Նամուսը ռումբ էր։
Բեկ-Նազարովը՝ մի ուրիշ ձևի ռեժիսոր է, խոսք չկա։ Այդպիսի պրոֆեսիոնալիզմ այժմյա հայ ռեժիսորներից ո՞վ ունի։ Ամեն կադրը հաշվարկված է, ամեն րակուրսը, գրեթե ոչ մի ավելորդ բան չի արվել։
Դա՝ արվեստ որպես արհեստ․ art as a craft. Ինչ վերաբերվում է արվեստ արվեստի, ապա Բեկ-Նազարովը իրականացրել է կլասիկ տարբերակը․
Ազատության մասին արտահայտիչ պատմությունը՝ դա չազատության մասին պատմությունն է։
Ի դեպ․ նոր ձայնավորումը՝ հրաշալի է ու շատ կրեատիվ։ Վատսունականների ձայնավորումը, երբ հերոսները խոսում են, իմ կարծիքով ֆիլմը անհամացնում է։
Օրինակ, առանց ձայն արտահայտիչ և «վախենալու» է Ռուստամը, երբ վրաերթում է Սուսանին։ Իսկ երբ իր «խիստ» ձայնն է լսվում, մի տեսակ ավելի անհետաքրքիր, կենցաղային, հասարակ, ռազբորկայական վիճակ ա ստացվում։
Ֆիլմը իրոք «բոյեվիկ» է․ կռիվներով լի, իսկ գինետան միջի կռիվը լրիվ վեստերնային էր։
Ընդհանրապես, երևում էր, որ հավեսով հավաքվել են, «այմ մեյքինգ մայ մուվի» վիճակներով աշխատել են, ինչը միայն աջակցում էր զավեշտական իրավիճակների փայլուն իրականացմանը, ամլացնելով ֆիլմը ուրախ տեսարաններով․
վարսավիր-վիրաբույժը(դվա վ ադնոմ) ու խնամախոսը մի կողմ․ ֆիլմը լի է նուրբ հումորով, ու հաջող և ճաշակով է հաշվարկված հումորի և դրամայի սահմանը։
Իսկ այժմ անդրադարնամ նամուսի թեմային։
Շիրվանզադեն ինքը ֆիլմը հավանել էր, բայց գրում էր, որ մի քանի բանից դժգոհ է մնացել։ Դրանցից մեկը՝ այն որ ֆիլմում օգտագործված են գյուղացիների շորեր, այն ժամանակ, երբ գրքում գործողությունը կատարվում է քաղաքում։
Ես, ի դեպ, շատ գոհ եմ, որ գյուղական շորերով էին, քանի որ չեմ ուզում հայկական քաղաքում այսպիսի կրքերի զարգացումը ներկայացվի։ Լավ, գյուղերում հասկացանք, բայց քաղաքու՞մ։ (գյուղի և քաղաքի մշակույթները տարբերվում են, հիշեք օրինակ կենդանիներին վերաբերմունքը։ Ու դա այս փոստի թեման չէ բնավ)
Կարճ ասած․ ֆիլմից գրեթե բոլորին պետք է ուղարկել հիսուն ժամ տերապիայի, կամ լիչնոստնի ռոստի կուրսերի։
Նրանք հաջողությամբ ցուցաբերեցին ոչ միայն ինֆանտիլություն և ոչ հասուն մարդկանց վարքագիծ, բայց ամենակարևորը․ անկեղծ շփվելու անկարողություն։
Մի կողմից, աղջկան խոստանալը Բարխուդարի կողմից չմտածված, ոչ հասուն որոշում էր։ Բայց այդ թվերին հավանաբար, բավականին տարածված էր։ Բացի դրանից, Բարխուդարը նույնիսկ խելացի քայլ արեց, ինչպես իրան թվում էր․ ապահովվեց էր իր աղջկա «ժամանակին» անամուսնությունը, որ հանկարծ տանը չմնա։
