անգամ ամոթանք կերած աղջիկ է։ Նրան ամաչեցնում էին ցանկացած հարմար պահին, երբ նա կատարյալ չէր․ լինի դա մաքրություն անելը, թե կոճակ ծուռ կարելը։
Ինչ պետք է զգար Սուսանը, երբ ուրույնության/ինքնուրույնության արտահայտումը հաճախ իրան դարձնում էր ծաղրի, հեգնանքի, կամ դատապարտելու առարկա։Դժվար չէ պատկերացնել, որ նա զգում էր իրեն անզոր, անոգնական, թույլ։Ահա այստեղ ծնվում է ամոթի զգացումը, ինչպես նաև վախը․ վախը տարբերվելու, ուրույն լինելու, ուրեմն նաև ինքնուրույն գործողությունների։ Այդ երկուսը․ ամոթը և վախը՝ խոչընդոտում են անձի զարգացմանը, և բերում են կախվածության հակմանը։Որը, իր հերթին նաև մի բացատրություն է այն փաստին, որ Սուսանը սիրում-միրում էր Սեյրանին։
Նշեմ, որ չեմ կասկածում, որ Բարխուդարը կիրառում էր երեխաների դաստիարակման նույն ձևերը, որոնք ժամանակին կիրառել էին իրա ծնողները իր հանդեպ։
Այլ կերպ, եթե ոչ ամոթ զգալու ինֆանտիլ վախից, ինչպե՞ս բացատրել նրա մեջ այնքան ուժեղ «նամուսով» երևալու ցանկությունը։
Սեյրանը մեծացել էր նույն հասարակության մեջ, կողքի բակում, նույն համոզմունքների բեռի տակ։
Սակայն, նա տղա է, իր դաստիարակությունը, բնականաբար տարբերվում էր Սուսանի դաստիարակումից։
Այն, ինչպես է նա սկզբից իրան պահում՝ պարզ է։ Իր վարքագիծը միամիտ է, բայց այն դեռ չես անվանի հիմար կամ ոչ հասուն։ Նա փնտրում է «սիրո» հետ հանդիպում։
Բայց Սեյրանը նույնպես ունի կախվածության հակում։
Ու հենց այդ կախվածությունն է, միայնակ զգալու վախն է, այլ ոչ թե սիրտն այրող սերը, ստիպում են նրան մոռանալով կամ անտեսելով անվտանգության կանոնները բալկոնների վրա համբուրվել։ Դրանով իսկ ոչ միայն վտանգել սեփաքան առողջությունը, այլ և խոցելի դարձնել իր «սիրած» աղջկան։
Այն որ Բարխուդարի վարքագիծը տրամաբանական չէ, բացատրելու կարիք չունի։ Փոխարենը ինչպես ընդունված է, մի երկու պոնտ անելով, խթանել Սեյրանի և Սուսանի անհապաղ ամուսնությունը, նա այնքան է «վեհ» ձաձայի դերի մեջ մտնում, որ մոռանում է ինչպես իր աղջկա կյանքը «դասավորելու», այնպես «պաչպչված» աղջիկ ամուսնացնելու հետագա դժվարությունների մասին։ Դա նույնպես մեծ, հասուն մարդու վարքագիծ չէր, այլ հապշտապ, էմոցիոնալ, անհավասարակշռված մարդու քայլ։
Հասուն մարդիկ, կարծում եմ, ավելի քիչ են հապշտապ, չմտածված որոշումներ ընդունում, և ավելի ունակ են
տարկետել։ Ամոթի զգացումի բեռի տակ Բարխուդարը ունակ չեղավ ոչ պատասխանատու լինել, ոչ հավասարակշռված իրեն պահել։
Սյուժեի հետագա զարգացումը չի զարմացնում․
Սեյրանը դասական մամենկին սինոչեկի «լուզերի» լավագույն ավանդույթներով ընդհատում է վիշտը գինու մեջ խորտակելու պրոցեսը միայն ինքնասպանության խղճուկ փորձեր անելով։
Նա չի կարողացել պլանավորել և իրականացնել, ասենք, նույն հասարակության մեջ տարածված հարսին փախցնելը, որը, կարծում եմ, այդ իրավիճակում կլիներ անհամեմատ ավելի էֆեկտիվ։
Ընդհակառակը, միմիայն հարսանիքի օրը, պսակվելուց հետո, նա մի խումբ ընկերների հետ գնում է «իր» Սուսանին վերադարձնելու։ Այն էլ դա իր մտահղացումը չէր, և նա չէր ով կոչ էր արել՝
– Մահակները վերցրեք, եղբայրներ։
Իհարկե, Սուսանը չէր կարող փախչել։ Դա ինքնուրույն որոշում կլիներ, իսկ նա ունակ չէ ինքնուրույն որոշումներ կատարելու։ Դրա տեղը նա ունակ է տանջվելու, թախիծ զգալու։ Նա իրեն զգում էր իր, վարպետորեն անտեսելով սեփական կարիքներն ու զգացմունքները։ Նա ակտիվ չէր կարող լինել։
