մատեան անկապութեան

երեւի լսել էք, որ ձեր ծանօթներից մէկը եւրոպական երկրներում թորենթով ֆիլմ ա քաշել, կամ նոյնիսկ մէկը հհ֊ից ունի սերուեր գերմանիայում, ու էդ սերուերից ա քաշել (օրինակ որովհետեւ սերուերն օգտագործում ա որպէս վպն) ու ապա իրան isp֊ից կամ նոյնիսկ հոստերից գալիս ա մէյլ որ ծառայութիւնները կը դադարեցնեն, էդպիսի բան չանէք։

ո՞նց ա դա աշխատում։ նախ՝ դա պետութեան պահանջը չի, որ isp֊ն տրաֆիկին հետեւի, ու երկրների մեծ մասում isp֊ն չի որ տրաֆիկին հետեւում ա։

2006֊ին, լոնդոնում եւ մադրիդում ահաբեկչական պայթիւններից յետոյ, եմ֊ն ընդունել էր EU Data Retention Directive որը պահանջում էր բոլոր isp֊ներին մինիմում կէս տարի պահել տրաֆիկի մետատուեալները։

մետատուեալները՝ ոչ թէ տրաֆիկը, այլ

— որ բաժանորդը ուր ա դիմել (source, destination ip֊ներ, պորտեր)

— ձայնային հաղորդակցութեան տուեալներ՝ ով ում ա զանգել (նաեւ voip֊ով՝ ինտերնետով զանգեր ապահովողը պիտի պահէր)

— ով ում ա մէյլ գրել՝ բայց լոգ չէին անում եթէ օգտագւրծել ես օրինակ yahoo֊ի մէյլ սերուերը՝ էդ դէպքում լոգ էին անելու որ դիցուք smtp հաղորդակարգով կպել ես էս ելքային պորտից ու այփիից՝ էն այփիին ու պորտին։ չնայած էն ժամանակ մէյլը որպէս կանոն չէր կրիպտաւորւում, ու կարելի էր սնիֆ անել իմակի վերնագրերը, էլ․ փոստի տուեալները գրանցւում էին միայն եթէ բաժանորդը օգտագործում էր իր isp֊ի մէյլ ծառայութիւնները, կամ իր isp֊ի մէյլ սպասարկիչը որպէս relay։

բայց 2014֊ին եւրոպական արդարադատութեան դատարանը (CJEU) չեղարկել ա էս պահանջը (Digital Rights Ireland հկ֊ն ա տարիներ աշխատել էդ ուղղութեամբ, ու գործին կպան այլ եւրոպական երկրներից ակտիւիստներ ու հկ֊ներ) որպէս քաղաքացիների իրաւունխները ոտնահարող։

ո՞ր իրաւունքները՝ եմ մարդու իրաւունքների խարտիայի յօդուածներից՝

— յօդուած 7՝ անձնական եւ ընտանեկան կեանքի անձեռնամխելիութիւն

— յօդուած 9՝ անձնական տուեալների պաշտպանութիւն

դատարանը համարել ա որ օրէնքը չափազանց լայն ա կիրնռւում ու խտրականացնող ա՝

— բոլորին պիտի հետեւեն, ոչ թէ միայն կոնկրետ մարդկանց՝ դատախազութեան պահանջով։

— որ նպատակը (յանցանքներ խախտելը) համաչափ (proportional) չի կիրառուող միջոցների հետ։ պետութեան միջամտութիւնը պիտի համաչափ լինի իր նպատակներին։

դատարանը փաստօրէն որոշել ա որ բոլորին հետեւելը աւելի վատ ա, քան եթէ մէկ մէկ ահաբեկչութիւններ չլինի խախտել կամ պատժել։

ապշելու ա որ եմ մարդու իրաւունքների հիմնային խարտիայի պահանջները մօտ տաս տարի ոտնահարուել են եմ օրէնքի կողմից։ ու պահանջուել ա երկար աշխատանք այդ իրաւունքներ ոտնահարւղ օրէնքները չեղարկելու համար։

ինչեւէ՝ դրանից յետոյ ամէն եւրոպական երկիր կիրառել ա իր տեղական օրէնքները։

գերմանիայում, հոլանդիայում, շուեդիայում, նորուեգիայում, ամն֊ում՝ չի պահանջւում հաւաքել ու պահել մետատուեալները։

ֆրանսիայում, բրիտանիայում, իտալիայում, իսպանիայում, շուէյցարիայում, կանադայում, աւստրալիայում, նոր զելանդիայում՝ isp֊ներից պահանջւում ա մետատուեալները պահել։