«Սեր» բառը ֆիլմում, իհարկե օգտագործվում էր իմաստից անկախ և անկապ։ «Ես նրան սիրում եմ» – կարող էր նշանակել ամեն ինչ․ հավանում եմ, ուզում եմ․․․ Այո, ուզում եմ՝ էն որ ասում են «ապե, դու իրան ուզու՞մ ես» – այ էդ վիճակն էր։ (ասողները գիտե՞ն ուզելը ինչպես կարող է հասկացվել)
Սեյրանը փաստորեն Սուսանին ուզում էր։
Իրա վարքագիծը սկզբից հասկանալի էր։ Խոստացել են Սուսանին, հարևանն ա, լավիկն ա, էդ ամենին գումարած այն որ «սիրահարվելու» ժամանակն եկել է(շոու մի է թինեյջեր հու իզնթ ին լավ) և պահանջվում է «օբյեկտ»՝ և Սեյրանը պատրաստ է։
Սուսանը իր հերթին տիպիկ պատրիարխալ ընտանիքից աղջիկ է, որը իրեն զգում է ոչ քիչ, ոչ շատ՝ իր։
Նա չի արել ոչ մի տարերային, ինքնակամ քայլ։ Նա նույնպես «օվերփրոթեքթեդ չայլդ» էր, որը ունակ չէր նաև որոշումներ ընդունելու․ Սեյրանը եկավ՝ լավ է։ Ուշադրություն դարձրեց՝ հրաշալի է։
Բացի դրանից, նա ուներ կուտակված էմոցիոնալ էներգիա, որը չգիտեր ինչպես օգտագործել։ Տիկնիկների տարիքից արդեն դուրս էր եկել։
Ու այստեղ հայտնվում է Սեյրանը, ռոմանծիկ գլխարկը դզելով, վազում է, մոտո քշում, պատից է թռնում։ Սիրահարվելուն դիմադրելը, բնական է՝ անհնար էր։
Եվ վերջապես, «սիրահարվելը» խթանում էր Բարխուդարի «վեհ» վարքագիծը։ Նրա համար անչափ կարևոր է պատվով լինել ամեն իրավիճակում, ու այնքան վախենալու է իր երազած տղա իդեալացված պատկերին չհամապատասխանելը։ Իսկ քանզի իդեալ գոյություն չունի, և Բարխուդարը չի կարող բնավ դրան հասնել, նա իր իդեալին ձգտելու կիրքը բավականացնում է պահանջելով ընտանիքից նույնը․ այսինքն անիրականացնելին։
**Անկասկած, Սուսանը հազար անգամ ամոթանք կերած աղջիկ է։ Նրան ամաչեցնում էին ցանկացած հարմար պահին, երբ նա կատարյալ չէր․ լինի դա մաքրություն անելը, թե կոճակ ծուռ կարելը։
Ինչ պետք է զգար Սուսանը, երբ ուրույնության/ինքնուրույնության արտահայտումը հաճախ իրան դարձնում էր ծաղրի, հեգնանքի, կամ դատապարտելու առարկա։Դժվար չէ պատկերացնել, որ նա զգում էր իրեն անզոր, անոգնական, թույլ։Ահա այստեղ ծնվում է ամոթի զգացումը, ինչպես նաև վախը․ վախը տարբերվելու, ուրույն լինելու, ուրեմն նաև ինքնուրույն գործողությունների։ Այդ երկուսը․ ամոթը և վախը՝ խոչընդոտում են անձի զարգացմանը, և բերում են կախվածության հակմանը։Որը, իր հերթին նաև մի բացատրություն է այն փաստին, որ Սուսանը սիրում-միրում էր Սեյրանին։
Նշեմ, որ չեմ կասկածում, որ Բարխուդարը կիրառում էր երեխաների դաստիարակման նույն ձևերը, որոնք ժամանակին կիրառել էին իրա ծնողները իր հանդեպ։
Այլ կերպ, եթե ոչ ամոթ զգալու ինֆանտիլ վախից, ինչպե՞ս բացատրել նրա մեջ այնքան ուժեղ «նամուսով» երևալու ցանկությունը։
Սեյրանը մեծացել էր նույն հասարակության մեջ, կողքի բակում, նույն համոզմունքների բեռի տակ։