Այդ իսկ պատճառով, հարսանիքի կաշի կռվի ժամանակ, նա գտնում է իրականությունից փախչելու և որոշում կատարելուց խուսափելու լավագույն տարբերակը՝ ուշաթափ լինել։ Կամ Սեյրանին կհաջողվեր նրան շալակել և տանել, կամ էլ նա կպարտվեր և Սուսանը կմնար Ռուստամին։ Բայց իքնուրույն որոշելը, իրավիճակում կողմնորոշվելը՝ դա իր ուժերից վեր էր։
Որովհետև Սուսանն ու Սեյրանը ինֆանտիլ, չզարգացած, գորմոններով լի երեխաներ էին։
Այն, ինչ անում է Սեյրանը վերջում՝ նույնպես տիպիկ դպրոցականի քայլ է։ Դա նման է
«ես քնել եմ 9բ-ի Անյայի հետ» վիճակների։
Ահա և Սեյրանի երազած տղան։ Գուցե այն պատճառով, որ նա բնավ 9բ-ի Անյայի հետ չի քնել։
Իսկ Ռուստամին դա ասելը նենց լրիվ աբիժնիկություն էր։ Ու՞մ ինչ գործն է թե ում հետ ես քնել։
Անցնենք Ռուստամին։ Նա գործուղումից տուն է վերադարնում ու չի կարողանում իր կնոջ հետ անկեղծ խոսել։
Ասենք ասեր․
– Դուք ուզու՞մ եք խոսել այդ մասին
Չէ, դրա տեղը նա ինչ ասես չի ասում․ «ձիուն տար ախոռը», «չստիկներս բեր», «սամավարը բեր, աղջի», հետո, «ես ո՞վ եմ», ու «սեյրանի հետ ո՞րտեղ ես քնել»։
Իսկ Սուսանը կամաց բլբլում է «մեղավոր չեմ»։ Հետո ճշտում է՝ «Սեյրանին սիրում եմ, բայց մեղավոր չեմ քո առաջ»։ Այդ պահին, իհարկե, Սեյրանին սիրելու մասին պատմելը լրիվ տեղին էր։ Նա տեսավ ամուսնու զայրույթը և վախենում էր, բայց ուղղակիորեն պրովոկացիա էր անում որ իրան ծեծեն։ Գուցե այն պատճառով, որ ծեծը արդեն իսկ սովորական դարձած դիսկոմֆորտ էր, առանց որի նա անհարմար և «շտոտընետոյա» էր զգում։
Նշենք, որ Ռուստամը Սուսանի կուրծքը, փաստորեն, լույսի տակ չի տեսել։ Գուցե մայրիկի հետ նույն սենյակու՞մ են քնում։
Այստեղ Ռուստամի աչքերն է ամոթի/նամուսի շերտը փակում, ու նա նույնիսկ չի ֆայմում Սուսանին ուղարկել հոր մոտ, ձեռքերը լվանալ, խորը շունչ քաշել, և հետևից բղավել՝
– Օղեվուաղ, Սուսաննա
և դրա տեղը նա առանց երկար մտածելու պարզապես խեղճ աղջկան սպանում է։ Աղջիկը հնազանդորեն մահանալուց ասում է «մեղավոր չեմ»
Այդ ընթացքում Սեյրանը հասկանում է թե ինչ քաք ա կերել հիմարություն է արել ու ռոմանծիկ նստում է ձիու վրա, քշում Ռուստամենց տները։ Իհարկե, չի հասցնում։ Այնտեղ արդեն ոստիկաններն են, որոնք միշտ ուշանում են, իսկ Սեյրանը այդքան լուզեր է որ իրանցից էլ ուշ է հասնում։
Ու այստեղ նա թաթերական ժեստ է անում, ու ոչ այդքան մեղքի զգացումից, ինչքան վախից, որ պիտի պատասխանատվություն կրի։ Ինքնասպանությունը նենց հեշտ ձև էր։
Սույն տեքստի մեսսեջը։ Հարյուր տարուց շատ է անցել։
Արդյոք նենց բարդ էր այդ ընթացքում սովորել․ անկեղծ շփվել և ամոթ/նամուս/սերակախվածություն երեխայական վիճակներից ազատվել։
Համո Բեկ-Նազարյանին հարգանքներս։
Շնորհակալություն նրանց, ով աջակցել կամ մասնակցել է ֆիլմը վերանորոգելու աշխատանքներին։
Եվ իհարկե հատուկ շնորհակալություն Մելիքին այս և այլ ցուցադրությունները կազմակերպելու համար։
և Չի՜ Քանդվելու
ու տենց
Ես ունեմ տոմս և գիտեմ ինչպես այն օգտագործել
Միայն այսօր, հայկական կինոյի ծննդյան օրը
(դե վաղն էլ, պոնտեր ա էլի),
բացառիկ հնարավորություն, (ձիվանախանութի լավագույն ավանդությներովֆլաշ են լինում այս տառերը)
ընդհամենը 500 դրա՛մով՝
դիտել Ֆրանսիայում վերականգնված
Համո Բեկ-Նազարովի «ՆԱՄՈՒՍ» ֆիլմը։
Եթե նամուսը չի գալիս մարդու մոտ, ապա մարդն է գնում Նամուս։
Եթե նամուսը գալիս է մարդու մոտ, մարդը միևնույն է գնում է Նամուս։
Ունեցե՛ք նամուս, գնացե՛ք Նամուսի։
Կեցցէ՛ Նամուսը։
Որովհետև Չի՜ Քան-դվե-լու։ Չի՜ Քանդվելու։
_ու տենց _