բայց՝ դա մետատուեալներն են՝ ինչպէս արդէն պատմեցի, մէյլի վերնագրերի մէջ չէին մտնում, ու այլ տրաֆիկի պարունակութիւնը աւտոմատ չի զննւում։

պարզւում ա, էդ isp֊ները չեն որ հետեւում են ով ա թորենթ քաշում։

կան մասնաւոր ընկերութիւններ որ իրենք են սկսում ամէն թորենթ քաշել։ այդպիսով իմանում են՝ թորենթի միջի հեշը, ու որ այփիներն են մասնակցում տուեալներ բաժանեելուն։ փախած ա որ որպէսզի իմանան ով ա մասնակցում էդ թորենթի ֆայլը բաժանելուն պիտի իրենք էլ օրէնք խախտեն ու կպնեն էդ գործին։

յետոյ էդ ընկերութիւնները dmca յայցեր են ուղարկում isp֊ներին՝ ում այփիները նկատում են, ու հոստերներին, ում պատկանում են էդ այփիները։

dmca֊ը մի մեծ առանձին թեմա ա ու քորի դոկտորովն այդ մասին լաւ պատմում ա։

եթէ շատ կարճ, այն մատուցւում ա որպէս թուանշային աշխարհում, ուր պատճէնելը դարձել ա աւելի հեշտ, պատճէնաշնորհ պաշտպանելու միջոց։

իրականում ստացւում ա, որ կիրառելով dmca, պատճէնաշնորհի տէր ընկերութիւնները կարողանում են հասնել աւելիին, քան օրէնքն ա պահանջում։

օրինակ, կային vhs տեսամագնիտոֆոններ։ օրէնքով լրիւ լեգալ էր քո ձեռք բերած տեսաերիզը պատճէնել եւ տալ ընկերոջդ ֆիլմի պատճէնը։ նաեւ իհարկէ, ամենակարեւոր կիրառութիւններից էր տեսամագնիտոֆոնի, երբ մարդը գործի ա, կամ տանը չի, թայմերով ձայնագրել հեռուստահաղորդում, որ գայ ու նայի։

երբ անցանք թուանշային տեքի, դուրս եկաւ սարք, որ կոչւում էր tivo՝ էլի տեսամագնիտոֆոն էր, բայց արդէն մէջը կարգիչ էր փաստացի, ու ձայնագրում էր դիսկի վրայ։ մարդիկ էլի նոյն ձեւ այն օգտագործում էին, ձայնագրում էին հաղորդումներ երբ տանը չէին, ու գալիս էին տուն՝ դիտում էին ձայնագրութիւնը։

բայց, եկաւ թարմացում, ու պարզուեց, որ որոշ հաղորդումները կը լինի ձայնագրել, բայց դիտել կը լինի՝ լոկ մէկ անգամ։

յետոյ էլի թարմացում՝ ու որոշ հաղորդումներն էլ չի կարելի ձայնագրել։

ամն օրէնքով երկուսն էլ օկ ա, բայց «կարում են — անում են»։ լաւ, կասէք, իրենք «կարում են», մենք էլ չե՞նք կարող էդ ծրագրակազմը փոխել, որ էդպէս չաշխատի։

կարողանում ենք, տեքնիկապէս։

բայց դա ապօրինի ա, զի dmca֊ն ասում ա՝ եթէ դու փոխում ես ծրագրակազմը, դու հաքերութիւն ես անում, ու քո տունը բանտում ա։ եւ էսպէս ստացուեց որ կորպորացիան կարողանում ա քեզ դնել նախապէս վատ վիճակի մէջ, իսկ դու չես կարող քո սեփական սարքը փոխել որ քեզ ենթարկուի՝ խախտում ես dmca֊ը։

dmca֊ի պէս օրէնքներ որոշ ամն֊ի հետ առեւտրական համաձայնութիւններ ունեցող երկրներ ընդունել են այդ պայմանագրերի շրջանակներում։ հայաստանը նման պայմանագիր ոնց որ չունի, բայց ստորագրել ա եւրոպական cepa֊ն, որն ունի պատճէնաշնորհին եւ պաշտպանութիւն կոտրել֊շրջանցելու մասին կէտ, բայց եւրոպական օրէնքներն անհամեմատ աւելի լիբերալ են, եւ պարզապէս կոտրելը քո իսկ սարքը աւտոմատ չի նշանակում որ դու յանցագործ ես՝ կան լիքը դէպքեր երբ դա արդարացուած ա համարւում։ ու եւրոպայում քո իսկ հեռախօսի բութ լոադեր կոտրելը յանցանք չի համարւում, ի տարբերութիւն ամն֊ի։ աւելին, եւրոպական օրէնքները պահանջում փոխգործելիութիւն եւ պայքարում են մենաշնորհների հետ։