Սակայն, նա տղա է, իր դաստիարակությունը, բնականաբար տարբերվում էր Սուսանի դաստիարակումից։
Այն, ինչպես է նա սկզբից իրան պահում՝ պարզ է։ Իր վարքագիծը միամիտ է, բայց այն դեռ չես անվանի հիմար կամ ոչ հասուն։ Նա փնտրում է «սիրո» հետ հանդիպում։
Բայց Սեյրանը նույնպես ունի կախվածության հակում։
Ու հենց այդ կախվածությունն է, միայնակ զգալու վախն է, այլ ոչ թե սիրտն այրող սերը, ստիպում են նրան մոռանալով կամ անտեսելով անվտանգության կանոնները բալկոնների վրա համբուրվել։ Դրանով իսկ ոչ միայն վտանգել սեփաքան առողջությունը, այլ և խոցելի դարձնել իր «սիրած» աղջկան։
Այն որ Բարխուդարի վարքագիծը տրամաբանական չէ, բացատրելու կարիք չունի։ Փոխարենը ինչպես ընդունված է, մի երկու պոնտ անելով, խթանել Սեյրանի և Սուսանի անհապաղ ամուսնությունը, նա այնքան է «վեհ» ձաձայի դերի մեջ մտնում, որ մոռանում է ինչպես իր աղջկա կյանքը «դասավորելու», այնպես «պաչպչված» աղջիկ ամուսնացնելու հետագա դժվարությունների մասին։ Դա նույնպես մեծ, հասուն մարդու վարքագիծ չէր, այլ հապշտապ, էմոցիոնալ, անհավասարակշռված մարդու քայլ։
Հասուն մարդիկ, կարծում եմ, ավելի քիչ են հապշտապ, չմտածված որոշումներ ընդունում, և ավելի ունակ են
տարկետել։ Ամոթի զգացումի բեռի տակ Բարխուդարը ունակ չեղավ ոչ պատասխանատու լինել, ոչ հավասարակշռված իրեն պահել։
Սյուժեի հետագա զարգացումը չի զարմացնում․
Սեյրանը դասական մամենկին սինոչեկի «լուզերի» լավագույն ավանդույթներով ընդհատում է վիշտը գինու մեջ խորտակելու պրոցեսը միայն ինքնասպանության խղճուկ փորձեր անելով։
Նա չի կարողացել պլանավորել և իրականացնել, ասենք, նույն հասարակության մեջ տարածված հարսին փախցնելը, որը, կարծում եմ, այդ իրավիճակում կլիներ անհամեմատ ավելի էֆեկտիվ։
Ընդհակառակը, միմիայն հարսանիքի օրը, պսակվելուց հետո, նա մի խումբ ընկերների հետ գնում է «իր» Սուսանին վերադարձնելու։ Այն էլ դա իր մտահղացումը չէր, և նա չէր ով կոչ էր արել՝
– Մահակները վերցրեք, եղբայրներ։
Իհարկե, Սուսանը չէր կարող փախչել։ Դա ինքնուրույն որոշում կլիներ, իսկ նա ունակ չէ ինքնուրույն որոշումներ կատարելու։ Դրա տեղը նա ունակ է տանջվելու, թախիծ զգալու։ Նա իրեն զգում էր իր, վարպետորեն անտեսելով սեփական կարիքներն ու զգացմունքները։ Նա ակտիվ չէր կարող լինել։
Այդ իսկ պատճառով, հարսանիքի կաշի կռվի ժամանակ, նա գտնում է իրականությունից փախչելու և որոշում կատարելուց խուսափելու լավագույն տարբերակը՝ ուշաթափ լինել։ Կամ Սեյրանին կհաջողվեր նրան շալակել և տանել, կամ էլ նա կպարտվեր և Սուսանը կմնար Ռուստամին։ Բայց իքնուրույն որոշելը, իրավիճակում կողմնորոշվելը՝ դա իր ուժերից վեր էր։
