Վրացեանը պատմում էր (էջ 187֊188) այն մասին, ինչպէս ՀՀ կառավարութիւնը տեղափոխւում էր Երեւան՝
>Ալեքսանդրապոլով անցնելը վտանգաւոր էր․ Սանահնից սկսած երկաթուղին գտնւում էր թուրքերի ձեռքը։ Պէտք էր անցնել Աղստաֆա֊Դիլիջանով։
>Մեկնողների մէջ էին կառավարութեան անդամները՝ Քաջազնունին, Խ․ Կարճիկեանը, զորս Հախուերդեանը, Ազգ․ խորհրդի կողմից՝ Աւ․ Սահակեանը, Ս․ Տիգրանեանը, Ստ․ Մալխասեանը, Պ․ Զաքարեանը, Ռ․ Տէր֊Մինասեանը, Ա․ Խոնդկարեանը, բռ․ Աբ Բաբալեանը, Հ․ Ազատեանը, Ա․ Մխիթարեանը եւ ուրիշներ, այլեւ զորապահակ՝ Դալի Ղազարի գլխաւորութեամբ։ Նրանց հետ գնում էին եւ երկու գերմանացի սպաներ՝ լէյտենանտ ֆոն Մոմսէնը եւ օբեր֊լէյտենանտ Այզենմանը՝ զոր․ ֆոն Քրեսի ներկայացուցիչները, եւ մի թուրք սպա Վեհիբ փաշայի կողմից։
>Մեկնումը կատարուեց շատ տխուր պայմաններում։ Վրացիները, որոնք, առհասարակ, երեւելի վարպետներ են հանդիսաւոր ընդունելութիւններ ու «բարի երթեր» կազմակերպելու, այս անգամ, կարծես դիտմամբ, արել էին ամէն բան, որպէսզի վիրաւորեն հայերի ինքնասիրութիւնը։ Հակառակ նախօրոք հայերի կողմից արուած դիմումի, վրաց կառավարութիւնը ո՛չ մի քայլ չէր արել դիւրացնելու համար «քոյր հանրապետութեան» կառավարութեան ճանապարհորդութիւնը։ Վրաց կառավարութեան կողմից ոչ մի ներկայացուցիչ չէր եկել կայարան։ Երկաթուղային վարչութիւնը, իր հերթին, անփափկանկատ բծախնդրութիւններով, դժուարութիւններ էր հանում․ տամադրել էր մի հին, կեղտոտ ու անյարմար վագոն, կարծես գաղթականներ լինէին ճամփորդողները։ Մեծ դժուարութեամբ կարելի էր եղել արտոնութիւն ստանալ՝ մի երկու սիկախարխուլ ինքնաշարժ տանելու։ Նուաստացած, դառն զգացումներով մեկնեցին Թիֆլիսից Հայաստանի վարիչները։ Կարծես, թշնամի երկրից էիին հեռանում։ Փոյլի կայարանում վրաց սահմանապահները լրացրին պակասը՝ փորձելով նոյնիսկ խուզարկել Հայաստանի կառավարութեան վագոնը, եւ միայն գերման սպայի միջամտութիւնը ազատեց այդ խայտառակութիւնից։
>Ընդհակառակը, ինչքա՜ն տարբեր էր վերաբերմումը Ազրբեջանում։ Սահմանի վրայ հայկական կառավարութիւնը ընդունուեց զինուորական պատիւներով․ ընդառաջ էին եկել նահանգապետը եւ Ազրբեջանի կառավարութեան ներկայացուցիչները։ Աղստաֆայում եւ Ղազախում արուեց պաշտօնական ընդունելութիւն․ ճաշ էր պատրաստուած ի պատիւ հիւրերի։ Թուրք գիւղացիները համակրանքով էին դիմաւորում հայ ներկայացուցիչներին, որոնք մինչեւ Հայաստանի սահմանը անցան բարեկամական ցոյցերի միջից։
Սա այն մասին ա, որ չնայած այսօր մեզ մօտ յարաբերութիւնները Ադրբեջանի հետ այդքան լարուած են, բայց երբեմն, որոշ դէպքերում, եղել են շատ աւելի լաւ, քան Վրաստանի հետ։
ու տէնց։
#պատմութիւն #յուշեր #գիրք #վրացեան #հհ #1918 #հայաստան #մէջբերում
հետաքրքիր ա, ինչ իւրօրինակ հռչակում էր, բնաւ փառաւորի տպաւորութիւն չի թողնում, ստիպուած եւ անցանկալի անկախութիւն էր ստացուել այն անգամ։ հռչակագրի տեքստն էլ՝ խղճուկ տեսք ունի՝ համեմատելի չի 1990 թուի օգոստոսի 23֊ի, տեքստի հետ։