ռուսաստանն ընդունել ա dmca֊ի պէս օրէնքներ դեռ զրօյականների սկզբին իսկ յետոյ խստացրել ա, թորենթը խնդիր ա, ունեն սարսափելի սարքաւորումներ պրովայդերների մօտ, ըստ օրէնքի պիտի անլոք անես սարքդ (ի տարբերութիւն նոյնիսկ ամն֊ի) եւ այլն։ վպն֊ները, թորը ճնշւում են պրովայդերների կողմից, ու ես լսել եմ ոնց են ռուս ծրագրաւորողները փորձել շրջանցել սահմանափակումները գրելով իրենց պարզ վպն֊ները, եւ դրանց մէջ գցելով իրական վպն֊ները, որ պրովայդերները չկարողանան բլոկել։

ինչեւէ, կարճ ասած, եւրոպայում թորենթը խնդիր ա։

իսկ ի՞նչը չի խնդիր՝ IPFS֊ը։ ինչի՞ չի՝ թորենթը հին հաղորդակարգ ա, ու փաստացի ստեղծուել ա կոնկրետ մի ծրագիր՝ «bit torrent» գրելիս։

հետագայում գրուել են այդ ծրագրի հետ համատեղելի բազմաթիւ այլ ծրագրեր։

սակայն էն ժամանակ կրիպտաւորումը դեռ համատարած չէր, ու փաստացի, թորենթ հաղորդակարգով, ցանցով կարելի ա իմանալ ֆայլի հեշը։ եւ այդ հեշը կրիպտաւորուած չի։ հնարաւոր ա ցանցը լսելիս հասկանալ որ մարդը քաշում ա էս ֆայլը։ նաեւ, ինչպէս նշեցի, եթէ մէկը կպնում ա նոյն ֆայլը քաշելուն կամ բաժանելուն, տեսնում ա մնացած բոլորին ով դա անում ա։ եւ ուղարկում ա, ըստ այփի հասցէների, իրենց ինտերնետ ծառայութիւններ մատակարարողներին զգուշացումներ, որ դրանք ուղարկում են իրենց կլիենտներին։

ipfs֊ը ստեղծուած ա ուշ, մի տաս տարի առաջ, երբ կրիպտաւորումը համատարած էր դառնում։ ֆայլի հեշը որ այն միանշանակ նոյնականացնում ա, կրկին ուղարկւում ա ցանցով, բայց ցանց լսելիս չի երեւում։ նաեւ ipfs֊ը շատ տարածում չունի, ու դրա հետեւից պարզապէս չեն ընկնում։

ինչի՞ թորենթ հաղորդակարգը չի թարմացուել, ու դեռ չունի կրիպտաւորում։ պարզ ասած՝ որովհետեւ ինստիտուցիոնալիզացուած չի դրա մշակումն ու զարգացումը։ կար մի ծրագիր, եւ մնացած ծրագրերը գրուել են այնպէս, որ դրա հետ համատեղելի լինեն։ չկայ համայնք որ զբաղուի հաղորդակարգի զարգացմամբ, ստանդարտներ ընդունելով։ իսկ առանձին֊առանձին արուած փոփոխութիւնները կը նշանակեն որ օգտուողների զգալի մասը որ ունեն հին հաղորդակարգի հետ համատեղելի ծրագրեր, չի կարողանայ օգտուել նոր ձեւով։

IPFS֊ի հետեւում էլ չկայ համայնք, կայ՝ ընկերութիւն։ դա էդքան լաւ չի, բայց գոնէ կայ մարմին որ դրանով զբաղւում ա։

ինչեւէ, այսքանը գրել էի հիմնականում մի ուղերձի համար՝ թորենթը ունի շատ խնդիրներ որովհետեւ դրա զարգացումն ինստիտուցիոնալ չի եւ համայնք չի ձեւաւորուել։

#օրէնք #անվտանգութիւն #գաղտնիութիւն #ազատութիւն #համացանց

բնօրինակ ծմակուտում(եւ մեկնաբանութիւննե՞ր)