Որովհետև Սուսանն ու Սեյրանը ինֆանտիլ, չզարգացած, գորմոններով լի երեխաներ էին։
Այն, ինչ անում է Սեյրանը վերջում՝ նույնպես տիպիկ դպրոցականի քայլ է։ Դա նման է
«ես քնել եմ 9բ-ի Անյայի հետ» վիճակների։
Ահա և Սեյրանի երազած տղան։ Գուցե այն պատճառով, որ նա բնավ 9բ-ի Անյայի հետ չի քնել։
Իսկ Ռուստամին դա ասելը նենց լրիվ աբիժնիկություն էր։ Ու՞մ ինչ գործն է թե ում հետ ես քնել։
Անցնենք Ռուստամին։ Նա գործուղումից տուն է վերադարնում ու չի կարողանում իր կնոջ հետ անկեղծ խոսել։
Ասենք ասեր․
– Դուք ուզու՞մ եք խոսել այդ մասին
Չէ, դրա տեղը նա ինչ ասես չի ասում․ «ձիուն տար ախոռը», «չստիկներս բեր», «սամավարը բեր, աղջի», հետո, «ես ո՞վ եմ», ու «սեյրանի հետ ո՞րտեղ ես քնել»։
Իսկ Սուսանը կամաց բլբլում է «մեղավոր չեմ»։ Հետո ճշտում է՝ «Սեյրանին սիրում եմ, բայց մեղավոր չեմ քո առաջ»։ Այդ պահին, իհարկե, Սեյրանին սիրելու մասին պատմելը լրիվ տեղին էր։ Նա տեսավ ամուսնու զայրույթը և վախենում էր, բայց ուղղակիորեն պրովոկացիա էր անում որ իրան ծեծեն։ Գուցե այն պատճառով, որ ծեծը արդեն իսկ սովորական դարձած դիսկոմֆորտ էր, առանց որի նա անհարմար և «շտոտընետոյա» էր զգում։
Նշենք, որ Ռուստամը Սուսանի կուրծքը, փաստորեն, լույսի տակ չի տեսել։ Գուցե մայրիկի հետ նույն սենյակու՞մ են քնում։
Այստեղ Ռուստամի աչքերն է ամոթի/նամուսի շերտը փակում, ու նա նույնիսկ չի ֆայմում Սուսանին ուղարկել հոր մոտ, ձեռքերը լվանալ, խորը շունչ քաշել, և հետևից բղավել՝
– Օղեվուաղ, Սուսաննա
և դրա տեղը նա առանց երկար մտածելու պարզապես խեղճ աղջկան սպանում է։ Աղջիկը հնազանդորեն մահանալուց ասում է «մեղավոր չեմ»
Այդ ընթացքում Սեյրանը հասկանում է թե ինչ քաք ա կերել հիմարություն է արել ու ռոմանծիկ նստում է ձիու վրա, քշում Ռուստամենց տները։ Իհարկե, չի հասցնում։ Այնտեղ արդեն ոստիկաններն են, որոնք միշտ ուշանում են, իսկ Սեյրանը այդքան լուզեր է որ իրանցից էլ ուշ է հասնում։
Ու այստեղ նա թաթերական ժեստ է անում, ու ոչ այդքան մեղքի զգացումից, ինչքան վախից, որ պիտի պատասխանատվություն կրի։ Ինքնասպանությունը նենց հեշտ ձև էր։
Սույն տեքստի մեսսեջը։ Հարյուր տարուց շատ է անցել։
Արդյոք նենց բարդ էր այդ ընթացքում սովորել․ անկեղծ շփվել և ամոթ/նամուս/սերակախվածություն երեխայական վիճակներից ազատվել։
Համո Բեկ-Նազարյանին հարգանքներս։
Շնորհակալություն նրանց, ով աջակցել կամ մասնակցել է ֆիլմը վերանորոգելու աշխատանքներին։
Եվ իհարկե հատուկ շնորհակալություն Մելիքին այս և այլ ցուցադրությունները կազմակերպելու համար։
և Չի՜ Քանդվելու
ու տենց