Հայաստանի անկախութեան տեքստը՝ առանց «անկախությիւն» և «հանրապետութիւն» բառերի, ընդունվուեց 1918-ի մայիսի 30-ին։
թաթուլի յօդուածից
այլ յօդուածից՝
Բաթումում, երբ հայ պատուիրակներից Ալեքսանդր Խատիսեանը Նոյ Ժորդանիային բողոքում է, որ գեղեցիկ բան չէ ընկերներին թողնել նեղությեան պահին, Վրաստանի ապագայ վարչապետը պատասխանում է. «Եթէ դուք խորտակուում էք, ապա մենք պարտաւոր չենք խորտակուել ձեզ հետ։ Վրաստանը սովոր չէ լինել թուրքերի իշխանութեան տակ, իսկ հայերը սովոր են»։
Մի շարք այլ կարծիքներ լսելուց յետոյ Թիֆլիսի Հայոց Ազգային խորհուրդը Վրաստանի անկախութեան հարցում ընդունում է հետեւեալ որոշումը՝ որպէս կատարուած փաստ ընդունել Վրաստանի անկախութիւնը, պահել կոռեկտ՝ առանց թշնամական որևէ քայլի։
սա էլ ա շատ հետաքրքրաշարժ՝
Վրացիները հայ գործիչերից բացի, նոյնն անում են թաթարների՝ ադրբեջանցիների հանդէպ, այն է՝ Թիֆլիսից հեռանալ, մինչդեռ և հայերը, և թաթարները չէին շտապում։ Ապա վրացիները հայերից և ադրբեջանցիներից պահանջում են անմիջապէս լքել նաև Անդրկովկասի Դաշնային Հանրապետութեան ղեկավարութեան նստավայրը՝ նախկին փոխարքայի պալատը։ Հայերը հեռանում են, ադրբեջանցիները՝ համառում. վրացիները նրանց հեռացնում են ուժով։
ի դէպ ադրբեջանի 1918 թուի հռչակագիրն աւելի մտածուած ու արժանավայել տեսք ունի՝ նրանում խօսուում ա իրաւունքներից եւ դիսկրիմինացիայի բացակայութիւնից, ինչպէս նաեւ յայտարարուում ա հարեւանների հետ բարեկամական յարաբերութիւններում լինելու մտադրութիւնը։ չեմ սիրում համեմատութիւններ ադրբեջանի հետ, ու բերում եմ սա կոնտեքստը պատկերելու համար՝ սէյմի խորհրդի ադրբեջանի մասը էնքան շփոթուած չէր, շէնքը լքել չցանկացաւ, կազմեց աւելի արժանավայել տեքստ, չնայած բաքու քաղաքը այդ պահին նոյնիսկ այդ խորհրդի կողմից չէր վերահսկուում։
հայերի խորհուրդը նոյնպէս չէր ցանկանում լքել թիֆլիսը եւ մեկնել երեւան, այլ ցանկանում էր կառավարել հայաստանը թիֆլիսից։ երեւան տեղափոխուելը մի քանի քաղաքական գործչի ջանքերի եւ վարչապետի հրաժարականի սպառնալիքի արդիւնք էր։
ինձ թում ա՝ աւաղ սէյմի պահպանումը իրատեսական չէր՝ շատ տարբեր ու իրարամերժ էին իր մասերի շահերն ու ձգտումները։ ինչը մասնաւորապէս արտայայտուեց յաջորդող պատերազմներով։ սակայն շատ հեռատես, ողջամիտ կը թուար այն ժամանակ չբաժանուելը, մի ձեւ լեզու գտնելը, իրար մէջ պատերազմներ բացասելը եւ միասին ապագայ ագրեսորներին դիմադրելը։
գայթակղութիւն կայ ասելու՝ երեք ազգն էլ մարդիկ էին՝ ո՞րտեղից իրենց այդ ողջամտութիւնը։ սակայն դա յաջողուեց շուէյցարիայում, ուր կան էթնիկ ֆրանսիացիներով ու էթնիկ գերմանացիներով բնակեցուած տարածքներ, իսկ ֆրանսիացիները գերմանացիների հետ թշնամական պատմութիւն ունէին։ այլ հարց ա որ շուէյցարիայի՝ հելուետիա կոնֆեդերացիայի ստեղծման նախապայմանները, կոնտեքստը ու պատմութիւնը լրիւ այլ էին։
այնպէս որ հայաստանի, վրաստանի ու ադրբեջանի անկախութիւնը նաեւ չկայացած բարեկամութեան պատմութիւն ա։
#անկախութիւն #պատմութիւն #պետականութիւն #1918 #սէյմ #հայաստան #վրաստան #ադրբեջան
